Sandomierz atrakcje - 19 miejsc, które warto zwiedzić i zobaczyć

Położone nad brzegiem Wisły miasto co roku gości tysiące turystów. Wielu z nich przyjeżdża tu dzięki serialowi "Ojciec Mateusz", ale przecież Sandomierz to także ponad tysiącletnia historia!

Zostając z nami poznasz nie tylko największe atrakcje Sandomierza, ale również te mniej znane, oraz dowiesz się jak zaplanować zwiedzanie!

Jak zwiedzać Sandomierz?

Choć większość osób przyjeżdża do Sandomierza na jeden dzień, aktywny turysta może spędzić tu cały weekend, lub nawet dłużej, bez poczucia nudy. Miasto ma do zaoferowania naprawdę dużo: kilka placówek muzealnych, spacery wąwozami czy wyprawa w Góry Pieprzowe zapewnią rozrywkę na długie godziny.

Większość atrakcji Sandomierza leży w obrębie historycznego starego miasta, a pozostałe nie są wcale zbytnio od niego oddalone. Dla przykładu, ruszając spod ratusza, dojdziemy do Wąwozu Królowej Jadwigi w mniej niż 15 minut.

Dłuższa wędrówka czekać będzie jedynie na tych czytelników, którzy chcieliby pospacerować po Górach Pieprzowych.

Co warto zobaczyć w Sandomierzu?

Brama Opatowska - najlepszy punkt widokowy na okolicę

Jeśli przyjedziemy do Sandomierza autobusem, to bardzo prawdopodobne, że na teren Starego Miasta dostaniemy się właśnie przez Bramę Opatowską. Stanowi ona pozostałość po średniowiecznych murach miejskich i zwieńczona jest renesansową attyką. Dziś zabytek pełni funkcję wieży widokowej. Z jej szczytu rozciąga się widok na miasto i jego okolice (widać nawet Góry Pieprzowe).

Rynek w Sandomierzu i jego zabytkowe kamienice

Chociaż główny plac miasta nie posiada tak interesujących budowli jak te z Wrocławia czy Torunia, jest tu jednak kilka kamienic, którym warto przyjrzeć się bliżej. W posiadającej podcienia Kamienicy Oleśnickich (Rynek 10) podpisano w 1570 roku zgodę sandomierską (rodzaj ugody pomiędzy kilkoma denominacjami protestanckimi).

Elementy gotyckie zachował tzw. konwikt Boboli (Rynek 5 - mieściła się tu jezuicka szkoła dla uboższych). Dziś funkcjonuje tu wystawa "Świat ojca Mateusza" prezentująca wnętrza, w których rozgrywa się akcja serialu oraz figury woskowe bohaterów. Cena biletu wynosi 20 zł.

Ratusz - gotycko-renesansowa wizytówka miasta

Jedną z najlepszych wizytówek Sandomierza jest wspaniały ratusz, stojący na Rynku. Wybudowany w XIV wieku był pierwotnie znacznie mniejszy. Jego najstarsza ceglana część reprezentuje styl gotycki. W późniejszych latach siedziba rady miasta została rozbudowana w stylu renesansowym. Z tych czasów pochodzą ozdobne attyki, z czterema rzeźbami głów wyobrażającymi wszystkie stany społeczne.

Po drugiej wojnie światowej na południowej ścianie budowli umieszczono zegar słoneczny. Twórcą czasomierza był Tadeusz Przypkowski - kolekcjoner i założyciel Muzeum Zegarów w Jędrzejowie.

Podziemna trasa turystyczna

Sandomierskie podziemia pochodzą z czasów średniowiecza. Wtedy to dobrze rozwijające się miasto potrzebowało magazynów na produkty, jakimi handlowali miejscowi kupcy. W skale, na której leżał gród, drążono komory i tunele, tworząc istny labirynt korytarzy, przejść i komnat. Z czasem system podziemi uległ zapomnieniu.

Przypomniały one o sobie w czasach powojennych, kiedy to zaczęły zapadać się fragmenty sandomierskich ulic. Zagrożone było całe Stare Miasto. Podjęto zakrojone na szeroką skalę prace ratunkowe, zakończono w latach 70. W roku 1977 otwarto dla zwiedzających Podziemną Trasę Turystyczną. Dziś wycieczka z przewodnikiem po podziemnych korytarzach należy do najciekawszych atrakcji w Sandomierzu.

Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny ze wspaniałymi freskami

Sandomierska katedra została wybudowana przez Kazimierza Wielkiego, na miejscu dawniejszej świątyni, jako kościół pokutny po zamordowaniu (z rozkazu królewskiego) ks. Marcina Baryczki. Świątynia zachwyca bogatym wnętrzem, łączącym w sobie elementy z różnych epok.

Najcenniejszymi skarbami świątyni są freski w prezbiterium. Pochodzą z czasów Władysława Jagiełły i utrzymane są w stylu bizantyjsko-ruskim. Na ścianach umieszczono cykl barokowych obrazów, odnoszących się do martyrologii Kościoła oraz historii miasta. Wśród nich znajduje się słynny "Mord rytualny" Karola de Prévot, przedstawiający rzekomą zbrodnię dokonaną przez Żydów w XVIII wieku.

Dzwonnica

Tuż obok bazyliki katedralnej stoi barokowa dzwonnica z pierwszej połowy XVIII wieku, która zastąpiła znacznie starszą budowlę. W jej wnętrzu znajdują się trzy dzwony, a największy z nich, datowany na XVII wiek, nazywany jest Michałem Aniołem.

Będąc w Sandomierzu warto sprawdzić, czy dzwonnica nie jest udostępniona dla odwiedzających.

Muzeum Diecezjalne w Domu Długosza

Pochodzący ze średniowiecza budynek, ufundowany przez Jana Długosza dla księży mansjonarzy. Byli to kapłani wykonujący pewne funkcje w pobliskiej katedrze, a nie będący do niej na stałe przypisani.

Budynek został odrestaurowany w czasach międzywojennych przez ówczesnego biskupa Włodzimierza Jasińskiego. Ów hierarcha utworzył tu Muzeum Diecezjalne, zaczątek jego kolekcji stanowiły prywatne zbiory Jasińskiego. Można tu zobaczyć kolekcję sztuki sakralnej (rzeźba średniowieczna, portrety trumienne lub obraz “Matka Boska z Dzieciątkiem i św. Katarzyną Aleksandryjską” Łukasza Cranacha Starszego!), a także włos Napoleona, bułkę z XVII wieku czy rękawiczki królowej Jadwigi.

Ucho Igielne - ostatnia z sandomierskich furt

Sandomierskie mury obronne poza bramami posiadały również wąskie furty. Do naszych czasów przetrwała zaledwie jedna z nich, nazywana Uchem Igielnym (Podwale Górne) bądź też furtą dominikańską, ponieważ klucze do niej posiadali zakonnicy. Jej nazwa wzięła się od kształtu przejścia, ale nawiązuje również do tekstów biblijnych.

Zamek królewski - muzeum poświęcone historii miasta

Według jednej z koncepcji to właśnie tutaj znajdował się gród Henryka Sandomierskiego. Po najazdach tatarskich umocnienia odtworzono, a za czasów Kazimierza Wielkiego wzniesiono tu gotycki zamek. Budowla była wielokrotnie przebudowywana, ale najistotniejsza okazała się jej rozbudowa z czasów renesansu. Powstała wówczas trójskrzydłowa rezydencja, która była siedzibą starosty oraz miejscem sprawowania sądów.

Podczas potopu szwedzkiego zamek został wysadzony w powietrze przez wycofujące się wojska Karola X Gustawa. Przetrwało tylko jedno ze skrzydeł, w następnych latach odnowione i wyposażone w tzw. kurzą stopkę (celem zabezpieczenia zamku przed osunięciem się do Wisły).

Od XIX wieku do lat powojennych zamek wykorzystywano jako więzienie. Dziś mieści się tu Muzeum Okręgowe, prezentujące historię miasta i zamku, zbiory sztuki użytkowej, etnos wsi sandomierskiej oraz sylwetkę Jarosława Iwaszkiewicza. Do najciekawszych eksponatów należy kopia Korony sandomierskiej, o której napisaliśmy więcej w dalszej części naszego przewodnika.

Kościół św. Jakuba - dobrze skrywany skarb Sandomierza

Nieco dalej od historycznego centrum znajduje się jeden z największych skarbów Sandomierza - XIII-wieczny kościół św. Jakuba. Jest to gotycka budowla, której powstanie związane jest z przybyciem do Polski zakonu dominikanów (działalność m.in. świętego Jacka). Wniesiono ją na fundamentach dawniejszej świątyni (jej historia nie została do końca poznana). Podczas drugiego najazdu tatarskiego zdobywcy miasta wymordowali tu dominikańskich zakonników i ich przeora błogosławionego Sadoka. Przeprowadzone współcześnie badania archeologiczne doprowadziły do odkrycia zbiorowej mogiły kilkuset pomordowanych (mogła ona pochodzić z czasów najazdu).

Wnętrze świątyni jest dość surowe, ale zachowało się kilka interesujących zabytków: barokowe kaplice, secesyjne witraże, obraz Matki Boskiej Różańcowej czy najstarsze datowane dzwony w Europie (dzwon Piotr z 1314 r. oraz dzwon Jan z 1389 r.). Świątynia została uwieczniona w powieści Wiesława Myśliwskiego pod tytułem “Widnokrąg”.

Wąwóz Królowej Jadwigi i inne wąwozy lesowe

O specyfice miasta decydują też słynne wąwozy. Pokłady lessu były w wielu miejscach wymywane przez strumienie, co doprowadziło do utworzenia się charakterystycznych form erozyjnych (często o wysokości kilku metrów), których brzegi porośnięte są drzewami i inną roślinnością.

Do najbardziej znanych należą:

• Wąwóz św. Jacka, położony najbliżej rynku.
• Wąwóz Królowej Jadwigi, nazwany tak od imienia Jadwigi Łokietkówny. Najdłuższy ze wszystkich, liczy sobie niecałe 500 m długości, a jego ściany sięgają do 10 m wysokości.
• Wąwóz Piszczele, którego nazwa pochodzi od licznych kości, znajdowanych w jego ścianach i na dnie, które miały należeć do najeżdżających miasto Tatarów.

Góry Pieprzowe: rezerwat przyrody na obrzeżach Sandomierza

Z punktu widzenia geografii nie są to góry sensu stricto, ponieważ mają poniżej 300 metrów n.p.m.. Niegdyś był znacznie wyższe - ich obecna forma to wynik procesów erozyjnych sprzed tysiącleci. Obecnie ten teren to rezerwat przyrody. Prowadzi doń szlak czerwony, a jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów miejsc jest punkt widokowy w okolicach wsi Kamień Łukawski.

Nazwa pasma wzięła się od skruszonych części łupków, które przypominają ziarna pieprzu. Lokalni mieszkańcy nazywają je po prostu Pieprzówkami. Rezerwat słynie z dziko rosnących róż - botanicy odkryli tu kilkanaście gatunków tych roślin.

Synagoga

Średniowieczna gmina żydowska dawnego Sandomierza należała do jednych z liczniejszych w kraju. Jednak współczesny budynek, który powstał na miejscu poprzedniej synagogi, pochodzi dopiero z XVIII wieku. We wnętrzu zachowały się interesujące malowidła o tematyce religijnej.

Dziś mieści się tu Archiwum Państwowe. Co ciekawe to właśnie w tym miejscu rozpoczyna się akcja powieści Zygmunta Miłoszewskiego pod tytułem "Ziarno prawdy" (pod ścianą sandomierskiej synagogi zostają znalezione zwłoki młodej kobiety).

Kościół świętego Michała i historia królewskiej korony

Barokowa świątynia wzniesiona została jako kościół przyklasztorny sióstr benedyktynek. Zostały one sprowadzone do Sandomierza przez Elżbietę Sieniawską. Siostry tułały się po różnych miejscach (pierwszy drewniany klasztor spłonął) aż wreszcie w pobliżu Bramy opatowskiej wzniosły murowany kościół i budynki mieszkalne.

Po powstaniu styczniowym władze carskie zakazały przyjmowania panien do nowicjatu, a po jakimś czasie odebrały klasztor zakonowi. Na początku XX wieku w zapuszczonych budynkach ulokowano Wyższe Seminarium Duchowne. Podczas prac porządkowych w ogrodzie dokonano fascynującego odkrycia - w korzeniach jednego z drzew spoczywała królewska korona. Dziś przyjmuje się, że to korona podróżna Kazimierza Wielkiego. Król mógł ją zostawić w Sandomierzu jak wotum dla katedry. Jak jednak znalazła się pod drzewem nadal pozostaje zagadką. Dziś przechowywana jest w Krakowie, na zamku sandomierskim znajduje się jej kopia.

Rejs statkiem po Wiśle

Kolejną atrakcją wartą uwagi jest krótki, około 30 minutowy rejs po Wiśle. Statek płynie najpierw w dół, a następnie w górę rzeki. Rejsy odbywają się w sezonie letnim, od końca kwietnia do połowy października. Ich uczestnicy mają okazję podziwiać uroki okolicznej przyrody oraz panoramę zabytkowej zabudowy Sandomierza.

Przysmaki Sandomierza: wino, cydr oraz krówki

Podczas wizyty w Sandomierzu warto skosztować różnych produktów regionalnych. W okolicy miasta funkcjonuje wiele sadów jabłoniowych oraz winnic. Turyści zainteresowani lokalną produkcją wina powinni zapoznać się ze szlakiem turystycznym nazywanym Sandomierskim Szlakiem Winiarskim.

W sklepach na Starym Mieście kupimy lokalny cydr. Można spróbować także słodkich sandomierskich krówek.

Historia Sandomierza w pigułce

Wszystko wskazuje na to, że słowo Sandomierz pochodzi od dawnego imienia Sędomir (być może władcy lub założyciela grodu). Opowieści wywodzące nazwę od pobliskiego ujścia Sanu należy raczej włożyć między bajki.

Dogodne położenie miasta sprawiło, że pierwsi osadnicy przybyli tu już 7 tysięcy lat temu. Około X wieku powstał gród książęcy, choć trudno dziś powiedzieć gdzie dokładnie się on znajdował. Gall Anonim opisując podział kraju podczas panowania Władysława Hermana wymienia Sandomierz jako jeden z ośrodków władzy książęcej (obok Wrocławia i Krakowa). Po testamencie Bolesława Krzywoustego ziemię Sandomierską objął we władanie jego syn Henryk (nazwany potem Sandomierskim). Po śmierci tegoż (podczas wyprawy na ziemi Prusów) ziemię sandomierską włączono do dzielnicy krakowskiej.

Rozwój miasta zakończyły najazdy tatarskie z 1241 i 1260 roku. Walki były krwawe i zacięte - podczas pierwszego ataku w okolicach Sandomierza zginął jeden z mongolskich wodzów, a w czasie drugiego gród zdobyto dzięki podstępowi.

W 1286 roku książę Leszek Czarny ponownie lokował miasto na prawie magdeburskim. Osada rozwijała się bardzo szybko - często przebywali tu polscy królowie m.in. Władysław Jagiełło i Kazimierz Wielki. Ten ostatni przejeżdżał przez Sandomierz również podczas swojej ostatniej podróży - ze złamaną nogą do Krakowa, gdzie zmarł.

W czasach nowożytnych odbywał się tu zjazdy szlachty. Okres prosperity przerwał potop szwedzki. Próby ożywienia gospodarczego i kulturalnego trwały do czasu zaborów. Podczas powstania styczniowego pod bramą Opatowską doszło do krótkiego starcia z oddziałem kozackim, zakończonego klęską polskich powstańców.

Represje zaborców i ich polityka doprowadziły do ograniczenia roli miasta i jego stagnacji gospodarczej. Próbę zmiany tego stanu rzeczy podjęto w niepodległej Polsce - Sandomierz miał stać się ośrodkiem administracyjnym Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Niestety wybuch drugiej wojny światowej pokrzyżował te plany. Okupacja przyniosła zagładę społeczności żydowskiej i śmierć wielu przedstawicieli miejscowej inteligencji. Zabytkowa zabudowa nie ucierpiała podczas walk w 1945 roku. Zdaniem mieszkańców miasta stało się to dzięki decyzjom pułkownika Armii Czerwonej Wasyla Skopenki. Sprawa jest dyskusyjna, ale faktem jest, że ostatnią wolą Skopenki było spocząć w Sandomierzu (jego grób znajduje się na terenie cmentarza żołnierzy radzieckich).

Dzisiejszy Sandomierz to miasto pełne historycznych budowli, zieleni i turystów. Odwiedzają je turyści z kraju i innych państw europejskich.