Łowicz: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Zwiedzanie miasta i okolicy.

Polska

Dawne miasto biskupów dziś jest siedzibą diecezji i miastem powiatowym. Dogodne położenie sprawia, że często i chętnie przyjeżdżają tu turyści z Łodzi oraz Warszawy (a także z innych miast), skuszeni licznymi zabytkami lub bogatymi zbiorami etnograficznymi tutejszego muzeum.

W naszym przewodniku opisaliśmy wybrane zabytki oraz atrakcje Łowicza i jego najbliższej okolicy. Rozpocznijmy jednak od krótkiego wprowadzenia historycznego.

Historia Łowicza

Od neandertalczyka do biskupa

Trudno jednoznacznie określić początki osadnictwa na terenach dzisiejszego miasta. Wprawdzie wykopaliska archeologiczne potwierdzają pobyt neandertalczyków na tych obszarach (jest to jedno z najbardziej wysuniętych na północ miejsc pobytu homo sapiens neandertalis na ziemiach polskich), lecz trudno tu jednak mówić o ciągłości osadniczej. Początek współczesnemu Łowiczowi dała wczesnośredniowieczna osada, przekształcona później w gród drewniano-ziemny, położona na terenie dzisiejszego zamku. Najprawdopodobniej jeden z władców Polski musiał nadać te tereny arcybiskupom gnieźnieńskim, bo taki stan rzeczy potwierdza bulla gnieźnieńska. Zatroskany o sytuację materialną kościoła w Polsce papież Innocenty II pośród wielu dóbr gnieźnieńskich wymienia: Takoż Łowicz z dziesięcinami, ze wsiami i ich mieszkańcami, z prawem do łowów, z żeremiami, z całym sądownictwem świeckim.

Miasto biskupie

Trudno powiedzieć kiedy Łowicz otrzymał prawa miejskie, ale z całą pewnością stało się to przed rokiem 1298. Wtedy to bowiem wydając przywilej menniczy dla arcybiskupa gnieźnieńskiego książę Bolesław II określił Łowicz jako miasto. Mimo spalenia grodu przez Litwinów biskupi dbali o swoje posiadłości. Szczególne zasługi położył tu arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki, który wzniósł tutaj gotycki zamek, lokował Nowe Miasto i dążył do pełnego uniezależnienie się od książąt mazowieckich. Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich Łowicz (wraz z całym Mazowszem) został włączony w granice Korony. Wiek XV i XVI to szybki rozwój miasta - powstał między innymi ratusz, a miejska świątynia otrzymała status kolegiaty.

Kres rozwoju przyniósł ze sobą potop szwedzki. Najeźdźcy wysadzili w powietrze część zamku i złupili miasto. Najmocniej ucierpiały kościoły i klasztory (dwie świątynie zostały zrównane z ziemią). Mimo prób zmiany tego stanu rzeczy Łowicz podzielił los większości polskich miast tego okresu, z szybko rozwijającej się osady stając się prowincjonalną osadą. Nie pomogło założenie tutaj jednego z pierwszych w kraju kolegiów pijarskich.

Wiek XIX i XX

Miasto początkowo trafiło do zaboru pruskiego, a po wojnach napoleońskich znalazło się w granicach Rosji. Łowicz stał się własnością Wielkiego Księcia Konstantego i jego żony Joanny Grudzińskiej. Po śmierci “księżnej łowickiej” miasto przejęli carowie. Dzięki temu Łowicz został włączony w sieć powstających wówczas linii kolejowych, co doprowadziło do ożywienia gospodarczego. Już wtedy region łowicki był znany ze swego folkloru.

W XIX wieku ukształtował się strój regionalny popularny łowicki “pasiak”. Nic więc dziwnego, że w latach 30 XX wieku do miasta przyjechał amerykański reżyser i dokumentalista Julien Bryan. W czasie kampanii wrześniowej miasto stało się areną walk podczas tak zwanej "bitwy nad Bzurą". Zdobyte 8 września przez Niemców, trzy dni później zostało odbite przez żołnierzy Armii Pomorze. Polacy wycofali się z miasta po pięciu dniach. Podczas walk o Łowicz Niemcy dopuszczali się aktów barbarzyństwa - rozstrzeliwano ludność cywilną, a podczas ataku na miasto Polaków traktowano jak “żywe tarcze”. Po zajęciu miasta rozstrzelano podejrzanych o branie udział w walkach cywilów. Okupacja niemiecka trwała do 17 stycznia 1945 roku.

Zwiedzanie Łowicza

Najważniejsze zabytki oraz atrakcje Łowicza zgrupowane są na stosunkowo niewielkim obszarze i spokojnie zwiedzimy je w ciągu kilku godzin (wliczając w to wizytę w muzeum miejskim oraz wejście na wieżę katedralną).

Dodatkowo olbrzymim atutem Łowicza jest fakt, że w jego bliższej oraz dalszej okolicy odnajdziemy liczne atrakcje warte uwagi. Zaledwie kilka kilometrów od granic miasta znajduje się Skansen Ziemi Łowickiej, a trochę dalej na odwiedzających czekają pałace i ogrody, zamek w Oporowie czy unikalne Muzeum Ludowe Rodziny Brzozowskich w Sromowie.

Więcej o atrakcjach Ziemi Łowickiej przeczytacie w ostatniej części naszego przewodnika lub w artykule Ziemia Łowicka: pałace, ogrody, muzea ludowe. Co zwiedzić i zobaczyć?

Łowicz: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Co warto zobaczyć?

Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja (dawna kolegiata)

Barokowa bazylika katedralna stoi na miejscu pierwszej łowickiej świątyni (wg niepotwierdzonych źródeł pierwszy tutejszy kościół miał powstać za czasów Władysława Hermana). Swoją obecną formę kościół uzyskał w XVII wieku. Na szczególną uwagę zasługuje kaplica Uchańskiego, pochodząca jeszcze z XVI wieku, z relikwiami św. Wiktorii (sprowadzone w XVII wieku) patronki miasta i regionu. Kościół został uszkodzony podczas kampanii wrześniowej. W 1992 roku Jan Paweł II podniósł go do godności katedry, tworząc diecezję łowicką. W 1999 roku świątynia uzyskała tytuł bazyliki mniejszej. Przez mieszkańców miasta nazywana jest “mazowieckim Wawelem” - ze względu na to, że w jej kryptach pochowano wielu arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski.

Podchodząc pod bazylikę nie przegapmy stojącej obok barokowej XVII-wiecznej Bramy Prymasowskiej, która zachowała swoje oryginalne zdobienia.

Muzeum Diecezjalne oraz punkt widokowy na wieży bazyliki katedralnej

Nie każdy z odwiedzających Łowicz turystów zdaje sobie sprawę, że w jednej z wież bazyliki urządzono Muzeum Diecezjalne. Dla zwiedzających udostępniono również taras widokowy znajdujący się na wysokości 35 m, z którego rozpościera się widok na panoramę miasta.

Chcąc zwiedzić muzeum najlepiej udać się do Księgarni Diecezjalnej działającej w kamienicy położonej po zachodniej stronie Starego Rynku, gdzie dowiemy się wszystkich szczegółów. W 2020 rok zwiedzanie było darmowe. Aktualne godziny otwarcia możemy sprawdzić na oficjalnej stronie.

Ratusz oraz Stary Rynek

Z bazyliką katedralną sąsiaduje łowicki Stary Rynek wykorzystywany obecnie jako parking, na środku którego stał dawniej gotycki ratusz rozebrany na początku XIX stulecia. Zastąpiono go klasycystycznym gmachem wzniesionym w 1828 roku według projektu Bonifacego Witkowskiego, który stanął w północnym krańcu rynku i przetrwał do naszych czasów. Budowla charakteryzuje się portalem ozdobionym kolumnami jońskimi oraz wieżą z pilastrami korynckimi i zegarem wybijającym miejskie kuranty.

W zachodniej pierzei Starego Rynku wzrok przyciągają renesansowo-barokowe kanonie (dawne mieszkania księży kanoników), w których działają dziś organizacje związane z diecezją łowicką. Jedną z historycznych kanonii zajmuje wspomniana już Księgarnia Diecezjalna, gdzie możemy zaczerpnąć informacji na temat zwiedzania Muzeum Diecezjalnego.

W południowej pierzei rynku warto zwrócić uwagę na renesansową Kamienicę Cebrowskich, w której pierwotnie mieściła się apteka. Jednym ze znamienitych przedstawicieli tego rodu był Kazimierz Cebrowski, autor pierwszej kroniki miasta. Od strony podwórza przy ulicy Aptekarskiej przetrwały renesansowe krużganki.

Muzeum w Łowiczu

Kolejnym z charakterystycznych zabytków otaczających Stary Rynek jest gmach dawnego seminarium Księży Misjonarzy, w którym utworzono miejskie muzeum. Zaprezentowano w nim historię miasta oraz bogate zbiory archeologiczne, regionalne i etnograficzne (w tym słynne łowickie wycinanki oraz wnętrze chłopskiej chaty). Na tyłach umieszczono miniskansen (trzy zagrody łowickie).

Prawdziwą perełką kompleksu jest jednak barokowa kaplica pw. św. Karola Boromeusza z pięknymi freskami iluzjonistycznymi (malarstwo naśladuje elementy architektoniczne) autorstwa Michała Anioła Palloniego. Łowiccy przewodnicy opowiadają, że cały budynek chcieli zniszczyć naziści, ale miejscowy ksiądz oświadczył im, że malowidła są dziełem Michała Anioła, nie precyzując że chodzi o Palloniego, a nie Buonarottiego.

Skansen Ziemi Łowickiej w Maurzycach

Osoby zmotoryzowane lub poruszające się rowerem mogą odwiedzić również Skansen Ziemi Łowickiej, który oddalony jest o niecałe 10 km od Starego Rynku. Na terenie leżącego na uboczu muzeum na świeżym powietrzu zebrano około 40 budynków zwiezionych z całego regionu.

W skansenie dominują pomalowane na niebiesko chaty, we wnętrzu których odwzorowano pomieszczenia mieszkalne. Wszystkie z nich ozdobiono wycinankami lub pajączkami i do niemal każdego z nich możemy zajrzeć. Oprócz domostw zobaczymy również wiatrak, szkołę z wyposażeniem z okresu międzywojennego oraz drewniany kościół wraz z niezależną dzwonnica.

Na spokojne zwiedzenie skansenu najlepiej zaplanować około 75-90 minut.

Aleja Gwiozd Łowickich

Wspominając o łowickim Starym Rynku nie sposób pominąć niezwykle pozytywnej inicjatywy utworzenia na nim Alei "Gwiozd Łowickich". Gwiozda Łowicko to funkcjonujące od 2010 roku odznaczenie przyznawane rokrocznie osobom zasłużonym w promowaniu sztuki ludowej oraz dbaniu o dziedzictwo regionu. Wśród uhonorowanych osób są na przykład Wanda i Julian Brzozowscy, twórcy Muzeum Ludowego w Sromowie (o którym napisaliśmy więcej na końcu artykułu).

Na chodniku w południowym-wschodnim krańcu Starego Runku powstała aleja zasłużonych, gdzie umieszczane są ozdobione wycinkami łowickimi tablice z hartowanego szkła upamiętniające laureatów.

Nowy Rynek

Dawne targowisko miejskie zachowało swój średniowieczny kształt i jest jedynym z nielicznych trójkątnych rynków w Europie (według informacji podawanych na tablicach informacyjnych jest to jeden z zaledwie trzech zachowanych w pierwotnej formie trójkątnych rynków na naszym kontynencie - dwa pozostałe znajdują się w niemieckim Bonn i Paryżu.

Na nietypowy kształt rynku wpływ miała m. in. przepływająca w pobliżu rzeczka wzdłuż której zbudowano ciąg kamienic. Wzdłuż pierzei rynku przetrwały niektóre kamieniczki datowane na XVI i XVII wiek, z których część została przebudowana w XVIII i XIX wieku.

Pierwotnie Nowy Rynek pełnił funkcję reprezentacyjną, a w jego centralnej części stał ratusz - początkowo drewniany, a od 1539 roku murowany z pięciokondygnacyjna wieżą. Wieża ta runęła w 1648 roku niszcząc doszczętnie znajdujący się pod nią gmach. Powodem katastrofy były najpewniej błędy konstrukcyjne, choć wielu mieszkańców ówczesnego Łowicza nabrało świętego przekonania, że w ten właśnie sposób zza grobu zemściła się stracona chwilę wcześniej czarownica, którą spalono na usypanym na rynku stosie. Po zburzeniu gmachu magistratu trójkątny rynek stracił na znaczeniu i pozostawał wyłącznie placem targowym. Jedyną pamiątką po nieistniejącym ratuszu jest wytyczony za pomocą kostki brukowej dawny układ oryginalnego budynku.

Galeria Browarna w klasycystycznym kościele ewangelickim oraz zabudowa ulicy Podrzecznej

Większość trasy pomiędzy Starym a Nowym Rynkiem warto pokonać brukowaną ulicą Podrzeczną, wzdłuż której zachowały się zabytkowe kamienice oraz inne historyczne zabudowania. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że przy ulicy tej kręcono sceny serialu Ludzie i Bogowie opartego na wydarzeniach II wojny światowej.

Najciekawszych architektonicznie budynkiem przy ulicy Podrzecznej jest Galeria Browarna mieszcząca się w dawnym kościele ewangelickim. Historia zabytku związana jest z przybyciem pierwszych protestantów do Łowicza, co nastąpiło niedługo po rozbiorze Polski. W 1836 roku powstała parafia ewangelicka i rozpoczęto wznoszenie klasycystycznej świątyni według projektu Jana Łuczaja. Co warte odnotowania, zmiany w elewacji budowli wprowadził później Henryk Marconi, jeden z najwybitniejszych architektów tworzących na ziemiach polskich w XIX wieku.

Budynek wyróżnia się sześciokolumnowym portykiem ze stiukowym Okiem Opatrzności w tympanonie oraz wieżą nawiązującą do antycznego tolosa. Zabytek został zakupiony w 1991 roku przez artystę malarza Andrzeja Biernackiego, który utworzył w nim galerię sztuki. Chcąc sprawdzić godziny otwarcia galerii warto napisać pod adres galeria.browarna@wp.pl lub zajrzeć na tę stronę W 2020 roku była ona czynna w soboty i niedzielę od 16:00 do 18:00.

Po przeciwnej stronie ulicy stoi dawna plebania z 1856 roku, która pełni dziś funkcję kaplicy ewangelicko-augsburskiej.

Gmach dawnej poczty konnej (obecnie siedziba Poczty Polskiej)

Innym z wartych uwagi zabytków Łowicza jest XIX-wieczny gmach poczty konnej. Wzniesiono go w 1829 roku, a już rok później na noc zatrzymał się w nim Fryderyk Chopin podczas swojej podróży do Francji. Klasycystyczny zabytek został poważnie zniszczony w trakcie II wojny światowej, ale szczęśliwie udało się przywrócić mu pierwotną formę.

Kościół Matki Bożej Łaskawej i św. Wojciecha

Zbudowany w XVII wieku w stylu barokowym służy zakonowi pijarów. Wyróżnia się niezwykłą fasadą oraz pięknymi barokowymi freskami. Wnętrze świątyni skrywa freski przypisywane Michałowi Aniołowi Palloniemu, który znany jest z ozdobienia opisywanej wcześniej kaplicy pw. św. Karola Boromeusza.

Dworek Kalinowskich

Wzniesiony w połowie XIX wieku według projektu Ferdynanda Eichorna dwór należał do rodziny Kalinowskich. Zabytek przetrwał do naszych czasów w dobrym stanie i stoi dziś w otoczeniu drzew oraz w sąsiedztwie Parku Sienkiewicza. W okresie strajku szkolnego rozpoczętego w 1905 roku na poddaszu dworku organizowano tajne zebrania młodzieży, a w czasie okupacji niemieckiej w obiekcie odbywały się podziemne wykłady z zakresu szkoły średniej.

Zdjęcia: Dworek Kalinowskich - Łowicz

To właśnie bogata historia tego miejsca sprawiła, że zabytkowy gmach przetrwał i stoi obecnie w centrum miasta pośród wzniesionych po wojnie blokowisk. Dawniej rozciągał się za nim ogród i folwark, w miejscu których wznoszą się dziś bloki z wielkiej płyty.

Baszta Klickiego oraz Pałacyk Klickiego

We wschodniej części Łowicza odnajdziemy pozostałości po parkowym kompleksie romantycznym wzniesionym w latach dwudziestych XIX wieku według projektu Karola Krauze. Inicjatorem jego powstania był generał Stanisław Klicki, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, zasłużony dowódca wojsk napoleońskich, który po abdykacji Napoleona (co ciekawe, francuski cesarz spędził pewnego razu noc w Łowiczu podczas podróży do Warszawy po zwycięskiej bitwie nad Jeną) wrócił do Polski i właśnie w Łowiczu zorganizował swój sztab. Przy budowie obiektów parkowych wykorzystano budulec uzyskany z zamku łowickiego.

Na uwagę zasługują cztery zachowane obiekty: Baszta Klickiego (obok niej utworzono plac zabaw), neogotycki Pałacyk Klickiego, kaplica oraz domek dozorcy.

Ruiny zamku prymasowskiego

Wzniesiony w XIV wieku zamek był wielokrotnie rozbudowywany i modernizowany, by stać się rezydencją godną prymasów Polski. Zniszczony przez Szwedów, mimo odbudowy nie odzyskał dawnej świetności. Ponownie splądrowany w czasach konfederacji barskiej został rozebrany w XVIII wieku. Obecnie częściowo odbudowany znajduje się w rękach prywatnych. Jego zwiedzanie możliwe jest wyłącznie po wcześniejszej rezerwacji i to w większych grupach.

Niedziela Palmowa w Łowiczu

Miejscową tradycją jest przygotowywania na ten dzień wyjątkowych palm. Po uroczystej mszy świętej wybierana jest najpiękniejsza palma. Najwyższe z nich osiągają ponad 20 metrów! Charakterystycznym elementem są wykonywane z bibuły łowickie kwiaty.

Okolice Łowicza - co warto zwiedzić i zobaczyć?

Wizyta w Łowiczu może być tylko wstępem do odkrywania obfitującej w ciekawe miejsca Ziemi Łowickiej. O skansenie leżącym pod miastem już wspomnieliśmy, a poniżej przygotowaliśmy listę kolejnych atrakcji, które mogą wypełnić nam nawet cały weekend. Są to:

Park romantyczny w Arkadii należący do najpiękniejszych założeń ogrodowych w Polsce, który powstał z inicjatywy Heleny Radziwiłłówny.
Pałac w Nieborowie będący oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie, w którym zwiedzimy pięknie zdobione apartamenty nawiązujące do różnych stylów architektonicznych. Po wizycie w pałacu możemy wybrać się na spacer po ogrodach oraz zwiedzić wystawę poświęconą działającej niegdyś w Nieborowie fabryce majoliki.
Muzeum Ludowe Rodziny Brzozowskich w Sromowie to prywatna placówka należąca do perełek regionu. Jej główną atrakcją są wspaniałe ruchome makiety wyrzeźbione w drewnie nawiązujące do łowickich oraz polskich tradycji. Oprócz nich na odwiedzających czekają przepiękne skrzynie posagowe (ponad 20 sztuk!), kolekcja powozów oraz dziesiątki wycinanek czy pajączków. Muzeum zwiedzamy w asyście właściciela, który barwnie opowiada o swojej pasji oraz historii rodziny.
Muzeum na zamku w Oporowie - nieco dalej od miasta leży zamek w Oporowie, który co prawda znajduje się dziś w granicach powiatu kutnowskiego, ale historycznie związany był z Ziemią Łowicką. Późnogotycki zameczek stojący na niewielkiej wysepce pełni dziś funkcję muzeum. W środku zobaczymy m.in. oryginalne parkiety z XVIII i XIX wieku, kolekcję broni oraz zbroi, porcelanę, kopie obrazów wielkich mistrzów czy meble z różnych epok.

Więcej informacji o każdej z powyższych atrakcji, a także o kilku wybranych lokalach gastronomicznych, znajdziecie w naszym artykule Ziemia Łowicka: pałace, ogrody, muzea ludowe. Co zwiedzić i zobaczyć?