Kłajpeda - atrakcje i zwiedzanie litewskiego miasta portowego

Największe miasto litewskiego wybrzeża może poszczycić się długą historią. I chociaż liczne wojny doprowadziły do wielu zniszczeń to współczesna Kłajpeda powoli odzyskuje swój blask i przyciąga z roku na rok więcej turystów.

W naszym przewodniku opisaliśmy największe atrakcje Kłajpedy, a także przygotowaliśmy wiele ciekawostek i informacji praktycznych. Na końcu znajdziecie krótkie wprowadzenie historyczne.

Jak zwiedzać Kłajpedę?

Kłajpeda posiada dwa interesujące z perspektywy turysty obszary. Pierwszym z nich jest historyczne centrum i jego najbliższa okolica, gdzie przetrwały najstarsze kamienice i budynki użyteczności publicznej - właśnie tam znajdziecie większość atrakcji Kłajpedy.

Drugim jest położony już na Mierzei Kurońskiej obszar Smiltynė, gdzie na turystów czekają m.in. Delfinarium oraz popularne Muzeum Morskie. Do Smiltynė dopłyniemy promem wypływającym z tzw. Starego Portu (adres: Danės g. 1). Koszt przeprawy to zaledwie 1,30 € w jedną stronę.

Tutejszy port należy do największych nad Bałtykiem i stanowi poważną konkurencję dla Gdańska. Stąd wypływają również promy pasażerskie, które przewożą turystów na pobliską Mierzeję Kurońską (więcej w osobnym wpisie: Mierzeja Kurońska). Promy dla pieszych i rowerzystów do Smiltynė odpływają z tzw. Starego Portu, tymczasem promy dla zmotoryzowanych i rowerzystów płyną na Mierzeję z Nowego Portu (Nemuno g. 8).

Co warto zobaczyć w Kłajpedzie? Największe atrakcje oraz zabytki

Plac Teatralny - wizytówka kłajpedzkiego Starego Miasta

Nasze zwiedzanie Kłajpedy warto rozpocząć od Starego Miasta, którego centrum stanowi Plac Teatralny (Teatro aikštė) z pomnikiem Anusi z Tharau, bohaterki wiersza miłosnego urodzonego w mieście poety Szymona Dacha. Co ciekawe aż do XVII stulecia w miejscu placu przepływała woda zasilająca zamkową fosę, a pierwsze budynki powstały dopiero po jej zasypaniu w XIX wieku.

Przez wieki kłajpedzka starówka, jak przystało na centrum miasta portowego, przepełniona była zakładami rzemieślniczymi. Pamiątką po tamtych czasach są nazwy ulic (m.in. Kowalska, Woźnicka, Piekarzy, Szewców). Jeden z pomników (a tych swoją drogą jest na kłajpedzkiej starówce od groma) ma formę wieży (litewska nazwa to Bokštas) - na ozdabiających ją płaskorzeźbach przedstawiono codzienne życie dawnych mieszkańców.

Mur pruski w Kłajpedzie - największy magazyn w mieście oraz Dziedziniec Sztuk Pięknych

Warto udać się też na ulicę Aukštoji gdzie zachowały się najstarsze domy w mieście. Część z nich to konstrukcje nazywane murem pruskim (niem. fachwerk), w których cegłę oddzielały drewniane belki. Dziś mieszczą się tam kawiarnie i sklepy z pamiątkami. Najciekawszym gmachem jest najstarszy oraz najwyższy budynek tego typu - wysoki na 16 m dawny magazyn pod adresem Aukštoji 3. Drzewiej przechowywano w nim siemię lniane, a dziś stanowi jeden z najważniejszych zabytków w mieście.

Spacerując po kłajpedzkiej starówce natrafimy jeszcze na przynajmniej kilka powstałych w XIX wieku budynków z muru pruskiego - jedne z najciekawszych otaczają tzw. Dziedziniec Sztuk Pięknych, gdzie zobaczymy barwne fasady dawnych magazynów. Ich jednospadowe dachy były wygięte, dzięki czemu w środku mieściło się więcej towarów. Wejście znajdziemy od ulicy Daržų gatve, która odchodzi od Aukštoji. W sezonie letnim na dziedzińcu organizowane są różne warsztaty umożliwiające zapoznanie się z dawnymi rzemiosłami.

Nabrzeże ujścia rzeki Dangi - żaglowiec Meridianas, rzeźby oraz zabytkowe spichlerze

Trudno wyobrazić sobie zwiedzanie Kłajpedy bez spaceru wzdłuż nabrzeża rzeki Dangi (lit. Danė). Odnajdziemy tam wiele lokali gastronomicznych, z których część mieści się w dawnych zabytkowych spichlerzach. Tam także możemy zwiedzić stary żaglowiec Meridianas pełniący też funkcję pływającej restauracji. Jednostka ta powstała w 1948 roku w Finlandii i była wykorzystywana przez kadetów Szkoły Morskiej.

Do ciekawych zabytków techniki należy most giełdowy (lit. Biržos tiltas). Jest to stalowy most obrotowy, którego obie strony podnoszą się pod kątem 50 stopni. Po przeciwnej stronie rzeki zobaczymy kilka interesujących kłajpedzkich rzeźb - w tym kłajpedzką syrenkę (Mermaid Klaipėda).

Czarny Duch i most obrotowy w Kłajpedzie

Ciekawe pomniki i rzeźby rozsiane są po całym mieście. W porcie możemy zobaczyć Czarnego Ducha (Juodasis vaiduoklis) - mroczną statuę umocowaną do nadbrzeża. Wyobraża ona legendarną postać, która w XVI wieku miała ukazać się przerażonemu strażnikowi portu i ostrzec go, że miastu kończą się zapasy.

Rzeźba wyłania się tuż obok kłajpedzkiego mostu obrotowego (Pasukamasis tiltelis) - powstał on w 1855 roku i stanowi unikatowy zabytek techniki, gdyż jest to jedyny zachowany na Litwie most obrotowy z ręcznym mechanizmem!

Zamek (Klaipėdos Pilis)

Z dawnych umocnień zamku wzmiankowanego po raz pierwszy w połowie XIII wieku pozostały jedynie ziemne szańce. Dziś w ich murowanych wnętrzach mieści się niewielkie muzeum, prezentujące historię fortecy zwanej w średniowieczu Memelburgiem. Wprawdzie ekspozycja nie jest zbyt duża, ale została przygotowana starannie, a spacer po dawnej fortecy może okazać się ciekawym doświadczeniem. Za najcenniejszy eksponat muzeum uchodzi znaleziony na terenie zamku inkrustowany kamieniami szlachetnymi złoty pierścień z XVI wieku.

Istnieją plany odbudowy starego zamku, trudno jednak powiedzieć kiedy zostaną one zrealizowane. Na wschód od zamku, po drugiej stronie Starego Miasta, leży Jono Kalnelis czyli fragment dawnych fortyfikacji miasta, obecnie urokliwy skwer.

Stara Poczta i inne perełki architektury po drugiej stronie rzeki

Czytelnicy zainteresowani nieco bardziej monumentalną architekturą powinni udać się na przeciwną stronę rzeki. Do najciekawszych miejsc należy ulica Lipowa (Liepų) - jej historia sięga XVI wieku, a nazwa wywodzi się od posadzonych wzdłuż niej w przeszłości drzew.

Spacerując wzdłuż niej wypatrzymy przykłady różnych stylów architektonicznych - wśród zabudowy wyróżniają się zwłaszcza XIX-wieczne wille bogatych mieszkańców. Prawdziwą perełką jest jednak zabytkowy zespół starej poczty z 1893 roku, na który składają się boczne budynki parterowe (dawne magazyny i stajnia) oraz wysoki gmach centralny, gdzie na wysokości 42 m umieszczono największy na Litwie carillon. Możemy posłuchać go w sobotnie i niedzielne południe, a także podczas świąt. Czasem organizowane są też wycieczki na wieżę - więcej informacji znajdziecie tutaj. Budynek pocztowy jest eklektyczny, ale najbardziej charakterystyczny jest styl neogotycki.

Inny wartym uwagi budynkiem jest klasycystyczny ratusz (adres: Danės g. 17), który powstał z przekształcenia okazałej rezydencji. Co ciekawe w latach 1807-1808 - w czasie wojny Prus z wojskami Napoleona - mieszkał w nim król Fryderyk Wilhelm III z żoną Luizą.

Muzea w Kłajpedzie warte uwagi

Kłajpeda posiada w swojej ofercie niemało muzeów, więc czytelnicy zainteresowani placówkami kulturalnymi nie powinni się tu nudzić. Do najciekawszych miejsc w okolicy starówki należą:

• Muzeum Małej Litwy (Mažosios Lietuvos istorijos muziejus, adres: Didžioji Vandens g. 2), które prezentuje historię mniejszości litewskiej w dawnych Prusach Wschodnich. Placówka powstała przy ulicy, która powstała w miejscu dawnego przebiegu koryta rzeki.
• Muzeum Zegarów i Zegarków (Laikrodžių muziejus) - jak sama nazwa wskazuje ta placówka umożliwia zwiedzającym obejrzenie sporej - jednej z największych w Europie - kolekcji zegarów i zegarków. Na odwiedzających czekaja eksponaty wykonane w najróżniejszych stylach - od renesansowego do modernistycznego. Położone jest w pobliżu zabytkowego neogotyckiego budynku poczty.
• Muzeum Kowalstwa mieszczące się się w odnowionym domu lokalnego kowala. W trakcie wizyty zwiedzimy kuźnię z oryginalnymi sprzętami jak miech czy palenisko. Do największych skarbów placówki należą charakterystyczne dla Kłajpedy kute wiatrowskazy.

Park Rzeźby

Miasto słynie z tak zwanego Parku Rzeźb (Klaipėdos skulptūrų parkas) położonego blisko dworca kolejowego i autobusowego. Dawniej znajdował się tu stary cmentarz miejski, ale władze sowieckie nakazały przekształcić teren w park (zezwolono mieszkańcom przenieść zmarłych na nowy cmentarz). Od roku 1977 organizowano plenery rzeźbiarskie i sympozja, których plon wystawiono w parku. Znajduje się tu około 116 rzeźb najważniejszych litewskich twórców.

Atrakcje Kłajpedy w Smiltynė

Muzeum Morskie oraz Delfinarium

Mając więcej czasu warto wybrać się niedrogim, wyruszającym ze Starego Portu (adres: Danės g. 1) promem do Smiltynė na Mierzei Kurońskiej. To niewielkie osiedle słynie z Delfinarium (Delfinariumas) i Litewskiego Muzeum Morskiego (Lietuvos jūrų muziejus) - jednego z najchętniej odwiedzanych muzeów na całej Litwie.

Muzeum i Delfinarium mieszczą się przy końcu mierzei - około półtora kilometra od przystani promowej. Delfinarium zajmuje nowoczesny okrągły budynek, zaś muzeum umieszczono na terenie XIX-wiecznego fortu Nerii wybudowanego tutaj przez wojska pruskie. Chcąc się do nich dostać możemy zrobić sobie krótki spacer kierując się asfaltową drogą wiodącą na północ lub skorzystać z jednego z autobusów miejskich, który zatrzymuje się przy samym muzeum.

Ekspozycja statków historycznych oraz etnograficzna zagroda rybacka

Naszym zdaniem spacer wydaje się jednak ciekawszą alternatywą, gdyż po drodze możemy obejrzeć trzy interesujące miejsca:

• ekspozycję dawnych statków rybackich pływających po Bałtyku i nie tylko,
• niewielki skansen budownictwa drewnianego (Žvejo etnografinės sodybos kompleksas) przedstawiający zagrodę rybacką zbudowaną na wzór zagrody bogatego rybaka z przełomu XIX i XX wieku istniejącej nieopodal Połągi. Na miejscu zobaczymy zabudowania mieszkalne oraz gospodarcze, w tym pomieszczenia wykorzystywane do suszenia ryb.
• wille z muru pruskiego należące dawniej do mieszkańców zajmujących się konserwacją tutejszej infrastruktury.

Plaże

Po zwiedzeniu placówek kulturalnych warto wybrać się na jedną z urokliwych piaszczystych plaż, które znajdują się po stronie wschodniej półwyspu i wychodzą w stronę morza. Przypominają one plaże znane z naszego Helu, więc powinny przypaść do gustu polskim turystom.

Co warto zobaczyć w Kłajpedzie poza utartym szlakiem?

Wieża kościoła Najświętszej Marii Panny Królowej Pokoju

Nieco dalej od historycznego centrum odnajdziemy jeden z nielicznych punktów widokowych Kłajpedy. Jest to wieża kościoła Najświętszej Marii Panny Królowej Pokoju (Marijos Taikos Karalienės bažnyčia), gdzie po wdrapaniu się na wysokość nieco ponad 46 m będziemy mogli spojrzeć na miasto i okolicę z góry. Aktualne godziny otwarcia najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie kościoła.

Innym miejscem do zobaczenia Kłajpedy z góry jest działająca na wysokości około 70 m restauracja Viva LaVita.

Browar Švyturys

To jeden z większych litewskich browarów, który szczyci się tradycjami sięgającymi ostatniej ćwierci XVIII wieku (jego założycielem był kupiec J. W. Reincke). Jego siedziba znajduje się w Kłajpedzie (adres: Kūlių Vartų g. 7) i można go zwiedzić z przewodnikiem lub po prostu zajrzeć do tutejszego baru.

Historia Kłajpedy w pigułce

Obszar dzisiejszej Kłajpedy (Klaipėda) był niegdyś zamieszkany przez plemię Kurów (Kuronów, Kurszów). Według legendy nazwa miasta pochodzi od słów oznaczających ludzkie ślady na grząskim podłożu. Nazwę osadzie miał nadać jej założyciel, który na okolicznych bagnach stracił brata (pozostały po nim tylko ślady na piasku). Jednak językoznawcy wywodzą to określenie od słów "Klaip eda" czyli "jeść chleb". Co ciekawe przez wiele lat miasto nazywane było Memel lub Memelburg. Tę nazwę nadali mu rycerze z Zakonu Kawalerów Mieczowych. Uważali oni, że to właśnie tu, do morza uchodzi rzeka Memel (obecnie Niemen).

Plemię Kurów podzieliło los wielu tutejszych grup rodowych i zostało podbite przez najeźdźców z zachodu. Mistrz Zakonu postanowił zbudować w tym miejscu zamek, który pozwoliłby mu kontrolować sytuację na wybrzeżu Bałtyku. Obok warowni szybko rozwinęło się miasto i w trzy lata po otrzymaniu lokacji przystąpiło do Hanzy. Czasy były niespokojne i bardzo szybko Kawalerowie Mieczowi zdecydowali się na przekazanie zamku Krzyżakom. Po wojnie trzynastoletniej Kłajpeda stała się lennem Królestwa Polskiego.

W kolejnych wiekach była regularnie niszczona przez pożary, wojny i zarazy. Istotnym faktem okazało się przyjęcie przez kłajpedzkich mieszczan reformacji. Ten fakt jeszcze silniej związał Kłajpedę z Prusami i mocniej zaznaczył odmienność tutejszej ludności od reszty Litwinów. Mimo wielu zniszczeń cały czas rozwijał się handel morski, a w mieście budowano liczne statki. W okresie wojen napoleońskich Kłajpeda przez krótki czas pełniła funkcję stolicy Prus. Bliskość granicy z Rosją sprawiała, że królował tu przemyt, ale też kolportaż zakazanych w państwie carów pism. Mimo, niechętnej mniejszościom narodowym polityce pruskiej, prawie połowa mieszkańców posługiwała się językiem litewskim.

Sprawa przynależności państwowej Kłajpedy stała się poważnym problemem po I wojnie światowej. Przez pewien czas usiłowano stworzyć w mieście protektorat francuski. Rząd litewski nie mogąc znaleźć odpowiedniego rozwiązania zaistniałej sytuacji zorganizował powstanie. Kłajpeda stała się autonomiczną częścią Litwy. Taki stan rzeczy trwał do 1939 roku kiedy to miasto zostało zajęte przez Niemców. Po upadku Hitlera w okolicy wybudowano wiele baz wojskowych. Miastu narzucono specjalny status osiedlając w nim licznych Rosjan i zabraniając wstępu osobom z zewnątrz.

Doprowadziło to do wielu zaniedbań w architekturze Kłajpedy. Dopiero w ostatnich latach podejmuje się prace remontowe, powstają liczne puby, kawiarnie i restauracje.