Bazylika Sacre Coeur w Paryżu - historia i informacje praktyczne

Francja · Paryż

Nazywana przez paryżan “bezą” (od swojego kształtu i koloru) bazylika Sacre Coeur budziła kontrowersje od chwili swego powstania. Mimo to, ten owoc żarliwej wiary francuskich przemysłowców, na trwale zagościł w krajobrazie stolicy Francji ściągając turystów, pielgrzymów i… filmowców.

Historia paryskiej bazyliki

wprawdzie obecna świątynia została zbudowana na wzgórzu Montmartre dopiero w drugiej połowie XIX wieku, ale te tereny były obiektem kultu już od czasów najdawniejszych. Legendy mówią, że znajdowały się tutaj święte gaje druidów, a po włączeniu ich w obręb Cesarstwa Rzymskiego poświęcono je Marsowi lub Merkuremu. Od imion bóste miałaby pochodzić nazwa tego miejsca. Najprawdopodobniej jednak wzięła się ona od św. Dionizego i jego towarzyszy, którzy zostali tutaj ścięci przez Rzymian za wiarę. Legenda głosi, że ten święty i pierwszy biskup Paryża wstał chwilę po egzekucji, podniósł swoją głowę i obmywszy się z krwi udał się na teren obecnego Saint Denis gdzie padł martwy. Popularność tej historii sprawiła, że miejsce śmierci biskupa zaczęto nazywać Mont des Martyrs czyli Wzgórze Męczenników. Na pamiątkę tych wydarzeń ustawiono tu kaplicę a później klasztor benedyktynek. Wprawdzie legenda brzmi dość groteskowo, ale zaznaczyć trzeba, że w XVII wieku podczas prac prowadzonych w opactwie odkryto starożytną kryptę poświęconą właśnie świętemu Dionizemu. Opactwo przetrwało do czasów rewolucji francuskiej. W latach 90. XVIII wieku klasztor rozebrano, a ostatnia opatka Marie-Louise de Laval-Montmorency zginęła na gilotynie. Przetrwał klasztorny kościół pod wezwaniem św. Piotra, który dziś znajduje się w pobliżu bazyliki.

Wzgórze Montmartre pozostawało puste do lat 70 XIX wieku. Rok 1870 był szokiem dla ówczesnej Francji - armia poniosła haniebną porażkę w wojnie z Prusami, a Paryż został oblężony przez Niemców. Wobec tych wydarzeń dwóch francuskich przemysłowców Alexandre Legentil i Hubert Rohault de Fleury poprzysięgło, że jeśli tylko wróg oszczędzi miasto, oni zbudują kościół poświęcony Sercu Jezusowemu. Dodatkowo miał to być akt pokuty wobec Boga za grzechy popełnione przeciw Kościołowi i papieżowi Piusowi IX (chodziło o aneksję Watykanu przez wojska piemonckie). Powszechnie uważa się, że decyzja o budowie świątyni miała być wymierzona w Komunę Paryską - jest to jednak mit. Alexandre Legentil pisał o pomyśle budowy kościoła na rok przed wybuchem walk wersalczyków z komunardami. Trzeba jednak przyznać, że hasła odkupienia win komunardów przez budowę świątyni pojawiały się później podczas zbiórki funduszy.

Pomysł został entuzjastycznie przyjęty przez arcybiskupa Paryża. Ledwie umilkły wojenne wystrzały zaczęto realizować tę niezwykłą ideę. Budowa rozpoczęła się w 1876 roku i była w całości finansowana przez osoby prywatne i kościelne zbiórki. Całość kosztowała 7 milionów franków, a prace trwały nieprzerwanie przez 39 lat. Spośród nadesłanych 77 projektów wybrano pomysł Paula Abadiego - francuskiego architekta zafascynowanego sztuką średniowiecza. Abadie zmarł podczas budowy, ale jego dzieło było kontynuowane. Mimo niechęci kolejnych francuskich rządów (nie mogąc zaszkodzić budowniczym przed bazyliką wystawiono pomnik kawalera de la Barre - szlachcica straconego za bluźnierstwo i bezbożność w XVIII wieku) kościół ukończono w 1914 roku. Z powodu wybuchu I wojny światowej został on poświęcony dopiero pięć lat później.

W czasach współczesnych świątynia stała się centrum francuskiej nowej ewangelizacji. Zaangażowanie tutejszych księży w głoszenie prawd wiary nieraz prowadziło do problemów. W 1971 roku do kościoła wdarła się grupa francuskich komunistów i przez jakiś czas okupowała świątynię.

Wprawdzie Bazylika Sacre Coeur nadal budzi kontrowersje (wiele publikacji krytycznie odnosi się do jej walorów artystycznych) ale trzeba przyznać, że jej charakterystyczna sylwetka jest już tak silnie kojarzona z miastem, że chyba nikt nie wyobraża sobie wizyty w Paryżu bez spaceru pod tymi białymi murami.

Plan i bryła bazyliki

Świątynia łączy cechy stylu romańskiego i bizantyjskiego odchodząc dość wyraźnie od architektury klasycznych bazylik rzymskich. Całość opiera się na planie krzyża greckiego i zwieńczona jest czterema kopułami (największa z kopuł na 54 metry wysokości, a umieszczona jest na 83 metrze licząc od podłoża). Luźną inspiracją całego założenia miała być katedra św. Fronta w Périgueux. Abadie “wyciągnął” swój kościół w górę zmieniając tym samym proporcje kopuł do niższych partii obiektu. Bazylia wyróżnia się też zwrotem - wbrew dominującym trendom nie została zaprojektowana ad orientem (czyli z prezbiterium zwróconym ku wschodowi). Jej ołtarz wyznacza kierunek północny należy więc do tzw. kościołów nieorientowanych. Wzniesiona z tyłu wieża pełni funkcję dzwonnicy.

Do budowy użyto trawertynu ze względu na jego barwę, twardość i łatwość w czyszczeniu. Był to pomysł architekta bazyliki.

Na fasadzie, nad trójłukowym portalem umieszczono trzy rzeźby. W centralnym punkcie nad wejściem widzimy udzielającego błogosławieństwa Chrystusa, a nieco niżej po obu stronach Jezusa dwa konne posągi: św. Joanna D’arc i św. król Ludwik IX.

Zabytki bazyliki

Wnętrze świątyni zaskakuje surowością i niewielką liczbą detali. Znajduje się tu jednak kilka ciekawych zabytków na które warto zwrócić uwagę:

mozaika - Olbrzymia barwna mozaika przyciąga wzrok zaraz po przekroczeniu progu świątyni. Jest to jeden z największych tego typu obiektów na świecie (ok 400 metrów kwadratowych). Przedstawia Chrystusa w otoczeniu świętych i zasłużonych dla Kościoła (są tam też sylwetki pomysłodawców Sacre Coeur). Poniżej umieszczono napis: “Najświętszemu Sercu Chrystusa, Francja gorliwa, pokutująca i wdzięczna”. Słowo “wdzięczna” dodano po zakończeniu I wojny światowej.
ołtarz - Został wykonany z marmurów sprowadzonych ze Sieny. W jego centralnym punkcie znajduje się rzeźbiona scena ukrzyżowania Chrystusa, a po jej obu stronach sylwetki Apostołów. Tutaj też wystawia się Najświętszy Sakrament do wieczystej adoracji. Trwa ona bez przerwy od 1885 roku! Dlatego też turyści proszeni są o zachowanie ciszy i spokoju podczas zwiedzania świątyni. Adoracja trwa również po zamknięciu kościoła (po 22:30) - można wziąć w niej udział zgłaszając dwa dni przed wizytą taką chęć (więcej informacji pod tym linkiem).
krypty - Większość przewodników odradza zwiedzanie krypt, jeśli jednak mamy trochę czasu i kilka Euro w kieszeni możemy zejść do dolnych kaplic gdzie zobaczymy m. in. resztki fundamentów dawnego opactwa oraz wiele interesujących rzeźb przedstawiających świętych.  (Uwaga: obecnie krypty nie są dostępne dla zwiedzających ze względów bezpieczeństwa, stan tej sytuacji może ulec zmianie).
organy - Były ostatnim dziełem Aristide Cavaille-Collego jednego z najwybitniejszych organmistrzów wszechczasów. Niestety tylko ich część została poddana konserwacji - wiele piszczałek nadal oczekuje na naprawę lub wymianę.
dzwon - Bazylika posiada największy we Francji dzwon. Został on sfinansowany przez wiernych z Sabaudii (która od 1860 roku należała do Cesarstwa Francuskiego) i z tego powodu nazywany jest “Sabaudczykiem”.
kopuła - wejście na zewnętrzną galerię największej z kopuł możliwe jest po wykupieniu biletu. Roztacza się stamtąd jeden z najpiękniejszych widoków na Paryż.

Bazylika w literaturze i sztuce

Sacre Coeur pojawiało się w wielu książkach i filmach poświęconych Paryżowi. Jeszcze pod koniec XIX wieku Emil Zola opisał bazylikę w swej powieści “Paryż”. Jawi się ona jako symbol religijnego ucisku i ma być wysadzona w powietrze przez jednego z bohaterów. Zniszczenia świątyni żądał francuski futurysta Felix del Marle, który zgodnie z założeniami swego ruchu chciał w tym miejscu widzieć nowoczesne wieżowce. Sylwetka świątyni pojawia się też w wielu filmach jako symbol miasta. Olbrzymi plac budowy z wznoszącą się powoli ku górze budowlą możemy zobaczyć w filmie “Sherlock Holmes: Gra cieni”. Białą “bezę” widać też w niektórych kadrach ekranizacji powieści Guya de Maupassanta pt. “Uwodziciel” (co jest ewidentnym błędem filmowców gdyż akcja filmu rozgrywa się ok. 1881 roku, a wtedy budowa świątyni dopiero się zaczynała)...

Zwiedzanie - informacje praktyczne [aktualizacja 2017]

Dni i godziny otwarcia

Wizyta w Bazylice jest bezpłatne, świątynia otwarta jest codziennie od 06:00 do 22:30.

Płatne jest wejście na kopułę bazyliki (cena jest zmienna, należy pytać na miejscu), aby do niej się dostać należy wyjść ze świątyni i udać się do wejścia po jej lewej stronie. Na górę prowadzą wyłącznie schody, do pokonania jest ok 300 stopni. Wejście na kopułę również jest zmieniane i może być niemożliwe np. ze względu na złe warunki pogodowe. W sezonie letnim (maj - wrzesień) zazwyczaj wejścia odbywają się w godzinach: 08:30 - 20:00, natomiast w zimowym (październik - kwiecień) w godzinach: 09:00 - 17:00.

Krypty są obecnie niedostępne dla zwiedzających.

Dojazd i lokalizacja

Z racji położenia kościoła na wzgórzu, aby się do niego dostać będzie trzeba iść pod górę. Całe szczęście można sobie ułatwić drogę i częściowo lub praktycznie całościowo pokonać trasę korzystając z transportu miejskiego.

metro linia nr 12 - stacja Jules Joffrin + Montmartrobus (Place du Tertre)
metro linia nr 2 lub 12 - stacja Pigalle + Montmartrobus (Norvins)
metro linia nr 2 - stacja Anvers + Cable car lub schody
metro linia nr 12 - stacja Abbesses + Cable car lub schody
autobus numer 30, 31, 80, 85 - przystanek Anvers Sacré-Coeur + ok 500 metrów pieszo