Chełmno - zwiedzanie, zabytki i atrakcje turystyczne

Polska

Podróżujący Autostradą Bursztynową na północ od Torunia z reguły omijają leżące nieco z boku senne miasteczko Chełmno. A szkoda bo dla miłośników średniowiecza i architektury gotyckiej powinien być to obowiązkowy punkt każdej wycieczki w te rejony!

Czasy najdawniejsze

Odkrycia archeologiczne z okolic Chełmna wskazują, że pierwsza ślady bytności tam człowieka to epoka kamienia. Późniejsze znaleziska świadczą o tym, że te tereny były dość chętnie zasiedlane przez dawnych mieszkańców naszych ziem. W pobliskim Gzinie istniał gród kultury łużyckiej. Występujące w wykopaliskach liczne rzymskie monety wskazują, że w okresie istnienia cesarstwa ludność tych obszarów prowadziła dość prężną działalność handlową. W X wieku na terenie obecnej wsi Kałdus (Góra świętego Wawrzyńca) powstał gród obronny. Jego mieszkańcy mieli za zadanie strzec granicy młodego państwa Piastów.

Katedra której nie było

Według kroniki Długosza w czasach pierwszych Piastów istniała tu katedra. Problem polegał na tym, że na terenie współczesnego miasta nie odnaleziono pozostałości żadnego tak starego kościoła (początki diecezji datuje się na XIII wiek). Dlatego też przez wiele lat uznawano tę wzmiankę za pomyłkę kronikarską. Dopiero prace wykopaliskowe u stóp Góry świętego Wawrzyńca doprowadziły do odsłonięcia fundamentów kościoła, który swymi rozmiarami mógł równać się z katedrami we Wrocławiu czy Gnieźnie. Najprawdopodobniej budowla nigdy nie została ukończona, chociaż odnaleziony basen chrzcielny może dowodzić, że kościół pełnił swoją funkcję, nim został zniszczony podczas powstania ludowego.

Krzyżacy i krzyżowcy

Wiek XIII to czas militarnych wypraw chrystianizacyjnych przeciw Prusom. Osobą skupiającą wokół siebie działalność krzyżowców był biskup Chrystian z Oliwy, mianowany przez papieża biskupem Prus. Otrzymał on od księcia Konrada Mazowiecka ziemię chełmińską i zorganizował zakon Pruskich Rycerzy Chrystusowych czyli tak zwanych rycerzy dobrzyńskich. Biskup doprowadził do odbudowania spalonego miasta, szybko jednak dostał się do niewoli, co skrzętnie wykorzystali Krzyżacy zagarniając dla siebie ziemię chełmińską. Zakon nie rozbudował jednak starego grodu - nowe miasto powstało na terenie dzisiejszej chełmskiej starówki. W 1233 sformułowano tutaj prawo chełmińskie, na podstawie którego lokowano później kilkadziesiąt kolejnych miast.

Sławna Akademia

Mimo, że Krzyżacy przenieśli swoją stolicę do Malborka, to nadal uważali Chełmno za istotne miasto. W 1386 roku udało się im uzyskać u papieża zgodę na stworzenie tu uniwersytetu. Najwyraźniej jednak niekorzystna sytuacja polityczna sprawiła, że Zakon porzucił te plany. Kilkukrotnie odwoływali się do nich mieszczanie, a w 1434 udało im się nawet uzyskać u cesarza akt fundacyjny. Uczelnia jednak nie powstała. Od XV wieku funkcjonowała za to szkoła katolicka prowadzona przez niderlandzkich Braci Wspólnego Życia. Jest dość prawdopodobne, że nauki pobierał tutaj sam Mikołaj Kopernik. Dopiero w XVII wieku powstała Akademia, która pełniła rolę gimnazjum. Pozostawało ono w bliskich związkach z Akademią Krakowską. Często wykładali tutaj krakowscy profesorowie, choć wyjazd do Chełmna był przez nich uznawany za swego rodzaju zesłanie. Jeden z nich, profesor Jakub Surowiecki nazwał tutejszą szkołę “Spartą”, dla podkreślenia ciężkich warunków pracy. Po pierwszym rozbiorze władze pruskie szybko doprowadziły do zerwania kontaktów z Krakowem. Już w 1779 roku wydalono z Chełmna polskich profesorów. W ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat polska szkoła została zmieniona w pruskie gimnazjum.

Wiek XIX i XX

Panowanie pruskie doprowadziło do szybkiego rozwoju Chełmna. Ulokowano tu garnizon wojska, wybudowano wiele kamienic, wodociągi i browar. Chełmno wróciło w granice Rzeczpospolitej Polski w roku 1920. Szczęśliwie obie wojny nie spowodowały poważnych zniszczeń. Trzeba jednak zaznaczyć, że okupacja hitlerowska doprowadziła do wymordowania społeczności żydowskiej i polskiej inteligencji. Miasto zachowało średniowieczny układ urbanistyczny i liczne zabytki.

Zabytki Chełmna

Trudno wymienić wszystkie zabytkowe budowle tego niewielkiego miasta. Skupmy się więc na tych najważniejszych i najciekawszych:

Mury miejskie - Wzniesione w XIII wieku szczęśliwie przetrwały do naszych czasów unikając zniszczeń i rozbiórek. Zachowały się dwie bramy oraz liczne baszty. Po współczesnym remoncie ulokowano na nich dwa punkty widokowe.
Ratusz - Znajduje się na miejskim rynku i jest jednym z najcenniejszych zabytków polskiego renesansu. Obecna forma została mu nadana w XVI wieku (chociaż ostatnia przebudowa miała miejsce w wieku XIX). W charakterystycznym białym budynku mieści dziś Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Na jego zachodniej ścianie można zobaczyć pręt chełmiński czyli wzorzec miary używanej przy lokacji miast.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - zwany potocznie “farą” wzniesiony w stylu gotyckim na przełomie XIII i XIV wieku. W jego wnętrzu (w srebrnym relikwiarzu o kształcie puszki) przechowuje się relikwie świętego Walentego, które od lat są przedmiotem kultu. Z tego też powodu Chełmno przyjęło tytuł “Miasta Miłości” i w okolicach Walentynek organizuje liczne imprezy. Trzeba jednak zaznaczyć, że kult tego świętego jako patrona zakochanych to sprawa świeża. W dawnej Polsce był on znany jako opiekun chorych na epilepsję.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła - gotycki o zbarokizowanym wnętrzu. Wyróżnia się charakterystyczną ceglaną fasadą. Ponoć to na niej wzorowali się budowniczowie katedry świętego Jana w Warszawie.
Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia - Wybudowany w XIII wieku początkowo służył cysterkom. Działała tutaj Magdalena Mortęska - zakonnica, mistyczka, pisarka i reformatorka. Wnętrze klasztoru wyróżnia się niezwykłymi malowidłami na emporach. Pochodzą ze średniowiecza i przedstawiają rzadkie w ikonografii katolickiej sceny z Pieśni nad pieśniami.
Kościół świętego Ducha - Jednonawowa gotycka budowla dziś używana jest przez rycerzy z Chorągwi Ziemi Chełmińskiej. We wnętrzu zabytku można obejrzeć niewielką historyczną ekspozycję. Świątynia zachowała średniowieczne malowidła.