Szwajcaria Kaszubska: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca

Szwajcaria Kaszubska to potoczne określenie centralnej części Pojezierza Kaszubskiego (terenów leżących w granicach powiatu kartuskiego). Tutejszy krajobraz charakteryzuje się licznymi zalesionymi pagórkami, malowniczymi jeziorami oraz tradycyjnymi miasteczkami.

Sercem Szwajcarii Kaszubskiej jest utworzony w 1984 roku Kaszubski Park Krajobrazowy. Obszar ten, choć popularny wśród mieszkańców Pomorza, należy do wciąż nieodkrytych sekretów naszego kraju.

Szwajcaria Kaszubska: atrakcje turystyczne i zabytki. Co warto zwiedzić i zobaczyć?

Atrakcje regionu możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich składa się z zabytków oraz obiektów historycznych, dzięki którym możemy zanurzyć się w historii regionu.

Drugim typem atrakcji są jeziora, trasy spacerowe oraz akweny wodne, które pozwolą nam uciec od zgiełku miasta. Na terenie rezerwatu znajduje się popularny szlak wodny nazywany Kółkiem Raduńskim, który łączy kilkanaście jezior Szwajcarii Kaszubskiej.

Przez region przechodzi liczący ponad 130 kilometrów Szlak Kaszubski (oznakowanie czerwone), który prowadzi z Kaszubskiego Parku Narodowego do Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego (o którym przeczytacie więcej w naszym artykule: Wdzydzki Park Krajobrazowy: atrakcje, restauracje, noclegi).

Kartuzy: zabytkowa kolegiata oraz Muzeum Kaszubskie

Jedynym większym miastem na terenie Szwajcarii Kaszubskiej są Kartuzy. Jest to otoczona przez lasy i jeziora spokojna miejscowość, która swoją nazwę zawdzięcza zakonowi kartuzów. Po zakonnikach pozostały pojedyncze zabudowania zespołu klasztornego, w tym: zabytkowa kolegiata oraz refektarz (jadalnia) z przełomu XIV i XV wieku.

Kartuska kolegiata jest zabytkiem unikalnym na skalę Polski. Świątynia powstała w latach 1383–1405. Jej najbardziej charakterystycznym elementem jest widoczny już z oddali dach w kształcie trumny. We wnętrzu kościoła zachowało się wiele zabytkowych elementów, w tym przepiękne barokowe stalle z XVII wieku oraz pokryte malowidłami sklepienie. W umiejscowionej na boku Złotej Kaplicy przechowywany jest gotycki ołtarz z 1444 roku, będący jedynym gotyckim śladem w wystroju świątyni. W kaplicy tej przechowywane są również relikwiarze.

Kościół możemy zwiedzić przekazując niewielką ofiarę. Do środka wchodzimy przez zakrystię (na tyłach kościoła).

Obok kościoła stoi dobrze zachowany refektarz z przełomu XIV i XV wieku, gdzie w odrestaurowanych pomieszczeniach działa kawiarnia. Po południowej stronie świątyni zobaczymy pozostałości po jednym z eremów (budynku/celi mieszkalnej zakonników). Dawniej istniało kilkanaście budynków tego typu, z których do naszych czasów przetrwał zaledwie jeden.

Odwiedzając Kartuzy warto też zajrzeć do Muzeum Kaszubskiego, które skupia się na życiu codziennym Kaszubów oraz na lokalnej sztuce ludowej. Wystawa zajmuje siedem sal.

Zdjęcia: Kawiarenka pod refektarzem - Kartuzy.

Wzgórze Wieżyca: wieża widokowa na najwyższym wzniesieniu Szwajcarii Kaszubskiej

Wieżyca jest najwyższym wzgórzem Niziny Środkowoeuropejskiej. Jej wysokość to 328,6 m n.p.m. Na szczycie wzniesienia zbudowano wieżę widokową, która wystaje ponad koronami drzew i oferuje niezapomniany widok na całą okolicę.

Zdjęcia: Leśna trasa do wieży widokowej Wieżyca.

Budowla składa się z trzech tarasów, z których dwa ostatnie pozwalają na ogarnięcie wzrokiem całej okolicy. Chcąc dostać się na szczyt musimy pokonać 165 stopni. Wejście na wieżę jest płatne i kosztuje 10 zł dla dorosłych 7 zł dla młodzieży do 16. roku życia. Dzieci poniżej 6 lat wchodzą za darmo. [stan na 2020] Kasa biletowa znajduje się w budce stojącej tuż przy wejściu na wieżę.

Parking samochodowy odnajdziemy bezpośrednio przy drodze (współrzędne: 54.223567, 18.129882). Po zostawieniu auta musimy przejść na drugą stronę ulicy, gdzie rozpoczyna się leśna ścieżka prowadząca do samej wieży. (Uwaga! Ścieżki możecie nie znaleźć na mapach Google, ale powinniście ją bez problemu wypatrzyć).

Na miejsce dojdziemy w około 15 minut. Trasa nie należy do najtrudniejszych, ale warto mieć dobre buty - zwłaszcza po deszczu.

Wzgórze Wieżyca oraz jego stoki znalazły się w granicach utworzonego w 1962 roku rezerwatu przyrody "Szczyt Wieżyca". Na jego obszarze przeważają drzewostany bukowe i mieszane (z dominacją buka) w wieku 120-160 lat.

Pracownia ceramiki kaszubskiej rodziny Neclów

W niewielkim Chmielnie, przy zachodnim brzegu Jeziora Białe, odnajdziemy jeden z największych skarbów Szwajcarii Kaszubskiej - należącą do rodziny Neclów tradycyjną pracownię ceramiki kaszubskiej, której tradycje sięgają dziesięciu pokoleń garncarzy.

Pracownia otwarta jest na turystów, którzy mogą nie tylko zwiedzić wystawę poświęconą historii warsztatu oraz zobaczyć powstałe w nim wyroby, ale też samodzielnie skorzystać z koła garncarskiego i stworzyć własne naczynie. Aktualne ceny biletów wstępu oraz godziny otwarcia można sprawdzić tutaj.

Sanktuarium Królowej Kaszub w Sianowie

Sanktuarium Królowej Kaszub (lub inaczej Sanktuarium Sianowskie; kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sianowie) leży w północnej części Szwajcarii Kaszubskiej i oddalone jest od Kartuz o około 13 kilometrów. Miejsce to słynie z gotyckiej figury Matki Bożej tronującej z Dzieciątkiem, która miała pojawić się w Sianowie w I połowie XV wieku. Dzieło powstało z drewna lipowego i wykonał je nieznany artysta.

Figura nazywana jest czasami Matką Pięknej Miłości i uważana jest za patronkę zakochanych. Legenda mówi, że w wigilię dnia św. Jana odnalazła ją para narzeczonych, których do paprociowego krzaku przyciągnął niebiański blask. W 1966 roku odbyła się koronacja figury papieskimi koronami i od tego czasu nosi ona tytuł "Królowej Kaszub".

Obecny kościół o konstrukcji szkieletowej z drewnianą dzwonnicą wzniesiono w 1816 roku. Biało-czarna budowla powstała w miejscu poprzedniej świątyni, którą w 1811 roku strawił pożar. Mimo burzliwych losów kościoła (dwukrotnie w historii strawił go pożar) oraz przenoszenia figury do innych miejsc, figura przetrwała w stanie oryginalnym i zawsze ostatecznie wracała do Sianowa.

We wnętrzu świątyni znajdują się trzy XVIII-wieczne ołtarze. Świątynia jest centralnym miejscem kultu maryjnego na Kaszubach. Nie zawsze uda nam się wejść do wnętrza kościoła, ale powinnismy móc zajrzeć do środka z przedsionka.

Przed kościołem znajduje się parking.

Wiatrak w Ręboszewie

Wiatrak nieopodal wsi Ręboszewo jest jednym z bardziej malowniczych obiektów Szwajcarii Kaszubskiej. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że jeszcze przed wybuchem II wojny światowej krajobraz Kaszub i Pomorza pełen był wiatraków. Niestety, do naszych czasów nie przetrwało ich zbyt wiele. Te będące w najlepszym stanie zobaczymy w skansenach, a pozostałe znajdują się najczęściej w formie ruiny i z roku na rok niszczeją.

Jednym z nielicznych wyjątków jest zbudowana współcześnie replika wiatraka typu koźlak, która stoi na szczycie wzgórza Sobótka (221 m n.p.m.). Budynek posiada trzy kondygnacje: na parterze znajduje się kawiarenka, na pierwszym piętrze apartament (udostępniony do wynajęcia), a na ostatnim zainstalowano maszynerię przywiezioną z innych wiatraków (m.in. z Sokółki i z wielkopolskich młynów wietrznych). Trzon budowli jest murowany, z wewnętrznymi oraz zewnętrznymi ścianami licowanymi drewnem.

Wiatrak w Ręboszewie znajduje się w bardzo dobrym stanie. Dla turystów przygotowano również drugi obiekt noclegowy, który wzniesiono tuż obok. Noclegi można zarezerwować na tej stronie.

Niewielki parking u podnóża wzgórza znajduje się tuż po skręceniu z głównej drogi. Po zaparkowaniu samochodu czekać na nas będzie kilkuminutowe podejście pod górę. Warto wdrapać się na szczyt nie tylko dla wiatraka, ale również dla widoku, który rozpościera się na okolicę.

Więcej informacji o godzinach otwarcia kawiarni najlepiej sprawdzać na oficjalnej stronie właścicieli tutaj.

Droga Kaszubska: malownicza trasa pośród jezior Pojezierza Kaszubskiego

Za najbardziej malowniczą drogę Szwajcarii Kaszubskiej uchodzi Droga Kaszubska (kaszub. Kaszëbskô Droga), która prowadzi od wsi Garcz do wzgórza Wieżyca, po drodze mijając wiele niewielkich miejscowości (m.in. opisaną w kolejnym punkcie Ostrzycę).

Wybudowana w latach 60. poprzedniego stulecia droga mija kilka jezior oraz punktów widokowych, przy których możemy zatrzymać się na krótki odpoczynek i podziwianie kaszubskiego krajobrazu.

Ostrzyce: baza noclegowa, plaża, punkt widokowy Jastrzębia Góra

Ostrzyce bez większej przesady można by nazwać niewielkim kurortem turystycznym. W miasteczku leżącym nad Jeziorem Ostrzyckim rozwinęła się baza noclegowa oraz restauracyjna, a do tego znajdziemy tu piaszczystą plażę oraz przystań z możliwością wypożyczenia łódki.

Przez Ostrzyce przechodzi wspomniany przez nas wcześniej Szlak Kaszubski. Z miasteczka możemy ruszyć na długi spacer wzdłuż jeziora (trasa prowadzi przy samym brzegu).

Ostrzyce leżą u stóp wzgórza nazywanego Jastrzębią Górą, które jest jednym z popularnych punktów widokowych. Widok nie jest może tak spektakularny jak z wieży widokowej na wzgórzu Wieżyca, ale pozwala na spojrzeć na Jezioro Ostrzyckie z innej perspektywy.

Na Jastrzębiej Górze możemy zobaczyć też jeden z głazów narzutowych, który nosi dumną nazwę "kamienia królewskiego". Swój przydomek otrzymał na cześć króla Prus Fryderyka Wilhelma IV, który przebywał w tej okolicy 1851 roku.

Jeśli przyjechaliśmy autem i chcielibyśmy dostać się na punkt obserwacyjny, to samochód możemy zostawić na niewielkim parkingu przy Drodze Kaszubskiej (współrzędne: 54.257183, 18.110404).

Kamienne kręgi w Węsiorach

Las nieopodal wsi Węsiory (południowo-zachodnia części powiatu kartuskiego) skrywa jedną z największych tajemnic Pomorza - leśne cmentarzysko Gotów z pierwszych wieków naszej ery, które składa się z czterech kamiennych kręgów oraz wielu kurhanów (grobów w formie sztucznych pagórków, w sumie doliczono się ich ponad 100).

O tajemniczym cmentarzysku od wieków wiedzieli zapewne mieszkańcy okolicznych wsi, ale pierwsza informacja o szerszym zasięgu pojawiła się dopiero w artykule etnografa-amatora G. Petscha w 1938 roku. Badania archeologiczne tego obszaru przeprowadził dopiero po wojnie zespół Katedry Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego (lata 1955-1963). Dzięki ich odkryciom ustalono, że cmentarz założono około 70-80 roku n.e. i wykorzystywano do przełomu II i III wieku.

Niewiele dziś wiemy jednak o samych Gotach, którzy na ziemię polskie przybyli prawdopodobnie z północy. W źródłach pisanych znajdziemy zaledwie niewielki fragment na ich temat, którego autorem był żyjący w VI wieku gocki historyk Jordanes.

"Z tej więc wyspy Skandii, jak gdyby z kuźni ludów lub raczej z kolebki szczepów, wyruszyli niegdyś ze swoim królem imieniem Berig. Pamięć o zdarzeniach zachowuje się dotąd. Ziemi, której schodząc z okrętów dotknęli stopami zaraz nadali miano. Miejsce to bowiem jeszcze dzisiaj nazywa się Gorhiskandia"

Jordanes, "Getica", 25 dziejopis gocki, VI w.

Na podstawie odkryć archeologicznych możemy wnioskować, że Goci po przemierzeniu Bałtyku i dotarciu do osady nazywanej Gorhiskandia wyruszali dalej w głąb Pojezierza Kaszubskiego w poszukiwaniu niezamieszkanych ziem. Najważniejszym śladem po ich bytności na ziemi pomorskiej są kamienne kręgi i cmentarzyska, z których jedno z największych znajdziemy właśnie nieopodal Węsiorów.

Wejście na teren stanowiska archeologicznego jest bezpłatne. Płatny jest z kolei parking (współrzędne: 54.220147, 17.843243, opłata: 7 zł [stan na maj 2020]). Z postoju ruszamy leśną dróżką. Po kilku chwilach dojdziemy do mostku, którym przechodzimy na druga stronę i po krótkim spacerze lasem będziemy na miejscu.

Kamienne kręgi w Węsiorach nie są może tak imponujące jak te w Stonehenge (i reklamowanie ich poprzez porównanie do brytyjskiego odpowiednika może sprawić jedynie zawód), ale ich tajemniczość oraz położenie bezpośrednio w lesie potrafią pobudzić wyobraźnie. Jeden z kręgów ma formę usypanego kamieniami okręgu, a pozostałe mają kształt okręgu, którego granicę wyznaczają stojące kamienie o różnej wysokości.

Obszar stanowiska archeologicznego nie jest zbyt dobrze oznaczony, lecz nie powinniśmy mieć problemu z poruszaniem się po nim.

Uwaga! Pamiętajmy, żeby nie zabierać leżących kamieni ani nie wdrapywać się na kurhany.

Niedokończony zamek w Łapalicach

Długo zastanawialiśmy się na umieszczeniu w naszym artykule wzmianki o niedokończonym zamku we wsi Łapalice. Jest to współczesna ruina, do której oficjalnie nie ma wstępu. Zamek regularnie pojawia się jednak na mapach turystycznych oraz w oficjalnych materiałach zachęcających do odwiedzenia regionu, więc zdecydowaliśmy się także o nim wspomnieć.

Budowę monumentalnego kompleksu rozpoczęto w latach 80. poprzedniego stulecia, lecz przez ciągłe zmiany w założeniach oraz ostateczne wyczerpanie się zasobów finansowych inwestora projektu nigdy nie dokończono. Budowniczym udało się jednak wznieść monumentalny szkielet budowli - z wieloma wieżami czy bastionami, które przetrwały w stosunkowo dobrym stanie i stanowią jedną z najbardziej nietypowych atrakcji Kaszub.

Obecnie ruina budowli straszy znakami zabraniającymi wejścia na jej teren, lecz mało kto zwraca na nie uwagę. Jeśli też wybieracie się zobaczyć niedokończony zamek to sugerujemy zachowanie ostrożności. W ciągu dnia (w sezonie letnim) na terenie zamku potrafi przebywać wiele osób i powinniśmy czuć się swobodnie, ale wcześnie rano lub wieczorem sytuacja może wyglądać inaczej. My zajechaliśmy na miejsce około 8:00 i natrafiliśmy na stosy butelek po piwie oraz wciąż trwającą imprezę.

Zdjęcia: Kolegiata w Kartuzach.