Kamieniec Podolski (Ukraina) - zwiedzanie, zabytki oraz atrakcje turystyczne

Większość Polaków kojarzy to miasto jedynie z potężną twierdza, która przez lata strzegła rubieży Rzeczypospolitej, a której obrońców rozsławił Henryk Sienkiewicz w "Panu Wołodyjowskim". Warto zweryfikować to błędne przekonanie i zobaczyć na własne oczy, że Kamieniec Podolski to duże miasto z licznymi zabytkami.

Krótka historia Kamieńca Podolskiego

Najstarsze znaleziska archeologiczne z tych okolic pochodzą z czasów prehistorycznych. Trudno jednak z całą pewnością stwierdzić jak wyglądały wtedy te obszary, chociaż wiele wskazuje na to, że możemy mówić o osadnictwie ciągłym. Niektórzy z historyków sugerują, że współczesny Kamieniec to starożytna Petridava wymieniona przez Ptolemeusza. Wprawdzie jest to pogląd dość szeroko rozpowszechniony ale nie potwierdzają go znaleziska archeologiczne.

Podobnie sprawa ma się z późniejszą faktorią handlową, która miała tu działać w okresie średniowiecza. Najprawdopodobniej więc początki osadnictwa na terenie współczesnego miasta to dzieło Litwinów. Niedługo potem Kamieniec został przejęty przez wojska Kazimierza Wielkiego. Po trwających prawie pół wieku walkach miasto przypadło Rzeczypospolitej i pozostało w jej granicach do rozbiorów (nie licząc krótkiego epizodu tureckiego).

W 1432 roku Kamieniec uzyskał prawa miejskie. Mieszkały tu trzy liczne grupy etniczne: Polacy, Rusini i Ormianie. Każda z nich posiadała swoją świątynię, wójta i sądy. Liczne przywileje sprawiały, że kwitł handel i rozwijało się rzemiosło. Regularnie rozbudowywano też fortecę i mury obronne miasta. Wiele wskazuje na to, że wybudowano specjalne urządzenia hydrologiczne dzięki którym podczas oblężenia pobliskie jary zmieniały się w trudne do przebycia jezioro.

Według popularnej anegdoty kiedy w 1621 roku pod twierdzę podeszły wojska tureckie zszokowany sułtan zapytał: "Kto zbudował taki zamek?". "Ponoć sam Allah" odpowiedzieli podwładni. "To niech Allah go sobie zdobywa" rzucił Osman II chcąc zachować twarz. Jednak już w czasie wojny 1672 roku szczupłe i źle dowodzone wojska polskie poddały zamek. W akcie desperacji (lub przez przypadek) wysadzono w powietrze prochownię. Wybuch doprowadził do śmierci komendanta zamku Jerzego Wołodyjowskiego. Miasto przeszło pod władanie tureckie. Dwukrotnie próbowały je odbić wojska polskie, ale za pierwszym razem przeszkodziła turecka odsiecz, a za drugim upili się litewscy żołnierze i nie dopilnowali armat. Dopiero na mocy pokoju w Karłowicach Kamieniec wrócił w granice Rzeczypospolitej i mimo prób jego odbudowy nigdy nie odzyskał dawnej pozycji.

W czasach zaborów Rosjanie próbowali ożywić miasto, ale bez większych sukcesów. Po upadku caratu o Kamieniec walczyli Polacy, Ukraińcy i bolszewicy, a po traktacie ryskim miasto przypadło tym ostatnim. Komuniści zniszczyli i zdewastowali wiele zabytków (wysadzono w powietrze katedrę ormiańską). Dzieła zniszczenia dopełnili Niemcy, którzy podczas okupacji wymordowali dwadzieścia tysięcy żydów. Dziś Kamieniec to duże, chociaż nieco senne miasteczko. Bardzo istotny dla mieszkańców jest ruch turystyczny (głównie z Polski). Niestety nadal wiele historycznych budynków jest zaniedbanych i oczekuje na renowację.

Zabytki Kamieńca Podolskiego

Nowy Most

Zbudowany w XIX wieku przez Rosjan jest jedyną drogą prowadzącą od osiedla Nowy Plan (czyli także dworca autobusowego) do Starego Miasta. Olbrzymia budowla rozpięta jest nad pokrytym zielenią kanionem rzeki Smotrycz. Obok wejścia na most w sezonie turystycznym działa kolejka tyrolska, którą żądni wrażeń turyści mogą przejechać nad przepaścią.

Mury obronne z wieżami

Ze względu na swoje dogodne położenie (rzeka Smotrycz dosłownie owija się wokół skały tworząc ze Starego Miasta coś na kształt półwyspu z wąskim przesmykiem) samo miasto pełniło rolę twierdzy. Do dnia dzisiejszego zachowały się liczne szańce, baszty i bramy, które nadają Kamieńcowi wręcz bajkowego wyglądu.

• Brama Polska (Верхня Польська брама - ulica Ruska) i Brama Ruska (Руська брама - ulica Ruska) - Położone po zachodniej stronie miasta (Polska na północy, Ruska na południu) umożliwiały wejście na teren Kamieńca, ale pełniły też ważną funkcję podczas obrony. Były to bowiem bramy połączone z urządzeniami hydrologicznymi umożliwiające spiętrzenie wody w wąwozie i odcięcia całego miasta od nacierającej armii. Ten nowoczesny system inżynierski czynił miasto niezwykle trudnym do zdobycia. Przekonali się o tym Turcy, którzy w 1672 roku nie zdołali wziąć miasta szurmem.

• Baszta Batorego (Башта Стефана Баторія - ulica Zarwańska) i Brama Wietrzna - położone w północnej części miasta. Potężna fortyfikacja powstała w XVI wieku. Według legend nazwę bramie miał nadać jeden z carów. Gdy monarcha przez nią przejeżdżał wiatr zerwał mu z głowy kapelusz.

• Most Turecki (Замковий міст), Brama Miejska i Wielki Szaniec - znajdują się po zachodniej stronie miasta, w okolicach zamku. To właśnie w tym miejscu znajdowało się jedyne naturalne wejście do miasta. Z tej też przyczyny ów rejon był najsilniej umocniony, a jego utrzymanie było kluczowe dla ocalenia Kamieńca.

• Baszta Kuśnierska, Baszta Ślusarska, Baszta Janczarska (Гончарна вежа - ulica Wały) - trzy wieże (częściowo zrekonstruowane), które strzegły osady od wschodu.

Rynek Polski i ratusz

(Буди́нок по́льського магістра́ту)

Główny plac Starego Miasta to dawny rynek polskiej społeczności Kamieńca. Tutaj też znajduje się barokowo-renesansowy ratusz. Zniszczenia wojenne zatarły dawny wygląd placu. W jego centrum ulokowano wiele straganów z pamiątkami. Często organizowane są tu też koncerty i imprezy plenerowe.

Katedra świętych Piotra i Pawła

(Кафедральний костел святих Апостолів Петра і Павла - ulica Tatarska 20)

Miejsce pochówku dawnych biskupów kamienieckich. Dziś jest to kościół parafialny w stylu barokowym. Co ciekawe przed wejściem do świątyni znajduje się dawny minaret z figurą Matki Boskiej na szczycie. Podczas panowania tureckiego katedra pełniła funkcję meczetu, a po pokoju karłowickim katolicy zobowiązali się pozostawić minaret. Jednak na jego szczycie umieścili figurę Matki Bożej. Drugą z pozostałości po tureckim władaniu jest minbar (czyli muzułmańska kazalnica), jaką obejrzeć można we wnętrzu dawnej katedry.

Kościół św. Mikołaja i klasztor dominikanów

(Костел Святого Миколая і монастир домініканців - ulica Dominikańska)

Na południe od Rynku Polskiego widzimy wieżę kościelną. To dawny kościół dominikański prezentujący styl barokowy. Obecnie służy on zgromadzeniu paulinów - w świątyni odprawiane są msze święte w języku polskim.

Ruiny katedry ormiańskiej

(Вірменська церква святого Миколая - Piatnytska 11)

Świątynia społeczności ormiańskiej nosiła wezwanie św. Mikołaja. Została zburzona przez Turków podczas walk w XVII wieku i odbudowana przez Ormian w wieku XVIII. Po przejęciu Kamieńca przez bolszewików miejscowych księży oskarżono o ukrywanie kosztowności i aresztowano, a katedrę wysadzono w powietrze. Do dzisiejszych czasów przetrwały ruiny świątyni, brama i dzwonnica (obecnie prawosławna kaplica). Mimo tego, że ruiny nie są zbyt imponujące to ich atmosfera oraz historia sprawiają, że jest to jeden z najciekawszych zabytków miasta.

Kościół Tryniatarzy

(Церква святого Йосафата - Trynitarska 1)

Niewielka barokowa świątynia związana jest z działalnością zakonu trynitarzy. Zostali oni powołani by wykupywać jeńców z tureckiej niewoli oraz stawić czoła islamowi na gruncie teologicznym. Nie dziwi więc fakt, że siedzibą zakonników stał się między innymi Kamieniec Podolski. Trynitarze stracili świątynię podczas zaborów, ale została ona odzyskana przez Kościół na początku XX wieku. Obecnie służy grekokatolikom.

Forty Dahlkego

W XVIII wieku podjęto kilka prób przywrócenia twierdzy jej dawnego znaczenia. Jedna z nich zaowocowała wzniesieniem fortyfikacji w okolicach Mostu Tureckiego. Szańce zaprojektował architekt Christian Dahlke. Dziś na dawnych umocnieniach znajduje się bodaj najpopularniejszy punkt widokowy na kamieniecki zamek.

Zamek

(Кам'янець-Подільська фортеця - Zamkowa 1)

Dumna twierdza wznosi się przy zakolu Smotryczy obok drogi biegnącej do miasta od zachodniej strony. Zamek pełnił ważną rolę w systemie obronnym Kamieńca. Jeśli przyjrzymy się mapie zauważymy, że to właśnie w jego okolicy znajdował się dawniej jedyny duży most prowadzący do centrum osady. Stąd też uchwycenie zamku było kluczowe dla zdobycia całego założenia obronnego.

W ten sposób o budowli pisał w "Panu Wołodyjowskim" Henryk Sienkiewicz:


"na widok baszt i rondeli fortecznych zdobiących szczyty skał wielka otucha wstąpiła im zaraz w serca. Albowiem wydawało się niepodobnym, aby jaka inna ręka prócz boskiej mogła zburzyć to orle gniazdo na szczycie otoczonych pętlicą rzeki wiszarów uwite".

Niestety mimo nalegań hetmana Jana Sobieskiego, król nie wzmocnił załogi Kamieńca i twierdza padła podczas oblężenia. Wprawdzie pojawiały się oskarżenia wobec hetmana, że to on sam doprowadził do zdobycia zamku, ale wobec ujawnienia wszystkich dowodów Sobieskiego publicznie przeprosili nawet jego oskarżyciele. Zamek mimo odzyskania go przez Polskę w 1699 roku stracił na znaczeniu. Mimo, że forteca jest dziś udostępniona do zwiedzania to wiele jej fragmentów wymaga natychmiastowej konserwacji. W 2011 roku doszło do zawalenia jednej z baszt Starego Zamku.

Więcej informacji w osobnym artykule: Zamek w Kamieńcu Podolskim - historia, zwiedzanie i informacje praktyczne.

Kamieniec Podolski - informacje praktyczne

Miasto posiada kilka połączeń autokarowych z Polską. Trzeba jednak pamiętać, że wyjeżdżające z Warszawy autokary często łapią po drodze spore opóźnienia, a sama podróż trwa wiele godzin.

Odległość od dworca do Rynku Polskiego wynosi około trzech kilometrów. Bez większych problemów możemy przebyć ją piechotą chociaż do centrum kursują też marszrutki. Jeśli zdecydujemy się na spacer pamiętajmy, że najłatwiej i najszybciej wejść na teren Starego Miasta możemy przez Nowy Most. Najlepiej więc kierować się do centrum ulicą Kniazia Koriatovychia.

Sam Kamieniec nie jest drogim miastem. Ceny poza centrum są niewysokie (obiad możemy zjeść już za kilkanaście złotych) działa też tu kilka tanich hotelików. Warto rozważyć nocleg w dzielnicy Nowy Plan (dogodne położenie i niższe niż na Starym Mieście ceny).

Miasto posiada wiele połączeń autobusowych. Dojedziemy stąd do Chocimia, Czerniowiec czy Chmielnickiego. Znacznie gorzej jest w przypadku pociągów - jest ich niewiele i kursują tylko na trasie do miasta Chmielnicki.