Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy - zwiedzanie i historia

Jawor i Świdnica to dwa niewielkie miasta na Dolnym Śląsku z bogatą historią i licznymi zabytkami. W 2001 roku oba miasta trafiły na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Stało się tak za sprawą tzw. Kościołów Pokoju, jednym z najciekawszych zabytków sakralnych w naszym kraju.

Historia Kościołów Pokoju

Z cesarskiej łaski

Wiek XVI i XVII to okres krwawych wojen między katolikami i protestantami. W 1555 roku w Augsburgu sformułowano zasadę cuius regio eius religio czyli czyj kraj, tego religia. Od tej chwili książęta Rzeszy mogli narzucać poddanym swoje wyznanie. Prowadziło to do sytuacji, w których setki ludzi zmuszone były zmieniać miejsca zamieszkania lub zejść ze swoją religią do podziemia. Trudną sytuację pogorszyła wojna trzydziestoletnia podczas której tereny współczesnych Niemiec plądrowane były przez armię szwedzką. Najeźdźców często wspierali niezadowoleni z rządów cesarskich miejscowi protestanci. Dlatego też po odejściu armii szwedzkiej cesarz rozpoczął prześladowanie zwolenników reformacji (pozbawiono ich świątyń, sprawowanych urzędów, a w niektórych miastach zabroniono czytać książek uznanych za heretyckie).

Część wyznawców nowej religii opuściła kraj, ale inni zdecydowali się pozostać. Dwukrotnie składali oni petycję celem uzyskania zezwolenia na budowę świątyń. U cesarza interweniowała też szwedzka królowa Krystyna, a poparcie dla protestanckich żądań wyrażali niektórzy elektorzy. Wreszcie cesarz wyraził zgodę na budowę trzech kościołów nazwanych, ze względu na niedawne zakończenie działań wojennych, kościołami pokoju.

Pod pewnymi warunkami

Cesarska łaska miała jednak swoje granice. Protestanci musieli sami sfinansować budowę swoich miejsc kultu, kościoły wybudować należało o strzał armatni poza murami miejskimi, nie mogły one posiadać dzwonnicy ani wież, nie można było też zakładać w ich pobliżu szkół parafialnych, wolno było używać jedynie materiałów nietrwałych tj. drewna, gliny, piasku i słomy (wyjątkiem były fundamenty), a budowę należało ukończyć w ciągu roku! Zezwolono jedynie na budowę domu dla duchownego.

Aby zyskać potrzebne fundusze parafie wysłały swych przedstawicieli do protestanckich gmin w Rzeszy. Szybko zabrano się do realizacji celu. W 1654 roku powstał kościół w Głogowie, na przełomie 1654/1655 roku kościół w Jaworze, a na przełomie 1656/1657 roku kościół w Świdnicy. Nieco później, w XVIII wieku, kiedy Śląsk znalazł się pod panowaniem pruskim, zezwolono protestantom na wystawienie dzwonnic. Do naszych czasów nie przetrwała głogowska świątynia - krótko po wystawieniu przewrócił ją huragan. Wprawdzie szybko ją naprawiono (mimo oporów katolików, którzy sugerowali że cesarz zezwolił jedynie na budowę kościoła), ale w 1758 roku spłonęła podczas pożaru miasta.

Kościół Pokoju w Jaworze

Starsza z protestanckich świątyń posiada nieco mniej zdobień niż jej świdnicka "koleżanka". Jej budowniczowie (Albrecht Sabisch i Andreas Gamper) chcąc uniknąć katastrofy z Głogowa zaprojektowali kościół w formie trójnawowej bazyliki. Nawy wyposażono w dwa poziomy empor, które ozdobiono malowanymi scenami z Nowego i Starego Testamentu. Chór i ścianę ołtarzową wzbogacono o jedną emporę. W XVII wieku kościół zyskał ołtarz, ambonę oraz chrzcielnicę.

Duże zmiany przyniósł wiek XVIII - empory wzbogacono o dwa poziomy loży dla szlachty, i arystokracji czy bogatych mieszczan. Zostały one ozdobione herbami rodów śląskich. Sufit ozdobiono ornamentami roślinnymi w kolorze białym i niebieskim. Trzeba przyznać, że to właśnie ten element jaworskiej świątyni robi największe wrażenie. Ciasno ułożone florystyczne zdobienie dają wrażenie jakiegoś podniebnego lasu.

W XVII wieku Jawor doczekał się ozdobnego ołtarza. Figury Mojżesza, Jana Chrzciciela i aniołów otaczają obraz “Modlitwa w Ogrójcu”. Malowidło pochodzi z XIX wieku i zostało tu umieszczone w rocznicę 200-lecia wybudowania kościoła.

Zwiedzanie Kościoła Pokoju w Jaworze

Na zwiedzenie świątyni warto zarezerwować sobie około 30 minut - można oczywiście spędzić tu mniej czasu, ale warto na spokojnie nacieszyć oko wspaniałym zdobieniami oraz architekturą. Na miejscu możemy wysłuchać przewodnika audio, która trwa poniżej 20 minut.

Kościół położony jest przy linii Kolei Dolnośląskich D5 (Legnica-Kudowa Zdrój) i znajduje się dość blisko dworca, przy ulicy 1 Maja, do której dojść lub dojechać można skręcając z ulicy Rapackiego.

Bilet wstępu kosztuje 12 zł.

Kościół Pokoju w Jaworze jest dostępny do zwiedzania wyłącznie w sezonie letnim (w sezonie zimowym istnieje możliwość wizyty w grupach po wcześniejszym umówieniu). Aktualne dni i godziny zwiedzania najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie kościoła.

Kościół Pokoju w Świdnicy

Po dobrym przyjęciu jaworskiego projektu Albrecht Sabisch postanowił w Świdnicy nieco poeksperymentować. Protestanckim wiernym przedstawił projekt kościoła opartego na planie krzyża. Wśród bogobojnych luteran zawrzało - taka forma kojarzyła się przecież ze świątyniami katolickimi! Sabisch przekonał opornych stwierdzając, że dzięki jego rozwiązaniom świdnicki kościół będzie miał lepszą akustykę i nie zawali się tak jak ten z Głogowa. To ostatecznie przekonało religijnych purystów i architekt mógł się zabrać do roboty.

Świdnicka świątynia to trójnawowa bazylika z dobrze zarysowanym transeptem. Wcześniej niż w Jaworze zaczęto dobudowywać na ścianach bocznych loże dla śląskiej szlachty. Powstała też chrzcielnica i ambona (tę dwukrotnie wymieniano - obecna pochodzi z XVIII wieku).

Również w XVIII wieku wymieniono stuletni wówczas ołtarz. Na samym jego dole widzimy niewielką płaskorzeźbę z Ostatnią Wieczerzą, nieco wyżej grupa rzeźb wyobrażających chrzest Jezusa w Jordanie, a u samej góry rzeźbę Baranka z chorągwią. Po bokach umiejscowiono figury Mojżesza, Aarona oraz Piotra i Pawła. Umiejscowienie w centralnym punkcie chrztu Chrystusa, a nie Ostatniej Wieczerzy podkreślało luterański charakter świątyni.

Szczególną uwagę zwracają świdnickie malowidła. Ich autorami byli Christian Kolitskchy oraz karczmarz Christian Süssenbach. Ich dzieło zdobiące fragmenty stropu kościoła to sceny z Apokalipsy świętego Jana. Mamy więc tutaj upadający Babilon oraz triumfujących świętych wiernych Chrystusowi (aluzja do współczesnych waśni religijnych jest dość oczywista). Podobnie jak w Jaworze, także i w Świdnicy szlacheckie i mieszczańskie loża dekorowano herbami rodów.

Zwiedzanie Kościoła Pokoju w Świdnicy

Kościół w Świdnicy również położony jest przy linii Kolei Dolnośląskich D5 (Legnica-Kudowa Zdrój). Do Świdnicy można też dojechać z Wrocławia linią D16. Do świątyni w Świdnicy dotrzeć można ulicą Kościelną. Turyści piesi mogą dojść tam z dworca przechodząc przez świdnicką starówką.

Na zwiedzenie świątyni warto zarezerwować sobie 30 do nawet 40 minut, aby na spokojnie podziwiać wszystkie detale.

Wstęp do obu świątyń jest biletowany (bilet normalny 15 złotych, bilet ulgowy dla studentów 12 złotych i 8 złotych dla dzieci).

Kościół Pokoju w Świdnicy można zwiedzać przez cały rok - aktualne dni i godziny zwiedzania najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie kościoła.