Amalfi: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Co warto zobaczyć?

Amalfi należy do najpopularniejszych włoskich kurortów, a rozgłosem na Wybrzeżu Amalfitańskim dorównuje mu wyłącznie Positano. Każdego dnia ulice miasteczka zalewane są przez tłumy turystów.

Miasto wyróżnia się malowniczym położeniem. Powstało w wąwozie, a otaczające je wzgórza wypełnione są winnicami tarasowymi, cytrusami oraz willami.

Współczesne Amalfi jest w gruncie rzeczy niewielkim miasteczkiem, choć nie zawsze tak było. Dawniej stanowiło ważny ośrodek handlu śródziemnomorskiego. Do naszych czasów przetrwało zaledwie kilka śladów dawnej potęgi - w tym dominujący nad miastem zespół katedralny.

W naszym przewodniku opisujemy największe atrakcje w Amalfi oraz w okolicy. Na końcu przybliżymy Wam historię tego miasta, która niejednego czytelnika może zaskoczyć!

Jak zwiedzać Amalfi?

Turyści przybywający do miasteczka autobusem firmy SITA wysiadają na przystanku położonym przy porcie, który oddalony jest o dosłownie minutę od najważniejszego punktu w mieście: placu katedralnego (wł. Piazza Duomo).

Od placu odchodzi główna miejska arteria Via Lorenzo d’Amalfi, wzdłuż której działają kawiarnie, restauracje oraz sklepy (m.in. z wyrobami z ceramiki oraz sprzedające słynny likier limoncello). Równolegle do niej biegną boczne, gdzieniegdzie kryte przejścia. Via Lorenzo d’Amalfi przechodzi w kolejne ulice, prowadząc cały czas na północ. Większość z opisanych przez nas atrakcji znajduje się wzdłuż tej drogi.

Historyczne centrum Amalfi jest na tyle niewielkie, że bardzo szybko przemierzymy je całe wzdłuż i wszerz. Na nieśpieszne zwiedzenie miasteczka, wraz z kompleksem katedralnym i którymś z muzeów, wystarczy nam maksymalnie kilka godzin.

Dodatkowe atrakcje odnajdziemy już poza granicami miasta. Dostanie się do nich będzie wymagać od nas trochę więcej wysiłku oraz dłuższej wędrówki. Są to m.in. wypełniona ruinami młynów i odlewni dolina Valle Delle Ferriere, rezerwat przyrody Valle delle Ferriere, miasteczko Pontone z górującymi nad nim ruinami bazyliki oraz ruiny wieży obronnej Torre dello Ziro. Na zobaczenie wszystkich z nich powinniśmy zaplanować około połowy dnia. W sumie na zwiedzenie Amalfi i okolic warto zaplanować sobie nawet cały dzień.

Co warto zobaczyć w Amalfi? Największe atrakcje oraz zabytki

Katedra św. Andrzeja Apostoła: zwiedzanie monumentalnego zespołu katedralnego

Centralnym punktem Amalfi jest plac katedralny (wł. Piazza Duomo) z fontanną św. Andrzeja, nad którym góruje katedra, a właściwie zespół katedralny, który był cichym świadkiem większości najważniejszych wydarzeń w historii miasta.

Kompleks monumentalny składa się z kilku połączonych ze sobą struktur wznoszonych pomiędzy IX a XIII stuleciem, które na przestrzeni wieków poddawane były licznym transformacjom. Najważniejsze z nich zostały udostępnione turystom i możemy zwiedzić je po zakupie biletu.

Pierwszym widocznym zabytkiem jest sama katedra (wł. Duomo di Amalfi, Cattedrale di Sant’Andrea) z XIX-wieczną fasadą wzorowaną na stylu arabsko-normańsko-bizantyńskim. Budowla powstała w X wieku, ale zatraciła cechy romańskie na rzecz baroku podczas przebudowy na początku XVIII wieku. Podczas odkrywania jej wnętrz warto zwrócić uwagę na chrzcielnicę stworzoną z antycznej misy z egipskiego porfiru, którą przywieziono z niedalekiego Paestum.

Pamiątką po złotych czasach republiki są drogocenne drzwi z brązu. Odlano je w 1057 roku w Konstantynopolu, a katedrze podarował je jeden z miejscowych patrycjuszy. W ich centralnej części wyrzeźbiono cztery postacie w stylu bizantyńskim: Chrystusa, Maryję oraz apostołów Piotra i Andrzeja.

Do katedry od północy przylega bazylika Krzyża. Budowla ta powstała już w IX wieku, w miejscu pierwszej katedry z VI stulecia. Początkowo była to konstrukcja trzynawowa. Bazylika wraz z katedrą stanowiły w XII wieku jeden organizm. Obecnie w jedynej zachowanej nawie mieści się muzeum diecezjalne. W środku oprócz drogocennych rzeźb i relikwiarzy zobaczymy również fragmenty świątyni z VI wieku.

W latach 1266-1268 zburzono północne skrzydło bazyliki w celu utworzenia cmentarza dla lokalnej arystokracji. Przybrał on formę otoczonego krużgankami dziedzińca w stylu arabskim, który nazwano rajskim krużgankiem (wł. Chiostro del Paradiso). Jest to pierwsze miejsce, które odwiedzimy w trakcie zwiedzania kompleksu katedralnego. W galeriach wystawiono tu liczne sarkofagi oraz inne zabytki, w tym pokryte mozaiką w stylu Cosmati fragmenty ambon z XII wieku. Jeśli dobrze się przyjrzycie, na sarkofagach odnajdziecie popularne motywy, w tym "Porwanie Prozerpiny" czy "Wilczyca karmiącą Romulusa i Remusa".

Stając w północnej części krużganków możemy przyjrzeć się dzwonnicy wzniesionej na przełomie XII-XIII wieku. Jej górna część ma charakterystyczny kształt centralnej wieżyczki otoczonej czterema mniejszymi, którą ozdabiają wzory z kolorowej majoliki w stylu arabsko-normańskim.

Ostatnim obiektem zespołu katedralnego jest krypta, w której przechowywane są szczątki św. Andrzeja Apostoła. Cenne relikwie skradziono w Konstantynopolu w trakcie IV krucjaty, a do Amalfi przybyły 8 maja 1208 przy akompaniamencie wiwatujących mieszkańców.

Krypta swój manierystyczny wygląd otrzymała na początku XVII stulecia. Fundatorem przebudowy był król Hiszpanii, Filip III. Sklepienie pomieszczenia ozdobiono freskami przedstawiającymi sceny męki Chrystusa.

Środkową część krypty zajmuje grupa rzeźbiarska, której centralną postać stanowi odlany z brązu posąg św. Andrzeja autorstwa Michała Anioła Naccherino. Postać apostoła flankują marmurowe rzeźby świętych Stefana oraz Wawrzyńca dłuta Pietro Berniniego, ojca słynnego Gian Lorenzo.

Plac Flavio Gioia

Plac Flavio Gioia wciśnięty został pomiędzy plażę a parking oraz przystanek autobusowy. W jego centralnej części, nieco skryty za drzewami i krzewami, stoi pomniki przedstawiający marynarza o imieniu Flavio Gioia. Ten urodzony prawdopodobnie na Wybrzeżu Amalfitańskim żeglarz uważany jest przez miejscowych za wynalazcę kompasu.

Pewną niewiadomą jest dokładne miejsce urodzenia wynalazcy. W Positano są pewni, że urodził się w ich mieście (nawet nazwali jego imieniem plac przed głównym miejskim kościołem), analogicznie jak mieszkańcy Amalfi, Neapolu, a nawet miasteczka Gioia w Apulii.

Arsenał Republiki - muzeum morskie

Średniowieczny arsenał (wł. Arsenale della Repubblica) stanowi świadectwo potęgi dawnej republiki morskiej. Jest to podłużna kamienna budowla ze sklepieniem, we wnętrzu której budowano statki wojenne, dzięki którym flota Amalfi znana była na całym basenie Morza Śródziemnego.

Współcześnie obiekt pełni funkcję muzeum (wł. Museo dell’Arsenale) przedstawiającego relacje miasta z morzem. Na niewielkiej ekspozycji zobaczymy m.in. znaleziska archeologiczne, obrazy lokalnych artystów czy monety wybijane w Amalfi. Z wystaw dowiemy się więcej o historii kompasu oraz o pierwszym znanym kodeksie morskim Tavole Amalfitane, który używany był jeszcze długo po upadku republiki.

Fontanna Cape e Ciucci 

W południowo-wschodnim rogu placu Spirito Santo (wł. Piazza della Spirito Santo) znajdziemy przepiękną fontannę w formie szopki bożonarodzeniowej. Niektóre z umieszczonych na niej figurek na przestrzeni lat znalazły się w wodzie, ale z czasem zastępowano je nowymi.

Kierując się dalej na północ trafimy na kolejną szopkę, tym razem ozdabiającą ścianę jednego z budynków.

ZDJĘCIA: Szopka zdobiąca jeden z budynków w Amalfi.

ZDJĘCIA: Fontanna Cape e Ciucci - fontanna w formie szopki bożonarodzeniowej na placu Piazza della Spirito w Amalfi.

Muzeum Papieru

Kontakty Amalfi z państwami arabskimi nie kończyły się wyłącznie na wymianie handlowej. Jednym z wymiernych zysków z współpracy międzykulturowej było pozyskanie umiejętności wytwarzania papieru. Dolina ciągnąca się bezpośrednio za miastem wypełniona była młynami, w których go produkowano. Współcześnie obszar ten nazywany jest Valle dei Mulini (pol. Dolina Młynów).

W północnej części Amalfi, w XIII-wiecznym młynie, utworzono Muzeum Papieru (wł. Museo della Carta). Placówka posiada odrestaurowane sprzęty, które służyły do produkcji drogocennych (w tamtym czasie) arkuszy.

ZDJĘCIA: Spacer po Amalfi.

Okolice Amalfi: sąsiednie miasteczka oraz trasy spacerowe

Valle delle Ferriere: malowniczy szlak pieszy

Bliżej Amalfi znajduje się Dolina Młynów, a kawałek dalej, wzdłuż rzeki - ciągnie się Valle delle Ferriere (pol. Dolina Hut). Obszar ten swoją nazwę zawdzięcza odlewniom żelaza, które powstawały wysoko nad miastem i wykorzystywały energię nurtu rzeki.

Wzdłuż ruin odlewni zbudowanych w XIII i XIV stuleciu oraz niewielkich wodospadów prowadzi popularny szlak pieszy o długości około 5 km. Ma on formę pętli - w drogę powrotną ruszamy górną ścieżką w stronę miasteczka Pontone.

Trasa rozpoczyna się na wysokości Muzeum Papieru - tam znajdują się schody, które zaprowadzą nas do początku trasy. Jej początkowy fragment prowadzi brukowaną drogą wzdłuż sadów cytrusowych, żeby po jakimś czasie przejść w dziką ścieżkę leśną. Po drodze natrafimy na tradycyjną kawiarnię z pysznymi wypiekami z lokalnych produktów.

Po drodze kilkukrotnie miniemy niewielkie pozostałości po fabrykach - aż dojdziemy do największego zespołu ruin. Tam trasa zawraca i poprowadzi nas w stronę miasteczka Pontone, z którego możemy zejść schodami z powrotem do Amalfi.

Rezerwat przyrody Valle delle Ferriere

Po dojściu do północnego krańca opisanego w poprzednim punkcie szlaku możemy ruszyć dalej w kierunku obszaru chronionego rezerwatu przyrody Valle delle Ferriere (wł. Riserva Statale Valle delle Ferriere), będącego jedną z naszych ulubionych atrakcji całego wybrzeża.

Zamknięty obszar rezerwatu wyróżnia się unikalnym mikroklimatem oraz odmiennym od reszty wybrzeża krajobrazem. Wszechobecne strumienie wody kapiące po ścianach, unikalne gatunki roślin, skały porośnięte mchem, a do tego wysoki wodospad kaskadowy. Jest to mała oaza w sercu jednego z najbardziej turystycznych rejonów świata.

Pontone i ruiny bazyliki św. Eustachego

Pontone to niewielka miejscowość, gdzie złapiemy chwilkę wytchnienia. Znajdziemy tu pojedyncze restauracje, przyjemny plac św. Jana oraz świetny widok na okolicę.

Będąc na miejscu nie przegapmy leżących kawałek powyżej miasteczka ruin bazyliki św. Eustachego (wł. Basilica Sant’Eustachio). Dojście do nich wymaga pokonania pewnej liczby schodów, ale skoro doszliśmy już tak daleko, to warto wysilić się raz jeszcze.

Bazylika datowana jest na połowę XIII wieku. Świątynia powstała na wysokim cyplu górującym nad dwoma dolinami. Jej fundatorem był potężny ród d’Afflitto, który należał do założycieli zakonu maltańskiego. Jego członkowie uważali się za potomków świętego Eustachego - wzniesiony przez nich kościół mógł być hołdem dla wielkiego przodka.

I mimo że zachowały się jedynie fragmenty budowli - ściana tylnej apsydy, fragmenty ścian bocznych oraz nieliczne kolumny w nawie - to po jej obrysie widać, że musiała budzić podziw.

Ruiny wieży Torre dello Ziro

Na wzgórzu rozdzielającym Amalfi od Atrani stoją ruiny wieży obronnej Torre dello Ziro. W całym regionie wzniesiono kilka konstrukcji tego typu. Wykorzystywano je do obrony przed Saracenami, którzy regularnie najeżdżali tutejsze wybrzeże.

Wieża powstała prawdopodobnie już w XII wieku, ale przez kolejne stulecia była wielokrotnie przebudowywana. Dawniej otaczał ją pierścień muru obronnego.

Według lokalnej legendy w XVI stuleciu w jej murach zamordowano księżną Amalfi Joannę Aragońską wraz z dziećmi. Kobietę, niedługo po śmierci męża, oskarżono o niemoralne postępowanie i decyzją rodzonego brata osadzono w wieży, z której już nigdy nie wyszła. Mieszkańcy wierzą, że zjawa kobiety regularnie nawiedza to miejsce.

Atrani: spokojne miasteczko w cieniu słynnego sąsiada

Niewielkie Atrani od zawsze znajdowało się w cieniu większego sąsiada. W czasach istnienia księstwa Amalfi oba miasta były ze sobą ściśle powiązane - w Atrani mieściły się wille najbogatszych mieszczan, a w tutejszym kościele San Salvatore de Birecto odbywały się koronacje książąt.

Współczesne Atrani, w porównaniu do zatłoczonego wschodniego sąsiada, wydaje się być nieco senne. I w tym tkwi jego urok - tutejsze knajpki, plażę, czy uliczki odwiedza się znacznie przyjemniej niż w przepełnionym turystami Amalfi (choć ostatnio się to niestety zmienia na niekorzyść...).

Jak dojechać do Amalfi?

Autobus firmy Sita z Sorrento lub Salerno

Najtańszym sposobem na dostanie się do Amalfi jest skorzystanie z autobusu obsługiwanego przez przewoźnika SITA. Amalfi jest ostatnim przystankiem na dwóch popularnych trasach: Sorrento - Positano - Amalfi oraz Salerno - Amalfi.

Jeśli naszym punktem startowym jest Neapol, to do Sorrento możemy dojechać kolejką Circumvesuviana. Więcej o trasie Neapol-Sorrento przeczytacie na końcu naszego artykułu: Sorrento: atrakcje, plaże, zabytki. Co warto zwiedzić i zobaczyć?. Przystanek firmy SITA znajduje się od razu po wyjściu z dworca w Sorrento.

Bilety autobusowe firmy SITA zakupimy w kioskach, a w sezonie także w ruchomym punkcie przed dworcem w Sorrento. Uwaga! Kierowcy nie prowadzą sprzedaży biletów na pokładzie!

W szczycie sezonu autobusy firmy SITA potrafią być oblegane. W przypadku popołudniowego powrotu z Amalfi musimy liczyć się z dużymi kolejkami oraz z ewentualnością, że dla części osób może zabraknąć miejsca i będą one musiały poczekać na kolejny kurs.

Rejsy z Sorrento lub Salerno

Od marca do października dostaniemy się do Amalfi także drogą morską.

Rejs z Salerno, w zależności od trasy, trwa od 35 do 70 minut. Koszt biletu to około 10-12€.

Rejs z Sorrento trwa około 70 minut. Koszt biletu zaczyna się od około 20€.

Historia

Stolica potężnej republiki morskiej

Spacerując po niewielkim historycznym centrum niełatwo dać wiarę, że w tym samym miejscu znajdowała się niegdyś stolica potężnej republiki morskiej, którą w czasach świetności zamieszkiwało nawet 80 000 osób.

Amalfi znane było już w IV wieku, ale status ważnego portu i ośrodka handlowego zyskało dopiero kilka wieków później. Tutejsi kupcy wykorzystali związki z Cesarstwem Bizantyńskim wytyczając nad wyraz zyskowny szlak handlowy. W pierwszym etapie przewozili europejskie drewno, ziarno, a czasem też niewolników do arabskich portów wybrzeża afrykańskiego (głównie w Egipcie i Syrii). Z zarobionym na ich sprzedaży złotem płynęli do Bizancjum, gdzie zaopatrywali się w jedwab, przyprawy i drogocenne kamienie. Następnie wracali do Europy, gdzie produkty te były rozchwytywane bez względu na cenę.

Dzięki dochodom osiąganym na handlu śródziemnomorskim Amalfi zdobyło pozycję pozwalającą na usamodzielnienie. W 839 roku wraz z sąsiednim Atrani ogłosiło się niezależną republiką, a w 958 roku księstwem.

ZDJĘCIA: Rezerwat przyrody Valle delle Ferriere - okolice Amalfi.

Nie ma pewności czy Amalfi było pierwszą republiką morską na terenie dzisiejszych Włoch, ale jej mieszkańcy aż do XI wieku z powodzeniem rywalizowali z innymi wielkimi potęgami: Pizą, Genuą czy Wenecją, choć ostatecznie musieli uznać ich wyższość.

O potędze Amalfi decydowały nie tylko gromadzone bogactwa, ale również silna flota - zarówno handlowa, jak i wojenna. Statki budowano we własnej stoczni. Ich liczba umożliwiała skuteczne prowadzenie wojen nawet na odległych wodach.

ZDJĘCIA: Valle dei Mulini - Dolina Młynów - Amalfi.

Przykładem ukazującym wpływy Amalfi na Bliskim Wschodzie jest fakt, że jeszcze przed I krucjatą otrzymali oni zgodę na założenie szpitala dla pielgrzymów w Jerozolimie. Nie byli może prekursorami, ale przed nimi takiego przywileju dostąpiła zaledwie garstka władców, w tym sam Karol Wielki. Założony przez tutejszych mieszczan kompleks szpitalny św. Jana Chrzciciela rozwinął się w znany na całym świecie zakon maltański.

Zmierzch potęgi

Po dojściu do szczytu potęgi na przełomie X/XI wieku rozpoczął się stopniowy spadek znaczenia księstwa. Ze szlaków handlowych wypierały ich inne republiki morskie, a w 1073 roku musieli uznać zwierzchnictwo założonego przez Normanów księstwa Apulii i Kalabrii.

Amalfitanie podejmowali jeszcze próby odzyskania niepodległości, ale ich bunty były krwawo tłumione. Ostatecznie, w 1131 roku, odebrano im wszystkie przywileje, a w latach 1135-1137 całe wybrzeże złupili najeźdźcy z Pizy, pozostawiając po sobie zgliszcza.

Wydarzenia te odbiły swoje piętno na sytuacji ekonomicznej mieszkańców, ale przez kolejnych 200 lat ich miasto nadal stanowiło ważny ośrodek gospodarczy (produkowano tu m.in. papier) oraz kulturalny. Świadczy o tym chociażby fakt, że po IV krucjacie (tej, której członkowie zamiast odzyskać Ziemię Świętą złupili chrześcijański Konstantynopol) do tutejszej katedry trafiły relikwie apostoła Andrzeja.

ZDJĘCIA: Trasa przez Valle delle Ferriere - Amalfi.

Wszystko przerwał 1343 rok. Miasto zalały fale tsunami wywołane przez trzęsienie ziemi. Z powierzchni ziemi zniknęła cała infrastruktura portowa, fortyfikacje oraz wszystkie zabudowania dolnego miasta. Był to ostateczny cios, po którym miasto już nigdy się nie podniosło.

Budowa drogi krajowej i początek masowej turystyki

Nowe życie Amalfi przyniosło w XIX wieku zbudowanie drogi krajowej numer 163 (Strada statale 163 Amalfitana), która połączyła najważniejsze nadmorskie miasteczka oraz ułatwiła dostęp do wybrzeża.

Niedługo później zaczęli masowo przybywać tu intelektualiści (w ramach podróży nazywanych Grand Tour) oraz artyści. Ci ostatni uwieczniali zapierające dech w piersiach krajobrazy w swojej twórczości - na obrazach i w książkach, które były najlepszą reklamą uroków wybrzeża.

ZDJĘCIA: Trasa przez Valle delle Ferriere - Amalfi.

Poprzednie stulecie przyniosło rozwój masowej turystyki - a Amalfi stało się jednym z synonimów ekskluzywnego kurortu odwiedzanego przez największe sławy.

ZDJĘCIA: Rezerwat przyrody Valle delle Ferriere - okolice Amalfi.