Székesfehérvár (Białogród Stołeczny) - zwiedzanie

Stare węgierskie miasto, położone w pół drogi między Budapesztem a Balatonem, jest dla większości turystów co najwyżej miejscem przesiadki w podróży nad “węgierskie morze”. Może więc warto poświęcić mu nieco czasu, choćby ze względu na urocza starówkę i niezwykłą historię?

Początek

Dzieje osadnictwa na tych terenach sięgają do kilku tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa, ale jego wielka historia zaczyna się wraz z wejściem na te tereny plemion węgierskich i tak zwanym “zajęciem ojczyzny”. To właśnie w X wieku (a dokładnie w 972 roku) książę Gejza założył w tym miejscu Fehérvár czyli Białogród. Ze względu na dogodne położenie oraz wzniesienie przez Stefana I Świętego bazyliki miasto stało się stolicą średniowiecznego państwa. Jego nazwa zyskała więc prefiks Székes (oznaczający siedzibę władcy).

Złota bulla

To właśnie w tym mieście król Andrzej II wydał dokument nazywany “Złotą bullą”. Rządy tego władcy i jego zaangażowanie w sprawy zewnętrzne (między innymi udział w krucjacie do Ziemi Świętej) sprawiły, że w kraju pojawiło się stronnictwo zaniepokojonych tym stanem rzeczy magnatów. Niezadowolenie było tak wielkie, że możni zamordowali królową Gertrudę, a przerażony Andrzej II nie był w stanie ukarać winnych. Aby zachować tron władca musiał iść na ustępstwa. Dlatego właśnie zdecydował się wystawić dokument, który ograniczał władzę królewską na rzecz możnych i kościoła (chociaż trzeba zaznaczyć, że dopiero druga wersja “Złotej bulli” uwzględniała przywileje kleru). Dla Székesfehérváru był to dokument ważny bo Andrzej II zobowiązał się zwoływać tutaj tu co roku zgromadzenie, na którym rozpatrywać miał skargi poddanych.

Królewskie koronacje i pochówki

Można powiedzieć, że rozwój miasta trwał nieprzerwanie przez całe średniowiecze. Miasto oparło się nawet tatarskiej nawale po katastrofalnej klęsce Węgrów w bitwie na równinie Mohi w 1241 roku. Cieszyło się także królewską estymą bo węgierscy władcy właśnie w tym miejscu wkładali na swe skronie koronę świętego Stefana i tutaj też składano w ziemi ich doczesne szczątki. Szacuje się, że pochowano tu kilkunastu królów (i liczne królowe), a ponad trzydziestu zostało w Białogrodzie wyniesionych na tron. Wojny i przewroty sprawiały, że pochówki i ukoronowania zdarzały się tu dość często. I tak na przykład król Salomon I musiał koronować się w Székesfehérvár dwukrotnie (został wygnany z kraju), Władysław V otrzymał tu koronę mając dwanaście lat, a Bela II będąc ślepcem (wykłuto mu oczy na polecenie stryja), z kolei w latach 1526-1527 Białogród oglądał aż dwie koronacje (było to związane z wojną pomiędzy pretendentami do tronu Janem Zapolya i Ferdynandem I).

Upadek

Regres w rozwoju Székesfehérváru zaczął się wraz z dominacją turecką. Okupanci doskonale zdawali sobie sprawę ze znaczenia tego miasta dla Węgrów. Dlatego też w uszkodzonej katedrze urządzili magazyn wojskowy. Na początku XVII wieku doszło w nim do wybuchu prochu i zniszczenia zabytkowej świątyni. Białogród został wyzwolony w 1688 roku.

Dalsze dzieje

Miasto dostało się pod rządy Habsburgów i rozpoczął się dla niego okresu rozwoju. Trafiło tu wtedy wielu osadników z Serbii. Uporządkowano zniszczone centrum (dokonując jednak rozbiórki ruin katedry), odnowiono biskupstwo oraz uczyniono z Białogrodu ważny ośrodek edukacyjny. Rozwój Székesfehérváru zahamowała Wiosna Ludów - dawna węgierska stolica przechodziła z rąk do rąk (w 1848 roku została zdobyta przez chorwackiego generała Josipa Jelačića) i wyszła z tej wojny jako drugorzędne miasto. Stołecznej roli nie odzyskała już nigdy. Po 1945 roku rozpoczął się okres dużego przyrostu ludności. Miało to związek z polityką władz komunistycznych wobec Székesfehérváru. Rządzący obawiali się reakcyjnego charakteru starej stolicy - postanowili więc zmienić jej charakter budując na przedmieściach liczne fabryki i zakłady pracy.

Zabytki

Większość zabytków miasta zlokalizowana jest w ścisłym centrum lub w jego najbliższej okolicy. Jedynie w przypadku zamku Bory trzeba będzie udać się na przedmieścia Białogrodu. Dojazd do miasta nie powinien sprawić nam większych problemów. Z Budapesztu kursują tu liczne pociągi, które wiozą turystów nad Balaton. Starówka położona jest w pewnej odległości od centrum, ale nie powinniśmy mieć problemów z pokonaniem jej na piechotę. Do zamku Boryego najlepiej dojechać autobusem (numer 26).

Zabytki w Székesfehérvár:

• Dworzec kolejowy - Nawet jeśli nie zdecydujemy się na wycieczkę do centrum warto obejrzeć budynek dworca. Po zniszczeniach II wojny światowej został on odbudowany w 1951 roku. W jego hali umieszczono dwa pokaźne socrealistyczne freski - doskonale oddające naiwność ówczesnej sztuki i ducha tamtych lat.

• Ogród ruin - Jeszcze w XIX wieku wydawało się, że po starej katedrze nie został nawet ślad. Z zachowanych murów zbudowano pałac biskupi, a fundamenty przykryto szerokim placem. Jednak podjęte prace archeologiczne doprowadziły do odsłonięcia fundamentów romańskiej i gotyckiej świątyni oraz odnalezienia miejsca pochówku dawnych władców. Postanowiono więc przebudować plac i stworzyć tu mauzoleum - pamiątkę dawnej świetności węgierskiego państwa. Po ruinami kościoła możemy tu zobaczyć domniemany sarkofag świętego Stefana I. Zwróćcie uwagę na niezwykłe freski - barwne i komiksowe postacie z historii Węgier nie są dziełem współczesnego grafficiarza, namalował je tworząc w pierwszej połowie XX wieku artysta Vilmos Aba-Novák.

• Stare Miasto - Większość jego zabudowań pochodzi z okresu rządów Habsurgów i reprezentuje styl dojrzałego oraz późnego baroku. Wyróżnia się tutaj zwłaszcza pałac biskupi, którego fundamenty wzniesiono z resztek starej katedry. Z racji tego, że miasto nadal jest siedzibą diecezji pałac pełni swoją pierwotną funkcję i szanse na jego zwiedzenie są nikłe. Zamiast tego możemy przejść się brukowanymi uliczkami i obejrzeć elewacje zachowanych kamienic z XVII i XVIII wieku. Przed pałacem znajduje się niewielki pomnik w kształcie królewskiego jabłka - ma on przypominać o dawnych tradycjach Székesfehérváru.

• Katedra świętego Stefana i kaplica świętej Anny - Okazała barokowa budowla pochodzi z XIII wieku, ale obecną formę nadano jej za rządów Marii Teresy. W świątyni przechowuje się czaszkę świętego Stefana I. Obok monumentalnego kościoła możemy zobaczyć niewielką kaplicę - jest to jedyny w pełni zachowany, średniowieczny zabytek miasta. Okupację turecką kaplica przetrwała tylko dlatego, że muzułmanie wykorzystywali ją jako dom modlitwy.

• Dawna dzielnica serbska - Przy Rác utca 11 możemy obejrzeć skansen prezentujący pozostałości po mniejszości serbskiej. Staraniem mieszkańców miasta zrekonstruowano uliczkę (znajduje się przy niej kilkanaście domostw oraz zabytkowych kościół).

• Bory vár (zamek Borego) - Około pięć kilometrów na północny-wschód od centrum wznosi się niezwykłą budowla. To zamek pochodzący z… I połowy XX wieku! Architekt i rzeźbiarz Jenő Bory wzniósł go dla swojej małżonki, kobieta zaś zadbała o dekorację budowli. Małżonkowie z właściwą sobie dowolnością łączyli style architektoniczne tworząc rezydencję, która jednych zachwyca, a innych przyprawia o ból głowy.