Zamek krzyżacki w Malborku - zwiedzanie, historia i informacje praktyczne

Zamek krzyżacki w Malborku żartobliwie nazywany jest przez przewodników największą kupą cegieł w Europie. Ponoć pruscy architekci wyliczyli, że gdyby rozebrać tę budowlę cegieł wystarczyłoby na budowę niewielkiego miasteczka. Jest to prawdopodobnie największy średniowieczny zamek zbudowany z cegły (o miano największego zamku średniowiecza rywalizuje wraz z wzniesionym z kamienia syryjskim zamkiem Krak des Chevaliers).

Rycerze z krzyżami na płaszczach

Historia zamku malborskiego nierozerwalnie związana jest z zakonem krzyżackim. Według jednej z hipotez obok fortecy znajdował się niegdyś tajemniczy gród Zantyr. Obrał go na swoją siedzibę biskup Christian z Oliwy. W tamtejszym grodzie rozpoczął wznoszenie kościoła chcąc uczynić Zantyr sercem misyjnej działalnością na terenach zamieszkanych przez Prusów. Warto tu zaznaczyć, że działalność biskupa i założonego przez niego zakonu rycerzy dobrzyńskich była raczej pokojowa i ewangelizacyjna niż polityczna. Niestety w 1233 roku biskup dostał się do niewoli co skrzętnie wykorzystali Krzyżacy zagarniając dla siebie zwierzchnictwo nad Prusami, a przy okazji plądrując Zantyr. Wprawdzie archeolodzy wskazują kilka hipotetycznych miejsc, gdzie mógł mieścić się ów gród, jednak prowadzone kilka lat temu badania, ujawniły, że pod tzw. “szkołą łacińską” znajdują się fundamenty zabudowań obronnych z okresu średniowiecza. Być może więc Krzyżacy w XIII wieku zbudowali tutaj niewielki murowany zamek. Co doprowadziło ich do decyzji o opuszczeniu fortyfikacji i budowie zamku kilkaset metrów dalej? Najprawdopodobniej budowlę wzniesiono za blisko rzeki co groziło zawaleniem się całego obiektu.

Stolica Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie

Na skutek wielu nie licujących z ideałami zakonu działań Krzyżacy w ciągu kilkudziesięciu lat stworzyli na podbitych terenach sprawnie funkcjonujące państwo. Sytuacja w Jerozolimie była coraz gorsza, a po upadku Akkonu w 1291 roku stała się wręcz tragiczna. Z tego też powodu rezydujący w Wenecji Wielki Mistrz Zygfryd von Feuchtwangen zdecydował się na przeniesienie do Malborka. Rozpoczynał się okres świetności zamku. Organizacja państwa zakonnego była ściśle związana z jego militarnym charakterem.

Najwyższą funkcję pełnił Wielki Mistrz, którego w najważniejszych sprawach ograniczała jedynie kapituła generalna. W jej skład wchodzili komturowie najważniejszych zamków (np. wielkim szpitalnikiem był komtur elbląski, a wielkim komturem zwierzchnik Malborka). Ponadto uprzywilejowane funkcje pełnili bracia-rycerze, bracia-kapłani i bracia-służebni. Charakterystyczny dla Krzyżaków był system zamków rozmieszczonych o nie więcej niż dzień drogi od siebie. Było to związane z regułą zakonu wedle, której braciom nie wolno było nocować poza murami siedzib zakonu.

Zabójstwa i porwania

Losy Malborka podobnie jak całego państwa krzyżackiego były dość burzliwe. Jednym z krwawszych epizodów historii zamku było zabójstwo Wielkiego Mistrza Wernera von Orseln, dokonane 18 listopada 1330 roku przez jednego z rycerzy zakonu - Jana von Endorf. Do dziś nie są znane przyczyny tej zbrodni. Według najstarszej koncepcji Endorf był obłąkany. Miał się on zaczaić na Wielkiego Mistrza u wejścia do kościoła zamkowego (Złota Brama) i dwukrotnie pchnąć nożem przełożonego. Jednak z biegiem czasu pojawiały się nowe koncepcje: Endorf miał krytykować brutalną politykę Krzyżaków na Litwie, nie chciał się podporządkować naznaczonej mu karze albo poróżnić się z Wielkim Mistrzem o zdobycznego konia. Być może zabójstwo było odwetem za molestowanie seksualne lub gwałt (literacką wizję tej wersji przedstawił Karol Bunsch). Niektórzy z badaczy idą jeszcze dalej i odrzucają przekaz o winie Endorfa twierdząc, że zbrodnia była wynikiem walki politycznej w łonie Zakonu. Zamek krzyżacki był też więzieniem dla wielu ważnych osobistości. W celach malborskich przebywał książę Kiejstut. Według legendy Krzyżacy nieopatrznie przydzielili mu strażnika z Litwy. Sprytny Kiejstut przekonał swego ziomka do powrotu do ojczyzny i zbiegł wraz z nim w 1361 roku. Nie miał tyle szczęścia książę Janusz, którego Krzyżacy porywali dwukrotnie! Za każdym razem o uwolnienie z Malborka mazowieckiego władcy musiał starać się Władysław Jagiełło.

Wielka Wojna

Bitwa pod Grunwaldem poważnie zachwiała potęgą państwa krzyżackiego. Wszystko wskazuje na to, że gdyby Władysław Jagiełło wysłał swe lekkie oddziały ku Malborkowi zaraz po bitwie zamek wpadłby w jego ręce już w 1410 roku. Tak się jednak nie stało (być może było to celowe posunięcie Jagiełły, któremu Zakon potrzebny był jako wspólny wróg konsolidujący Polskę i Litwę) i Polacy zmuszeni byli oblegać potężną twierdzę. Jak donosi Jan Długosz o mały włos Malbork nie wpadł w polskie ręce już na początku oblężenia: Wspomniani dwaj rycerze Jakub i Dobiesław nie uznali za właściwe zaprzestać walki, ale też rychło po zdobyciu miasta z wyciągniętymi dzidami, z potężnym krzykiem popędzili do kościoła w pobliże murów, zamierzając zdobyć zamek. Gdyby im były przyszły z pomocą z równą odwagą wojska królewskie, można by było w tym momencie zdobyć zamek Malbork, stał bowiem otworem dostęp do niego przez wielki, jeszcze nie zakryty wyłom, przez który żołnierze mogli się wedrzeć. Los twierdzy wydawał się przesądzony, a oblężenie początkowo układało się po myśli Polaków. Dość powiedzieć, że czescy żołnierze najemni obiecali polskiemu królowi otwarcie bram zamku. Niestety polskie rycerstwo odrzuciło ten plan uznając go za niehonorowy. Brak widocznych sukcesów sprawił, że Władysław Jagiełło porzucił oblężenie i wrócił z wojskiem do kraju. Według Jana Długosza tej błędnej decyzji towarzyszył osobliwy znak. Kiedy bowiem przyprowadzono królowi jego cisawego konia, na którym siedział w czasie wielkiej bitwy, ten rżał głośno bijąc kopytami. Gdy król wkładał już nogę w strzemię, [koń] nagle padł martwy. Nieudane oblężenie przysporzyło sławy komturowi Świecia Henrykowi von Plauen. To dzięki jego decyzji o szybkim marszu w stronę Malborka zamek nie wpadł w ręce Polaków.

Pod polskim panowaniem

To jednak nie mogło uratować Krzyżaków. Wojna trzynastoletnia, która wybuchła w 1454 roku doprowadziła do zdobycia zamku przez wojska polskie. Król Kazimierz Jagiellończyk nie podzielał dylematów rycerzy swego ojca. Zamek odkupił od dowodzącego najemnikami Czecha Oldrzycha Czerwonki. Niedługo potem na skutek zdrady Polacy utracili miasto Malbork, ale nie mogło to zmienić losów konfliktu. Epoka zamków odchodziła właśnie do historii, jednak Malbork pełnił ważną rolę w dziejach naszego kraju. Król Zygmunt August ulokował tutaj Komisję Morską, której zadaniem było zarządzanie flotą wojenną. Na swoją siedzibę wyznaczył Malbork Stefan Batory podczas wojny ze zbuntowanym Gdańskiem. W 1626 roku zamek wpadł w ręce szwedzkie i został poważnie zdewastowany. Wprawdzie twierdza wróciła pod panowanie polskie, jednak jej odbudowy nie ukończono ze względu na początek nowej wojny ze Szwedami popularnie nazywanej potopem. Chylące się ku upadkowi państwo polskie nie było już w stanie przywrócić świetności zdewastowanej budowli.

Dalsze losy

Po I rozbiorze Polski Malbork przejęli Prusacy. Ich rządy to stopniowa dewastacja obiektu, który pełnił funkcję koszar i magazynów wojskowych. Wprawdzie od 1817 roku rozpoczęła się pierwsza odbudowa malborskiej twierdzy, jednak próba uczynienia z gotyckiego zamku romantycznej budowli spotkała się z krytyką nawet u współczesnych. Na całe szczęście w 1882 roku za odbudowę wziął się Konrad Steinbrecht, który poprzedził swoją pracę wnikliwymi analizami historycznymi i architektonicznymi. Działania wojenne z 1945 roku omal nie zniszczyły pracy pruskich architektów. Zamek został bardzo poważnie zniszczony a prlowskie władze początkowo rozważały rozbiórkę obiektu. Na całe szczęście nad ideologią zwyciężył rozsądek i zdecydowano się przywrócić Malborkowi świetność.

Malborskie ciekawostki

Jest dość prawdopodobne, że budując twierdzę w Malborku Krzyżacy wzorowali się na abbasydzkiej twierdzy Uk-Haidir. Świadczyć o tym mogą niektóre rozwiązania architektoniczne i elewacja Pałacu Wielkich Mistrzów. Nie istnieją bezpośrednie dowody na związek Malborka z arabską twierdzą nie należy jednak tej koncepcji odrzucać. Malbork był również ośrodkiem pielgrzymkowym. Miejscem do którego zdążali pątnicy była kaplica świętego Wawrzyńca. Niektóre źródła wskazują, że mogły się tam znajdować relikwie tego męczennika z pierwszym wieków chrześcijaństwa. W Malborku znajduje się również jedna z największych na świecie (a być może największa) figur Najświętszej Maryi Panny.

Figura powstała pod koniec XIV wieku i liczyła sobie ponad osiem metrów wysokości. Umieszczono ją w zewnętrznej wnęce kościoła zamkowego i pokryto mozaiką. Przetrwała do 1945 roku kiedy to zniszczyły ją pociski artyleryjskie. Na szczęście na skutek starań historyków, przewodników i miłośników zamku rzeźbę udało się odtworzyć, wykorzystując do tego zachowany materiał ze starej figury. Pokrytą kolorowymi płytkami Madonnę można oglądać na jej dawnym miejscu od 2016 roku.

Zwiedzanie

Na zwiedzanie Zamku powinniśmy przeznaczyć sporo czasu, nawet do kilku godzin. Cały kompleks jest olbrzymi, a odwiedzającym udostępniono bardzo dużą ilość pomieszczeń. Do zobaczenia są m.in.: Zamek Wysoki (a w nim między innymi: kuchnia konwentu, kaplitularz, reflektarz konwentu, Izba Konwetnu i wiele innych), Zamek Średni (Wieli Reflektarz, piwnice, kuchnia), Pałac Wielkich Mistrzów (letni reflektarz, niska sień).

Oprócz wielu sal, komnat, sypialni, korytarzy czy pomieszczeń gospodarczych możemy obejrzeć kilka ciekawych wystaw. Jednymi z najbardziej imponujących eksponatów są zbroje i elementy uzbrojenia. Ponadto na zamku znajdziemy również kolekcję rzeźb, a także ekspozycje archeologiczne. Podczas odwiedzin czasami można zobaczyć inne wystawy tymczasowe.

Wśród rozmaitych kolekcji zobaczymy m.in. kolekcję bursztynu, ceramiki, mebli, militariów, tkanin, witraży, rycin, a także wystawę numizmatyki. Kompleks kryje bardzo wiele eksponatów nie tylko znajdujących się za szklanymi gablotami, wiele okazów muzealnych jest wystawionych w różnych pomieszczeniach (np. meble, rzeźby, zbroje).

Wejście na wieżę jest dodatkowo płatne, koszt biletu wstępu wynosi 8,00 zł - bilet normalny lub 6,00 zł - bilet ulgowy. Jest to doskonały punkt widokowy, z którego można obejrzeć kompleks zamkowy z góry.

Informacje praktyczne

Dni i godziny otwarcia

Zamek krzyżacki można zwiedzać codziennie, godziny różnią się w zależności od sezonu (sezon letni i sezon zimowy).

Kasy rozpoczynają pracę 30 min przed otwarciem zamku oraz tyle samo czasu wcześniej (30 min) są zamykane.

Należy pamiętać, że kasy biletowe w ciągu dnia mają 15 minutową przerwę techniczną:

• sezon letni
  • poniedziałki: 18:15 - 18.30
  • wtorek-niedziela: 17:00 - 17:15 oraz 18:15 - 18:30
• sezon zimowy
  • poniedziałki: 14:00 - 14:15
  • wtorek-niedziela: 13:00 - 13:15 oraz 14:00 - 14:15

Warto mieć na uwadze również godziny dotyczące sprzedaży biletów pełnych oraz o obniżonej cenie (krótsze zwiedzanie lub zwiedzanie wyłącznie terenów zamkowych):

• sezon letni
  • 08:30 - 17:00 - pełna cena
  • 17:15 - 18:15 obniżona cena
  • 18:30 - 19:30 - tylko na tereny zamkowe, bez przewodnika
• sezon zimowy
  • 09:30 - 13:00 - pełna cena
  • 13:15 - 14:00 obniżona cena
  • 14:15 - 15:30 - tylko na tereny zamkowe, bez przewodnika

Ceny biletów wstępu

Cena biletu uzależniona jest od taryfy biletowej, ilości osób, sezonu oraz godzin zwiedzania.

Bilet normalny:

• sezon letni
  • 39,50 zł - pełna cena
  • 29,50 zł - obniżona cena (krótkie zwiedzanie przed końcem godzin otwarcia)
• sezon zimowy
  • 29,50 zł - pełna cena
  • 19,00 zł - obniżona cena (krótkie zwiedzanie przed końcem godzin otwarcia)
• 7,00 zł teren zamkowy (po zamknięciu wystaw)

Bilet ulgowy:

• sezon letni
  • 29,50 zł - pełna cena
  • 19,00 zł - obniżona cena (krótkie zwiedzanie przed końcem godzin otwarcia)
• sezon zimowy
  • 20,50 zł - pełna cena
  • 14,00 zł - obniżona cena (krótkie zwiedzanie przed końcem godzin otwarcia)
• 4,00 zł teren zamkowy (po zamknięciu wystaw)

Dostępne są również bilety rodzinne (rodzina 3-, 4- bądź 5-osobowa) lub grupowe.

Inne

Na terenie zamku znajdują się sklepiki z pamiątkami oraz dwie restauracje. Jedna z nich - GOTHIC RESTAURANT serwuje dania z historycznych przepisów.