Opactwo Benedyktynów w Tyńcu (historia, zwiedzanie i informacje praktyczne)

Tynieckie opactwo, nazywane "polskim Monte Cassino", jeszcze do niedawna znajdowało się w stanie częściowej ruiny. Dziś oczekuje na turystów, wiernych i pątników przyciągając malowniczym położeniem i ciekawą historią.

Tyniec - nazwa

Etymologia słowa "Tyniec" nie jest jasna. Niektórzy badacze wskazując na jej obce pochodzenie twierdzą, że nie znamy dziś pierwotnego znaczenia. Między bajki można włożyć opowieść o szlachcicu uratowanym przed upadkiem z urwiska przez konia, który "tończył" nad skarpą. Najprawdopodobniej wywodzi się ona od słowa "tyn" oznaczającego mur lub ufortyfikowane miejsce. Termin ten, używany jeszcze do niedawna (wymienia je słownik Doroszewskiego), wiąże się ze znanym w podkrakowskiej gwarze określeniem "tynianka" czyli deska z płotu.

Tyniec - historia

Najstarsze ślady obecności człowieka na tych obszarach pochodzą jeszcze z epoki neolitu. W późniejszych wiekach funkcjonowała tu (utożsamiana z Celtami, nosząca wpływy kultury lateńskiej i przeworskiej) tzw. grupa tyniecka.

Z okresu średniowiecza pochodzi opowieść o Walgierzu Wdałym, Helgundzie i Wisławie Pięknym. Akcja tej, zapisanej w XIII wieku, legendy umiejscowiona jest m. in. w Tyńcu i tyczy się prawdopodobnie starszych o kilkaset lat wydarzeń.

Trudno jednoznacznie wskazać, w którym roku do Tyńca przybyli benedyktyni. Tradycja związana z przekazem Długosza wskazuje na rok 1044 i panowanie Kazimierza Odnowiciela, jednak część historyków przesuwa ten fakt na okres rządów Bolesława Szczodrego. Być może budową klasztoru rozpoczęto za panowania Kazimierza Odnowiciela, a ukończył ją dopiero jego syn, albo mnisi pojawili się w Małopolsce wcześniej, ale nadanie otrzymali dopiero od kolejnego władcy. Co ciekawe podczas prac archeologicznych w głównej nawie kościoła odnaleziono tajemniczy grób z resztkami kości. Usytuowanie pochówku wskazują na jakąś bardzo ważną osobistość. Zdaniem niektórych badaczy złożono tu zwłoki Bolesława Szczodrego. Był on donatorem opactwa, a próba jego pogrzebu na Wawelu mogła budzić opór duchowieństwa (król doprowadził do śmierci biskupa Stanisława). Ze względu na fakt, że grób został opróżniony hipotezy tej nie da się potwierdzić.

Dzięki licznym donacjom i wsparciu polskich władców (m. in. przywilej zezwalający na eksploatację żup solnych) opactwo rozwijało się bardzo szybko. Mimo dwóch niszczących najazdów (tatarski z 1259 roku oraz napad najemników biskupa Muskaty z 1306 roku) był to jeden z najbogatszych i najprężniej działających klasztorów. Przez jakiś czas na terenie opactwa funkcjonował niewielki zameczek chociaż już w 1229 roku mnisi otrzymali przywilej papieski zakazujący wznoszenia tu książęcych budowli obronnych. Najprawdopodobniej po zmianach granic założenie obronne przekształcono w siedzibę opata.

Koniec świetności związany był z potopem szwedzkim i spaleniem Tyńca przez wojska księcia Rakoczego. Mnichów trapiły również problemy natury administracyjnej - sprzeciwiano się dołączeniu klasztoru do kongregacji Cluny. W czasie konfederacji barskiej wojska polskie pod dowództwem francuskiego generała Dumourieza przekształciły wzgórze w prawdziwą twierdzę. Mimo dwuletniego oblężenia załoga odparła wszystkie szturmy, a Tyniec poddano dopiero wojskom austriackim po pierwszym rozbiorze Polski. W 1816 roku władze zaborcze zlikwidowały zgromadzenie. Planowano stworzyć tu siedzibę biskupa lub osadzić jezuitów, ale w 1831 roku zabudowania zostały zniszczone przez pożar. Kościół krakowski odzyskał ruiny na początku XX wieku co poskutkowało rozpoczęciem odbudowy. Benedyktyni powrócili do opactwa w roku 1939. Prace nad rekonstrukcją klasztoru kontynuowano mimo okupacji oraz po jej zakończeniu. Potrzeba było jednak kilkudziesięciu lat aby zabytek w pełni odzyskał dawny blask.

Opactwo Benedyktynów w Tyńcu - zwiedzanie

[stan na 2019 rok]

Zwiedzanie klasztoru odbywa się w określonych godzinach pod opieką przewodnika (jest nim jeden z mnichów). Do najciekawszych obiektów, które turyści będę mogli zobaczyć na terenie opactwa należą:

Kościół św. Piotra i św. Pawła

Potężna, dwuwieżowa, tyniecka świątynia była bardzo często przebudowywana. Jej współczesny kształt to w dużej mierze efekt prac architektów epoki baroku.

Gotyckie prezbiterium posiada rokokowy ołtarz główny. W górnej części (złocone figury) widzimy aniołów adorujących Trójcę Świętą. Dwie skrzydlate postacie trzymają atrybuty patronów świątyni (czyli odwrócony krzyż i miecz). W dolnej partii umieszczono cztery rzeźby z białego marmuru. Współcześnie przyjmuje się, że przedstawiają one: św. Petronelę, św. Grzegorza Wielkiego, św. Barbarę i św. Teklę. Co ciekawe, dawni historycy sztuki widzieli w postaciach św. Petronelli i św. Tekli… Jana Ewangelistę i świętego Piotra! Istnieje jeszcze inna interpretacja, wedle której figury to alegorie cnót. W centralnej części zabytku umieszczono napis - "Isti sunt viri sancti facti amici Dei" czyli "Oto są święci mężowie, którzy zostali przyjaciółmi Boga". Warto zwrócić uwagę na ustawione w prezbiterium XVII-wieczne stalle ze scenami z życia świętych benedyktynów. Stalle są nadal używane przez tutejszych zakonników w trakcie codziennych modlitw! Na ścianie po prawej stronie zachowały się fragmenty XVI-wiecznych malowideł przedstawiający hołd Trzech Króli.

W nawach bocznych zobaczymy sześć kaplic. W prawej nawie: Niepokalanego Poczęcia NMP, św. Scholastyki i Wszystkich Świętych, w lewej nawie: św. Anny, św. Benedykta i kaplica Adoracji.

Jednym z najpiękniejszych zabytków jest wykonana przez Franciszka Placidiego barokowa ambona w formie łodzi. Obok widzimy postać kobiety z kotwicą i gołębiem (alegoria wiary i nadziei).

W kaplicy położonej na końcu prawej nawy wystawiono tajemniczy obraz Matki Bożej Śnieżnej. Pierwsze wzmianki o malowidle pochodzą z XVII wieku i związane są z kultem jakim otoczono wizerunek. Według najnowszych opracowań jeszcze w XIX wieku wierni gromadzili się przed obrazem. Najprawdopodobniej na początku XX wieku dzieło zostało przemalowane. Z tego powodu malowidło nie zostało ujęte w spisach zabytków gdyż uznano je za współczesne. Dopiero w roku 2016 zostało ono prawidłowo rozpoznane i dziś może zobaczyć je każdy z turystów czy pątników.

Pod posadzką kościoła znajdują się relikty najstarszej, romańskiej świątyni. Dostęp do nich jest utrudniony, ale możliwy. Najlepiej o podziemia zapytać oprowadzającego wycieczki mnicha (zejście możliwe jest w dni powszednie).

Krużganki klasztorne

Dostęp do tej części założenia będziemy mieli jedynie w czasie wycieczki z przewodnikiem. Turyści będą mogli zobaczyć najstarszą, romańską część dawnego kościoła, odkrytą podczas prac konserwatorskich w latach 30. Kawałek dalej znajduje się gotycki kapitularz (nadal odbywają się tu zebrania mnichów) pokryty XVIII-wiecznymi freskami (przedstawiają sceny biblijne).

Dawniej pod tą częścią klasztoru znajdowały się krypty (pozostałością po nich jest czarna płyta z wyrytymi czaszkami) - miało to przypominać zakonnikom o nieuniknionym kresie ich żywota. Idąc dalej krużgankami zobaczymy jeszcze kilka zabytkowych rzeźb przedstawiających m.in. Kazimierza Odnowiciela oraz św. Piotra i Pawła. Wyróżnia się barwny posąg Judyty Salickiej. Żona Władysława Hermana była wprawdzie bohaterką skandalu dworskiego (oskarżono ją o romans z palatynem Sieciechem), ale wsławiła się także zapisami na rzecz tynieckiego zgromadzenia.

Wielka Ruina

Południowe skrzydło klasztoru nazywane jest "Wielką Ruiną" - co odnosi się burz dziejowych (walki konfederatów i pożar), które obróciły w perzynę "polskie Monte Cassino". Dopiero w 2008 roku zakończono odbudowę zniszczonych pomieszczeń. Dziś mieszczą się tu niektóre pokoje gościnne oraz muzeum. Turyści po wykupieniu biletu mogą obejrzeć m.in. lapidarium zabytków romańskich odnalezionych na terenie opactwa. W pozostałych pomieszczeniach zgromadzono zabytki archeologiczne związane z funkcjonowaniem człowieka w Tyńcu przed założeniem opactwa. W innych salach organizowane są wystawy czasowe (np. w 2019 roku mogliśmy obejrzeć staurotekę z Ostrowa Lednickiego i zbiór zdjęć klasztoru z lat międzywojennych).

Opatówka

Dwie potężne bramy, przez które zwiedzający mogą dostać się na klasztorny dziedziniec to de facto część jednego budynku zwanego "Opatówką". Najprawdopodobniej to właśnie tutaj znajdował się średniowieczny zameczek (świadczyć może o tym jego strategiczne położenie), a następnie pomieszczenia reprezentacyjne. Dziś ulokowano tu niektóre z pokoi gościnnych przeznaczonych dla turystów i pątników.

Inne

Z tarasu w okolicy kawiarni "Benedyktyńskiej" rozciąga się piękny widok na Wisłę i najbliższą okolicę. Budowla, która tu niegdyś stała uległa zniszczeniu podczas rosyjskiego ostrzału artyleryjskiego w XVIII wieku. Nieco dalej na dziedzińcu przetrwała studnia z XVII wieku.

Tyniec - informacje praktyczne

[stan na lipiec 2019]

• Wstęp na teren opactwa jest darmowy, ale należy wykupić bilet jeśli chcemy zwiedzić cały kompleks. Koszt wejściówek (kupowanych w budynku tzw. "Wielkiej Ruiny") prezentuje się następująco:

  • Bilet normalny (muzeum) - 10 złotych
  • Bilet ulgowy (muzeum) - 5 złotych
  • Bilet normalny (muzeum i oprowadzanie po klasztorze) - 20 złotych
  • Bilet ulgowy (muzeum i oprowadzanie po klasztorze) - 15 złotych
  • Dzieci do lat 6 wstęp darmowy.

• Oprowadzenie po klasztorze trwa około godziny. Przewodnikami są miejscowi zakonnicy - turyści poznają historię założenia, ale też wiele informacji na temat codziennego życia mnichów oraz duchowości benedyktyńskiej. Oprowadzanie odbywa się o pełnych godzinach, wycieczki startują spod zabytkowej studni. Dokładne godziny oprowadzania znajdziemy na stronie www: LINK.

• Na terenie klasztoru działa niewielka restauracja "Mnisze Co Nieco", kawiarnia "Benedyktyńska" oraz sklepik z produktami benedyktyńskimi (często z niższymi cenami niż w innych tego typu punktach) i pamiątkami. Dwie niewielkie restauracje znajdziemy również poza klasztorem w okolicy przystani (w "Tarasach Tynieckich" można spróbować piwa z lokalnego browaru Extract).

Jak dojechać do Tyńca?

[stan na lipiec 2019]

Mamy do wyboru krakowską komunikację miejską lub drogę wodną. W tym pierwszym przypadku najlepiej wsiąść do autobusu 112. Najbliższy centrum Krakowa przystanek to "Rondo Grunwaldzkie" wysiadamy zaś na przystanku "Tyniec". Następnie ulicą Benedyktyńską kierujemy się do samego klasztoru (około 800 metrów). Ze względu na czas podróży najlepiej wykupić bilet jednoprzejazdowy na strefę i i II (koszt 4,6 zł).

Zupełnie innych wrażeń dostarcza rejs statkiem. Możemy skorzystać z oferty przewoźników prywatnych (start po zebraniu odpowiedniej grupy osób z przewodnikiem opowiadającym o mijanych obiektach) lub z Krakowskiego Tramwaju Wodnego - LINK.

UWAGA! Krakowski Tramwaj Wodny dysponuje niewielkimi statkami, na których mieści się ok. 12 osób. Ze względu na ten fakt oraz niezbyt częste kursy (jeden rejs dziennie) najlepiej udać się do pierwszej przystani, z której odpływają łódki czyli "Dąbie-Śluza". W sezonie letnim statki mają pełne obłożenie już pod Wawelem. Czasem przewoźnicy wysyłają też kolejne łodzie (poza rozkładem) nie ma jednak pewności czy tak się na pewno stanie. Koszt rejsu w jedną stronę to 35 zł (bilety kupujemy na pokładzie, płatność gotówką).Warto rozważyć rejs do Tyńca chociażby ze względu na możliwość przepłynięcia przez śluzę (stopień wodny) Kościuszko.

Tyniec - noclegi

Jeżeli nie chcemy nocować w Krakowie i dojeżdżać do Tyńca możemy zdecydować się na nocleg w samym klasztorze. W serwisie Booking.com mnisi oferują pokoje o wyższym standardzie ze śniadaniem oraz prywatną łazienką (kontaktując się z klasztorem można wynająć też tańsze pokoje o niższym standardzie).

W okolicy nie ma zbyt wielu miejsc noclegowych. Jednym z cenionych przez turystów wyjątków jest Hotel Kolna (Kolna 2, pokoje z łazienkami i ze śniadaniem) położony nad samą Wisłą około 3 kilometry od opactwa.

Tyniec - ciekawostki

• Akcja Krzyżaków Henryka Sienkiewicza zaczyna się w tynieckiej gospodzie "Pod Lutym Turem". To tutaj Zbyszko z Bogdańca poznaje swą ukochaną Danusię.
• W XVII wieku tynieckim opatem był Karol Ferdynand Waza pretendent do tronu polskiego.
• Motyw oblężenia Tyńca przez wojska rosyjskie stanowi jeden z istotnych elementów planszowej gry strategicznej pt. "Proch i stal".
• W Tyńcu przebywa znany benedyktyn, autor licznych książek z dziedziny religii, ojciec Leon Knabit.