Kościerzyna to średniej wielkości miasto o bogatej historii, które leży w środkowej części województwa pomorskiego. Miejscowość jest bramą do malowniczego Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i pretenduje do symbolicznego miana stolicy Kaszub.
Krótki rys historyczny
Najstarsze wzmianki o Kościerzynie odnaleziono w datowanym na 1284 rok dokumencie wystawionym przez księcia Mściwoja II, który przekazał w nim prawo do obszaru nazywanego Ziemią Pirsną swojej krewniaczce, księżnej Gertrudzie, najmłodszej córce Sambora II.
W akcie tym pojawiła się łacińska nazwa Costerina. Była to jedna z 22 miejscowości, które przeszły pod władanie Gertrudy. Księżniczka rządziła otrzymanymi ziemiami przez blisko 30 lat. W 2012 roku jeden z kościerzyńskich pagórków nazwano Wzgórzem Księżniczki Gertrudy.
W 1312 roku prawo własności do Ziemi Pirsnej wykupił zakon krzyżacki. Pod koniec XIV wieku Kościerzyna otrzymała prawa miejskie. Prawdopodobnie w tym okresie wyznaczono zachowany do naszych czasów układ rynku oraz odchodzących od niego uliczek. Krzyżacy opuścili miasto w 1462 roku, a niedługo później, po zawarciu pokoju toruńskiego, Kościerzyna znalazła się w granicach Korony Królestwa Polskiego.
Zdjęcia: Kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Kościerzynie
Niestety, liczne pożary, epidemie oraz działania wojenne spowodowały, że do naszych czasów nie przetrwało nic ze średniowiecznej tkanki miejskiej. Jedynym śladem po ponad 600-letniej historii Kościerzyny jest układ rynku z końca XIV wieku. Większość obecnej zabudowy starego miasta powstała w XIX i w pierwszej połowie XX wieku.
Pod koniec XIX i na początku XX wieku Kościerzyna była ważnym ośrodkiem rodzącego się ruchu kaszubskiego - Towarzystwa Młodokaszubów. W 1910 roku w mieście otworzono Dom Kaszubski, w którym pracowała redakcja czasopisma "Gryf" (pierwszego kaszubskiego periodyku).
Dumą ziemi kościerskiej jest Aleksander Majkowski, urodzony w Kościerzynie lekarz, pisarz oraz działacz społeczny. Zasłynął on jako twórca najważniejszego utworu literatury kaszubskiej - powieści Życie i przygody Remusa (kasz.: Żëcé i przigòdë Remùsa).
Herb Kościerzyny: niedźwiedź pod dębem
Kościerzyna może pochwalić się dość nietypowym herbem - czarnym niedźwiedziem kroczącym pod dębowym konarem. Szukając wytłumaczenia tej symboliki można natrafić na ciekawą opowiastkę.
Postać zwierzęcia ma jakoby wywodzić się z lokalnej legendy, według której dawno temu złowrogi niedźwiedź był postrachem okolicy i raz po raz atakował tutejszych mieszkańców. Dopiero jeden z bohaterskich młodzieńców pokonał bestię stawając z nią w szranki.
Atrakcje Kościerzyny, zabytki, ciekawe miejsca - jak zaplanować zwiedzanie?
Kościerzyna może pochwalić się kilkoma wartymi uwagi atrakcjami, dla których warto tu zawitać. Miasto to może być przystankiem na drodze do lub z Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego.
Trzy najważniejsze miejskie muzea - Muzeum Kościerskie, Muzeum Kolejnictwa oraz Muzeum Akordeonu - możemy odwiedzić kupując jeden wspólny bilet.
Rynek: fontanna Remusa oraz średniowieczny układ ulic
Centralnym punktem miasta jest rynek ze średniowiecznym układem ulic, którego plan wytyczono pod koniec XIV wieku.
Szeroki plac otaczają różnorodne kamieniczki z XIX i XX wieku. Na uwagę zasługuje neogotycki ratusz z 1843 roku, w którym obecnie mieści się punkt informacji turystycznej oraz dwa muzea: Muzeum Ziemi Kościerskiej oraz Muzeum Akordeonu. Przed schodami prowadzącymi do budynku zauważymy rzeźbę dziwnej postaci z akordeonem. Jest to jeden ze stolemów, o których więcej napisaliśmy w dalszej części artykułu.
Rynek ozdabia odlany z brązu pomnik w formie ławeczki, który przedstawia Remusa, bohatera wspomnianej wcześniej epopei kaszubskiej pt. Życie i Przygody Remusa.
Muzeum Ziemi Kościerskiej oraz Muzeum Akordeonu
Podczas wizyty w Kościerzynie warto zawitać do Muzeum Ziemi Kościerskiej, którego kolekcja rozciąga się na wszystkich poziomach historycznego ratusza.
Wystawa podzielona jest na sekcje tematyczne. W zabytkowych piwnicach przygotowano informacje o powstawaniu ruchu Młodokaszubów oraz o kształtowaniu się tożsamości kaszubskiej. Duża część wystawy skupia się na osobie doktora Aleksandra Majkowskiego oraz na napisanej przez niego epopei.
Przygotowano nawet makietę z figurowymi posągami, która odwzorowuje jedną ze scen powieści: odwiedziny Remusa u konającego króla jeziora waspana Muchy-Zaborskiego, który przekazuje bohaterowi ryngraf rodowy.
Na pierwszym piętrze wystawiono eksponaty związane z historią miasta, m.in.: obiekty odnalezione podczas prac archeologicznych przy Starym Browarze, makiety średniowiecznej Kościerzyny, starodruk z XVII wieku czy proporce kościerzyńskich rzemieślników.
Drugie piętro zajmuje kolekcja etnograficzna, która skupia się na obiektach codziennego użytku (ceramiki czy dawnych narzędziach pracy) oraz meblach z charakterystycznymi kaszubskim wzornictwem. W pomieszczeniu wychodzącym bezpośrednio w stronę rynku odwzorowano pokój mieszczański.
Kilka pomieszczeń na parterze ratusza zajmuje Muzeum Akordeonu. Placówka ta na pierwszy rzut oka może wydać się mało pociągająca, ale bogata kolekcja sprzętów pochodzących m.in. z Włoch, Niemiec oraz Francji potrafi skraść trochę czasu. Kolekcja składa się z ponad 130 instrumentów. Oprócz akordeonów zobaczymy też bajany, bandoneony czy harmonie. Najstarsze z eksponatów pochodzą z XIX wieku.
Oba muzea są oddzielnie biletowane - wejście do każdego kosztuje 7 zł. Możemy też zakupić wejściówkę łączoną za 14 zł, w ramach której wejdziemy też do Muzeum Kolejnictwa. [stan na maj 2020]
Na wizytę w obu placówkach najlepiej zaplanować około 90-120 minut.
Sanktuaria maryjne: kościół farny Świętej Trójcy oraz kaplica sióstr niepokalanek
Na końcu odchodzącej od rynku ulicy Partyzantów wznosi się neobarokowy kościół farny Świętej Trójcy. Świątynia powstała dopiero w latach 1914-17, ale jej wnętrze skrywa zabytki z XVI czy XVIII wieku.
We wnętrzu świątyni znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Kościerskiej Królowej Rodzin z obrazem zwanym Madonną Kościerską. Wizerunek Maryi jest kopią obrazu Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Kościerski obraz powstał w XVII wieku, a w kolejnych stuleciach został udekorowany srebrnymi dodatkami.
Całkiem niedaleko neobarokowego kościoła odnajdziemy kolejne z sanktuarium maryjnych, które mieści się w kaplicy sióstr niepokalanek. W jej wnętrzu znajduje się XV-wieczna gotycka rzeźba nazywana Pietą Kościerską.
Muzeum Kolejnictwa: skansen Parowozownia Kościerzyna
W budynkach dawnej parowozowni, niedaleko dworca głównego, od 1992 roku działa Muzeum Kolejnictwa. Większość eksponatów stoi na świeżym powietrzu (jest to swoisty skansen lokomotyw), ale część kolekcji znajduje się pod dachem, w tym wystawa poświęcona straży pożarnej. W tej ostatniej szczególną uwagę zwracają wozy strażackie z ręcznymi pompami wody z XIX wieku.
Oprócz monumentalnych lokomotyw zobaczymy też inne zabytki technologi kolejowej, takie jak chociażby: wagoniki kolei wąskotorowej, wagon kolei linowo-terenowej na Gubałówkę czy elementy mechanizmów, które wykorzystywano dawniej przy transporcie kolejowym. Wśród eksponatów są nawet urządzenia niezwiązane z kolejnictwem - np. stacjonarna maszyna parowa z 1906 roku oraz kocioł parowy z 1938 roku.
Niestety, niektóre z lokomotyw rdzewieją i nie są w najlepszym stanie, ale wciąż muzeum może być nie lada gratką dla turystów zainteresowanych tą tematyką. Przy każdej lokomotywie czy obiekcie ustawiono tablice informacyjne.
Muzeum Kolejnictwa oddalone jest kawałek od centrum miasta. Na spokojną wizytę najlepiej zaplanować do 60 minut. Bilet wstępu kosztuje 10 zł.
Stary Browar: odrodzenie kościerskich tradycji piwowarskich
Odchodząc dosłownie kilka kroków od rynku trafimy do Starego Browaru. Jest to nowoczesny kompleks hotelowo-restauracyjny (wraz z warzelnią), który powstał w miejscu browaru Berenter Bierbrauerei z 1856 roku.
Założony w połowie XIX wieku browar działał z sukcesami do 1948 roku, po czym przekształcono go w rozlewnię wody gazowanej, a następnie w fabrykę miodów pitnych. Ostatecznie w 1998 roku zakład zamknięto.
W 2010 roku podjęto się misji przywrócenia lokalnej tradycji piwowarskiej. W miejscu podupadłej fabryki wzniesiono nowoczesny browar, i co warte docenienia - nawiązano do historycznego stylu wcześniejszego budynku. Ceglana architektura kompleksu oraz wystrój wnętrz przypominają o bogatej historii tego miejsca. Dla przykładu - ozdobą restauracji są kadzie.
Przed rozpoczęciem budowy przeprowadzono szereg prac archeologicznych. W ich trakcie natrafiono na ślady po historycznej działalności browaru (odnaleziono blisko 1500 artefaktów, z których część zobaczymy we wspomnianym już Muzeum Ziemi Kościerskiej) oraz na fundamenty zabudowań, z których najstarsze datowane są na XIV wiek. Archeolodzy natrafili również na szeroką na 3 metry studnię, z której czerpano wodę wykorzystywaną do warzenia piwa.
W Starym Browarze napijemy się warzonych w Kościerzynie piw (lub kupimy je na wynos). Do wyboru mamy tradycyjne style (lager, ciemny lager, pils) oraz zdobywające w ostatnich latach popularność piwa pszeniczne oraz w stylu ale (jak india pale ale czy american ipa).
Browar organizuje wycieczki pod nazwą Tajemnice Koscierskiego Browaru. Zwiedzanie trwa około 90 minut i połączone jest z degustacją warzonych w browarze piw oraz lokalnych przysmaków. Minimalna ilośc uczestników wycieczki to 5, przy cenie 25 zł za osobę. [stan na maj 2020, w sprawie wycieczek najlepiej skontaktować się z browarem jeszcze chwile przed przyjazdem]
W Starym Browarze działają restauracja (w której serwowane są dania kaszubskie) oraz pizzeria, ale sami nie mieliśmy okazji z nich skorzystać (trafiliśmy akurat na pandemię), więc nie możemy nic więcej o nich napisać.
Zdjęcia: 1. Stary Browar w Kościerzynie - kadź browarnicza; 2. Stegma Stolemów (jeden ze Stolemów w Kościerzynie).
American Old Cars: kolekcja zabytkowych aut
Nietypową atrakcją Kościerzyny jest muzeum American Old Cars (Starych Amerykańskich Samochodów). W parkingu podziemnym jednego z budynków wystawiono kolekcję historycznych amerykańskich pojazdów z lat 60. i 70. poprzedniego stulecia. Wśród eksponatów zobaczymy pojazdy takich marek jak Buick (m.in. model Roadmaster z 1956 roku czy model Special z 1952 roku), Cadillac, DeSoto czy Ford. Większość samochodów jest w bardzo dobrym stanie, ponieważ właściciel muzeum zajmuje się również ich wypożyczaniem.
Muzeum zajmuje stosunkowo niewielki obszar i zwiedzimy je w około 30 minut. W trakcie zwiedzania w tle lecą amerykańskie przeboje, a przy niektórych eksponatach stworzono makiety nawiązujące do atmosfery początków drugiej połowy XX wieku.
Bilet wstępu do muzeum kosztuje 10 zł. Uwaga! Wejście na teren muzeum jest zautomatyzowane. Przed wejściem znajduje się maszyna, do której wkładamy banknot o nominale 10 zł. [stan na maj 2020]
Stegna Stolemów - kościerska gra miejska
Dla odwiedzających Kościerzynę młodszych turystów przygotowano grę miejską o nazwie Stegna Stolemów (Ścieżka Stolemów). Po pobraniu arkusza z punktu informacji turystycznej możemy ruszyć na poszukiwanie siedmiu posągów, które rozmieszczono w różnych punktach miasta. W trakcie poszukiwań będziemy rozwiązywać proste zagadki i zadania. Przejście całej trasy (zgodnie z informacją na broszurze) powinno nam zająć około 2 godzin.
Mimo że kościerskie rzeźby stolemów są niewielkie, to warto pamiętać, że według legend istoty te były olbrzymami o potężnej sile (ich głowy wystawały ponad kanarami drzew). To właśnie stolemy miały wyrzeźbić cały kaszubski krajobraz - zaczynając od wykopania jezior, a na usypaniu wzgórz kończąc.
