Szkodra - atrakcje, zwiedzanie i informacje praktyczne

Leżąca blisko granicy z Czarnogórą Szkodra to dobry pomysł na jednodniową wycieczkę z nadmorskiego Ulcinj. Nawet krótka wizyta w mieście pozwoli nam poczuć nieco albańskiego klimatu.

Szkodra - nazwa

Badacze nie potrafią dziś określić co pierwotnie oznaczała nazwa miasta. Z całą pewnością pojawia się ona w łacinie i starożytnej grece (między innymi na odkrytych monetach). Część albańskich filologów uważa, że słowo to ma pochodzenie iliryjskie, jednak teza ta ma również swoich przeciwników.

Szkodra - historia

Tereny współczesnego miasta zostały zasiedlone przez ludzi bardzo wcześnie, bo już w epoce brązu. Wkrótce Scodra stała się jednym z ważniejszych miast iliryjskich, a w czasach rządów królowej Teuty być może nawet stolicą całego państwa. Niestety agresywna polityka Teuty sprowadziła na nią najazd Rzymian. Kilkadziesiąt lat później wysłana przez senat armia obległa Szkodrę i doprowadziła do upadku iliryjskiego króla Gentiosa. Następnie cały region został wcielony do Rzymu jako prowincja zwana Ilirią. Po upadku cesarstwa zachodniego Szkodra pozostając w granicach Bizancjum zasiedlona została przez Słowian.

Miasto przechodziło z rąk do rąk (przez jakiś czas było nawet rządzone przez Bułgarów) aby wreszcie znaleźć się w granicach państwa Stefana IV Duszana. Jego następcy musieli bronić się przed narastającym zagrożeniem tureckim. Nadzieja na zwycięstwo pojawiła się podczas albańskiego powstania Skanderbega, który otrzymał wsparcie od Wenecjan (między innymi zbudowali oni zamek w Szkodrze). Do konfrontacji doszło w latach 70. XV wieku - dwa tysiące żołnierzy (wenecjan i albańskich chrześcijan) dwukrotnie broniło miasta: w 1474 i na przełomie 1478/1479 roku. Pierwsze oblężenie zakończyło się porażką Turków, po drugim miasto zostało zajęte przez najeźdźców - obrońcy powrócili do Wenecji lub uciekli w góry. Mimo początkowej stagnacji Szkodra szybko weszła w okres gwałtownego rozwoju. Strategiczne położenie (bliskość granicy i morza) sprawiało, że regionem interesowały się liczne mocarstwa europejskie.

Pewną niezależność Szkodrze gwarantowały rządy autonomicznej rodziny Bushati, która przez wiele lat umiejętnie manewrowała pomiędzy sympatiami Albańczyków, a oczekiwaniami Stambułu.

W XIX wieku miastem wstrząsały niepokoje społeczne i narodowościowe. Albańczycy nie akceptowali osmańskich rządów, a jednocześnie walczyli z siłami czarnogórskimi. Rozwijał się przemysł, ale w wielu zakładach (często należących do Włochów lub Serbów) wybuchały strajki. Mieszkańcy Szkodry z dumą podkreślają fakt, że w ich mieście bardzo wcześnie rozpoczęto obchody Święta Pracy 1 maja.

W 1913 roku miasto, po długim oblężeniu, zostało zajęte przez wojska Czarnogóry (ostrzelano dzielnice zamieszkałych przez cywilów). Spotkało się to z gwałtowną reakcją mocarstw europejskich, które wysłały korpus ekspedycyjny, a w 1920 roku przekazały Szkodrę niepodległej Albanii. W 1924 roku doszło tu do buntu przeciwko demokratycznym władzom kraju. Po okupacji włoskiej i niemieckiej władzę przejęli komuniści, chociaż w Szkodrze dawni członkowie organizacji patriotycznych Legaliteti i Balli Kombëtar usiłowali wywołać powstanie. Mówi się, że właśnie z tego powodu Hodża pozbawił miasto finansowego wsparcia ze strony rządu.

Dziś Szkodra jest dużym ośrodkiem przemysłowym i kulturalnym. Rozwija się również turystyka, a miasto korzysta ze wzmożonego ruchu turystycznego w pobliskiej Czarnogórze.

Szkodra - zwiedzanie

Najokazalsze zabytki czyli zamek i "Ołowiany Meczet" znajdują się ok. 4 kilometry od centrum miasta. Reszta interesujących budowli to ścisłe centrum i zasięg krótkiego spaceru. Znalezienie parkingu może stanowić pewien problem (miejsca przy placu Demokracia są często zajęte) - w takiej sytuacji można poszukać wolnego miejsca w okolicach stadionu Loro-Boriçi (o ile, rzecz jasna, nie odbywa się tam jakaś impreza).

Zabudowa centrum

Dobrym punktem orientacyjnym w mieście może być Sheshi Demokracia tj. duży plac położony w centrum. Niegdyś stał tu socrealistyczny pomnik partyzantów nazywanych Pięcioma Bohaterami z Vig. Rzeźba wykonana przez znanego albańskiego twórcę Shabana Hadëri została zastąpiona fontanną. Tuż obok placu widać dziwaczną wieżę, która według niektórych przewodników i części mieszkańców miasta pochodzi jeszcze z czasów Skanderbega. W rzeczywistości stanowi ona fragment willi zbudowanej przez angielskiego lorda Alfreda Henry’ego Pageta, który żył w Albanii w XIX wieku i prowadził stąd ożywioną agitację protestancką. W 2018 roku willa nie była udostępniona do zwiedzania, a jej stan zachowania pozostawiał wiele do życzenia.

Większość przewodników zachęca do spacerów po ulicy Kolë Idromeno. Istotnie jest to reprezentacyjny deptak, gdzie działa sporo restauracji i pubów, a wiele zabytkowych domów zostało niedawno odnowionych. Warto też przejść się ulicą G'juhadol - tu także przetrwało sporo starych domów (powoli odzyskują swój dawny blask), a turystów nie uświadczymy tak wielu jak na wspomnianym wcześniej deptaku.

Wielki Meczet

(Xhamia e Madhe, Rruga Fushë Cele 1)

Dawny szkoderski meczet został zburzony przez albańskich komunistów. Zabytkowa budowla mieściła najlepszą w Albanii madrasę (szkołę koraniczną). Współczesny meczet został wzniesiony w latach 1994-1995 z pieniędzy jednego z saudyjskich szejków. Można wejść do środka, ale trzeba uważać na nagabywaczy, którzy próbują wyciągać od turystów drobne datki.

Sobór Narodzenia Chrystusa

(Kisha Ortodokse, Rruga Hasan Riza Pasha 39)

Prawosławna katedra to także nowy budynek wzniesiony po upadku reżimu Hodży. Wierni mieli spore problemy z wybudowaniem świątyni - pierwsza niewielka cerkiew została spalona przez nieznanych sprawców.

Kościół Franciszkanów

(Kisha Françeskane, Rruga At Gjergj Fishta 42)

Został zbudowany za pozwoleniem sułtana na początku XX wieku w stylu neoromańskim. Po II wojnie światowej albańska tajna policja ukryła w kościele skrzynie z bronią, aby oskarżyć franciszkanów o przygotowywanie zamachu. Prowokacja była skuteczna - część księży poniosła w jej wyniku śmierć. W 1967 roku świątynię zamieniono na kino (organizowano tam między innymi komunistyczny Kongres Kobiet). Budynek został zwrócony katolikom po upadku totalitarnego systemu. Współcześnie świątynia pełni funkcję nieformalnego sanktuarium męczenników okresu komunizmu. W środku można obejrzeć obrazy przedstawiające martyrologię katolickich księży. 38 z nich beatyfikowano w 2016 roku w Szkodrze. W tym mieście terror wymierzony w Kościół był szczególnie zajadły m.in. w 1945 r. pod murem tutejszego cmentarza rozstrzelano księdza Ndre Zadeja, w 1950 roku zamęczono postulantkę i nauczycielkę Marię Tuci, a w 1959 r. nad brzegiem Jeziora Szkoderskiego zastrzelono kapłana Dedë Malaja.

Archikatedra Świętego Szczepana w Szkodrze

(Katedralja e Shen Shtjefnit, Rruga Gerej)

Populacja katolików w Szkodrze była stosunkowo duża, dlatego w połowie XIX wieku sułtan Abdülmecid I wyraził zgodę na budowę okazałej świątyni. Zaprojektowano i wzniesiono neoromańską bazylikę halową, nawiązująca do średniowiecznych kościołów włoskich. Budowla została poważnie uszkodzona w 1913 roku przez wojska Czarnogóry. Według relacji świadków czarnogórscy artylerzyści świadomie strzelali w katolicką katedrę wiedząc, że w murach kościoła znalazła schronienie ludność cywilna.

Mimo prześladowań duchowieństwa w czasach komunistycznych katedra pozostawała własnością Kościoła do 1967 roku. Wtedy na mocy rozporządzeń Hodży zamieniono ją w hale sportową. Dopiero w 1991 roku została zwrócona wiernym i ponownie konsekrowana. Wnętrze zaskakuje swoimi rozmiarami (swego czasu była to największa katedra na Półwyspie Bałkańskim). Według niepotwierdzonej opowieści o wielkości budowli zdecydowali europejscy dyplomaci. Ktoś zaproponował żeby katedra była tak długa jak daleko uda się rzucić skórzanym rzemieniem. Najdalszy rzut wykonał konsul Francji, a wtedy turecki zarządca miał powiedzieć: "Najwyraźniej chce Pan zmieścić tu wszystkich katolików Albanii".

Spuścizną po działalności komunistów jest mała liczba zachowanych zabytków. Warto zwrócić uwagę na ciekawy i pięknie zdobiony, drewniany sufit. W lewej nawie ustawiono popiersie papieża Jana Pawła II, który odwiedził Szkodrę w 1993 roku.

Bazar

(Pazari, Sheshi Zdrale)

Dawny bazar nie przetrwał do naszych czasów, ale tanie owoce i warzywa możemy nabyć w okolicach stadionu Loro-Boriçi. Sprzedający obsadzają okolice Shesi Zdrale. Warto tam zajrzeć, pamiętając jednocześnie, że Albańczycy lubią zawyżać ceny widząc turystów.

Muzea [aktualizacja 2018]

W mieście działa kilka placówek muzealnych, które mogą zainteresować osoby pragnące poznać dzieje i sztukę tego obszaru.

Przy Rruga Oso Kuka 32 znajduje się Muzeum Historyczne (Muzeu Historik i Shkodres, otwarte od wtorku do soboty od 9 do 15, w niedziele od 9 do 13 ; bilety kosztują 150 leków dla dorosłych, 50 leków dla dzieci). Nawet jeśli nie zamierzamy go zwiedzać warto wejść na muzealny dziedziniec, placówka mieści się bowiem w tradycyjnym albańskim domu z XIX wieku. Mieszkańcy utrzymują, że mieszkał tu bohater narodowy Oso Kuka.

Prężnie działa także Muzeum Fotografii (Muzeu Kombëtar i Fotografisë "Marubi", Nr. 32, Rruga: "Kolë Idromeno").

Niewielką wystawę poświęconą albańskim katolikom możemy zobaczyć w Muzeum Diecezjalnym (Sheshi Gjon Pali II, otwarte od wtorku do niedzieli od 9 do 17, cena biletu 1€ lub 100 leków).

Zamek Rozafa (Kalaja e Shkodrës, Rruga Rozafa)

To bez wątpienia najciekawszy zabytek całego miasta, położony na wysokim wzgórzu, na południowy zachód od centrum. Od dawna wiadomo było, że najstarsza część ruin pochodzi z czasów starożytnych, ale przeprowadzone przez polskich archeologów badania udowodniły, że jest to największa znana iliryjska twierdza w regionie. Na tej podstawie część badaczy łączy ją z siedzibą królowej Teuty zdobytą przez Rzymian podczas walk z III wieku przed Chrystusem. Większość zachowanych ruin jest dziełem Wenecjan i powstała w czasach walk Skanderbega z Turkami. Osmańscy najeźdźcy odbudowali zniszczony zamek. Po raz ostatni Rozafa stał się areną wojennych zmagań w w 1913 roku. Później twierdzę opuszczono i od tamtych lat pozostaje w stanie ruiny.

Do zamku wchodzimy od strony parkingu przy Rruga Kalasë. Po zakupieniu biletów przechodzimy przez potężną bramę, pochodzącą z czasów weneckich. Przed bramą znajdują się dwa tajemnicze groby-mauzolea oznaczone nazwiskami Kaje Hamn i Mujo Baba. Najprawdopodobniej skrywają one szczątki muzułmańskich uczonych (źródła wspominają, że jeszcze na początku XX wieku żyli uczniowie Mujo Baby). Pierwsza część murów (wraz z barbakanem) zbudowana została w XV wieku, ale archeolodzy odkryli, że część z umocnień stoi na starożytnych fundamentach. Po prawej stronie od wejścia na końcu odcinka murów znajduje się punkt widokowy (zlokalizowany na ruinach średniowiecznej wieży Balšiciów - jedna z nielicznych pozostałości z czasów słowiańskich).

Środkowa część zamku zachowała się znacznie lepiej - większość budowli pochodzi z czasów tureckich. Przetrwały mury rozbudowanej przez wenecjan katedry św. Szczepana (po upadku twierdzy przebudowana na meczet). Od pozostałych zabudowań dawny kościół odróżnia się się charakterystyczną wieżyczką. Obok świątyni mieściło się tureckie więzienie, a także zaopatrujące żołnierzy w wodę cysterny. Po przeciwnej stronie Turcy zbudowali koszary dla obrońców twierdzy. Na przebiegającej za nimi linii murów wzniesiono w XIX wieku wieżę (dziś z jej ruin roztacza się widok na rozlewiska Drinu i Ołowiany Meczet).

Ostatnia (najlepiej zachowana) część zabudowań to cytadela, gdzie przetrwały zarówno budowle średniowieczne jak i nowożytne. W dawnej siedzibie weneckiego dowódcy zlokalizowano muzeum Rozafa (bilet 150 leków, dla dzieci 50 leków). [aktualizacja grudzień 2018]

Obok zachował się arsenał z czasów ottomańskich. Po przeciwnej stronie zobaczymy ruiny pałacu rodziny Busheti (wraz z łaźnią) pochodzące z czasów kiedy zarządzali oni ejaletem szkodrzańskim. Zarządcy dobudowali obok pałacu wieżę (obecnie powiewa na niej albańska flaga), z której możemy podziwiać deltę Drinu. Pod cytadelą znajdują się podziemia (jedynie niewielka ich część została udostępniona do zwiedzania).

Wstęp na zamek kosztuje 200 leków (godziny otwarcia od 8 do 19 przez cały tydzień). [aktualizacja grudzień 2018]

Ołowiany Meczet

(Xhamia e Plumbit)

Najstarszy meczet miasta leży u podnóża ruin zamku. Jego usytuowanie może nieco dziwić - dookoła nie ma zbyt wielu domostw. Trzeba jednak pamiętać, że w XVIII wieku mieszkało tu wielu chłopów i żołnierzy. Kiedy Drin zmienił koryto większość ludzi przeniosła się w inne rejony. Budowla szczęśliwie przetrwała czasy komunizmu (nie rozebrano jej tylko dlatego, że wcześniej została wpisana na listę zabytków). Meczet wyróżnia się kilkunastoma kopułami, które po wybudowaniu pokryto ołowiem (stąd nazwa).

Szkodra - okolice

W okolicy Szkodry można zobaczyć XVIII-wieczny most kamienny nazwany Mostem Mesi. Niedaleka wioska Shiroka to popularne miejsce wypoczynku mieszkańców Szkodry (leży nad brzegiem Jeziora Szkoderskiego). Albańskie biura turystyczne proponują wycieczki w Góry Przeklęte (np. do wioski Theth, Lepushe, Tamare czy Vermosh) oraz nad jezioro Komani. Ok. 40 kilometrów od Szkodry leży historyczne miasto Lezha z mauzoleum Skanderbega i ruinami zamku. Niedaleko jest również do czarnogórskiego Ulcinj.

Szkodra - gdzie spać?

Znalezienie niedrogiego noclegu w centrum jest możliwe, chociaż pamiętać trzeba, że taka lokalizacja z reguły równa się wyższej cenie. Do wyjątków należy lubiany przez turystów Shkodra Backpackers Hostel - Mi Casa es Tu Casa (Bulevard Sknderbeu, pokoje o różnym standardzie, śniadanie wliczone w cenę, wspólne łazienki).

Typowy tani albański hotel położony w pewnej odległości od centrum (niedaleko katedry) to Shkodra Hotel (Rruga Revolucioni Antikomunist Hungarez, pokoje z łazienkami).

Turyści zmotoryzowani mogą zdecydować się nocleg w okolicach Zamku Rozafa np. w domkach campingowych Camping Legjenda (Road Agron 1, położony na terenie ogrodu).

Można też poszukać pokoi nad Jeziorem Szkoderskim w Siroke jak chociażby w Hotel Restaurant Univers (śniadanie wliczone w cenę).

Szkodra - ciekawostki

• Z zamkiem Rozafa związana jest makabryczna legenda. Mieli go wznieść trzej bracia. Na początku cała ich praca szła na marne, a żadna z postawionych ścian nie chciała ustać. Od tajemniczego starca bracia dowiedzieli się, że zamek powstanie dopiero gdy zamurują tu żywcem jedną ze swoich żon. Ofiarą miała zostać ta, która następnego dnia pierwsza przyniesie mężowi jedzenie. Dwaj najstarsi ostrzegli swoje małżonki, tylko najmłodszy milczał zgodnie z przestrogą starca. Następnego dnia żona najmłodszego udała się na plac budowy tym samym przypieczętowując swój los. Wyrok przyjęła ze spokojem prosząc jednak aby bracia pozostawili odkryte jej prawe oko, prawą pierś, prawą rękę i nogę. Nogą miała bowiem poruszać kołyskę swego syna, ręką głaskać go po głowie, piersią karmić, a okiem opłakiwać. Legenda kończy się słowami, że tym sposobem powstał zamek, chłopiec wyrósł na bohatera, a dolne partie twierdzy są zawsze wilgotne od łez zamordowanej dziewczyny.

• Rządząca Szkodrą w XIX wieku rodzina Bushati nadal kontynuuje swoje polityczne 
tradycje. Ministrem spraw zagranicznych Albanii w 2013 roku został, urodzony w Szkodrze, Ditmir Bushati. Ojciec ministra również był politykiem - w czasach komunistycznych zarządzał jednym z regionów w północno-wschodniej części kraju.

• W Albanii znane jest powiedzenie "być zamkniętym jak Oso Kuka" oznaczające kogoś odcinającego się od społeczeństwa i np. poświęcającego się nauce w domowym zaciszu. Odnosi się ono (nieco na wyrost) do osoby, pochodzącego ze Szkodry, albańskiego członka straży granicznej, który w 1862 roku walczył z Czarnogórcami nad jeziorem Szkoderskim. Kuka bronił przed nacierającymi niewielkiego fortu na wyspie Vranjina. Wraz z resztką towarzyszy zamknął się w wieży, a kiedy wkroczyły do niej czarnogórskie wojska wysadził w powietrze zgromadzony proch. Był jedną z ważniejszych postaci w czasach kształtowania się albańskiej świadomości narodowej. Poemat poświęcił mu wybitny albański poeta okresu międzywojnia Gjergj Fishta. W domu Oso Kuka mieści się dziś Muzeum Historyczne Szkodry.

• Jeden z zamordowanych w Szkodrze księży pochodził z terenów współczesnej Polski. Nazywał się Alfons Tracky, a urodził się w niemieckiej rodzinie, w Bliszczycach na Śląsku. 19 lipca 1946 roku został rozstrzelany pod murem katolickiego cmentarza.