Plantin-Moretus Museum - muzeum drukarni w Antwerpii

Plantin-Moretus Museum to jedno z mniej znanych, a jednocześnie najciekawszy atrakcji Antwerpii, a może i całej Belgii. Dość powiedzieć, że w 2005 roku placówka została wpisana na listę UNESCO - w uzasadnieniu nazwano Plantina „najwybitniejszym drukarzem-wydawcą drugiej połowy XVI wieku”. Zabytkowa kamienica przy Vrijdagmarkt 22-23 jest omijana przez wycieczki i grupy zorganizowane dlatego częściej niż gdzie indziej znajdziecie tutaj ciszę i spokój. A starodruki i atmosfera renesansowej posiadłości pomogą przenieść się w czasie w burzliwy wiek XVI.

Założyciel

Na wielu stronach internetowych można przeczytać, że Plantin-Moretus Museum to najstarsza oficyna wydawnicza na świecie. To nie do końca prawda, wystarczy wspomnieć chociażby drukarnię Petera Schoeffera czy wenecką oficynę Manucjusza. Trzeba jednak przyznać, że antwerpska drukarnia jest jedną z najstarszych tego rodzaju placówek, które zachowały się do naszych czasów.

Wszystko zaczęła się w 1555 roku od pewnego wypadku. Krzysztof Platin był już wtedy znanym i docenionym introligatorem i rzemieślnikiem. Podejmował się zleceń dla możnych tego świata w tym nawet dla dworu królewskiego. Właśnie podczas realizacji takiego zadania został zaatakowany przez pijanych awanturników. Wywiązała się szamotanina, w której jeden z napastników zranił przyszłego drukarza w rękę. Wprawdzie Plantin uszedł z tej awantury z życiem, ale powikłania okazały się na tyle poważne, że uniemożliwiły mu kontynuowanie kariery. Z pomocą przyszedł mu Henry Nicholis – niemiecki mistyk i założyciel protestanckiej sekty familian (od nazwy Familia Caritatis tj. Rodzina Miłości). Dzięki jego pomocy finansowej Plantin mógł założyć oficynę drukarską, którą nazwał De Gulden Passer (Złoty Kompas lub Złoty Cyrkiel). Narzędzie kreślarskie znalazło się też w jego sygnecie drukarskim wraz z sentencją Labore et Constantia (Pracą i Wytrwałością).

Lata świetności

Działalność Plantina przypadła na bardzo burzliwy okres niepokojów i wojen religijnych. Trzeba też dodać, że drukarz pracował w Niderlandach, w których rósł coraz silniejszy opór przeciw władzy Habsburgów (a którzy patronowali pracy antwerpskiego mistrza). Początkowo Palntinowi udawało się unikać poważniejszych problemów. I choć na krótko zmuszony był opuścić Antwerpię to jednak spod jego pras wychodziły kolejne książki. Przy zaangażowaniu flandryjskich możnych drukarz mógł wypuścić na świat chociażby kolejne wydanie „Wulgaty lowańskiej”. To był jednak dopiero wstęp do chyba najważniejszego dzieła jakie wydała oficyna plantinowska. Drukarz zdawał sobie sprawę, że korzystając z pomocy miejscowych protestantów naraża się na utratę królewskiego mecenatu. Chcąc więc odsunąć od siebie oskarżenia o sprzyjanie protestantom rozpoczął pracę nad naukowym opracowaniem oryginalnych tekstów biblijnych. W 1568 roku nawiązał współpracę z Benito Ariasem Montanusem egzegetą, orientalistą, tłumaczem i edytorem. W przeciągu czterech lat stworzono osiem tomów tzw. Poliglotty Antwerpskiej!

Monumentalne dzieło mimo krytyki niektórych teologów zyskało pełną akceptację papiestwa. O znaczeniu pracy Montanus i Plantina dla katolickiego świata może świadczyć fakt, że to właśnie plantinowskie edycje Biblii posłużyły Jakubowi Wujkowi za podstawę do stworzenia pierwszego katolickiego przekładu Pisma Świętego na język polski. W przedmowie do czytelnika jezuita napisał:

„Łacińskiego zasię egzemplarza onegom się trzymał, który od lowańskich teologów pilnie jest przejrzany, poprawiony i z oryginałami greckimi, asyryjskimi i z łacińskimi starymi pisanymi księgami zniesiony, który tenże Plantinus w Antorfie drukował Roku Pańskiego 1574.”

Poza tekstami religijnymi w Antwerpii drukowano też dzieła czołowych humanistów jak np. Andreas Vesaliuus (trakt anatomiczny „De humani corporis…”), Remberta Dodoensa (dzieło botaniczne „Historia frumentorum…”), Simona Stevina (matematyczne „Tafelen van Interest”) czy Justusa Lipsiusa.

Oficyna plantinowska doprowadziła też do upowszechnienia ilustracji miedziorytowej bogato zdobiąc nimi swoje dzieła. Następca Plantina Jan Moretus zamawiał tego rodzaju grafiki u takich artystów jak Peter Paul Rubens czy Rembrandt van Rijn.

Czasy niespokojne

W szczytowym okresie rozwoju drukarnia antwerpska zatrudniała ponad 150 pracowników i posiadała 22 prasy. Niestety czasy świetności miały się ku końcowi – Niderlandy pogrążały się w wojnie, która raz na zawsze miała zmienić oblicze kraju. W 1572 roku wiele pras Plantina zostało zajętych na potrzeby hiszpańskiej inkwizycji. Drukarz jednak funkcjonował bez większych przeszkód do 1576 roku, kiedy to w Antwerpii wybuchł bunt nieopłacanych oddziałów habsburskich. Okrucieństwo żołdaków i zniszczenia jakich się oni dopuścili doprowadziły do nazwania tego wystąpienia Hiszpańską Furią. Ucierpiała również firma Plantina, a sam drukarz zmuszony został do zapłacenia wysokiego okupu i opuszczenia Antwerpii. Przez jakiś czas działał w Lejdzie, ale 1585 roku powrócił do Antwerpii i rozpoczął odbudowę oficyny. Zmarł w 1589 roku. Warsztat drukarski przejął mąż jego córki Jan Moretus. Z powodzeniem kontynuował działalność drukarską aż do swojej śmierci w 1610 roku. W XIX wieku oficyna została sprzedana miastu, a to w krótkim czasie urządziło tutaj muzeum.

Zwiedzanie muzeum Plantin-Moretus

Zbiory placówki są doprawdy niezwykłe. W kilkunastu salach możemy obejrzeć stare prasy, setki czcionek czy wreszcie same starodruki. Zwiedzający może zobaczyć wyposażony pokój, w którym pracował wspomniany wcześniej historyk Justus Lipsius. Być może to właśnie tutaj powstało kontrowersyjne dzieło "De cruce libri tres" (świadkowie Jehowy uważają je za dowód potwierdzający tezę o upalowaniu Chrystusa – chociaż druk zawiera ryciny przedstawiające klasyczne wersje ukrzyżowania).

Są tutaj także książki, których nie drukował Plantin, a które ze względu na swą wartość pokazywane są zwiedzającym. Wystarczy wspomnieć chociaż dwa(!) egzemplarze Biblii Gutenberga (najstarszej drukowanej książki). Zwiedzający zobaczą też jak wyglądały pomieszczenia XVI wiecznej antwerpskiej kamienicy będą też mogli podziwiać obraz Rubensa.

Lokalizacja Muzeum Plantin-Moretus

Adres: Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerp