Győr - zwiedzanie, historia i informacje praktyczne

Jedno z największy miast północnych Węgier to współcześnie ważny ośrodek kulturalny i turystyczny. Warto zatrzymać się tu w podróży z Bratysławy] do Budapesztu i odpocząć chwilę w cieniu barokowych budowli.

Győr - znaczenie nazwy

Miasto nosiło w swojej historii kilka nazw. Celtowie i Rzymianie określali je mianem Arrabona czyli "gród nad rzeką Rab" (teorię o łacińskiej etymologii od słów "ara" i "bona" czyli "dobry ołtarz/sanktuarium" należy włożyć między bajki). Obecną nazwę nadali osadzie Węgrzy, pochodzi ona od słowa "gyuru" czyli okrąg (najprawdopodobniej taki kształt miała dawna rzymska osada). Turcy nazwali miasto Yanık kale czyli "spalony zamek".

Győr - historia

Najstarsze znaleziska archeologiczne na tych terenach wskazują, że człowiek przebywał tu już w epoce mezolitu. Pierwszymi stałymi mieszkańcami byli Celtowie, a następnie Rzymianie. Na skutek naporu barbarzyńców cesarscy wycofali się na południe, ale miasto przetrwało choć zasiedlały je różne ludy (m.in. Słowianie, Awarowie lub Frankowie).

W X wieku przybyli tu Węgrzy i znacznie rozbudowali starożytne fortyfikacje. Strategiczne położenie sprawiło, że Győr stał się oczkiem w głowie węgierskich władców. Według legendy już w 1001 roku powstała tu katolicka diecezja. Za czasów króla Stefana osada przeniosła się nieco dalej na zachód i rozwijała wokół tamtejszej świątyni. Spalona przez Tatarów bardzo szybko podniosła się z ruin. W roku 1271 za zasługi mieszkańców w wojnie z Przemysłem II Ottokarem król Stefan V nadał im prawa miejskie. Mimo to Győr powoli tracił dominującą pozycję w regionie, było to związane z przesunięciem się szlaków handlowych oraz rozwoju Sopronu. Nie pomogły polityczne przepychanki w jakie uwikłały się Węgry w XV wieku.

W 1442 roku zawarto tu pokój pomiędzy królem Polski i Węgier Władysławem Warneńczykiem, a królową Elżbietą, kończąc tym samym długą wojnę domową. W XV wieku Győr utracił status miasta królewskiego i przeszedł pod władzę biskupów (na zmianę tego stanu rzeczy trzeba było czekać do roku 1743). Po bitwie pod Mohaczem i upadku Węgier mieszkańcy opowiedzieli się po stronie Jana Zápolyi, ale szybko wkroczyli tu stronnicy Habsburgów. W planie wojny przeciw Turcji Győr miał osłaniać pobliski Wiedeń, jednak dowodzący obroną hrabia Ferdinand Hardegg poddał miasto. Habsburgowie odzyskali je dość szybko i rozpoczęli odbudowę. W tym czasie powstało wiele barokowych gmachów, które przetrwały do dziś.

Mimo utraty dominującej pozycji na Węgrzech (po odzyskaniu Budy) Győr cały czas spełniał ważną rolę militarną i kulturalną. W 1809 roku wojska napoleońskie pokonały nieopodal Austriaków i Węgrów. W XIX wieku rozpoczęto rozbiórkę fortyfikacji. Wznoszono manufaktury i fabryk tworząc tu jeden z najważniejszych ośrodków przemysłu w kraju. Mimo wielu przeciwności (I wojna światowa, wielki kryzys) Győr cały czas przyciągał robotników szukających zarobku. II wojna światowa przyniosła zagładę liczącej 5 tysięcy mieszkańców społeczności żydowskiej oraz liczne zniszczenia (bombardowania alianckie obróciły w perzynę wiele budynków, a wycofujące się wojska niemieckie dopełniły dzieła zniszczenia). Zabytkowe centrum odzyskało dawny blask dopiero w latach 70. W roku 1989 odbudowaną starówkę uhonorowano nagrodą Europa Nostra.

Győr - zwiedzanie

Wprawdzie na liście zabytków znajduje się kilkaset obiektów, ale w większości przypadków są to zabytkowe kamienice znajdujące się w ścisłym centrum. Co warto zobaczyć?

Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Győri Püspöki Székesegyház)

(Káptalandomb 12)

Pierwsza chrześcijańska świątynia w tym miejscu została zbudowana w stylu romańskim. Pozostałością po tamtym kościele jest absyda przylegająca do obecnej katedry. Po zniszczeniu przez Tatarów wzniesiono nowy kościół w stylu gotyckim. Niestety w czasie wojen z Turcją katedra została poważnie uszkodzona (zamieniono ją w magazyn, runęła jedna z wież). Po odsunięciu od miasta zagrożenia przeprowadzono odbudowę w stylu barokowym. W XIX kościół otrzymał neoklasyczną fasadę. W 1997 roku przybył tu papież Jan Paweł II nadając katedrze tytuł bazyliki mniejszej.

Wnętrze świątyni olśniewa wielością barw i złotych ozdób. Trójnawowa, orientowana bazylika posiada jedną wieżę. Zachowała się gotycka kaplica Héderváry oraz romańska absyda. Warto zwrócić uwagę na przepiękne freski na sufitach naw - zostały one wykonane przez austriackiego artystę Franza Antona Maulbertscha. Malowidła przedstawiają węgierskich świętych oraz sceny biblijne. W nawie głównej obraz tego samego malarza ze sceną Wniebowzięcia NMP (u dołu Apostołowie nad pustym grobem, u góry Maryja wznoszona ku niebu). U szczytu prawej nawy znajduje się otoczony kultem obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem.

Na Węgry przywiózł go irlandzki biskup Waltera Lynch, który musiał uchodzić z kraju po zwycięstwie Cromwella. Przyjęty przez biskupa Győr Jánosa Püskyego zawiesił obraz w tutejszej katedrze. 17 marca 1697 roku (Dzień św. Patryka patrona Irlandii) na płótnie dostrzeżono krwawe plamy. Do dziś w skarbcu przechowywana jest chusta, którą starto krew, a sam obraz stał się celem wielu pielgrzymek. Oglądając malowidło zwróćmy uwagę na nietypowy układ postaci. Maryja nie trzyma Dzieciątka na ręku, a pochyla się na małym Jezusem leżącym w łóżku (Dzieciątko ma na głowie bogato zdobioną koronę).

Inna warta uwagi historia wiąże się z boczną kaplicą w prawej nawie. Spoczywa tu błogosławiony kościoła katolickiego biskup Apor Vilmos. Pełnił on swoją posługę podczas II wojny światowej i bardzo mocno angażował się w pomoc węgierskim Żydom. Po wkroczeniu Armii Czerwonej ukrywał w piwnicach pałacu biskupiego grupę uchodźców. Kiedy stanął w obronie młodej kobiety napastowanej przez czerwonoarmistów został śmiertelnie postrzelony przez radzieckiego żołnierza. W 1997 roku Jan Paweł II ogłosił go błogosławionym.

Za katedrą możemy zobaczyć odkryte fundamenty średniowiecznego kościoła św. Łazarza. Zbudowany w XII wieku przetrwał prawdopodobnie do ok. XVI wieku kiedy to podczas wznoszenie umocnień świątynię rozebrano aby pozyskać materiał budowlany.

W najbliższej okolicy zobaczymy dwa pomniki: współczesny poświęcony św. Władysławowi i pochodzący z XVIII wieku z Michałem Archaniołem strącającym szatana.

Herma św. Władysława

Obowiązkowym punktem każdej wycieczki do Győr powinna być wizyta w niewielkiej kaplicy gdzie przechowane są jedne z najważniejszych relikwii w kraju. W pięknej, srebrnej hermie (relikwiarz o kształcie części ciała) umieszczono czaszkę świętego króla Władysława. Nie wiadomo kto był twórcą tego dzieła sztuki (czasem wymienia się Martina z Kluj). Relikwiarz powstał na początku XV wieku, po zniszczeniu pierwszego drewnianego naczynia. Co ciekawe u góry pozostawiono otwór dzięki, któremu istnieje możliwość dotknięcia kości. W 2011 roku przeprowadzono nowoczesne badania szczątków, okazało się, że czaszka pozbawiona jest szczęki (prawdopodobnie ta część relikwii trafiła do Bolonii), ale zachowały się niektóre zęby. Mogą być one pomocne podczas ewentualnych badań genetycznych. Herma przechowywana jest najczęściej w gotyckiej kaplicy Héderváry chociaż czasem przenosi się ją w inne miejsca (np. w 2018 roku prezentowano zabytek na wystawie czasowej w centrum informacyjnym Szent László Látogatóközpont, Káptalandomb 13).

Pałac biskupi (Püspökvár-Toronykilátó)

(Káptalandomb 1)

Naprzeciwko katedry znajduje się siedziba biskupa. Najstarszą część tej budowli stanowi parter wieży mieszkalnej oraz kaplica Orbána Nagylucseya. Współczesny wygląd pałacu to w dużej mierze efekt przebudowy z XVIII wieku wykonanej przez Menyhérta Hefele. W podziemiach można obejrzeć wystawę poświęconą sylwetce biskupa Apora Vilmosa. Można również wejść na taras widokowy (wstęp płatny).

###"Miasto narożnych balkonów"

Wiele tutejszych kamienic posiada charakterystyczne wykusze umieszczane na rogach domów. Powstawały najczęściej w epoce baroku, a w wieku XIX wieku pełniły funkcje niewielkich składzików lub magazynów.

Kościół karmelitów (Kármelita templom)

(Aradi vértanúk útja 2)

Barokowa świątynia powstała w XVIII wieku, a jej budowa została częściowo sfinansowana przez arcybiskupa Ostrzyhomia Szelepcsényiego Györgya. Hierarcha zapisał w testamencie zakonowi karmelitów kilkadziesiąt tysięcy forintów, pod warunkiem że mnisi założą klasztor na Węgrzech. Wybór zakonników padł na Györ, zakupiono jeden z tutejszych domów i rozpoczęto wznoszenie świątyni. Projekt sporządził Martina Wittwera (znany również pod zakonnym imieniem brat Atanazy). Kościół odrestaurowano w XIX wieku zmieniając część wyposażenia. W czasie II wojny światowej świątynia została poważnie uszkodzona, zawaliła się wieża, stłuczeniu uległy witraże. Odbudowę rozpoczęto dopiero w latach 60.

Kościół benedyktynów dawn. jezuicki (Győri Bencések Loyolai Szent Ignác temploma)

(Széchenyi tér)

W południowej fasadzie jednego z głównych placów miasta wyróżnia się front barokowego kościoła benedyktynów (należącego niegdyś do jezuitów). Jego budowę rozpoczęto w XVII wieku, wzorując się na rzymskim kościele Il Gesù. Po kasacie zakonu kompleks przejęli benedyktyni, w ich rękach pozostaje on do dziś. Kościół zachował bogate barokowe wyposażenie. W budynku klasztornym działa również kolegium muzyczne oraz Muzeum Farmacji. Warto zajrzeć do środka gdyż placówka działa w zabytkowym, świetne zachowanym wnętrzu. Jest to jedna z czterech zachowanych w kraju barokowych aptek jezuickich.

Naprzeciwko kościoła możemy zobaczyć XVII-wieczną kolumnę maryjną. Została ona ufundowana przez tutejszego biskupa po odbiciu z rąk tureckich Budy. Poniżej rzeźby Matki Bożej umieszczono posągi św. Szczepana, św. Jana Chrzciciela, św. Antoniego z Padwy i św. Leopolda.

Synagoga (Győri zsinagóga)

(Kossuth Lajos u. 5)

Nieco poza ścisłym centrum wznosi się odremontowana synagoga wybudowana w 1870 roku według projektu Vilmosa Fränkla. Utrzymana w stylu historycznym (niektórzy historycy sztuki dopatrują się tu elementów secesyjnych). W latach 60. została przejęta przez państwo, ale gruntownym remont zaniedbanego budynku przeprowadzono dopiero w 2003 roku. Zarządza nią Muzeum Sztuki oraz Uniwersytet Széchenyi István. Obiekt pełni funkcję sali koncertowej i galerii.

Ratusz (Városháza)

(Városház tér 1)

Pomiędzy dworcem a starówką wznosi się budynek, którego nie sposób nie zauważyć. To monumentalny ratusz (ma ok. 200 pokoi) wzniesiony w stylu neobarokowym pod koniec XIX wieku. Był to okres rozwoju miasta stąd ówczesne władze zaplanowały stworzenie tak dużego gmachu. Wprawdzie konkurs wygrał Ignác Alpár, ale artysta nie wyraził zgody na korekty (jego projekt był za drogi). Wybrano więc propozycję Jenő Hübnera, który zgodził się nieco ograniczyć koszta.

Stary ratusz znajduje się przy Rákóczi utca 1 (dziś archiwum miejskie).

Inne

Nie bez powodu Győr jest nazywany perłą baroku. To właśnie w tej epoce dokonano gruntownej przebudowy centrum miasta wznosząc wiele charakterystycznych kamienic i pałaców. Do najsłynniejszych należą: Dom Opatów (Apátúr-Ház, Széchenyi tér 5 - wybudowany przez opatów Pannonhalmy, odebrany zakonowi pełnił funkcję szkoły, dziś mieści się tu niewielkie muzeum), Pałac Esterházy (Király utca 17, należał do słynnej węgierskiej rodziny arystokratycznej, dziś mieści Muzeum Sztuki - wystawę sztuki XX wieku), Pałac Zichy (Liszta Ferenca utca 20, uznawany za jeden z najcenniejszych barokowych budynków w mieście) czy Dom Kreszta (Apáca 1 utca, budowla neoklasyczna na średniowiecznych fundamentach).

Ciekawostką jest barokowa rzeźba Arki Przymierza (Socha archy úmluvy, Gutenberg tér) zbudowana w 1731 roku na pamiątkę wydarzeń sprzed dwóch lat. Jeden z cesarskich żołnierzy podejrzany o szereg przestępstw (między innymi bigamię) zbiegł z garnizonu i poprosił jezuitów o azyl. Mnisi zgodzili się, ale w tym samym czasie wojsko otoczyło klasztor. Jezuici postanowili przeprowadzić zbiega do pałacu biskupa. Jako, że następnego dnia miała odbyć się procesja mężczyznę przebrano za ministranta. Plan się nie powiódł bo uciekinier został rozpoznany i zamordowany przez swoich dawnych towarzyszy. W czasie bójki potrącono księdza, który upuścił monstrancję. W ramach pokuty za tę profanację cesarz Karol VI Habsburg sfinansował zachowaną do dziś rzeźbę. Pomnik przedstawia aniołów niosących Arkę Przymierza. U góry artysta umieścił Baranka Bożego.

Z XIX wieku pochodzi pomnik Károla Kisfaludy, węgierskiego dramaturga epoki romantyzmu (stoi na placu przed kościołem karmelitów).

W mieście znajdziemy też ciekawe rzeźby współczesne. U zbiegu ulic Baross i Kazinczy znajduje się fontanna z posągiem świętego Jerzego. To, dość nietypowe, wyobrażenie powstało w pracowni Riegera Tibora. Jerzy zamiast zbroi ma na sobie rzymską togę, a smok bardziej przypomina skrzydlatego kameleona. Bohater jest wyraźnie zakłopotany posturą gada.

Warto zwrócić uwagę na nietypowe upamiętnienie jednego z najsłynniejszych mieszkańców miasta księdza Ányosa Jedlika (fizyk i wynalazca). Ostatnie lata swojego życia spędził w tutejszym klasztorze benedyktynów. Do historii przeszedł jako wynalazca… wody sodowej! Z tego też powodu jego pomnik to fontanna w kształcie wielkiego syfonu. Instalacja znajduje się na ulicy Jedlik Ányos 7.

W 2002 roku upamiętniono Layosa Kossutha i jego żonę (małżonka generała urodziła się w Győr). Poświęcony im monument stoi przy ulicy Kossuth Lajos 68.

Győr - informacje praktyczne

• Miasto posiada dobre połączenia autobusowe z Bratysławą. Dworzec kolejowy i autobusowy mieści się około kilometra od historycznego centrum przy Révai Miklós u. 4-6.
• W mieście działa kilka muzeów (galerie i wystawy historyczne) zlokalizowanych głównie na terenie Starówki. Informacje o godzinach otwarcia oraz biletach wstępu znajdziemy tutaj: LINK.
• Przed przyjazdem do Győru warto upewnić się gdzie obecnie przechowywana jest herma św. Władysława. Czasem zabytek przenoszono jest do kaplicy przy ulicy Káptalandomb 13 chociaż najczęściej można go zobaczyć w katedrze.
• Wstęp do bazyliki jest bezpłatny, ale diecezja w Győr prowadzi również kilka płatnych placówek przybliżających historię chrześcijaństwa na tym terytorium. Są to: Kapitularz (wystawa historyczna, Káptalandomb 11), wieża widokowa pałacu biskupów (Püspökvár-Toronykilátó, Káptalandomb 1), Skarbiec i Biblioteka (Egyházmegyei Kincstár és Könyvtár, Gutenberg tér 2), Muzeum Diecezjalne (Múzeumház Győr, Bécsi kapu tér 4). Dokładne informacje na temat godzin otwarcia oraz biletów wstępu znajdziemy tutaj: LINK.

Győr - gdzie spać?

Chociaż miasto nie jest dobrze znane wśród zagranicznych turystów to jednak oferta noclegowa jest całkiem niezła i zróżnicowana. W okolicach stacji kolejowej znajduje się trzygwiazdkowy Corvin Hotel (Corvin utca 17-19, niewiele ponad kilometr do centrum, w pobliżu supermarket, pokoje z prywatnymi łazienkami, możliwość dokupienia śniadania).

Na terenie starówki możemy wynająć prywatny apartament jak chociażby Malasits Art home (Kisfaludy utca 23).

Nieco dalej od ścisłego centrum znajduje się często wybierany przez budżetowych turystów Hostel Maros (Radnóti Miklós utca földszint 34, ok. 1,5 kilometra do centrum i 2 kilometry do dworca, pokoje ze wspólnymi łazienkami).

Győr - okolice

Ze względu na swoje położenie miasto jest bardzo dobrą bazą wypadowa do zwiedzania okolicy. Najciekawszym zabytkiem tego obszaru jest opactwo benedyktynów w Pannonhalmie. Miłośnicy fortyfikacji powinni odwiedzić pobliskie Komarno gdzie zachowała się XVII-wieczna twierdza.

Ciekawostki o Győr

• Z miastem związane są liczne legendy. Jedna z nich opowiada o żelaznym kogucie i półksiężycu, które są elementami zdobniczymi kraty nad miejską fontanną. Kiedy Győr został zajęty przez Turków ich dowódca udał się na spacer celem obejrzenia miejskich fortyfikacji. Umocnienia zrobiły na nim duże wrażenie. Zatrzymał się przy studni i powiedział: "Prędzej ten kogut zapieje, a półksiężyc będzie w pełni niż to miasto zostanie zdobyte". Niedługo potem gdy wojska chrześcijańskie szykowały się do szturmu jeden z żołnierzy pod osłoną nocy dostał się za mury. O świcie podszedł pod fontannę i zaczął piać jak kogut. W tym samym momencie promienie sięgnęły półksiężyca i Turkom wydawało się, że przybrał on pełne kształty. W wywołanej panice, ktoś zaprószył ogień i wysadził w powietrze zapasy prochu. Miasto zostało zdobyte.

• Na placu Széchenyi ścięto Julię Korponay z Lewoczy oskarżoną o zdradę cesarzy podczas powstania kuruców. Wokół tej postaci narosło wiele legend, które różnią się co do oceny winy kobiety. Jej historię spopularyzował Mór Jókai w swojej powieści "Biała dama z Lewoczy. Romans historyczny".