Vittoriale degli italiani (Gardone Riviera) - zwiedzanie, historia i informacje praktyczne

Jedno z najbardziej kontrowersyjnych miejsc nad Gardą co roku przyciąga licznych turystów (choć w większość wypadków są to wycieczki szkolne). Spacer po fantasmagorycznej willi kontrowersyjnego pisarza to okazja do podziwiania niezwykłych wnętrz i przemyślenia trudnej historii XX wieku.

Vittoriale degli italiani (Gardone Riviera) - nazwa

W dosłownym tłumaczeniu nazwę całego kompleksu należałoby przełożyć jako "sanktuarium włoskich zwycięstw". Oddaje ona ideę jaka przyświecała całej ideologii Gabriele d’Annunzio - przywrócenie Włochom dumy narodowej poprzez przypominanie o dokonaniach ich przodków. Całość od zawsze budziła kontrowersje - zwolennicy zachwycali się niezwykłą wyobraźnią jego twórcy przeciwnicy nazywali całość "lunaparkiem i ponurą salą tortur faszyzmu".

Vittoriale degli italiani (Gardone Riviera) - historia

Zanim wzniesiono współczesny kompleks w tym miejscu stała Villa Cargnacco należąca do niemieckiego historyka sztuki Henry Thode’a. Po tym jak Włosi przystąpili do I wojny światowej po stronie Ententy, rząd skonfiskował posiadłość łącznie z pokaźną biblioteką. Po zakończeniu działań wojennych całość nabył pisarz Gabriele d’Annunzio.

Był on niezwykłą osobistością, a jego wizja zmieniła niepozorną posiadłość w monumentalną Vittoriale degli italiani. D'Annunzio urodził się w 1863 roku w Pescarze. Debiutował już jako nastolatek dobrze przyjętym przez krytykę tomikiem poezji pt. "Primo vere".

Aby zdobyć zainteresowanie czytelników młody twórca rozpowszechniał pogłoski o swojej śmierci, które następnie dementował. Praktycznie od samego początku działalności towarzyszyła mu aura skandalu. Jego pierwsza powieść pt. "Rozkosz" (opisująca perypetie przedstawicieli włoskiej bohemy) została wpisana na indeks ksiąg zakazanych. W 1904 roku, zyskujący coraz większą popularność twórca wdał się w spór z komediopisarzem Eduardo Scarpettą, który napisał sztukę "Syn Iorio" będącą parodią dramatu "Córka Iorio". D’Annunzio wytoczył mu proces o plagiat. Sprawę w sądzie wprawdzie przegrał, ale komentowana przez wielu Włochów rozprawa zapewniła mu sławę i uczyniła kimś w rodzaju ówczesnego celebryty. Poeta szokował opinię publiczną niemoralnym prowadzeniem się - w 1891 roku rozwiódł się z żoną Marią Hardouin di Gallese. W następnych latach romansował m.in. ze słynną aktorką Eleonorą Duse (uznawana za jego "miłość życia"), rosyjską śpiewaczką Nathalie de Goloubeff, amerykańska malarką Romaine Brooks czy z muzą i ekscentryczką Luisą Casati. Wystawny styl życia wpędził twórcę w długi aby uniknąć wierzycieli d’Annunzio przeniósł się do Francji.

Sytuację zmienił wybuch I wojny światowej. D’Annunzio, który przez całe życie pozostawał żarliwym patriotą, wrócił do kraju i zaangażował się w działalność propagandową. Po włączeniu się Włoch do wojny poeta ruszył na front (miał wtedy 52 lata). Dokonał kilku śmiałych czynów: zimą 1918 roku wziął udział w tzw. "Beffa di Buccari" (czyli "Kpina w Bakar"). Włoska flota ominęła austriackie linie obronne i ostrzelała stojące w porcie wrogie okręty. D’Annunzio rozrzucił ulotki z propagandowym tekstem. Kilka miesięcy później na czele 87 eskadry lotniczej dokonał śmiałego wypadu nad Wiedeń gdzie również zrzucono dziesiątki ulotek. Akcje te miały bardzo pozytywny wpływ na podupadłe morale włoskiej armii. Szczytem wojskowych osiągnięć poety-żołnierza był atak na Fiume (Rijekę) w 1919 roku. Po zajęciu miasta pisarz proklamował tu niezależne państwo. Sam stanął na czele rządu i wziął udział w pracach nad nową konstytucją.

Wiele elementów jego ówczesnej działalności zainspirowało włoskich faszystów, ale Regencja Carnaro (nazwa utworzonego państwa) była tworem o zdecydowanie liberalnym charakterze. D’Annunzio zdepenalizował homoseksualizm, zażywanie narkotyków, dał prawa wyborcze kobietom i ogłosił wolność wypowiedzi. Historycy spierają się czy dyktator nakazywał stosowanie tortur wobec swoich przeciwników.

Epizod w Rijece zakończył się wkroczeniem wojsk włoskich, które złamały opór legionistów z Regencji Carnaro. Zrezygnowany pisarz powrócił do Włoch i zaszył się w Vittoriale degli italiani. Zaprzyjaźnił się z działającym w Riva del Garda architektem Gian Carlo Maronim, którego ściągnął do Gardone Riviera. Pisarz udzielił poparcia Mussoliniemu choć nigdy nie wstąpił do Narodowej Partii Faszystowskiej. W 1922 roku, na krótko przed niesławnym "Marszem na Rzym" wypadł z okna swej willi - pojawiły się plotki, że zdarzenie nie było tylko zbiegiem. Wkrótce doszło do pogorszenia relacji z Mussolinim. Dyktator wprawdzie przekazywał olbrzymie sumy pieniędzy na rozbudowę Vittoriale degli italiani, ale jednocześnie izolował poetę od życia publicznego umieszczając w jego otoczeniu swoich agentów.

D’Annunzio z kolei krytykował sojusz z Niemcami, nazywając Hitlera "okrutnym klaunem". Jednocześnie poeta zaangażował się w szereg inicjatyw lokalnych m.in. lobbował za budową drogi do Riva del Garda, a po sukcesie projektu wziął udział w oficjalnym jej otwarciu. Pogarszające się zdrowie usiłował podreperować narkotykami (głównie kokainą), co być może przyczyniło się do jego śmierci 1 marca 1938 roku.

Wprawdzie twórczość Gabriele D’Annunzio jest dość trudna w odbiorze i niezbyt dobrze znana w Polsce to trzeba przyznać, że jego wpływ na kulturę Włoch (a może nawet ówczesnej Europy) był na początku XX wieku ogromny. Twórca Vittoriale był prawdziwym "człowiekiem renesansu": prozaikiem, poetą, dramatopisarzem, autorem libretta operowego ("Męczeństwo św. Sebastiana") czy twórcą scenariuszy filmowych (w filmie "Cabiria" nad którym pracował pojawił się charakterystyczny salut rzymski). Do historii przeszło wiele jego aforyzmów i haseł, zajmował się reklamą, zaprojektował linię perfum, a także wymyślił kilka funkcjonujących do dziś słów (jak np. tramezzino czyli włoskie określenie kanapki). Językową ciekawostką jest to, że pisarz używał słowa samochód "l'automobile" w rodzaju żeńskim twierdząc, że auta są zdecydowanie bardziej kobiece niż męskie. Przez całe życie pozostawał nacjonalistą, zapatrzonym w nietzscheańską koncepcję "nadczłowieka" (jednak zgodnie z pierwowzorem widział w nim raczej artystę niż barbarzyńskiego żołdaka). Jego twórczość nosi wszystkie cechy charakterystyczne dla tamtych czasów - jest wysublimowana, pełna patosu, często dekadencka, poruszająca takie tematy jak zbrodnia, seksualność, artyzm, sięgająca chętnie po naturalizm czy psychologizm.

Vittoriale degli italiani (Gardone Riviera) - zwiedzanie

Wycieczkę zaczynamy w południowo-zachodniej części obiektu. Następnie kierujemy się na północny-wschód. W zależności od godzin zwiedzania możemy udać się na spacer po domu z przewodnikiem lub wcześniej obejrzeć umieszczone w parku pomniki.

Muzeum "Secret d'Annunzio"

Niewielka, interesująca wystawa znajduje się za amfiteatrem. Aby do niej dotrzeć zaraz po przejściu przez kasy należy skręcić w prawo. W środku zobaczymy kolekcję biżuterii, ubrań i prywatnych przedmiotów należących do pisarza i jego gości. D’Annunzio przywiązywał dużą wagę do stroju stąd na wystawie znalazło się miejsce dla dziesiątek skórzanych butów, rękawiczek czy innych części garderoby. Przed wejściem do środka możemy obejrzeć film biograficzny prezentujący sylwetkę artysty.

Amfiteatr

Pierwszy z monumentalnych pomników jaki zobaczymy wyraża fascynację d’Annunzio potęgą starożytnego Rzymu. Architekt Gian Carlo Maroni wzorował się na amfiteatrze z Pompei. Budowlę, z której rozpościera się widok na jezioro ukończono dopiero w 1952 roku. Obecnie służy ona organizacji imprez kulturalnych.

Prioria

Nazwa nadana willi przez poetę oznacza w dosłownym tłumaczeniu "dom przeora". Jej obecny wygląd to wynik prac Maroniego. Na fasadzie umieszczono wiele herbów i cytatów wybranych przez poetę. Znajdziemy tu więc herb Triestu, Florencji, Trydentu czy miasta Canosa Sannita (rodzinne strony artysty). Jeden z herbów wymyślił sam gospodarz - przedstawia charta z sentencją "Né più fermo, né più fedele". Na wprost od wejścia do Vittoriale znajduje się recepcja - możemy tu schować plecaki i uzyskać informacje o której godzinie zacznie się kolejna wycieczka z przewodnikiem.

We wnętrzu będziemy mogli zobaczyć kilkanaście pokoi urządzonych z manierą właściwą d'Annunzio (przepych, eklektyzm i bogactwo zdobień). Jedynym wyjątkiem jest pozbawiona ozdób kuchnia - pisarz nigdy do niej nie zaglądał. Wąska klatka schodowa prowadzi do dwóch pomieszczeń: sali dla chcianych i niechcianych gości. W tym drugim pomieszczeniu gospodarz przyjął w 1925 roku Benito Mussoliniego. Dodatkowo, specjalnie z tego powodu, poeta kazał umieścić obok lustra pełen złośliwości wiersz, który kończył się słowami "Pamiętaj, że jesteś szkłem przeciwko stali". Turyści przechodzą również przez Pokój Trędowatego (tutaj w 1938 roku wystawiono ciało Gabriele d’Annuzio). Poeta czuł się zdradzony i izolowany przez rządzących - stąd nazwa.

Większość pomieszczeń jest pogrążona w mroku, to również było życzeniem gospodarza, który po utracie oka w czasie I wojny światowej cierpiał na światłowstręt. Jedynym wyjątkiem jest przestronna pracownia, tutaj światło dzienne było niezbędne podczas pisania.

Ciekawa historia wiąże się z ozdobną jadalnią. Na stole umieszczono rzeźbę żółwia. Przedstawia ona zwierzę, które d'Annunzio hodował w ogrodzie, a które zdechło po zjedzeniu dużej ilości czekolady. Figurka miała być więc ostrzeżeniem dla gości aby zachowali umiar podczas posiłku. Specyficzny synkretyzm religijny artysty wyraża Pokój Relikwii. Znajdziemy tu odniesienia do wielu istniejących religii, co ciekawe u samej góry stoi figura Maryi z posągami katolickich świętych po bokach. Specjalne miejsce zajmuje pogięta kierownica łodzi wyścigowej Miss England (jej konstruktor Henry Segrave zginął w wypadku, pobiwszy uprzednio rekord prędkości). Jest to relikwia "religii ryzyka", ponoć najbliższej światopoglądowi poety. W pokoju umieszczono też napis: "Jest tylko pięć grzechów głównych, tak jak pięć palców dłoni". D'Annunzio nie uznawał za grzech chciwości i nieczystości.

Druga część domu nigdy nie została ukończona. Schorowany pisarz postanowił przenieść się do większych i wygodniejszych pokoi. W tym celu zlecił prace nad "Domem-pomnikiem bohatera wojennego". Przed jego śmiercią ukończono tylko jedną salę - znajdują się tam kopie rzeźb Michała Anioła (m.in. "Umierający niewolnik"). Pozostałe pomieszczenia to wystawa pamiątek związanych z wojskową karierą d’Annunzio. Zobaczymy tu sztandary (także z czasów Wolnego Miasta Fiume), mundury i broń.

Psi cmentarz

D’Annunzio lubił otaczać się zwierzętami. Szczególnym uczuciem darzył psy rasy greyhound (których posiadał kilkadziesiąt sztuk). Jego pupile miały własny staw, z którego piły wodę, a po śmierci chowano je na specjalnym cmentarzu. Miłość pisarza do zwierząt znalazła odzwierciedlenie w rzeźbach ustawionych w Mauzoleum i pod pokładem krążownika.

Krążownik Puglia

Jednym z najniezwyklejszych zabytków parku jest włoski krążownik Puglia. Okręt został zbudowany jeszcze w XIX wieku. Walczył w czasie wojny włosko-tureckiej i podczas I wojny światowej. Przeznaczony na zezłomowanie został przekazany do Vittoriale przez Mussoliniego. Ustawiona w ogrodzie sekcja dziobowa stała się swoistym pomnikiem walk toczonych przez d’Annuzio w Riece (Fiume). Dziób statku skierowany został na wschód - w stronę wybrzeży Dalmacji, które według poety powinny przypaść Włochom.

MAS 96

Inny statek, który możemy obejrzeć na terenie Vittoriale to duża łódź motorowa, która stała się symbolem ataku torpedowego "Beffa di Buccari". Wprawdzie skrót MAS oznacza jedynie motorówkę, ale d’Annunzio postanowił twórczo go rozwinąć tłumacząc jako Memento Audere Semper czyli "Pamiętaj [aby] zawsze mieć odwagę".

Samolot S.V.A.

Nie mogło zabraknąć tu słynnego samolotu, na którym pisarz doleciał nad Wiedeń. Maszynę zawieszono pod dachem sali kinowej - dziś turyści mogą tu obejrzeć film poświęcony historii życia d’Annunzio.

Mauzoleum

W najwyższym punkcie posiadłości powstało Mauzoleum, które kryje prochy poety. Budowla została wzniesiona po jego śmierci. Autorem projektu (wzorowanego na rzymskich i etruskich grobowcach) był Giancarlo Maroni. W tym samym miejscu spoczęli niektórzy towarzysze broni D’Annunzio oraz architekt tej budowli. Ze szczytu Mauzoleum rozciąga się piękny widok na jezioro i Vittoriale.

Inne

Na terenie posiadłości znajdziemy jeszcze kilka niewielkich obiektów takich jak: Ogród Zwycięstw (dobry punkt widokowy), sad owocowy, Villa Mirabella czy Doliny (a dokładniej Dolina Szalonej i Dolina Mądrej Wody). Wszystkie one tworzą wielka i spójną wizję kontrowersyjnego poety. Wiele tu odniesień tu przeszłości czy symboli. Poza tym na terenie parku umieszczono współczesne rzeźby (kilkanaście dzieł) czyniąc zeń prawdziwą galerię sztuki.

Vittoriale degli italiani (Gardone Riviera) - informacje praktyczne [aktualizacja kwiecień 2019]

Do Vittoriale najlepiej dojechać z Salo (linia 007 lub 202). Autobus o numerze 202 kursuje też z Bresci. Będziemy miele do dyspozycji wiele połączeń jeśli wystartujemy np. z Gargnano. Kilka autobusów dziennie wyjeżdża też z Riva del Garda. Należy wysiąść na przystanku Gardone obok Grand Hotelu. Następnie czeka nas około 1,5 kilometra spaceru (pod górę, różnica wysokości ok. 60 metrów). W sezonie letnim możemy skorzystać ze specjalnego autobusu, który wyrusza z Salo i zatrzymuje się przed samym wejściem do muzeum (LN0005).

• Uwaga! Vittoriale nie jest kolejnym, nudnym muzeum literatury. To coś w rodzaju dużego parku (pełnego pomników i rzeźb) oraz wystawnej rezydencji. Warto o tym pamiętać planując przyjazd do Gardone Riviera. Długi spacer po parku i zwiedzanie willi zajmie nam około 3 godzin!

• Wejście na teren kompleksu znajduje się przy Via delle Arche (lokalizacja: 45°37'24.1"N 10°33'49.3"E). Należy przejść przez bramę z łukiem, a następnie skręcić w prawo. Tam znajdują się kasy, a za nimi wejście na teren ogrodu. Przy zakupie biletu otrzymamy dokładną mapkę całego kompleksu - jest ona bardzo przydatna podczas planowania naszego spaceru po Vittoriale.

• W parku i w muzeum możemy robić zdjęcia, ale wykonywanie fotografii czy nagrywanie filmów podczas oprowadzania jest surowo wzbronione!

• Bilety możemy kupić przez Internet (LINK) lub w kasie. Koszt prezentuje się następująco:

  • Bilet normalny: park, muzeum i zwiedzanie rezydencji z przewodnikiem - 16€
  • Bilet ulgowy: park, muzeum i zwiedzanie rezydencji z przewodnikiem - 13€
  • Bilet normalny: park i muzeum - 10€
  • Bilet ulgowy: park i muzeum - 8€
  • Dzieci poniżej 7 roku życia i osoby powyżej 65 roku życia zwiedzają rezydencję za darmo.

• W sezonie teren parku otwarty jest przez cały tydzień od 9 do 20 (muzeum i rezydencja nieco krócej). Poza sezonem całość zamykana jest w święta i niektóre poniedziałki. Zimą i jesienią Vittoriale można zwiedzać od 9 do 17. Więcej informacji TUTAJ.

• Zwiedzanie willi odbywa się w określonych godzinach (częstotliwość uzależniona od daty zwiedzania) - o najbliższym oprowadzaniu zostaniemy poinformowani podczas kupowania biletów.

• Jeśli zamierzamy wybrać się do Vittoriale w tygodniu to bardzo możliwe, że natkniemy się na wycieczki szkolne. Twórczość D’Annunzio jest we Włoszech znana i szanowana.

• Różnice wysokości pomiędzy poszczególnymi częściami Vittoriale są dość duże. Warto wziąć to pod uwagę planując zwiedzanie. Najwyżej położone jest Mauzoleum (miejsce pochówku pisarza i żołnierzy walczących w Fiume), a najniżej leży Dolina (Vallette) z Sadzawką Tańców.

• Na kontrowersyjne pamiątki natkniemy się w sklepikach obok Vittoriale. Sprzedaje się tam m.in. magnesy na lodówki z podobizną Benito Mussoliniego. Lepiej nie wchodzić w polityczno-historyczne dyskusje ze sprzedawcami. Zabronione jest również fotografowanie sklepowych stojaków.