Podróże po Europie

Polskie cmentarze warte odwiedzenia

Niezależnie od pory roku, wyznania czy naszych turystycznych preferencji warto czasem odwiedzić zabytkowe cmentarze. To bardzo często prawdziwe muzea pod gołym niebem, pełne pięknych rzeźb i architektonicznych perełek. Nieodłącznie związane z naszą historią, przypominają o tych, którzy byli tu przed nami i o ich spuściźnie.

Oto subiektywny przegląd najciekawszych polskich cmentarzy.

Powązki (Warszawa)

W powszechnej świadomości przyjęło się uznawać Cmentarz Powązkowski za jedną, dużą nekropolię. Nic bardziej mylnego, na terenie Powązek działa kilka cmentarzy, a do najciekawszych należą:

  • Cmentarz Powązkowski czyli tzw. Stare Powązki (Powązkowska 14) - Największy na terenie Powązek i bodaj najsłynniejszy cmentarz w Polsce. Powstał pod koniec XVIII wieku, kiedy powoli cmentarze parafialne zaczęto zastępować miejscami wiecznego spoczynku w starannie wyznaczonych miejscach. Mimo zniszczeń z czasów II wojny światowej Powązki nadal są naszą "nekropolią narodową", miejscem pochówku zasłużonych artystów, badaczy i patriotów. Od 1974, dzięki staraniom Jerzego Waldorffa (którego grób również znajduje się na tym cmentarzu), działa Społeczny Komitet Opieki na rzecz Ochrony Starych Powązek organizujący kwesty na rzecz ratowania najcenniejszych zabytków. Ostatni spoczynek znaleźli tu między innymi: Bolesław Prus, Irena Sendlerowa, Gustaw Holubek czy Wojciech Młynarski.
Grób Bolesława Prusa - Stare Powązki, Warszawa
Grób Bolesława Prusa - Stare Powązki, Warszawa
  • Cmentarz Wojskowy na Powązkach (Powązkowska 43/45) - Założony na początku XX wieku jako cmentarz armii carskiej. Tragedia pierwszej wojny światowej sprawiła jednak, że zaczęto tu grzebać również innych żołnierzy, a wkrótce też cywilów. W tzw. "Kwaterze na Łączce" chowano bezimiennie ofiary zbrodni komunistycznych (na tym samym cmentarzu odbywały się pogrzeby PRLowskich dygnitarzy). W innej części nekropolii spoczywają zmarli w katastrofach lotniczych (w tym również część ofiar katastrofy smoleńskiej). Poza pochówkami żołnierzy powstania warszawskiego znajdziemy tu również mogiły Władysława Broniewskiego, Jacka Kaczmarskiego czy Marii Czubaszek.
Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie
Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie
  • Muzułmański Cmentarz Tatarski (ul. Tatarska 8) - Mało kto wie, że tuż obok północnej granicy Starych Powązek znajduje nekropolia służąca polskim muzułmanom. Powstała w latach 60. XIX wieku, zachowało się tu kilkanaście zabytkowych nagrobków. Drugi warszawski mizar (czyli cmentarz wyznawców islamu) mieści się przy ulicy Młynarskiej 60.
Muzułmański Cmentarz Tatarski - Powązki, Warszawa
Muzułmański Cmentarz Tatarski - Powązki, Warszawa

Cmentarz Stary w Łodzi

(ulica Ogrodowa)

Gwałtowny rozwój Łodzi w XIX wieku sprawił, że miastu potrzebna była nowa nekropolia. Stary cmentarz nie przetrwał do naszych czasów (zachowała się tylko jedna mogiła obok kościoła pw. Wniebowzięcia NMP), nowy powstał w 1855 roku i został podzielony na część katolicką, prawosławną i protestancką (ewangelicko-augsburską). Ostatni spoczynek znaleźli tu przedstawiciele łódzkiej inteligencji, artyści oraz fabrykanci. W okresie PRL-u obiekt zaniedbano, dziś powoli przywraca się jego świetność. Zwiedzający mogą zobaczyć pełne przepychu kaplice grobowe Heinzlów czy Gojżewskich lub wysmakowane rzeźby sepulkralne na mogiłach Biedermannów czy Stefana Pogonowskiego. Największe zainteresowanie budzi jednak monumentalna kaplica nagrobna Karola Scheiblera przypominająca gotyckie katedry. Wielu odwiedza również mogiłę aktora Leona Niemczyka.

W tym momencie cmentarz nie posiada własnej strony www.

Cmentarz Rakowicki w Krakowie

(ul. Rakowicka 26)

Kraków po trzecim rozbiorze znalazł się pod panowaniem cesarzy austriackich. W związku z tym zaczęły tu obowiązywać reformy józefińskie, które odnosiły się również do zasad zakładania cmentarzy. Stąd na początku XIX wieku wytyczono miejsce pod nową nekropolię, którą dość szybko trzeba było powiększyć. W patriotyczną manifestację zamienił się pogrzeb Jana Matejki, podobnie zresztą było w przypadku wcześniejszego pochówku poety Edmunda Wasilewskiego czy w okresie międzywojennym, gdy do Polski sprowadzono zwłoki płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego. Spoczywają tu również: św. brat Albert Chmielowski, polityk Ignacy Daszyński czy noblistka Wisława Szymborska.

Tu znajdziemy informacje gdzie pochowana jest konkretna osoba: LINK.

Cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie

Najważniejsza lubelska nekropolia została założona poza granicami ówczesnego miasta pod koniec XVIII wieku. To właśnie fakt obsadzenia cmentarza lipami dał nazwę obecnej ulicy (dawniej kojarzono go z nazwą całej dzielnicy czyli tzw. Rurami). Przez wiele lat lubelscy mieszczanie woleli wykupywać miejsca pod mogiły na cmentarzach przykościelnych niż na nowej nekropolii (podobnie jak w przypadku paryskiego Père-Lachaise). Całość składa się obecnie z czterech części: katolickiej, prawosławnej, ewangelicko-augsburskiej oraz wojskowej. Znajdziemy tu mogiły (część to prawdziwe perły sztuki sepulkralnej) wielu zasłużonych lublinian w tym np. księdza Piotra Ściegiennego czy przemysłowca Emila Plage. W części wojskowej pochowano poetę Józefa Czechowicza, który poległ w czasie bombardowania podczas kampanii wrześniowej (a według niektórych opisał swoją śmierć w jednym z wierszy).Sławnych ludzi pochowanych przy Lipowej znajdziemy tutaj: LINK.

Cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie
Cmentarz przy ulicy Lipowej w Lublinie

Cmentarze żydowskie

Przez wieki Żydzi stanowili największą mniejszość etniczną na ziemiach polskich. Pamiątką po ich obecności są między innymi cmentarze. Wiele z nich nie przetrwało do naszych czasów - zostały zniszczone przez nazistów lub padły ofiarą zaniedbań w okresie PRL-u. Te, które przetrwały często wymagają podjęcia szeregu prac porządkowych i konserwatorskich. Nadal są one świadectwem bogatej kultury, która niegdyś kwitła na naszych ziemiach. Podczas wizyty na cmentarzu żydowskim warto zwrócić uwagę na zdobienia macew (nagrobków). Umieszczane tam wizerunki odnosiły się do funkcji jaką pełnił zmarły za życia, cech charakteru lub wyrażały pojęcia abstrakcyjne związane ze śmiercią.

Do najciekawszych cmentarzy żydowskich w Polsce należą:

  • Nowy cmentarz żydowski w Łodzi (Bracka 40) - Największa żydowska nekropolia w kraju i jedna z największych w Europie. Pochowano tu rodziców Juliana Tuwima, łódzkich przemysłowców (monumentalna kaplica Izraela Poznańskiego) czy ofiary getta łódzkiego.
Nowy cmentarz żydowski w Łodzi
Nowy cmentarz żydowski w Łodzi
  • Cmentarz żydowski na Woli w Warszawie (Okopowa 49/51) - Liczy sobie ponad 30 hektarów. Założony na początku XIX wieku, w czasie okupacji niemieckiej był częścią getta, a podczas powstania warszawskiego miejscem walk.

  • Muzeum Sztuki Cmentarnej we Wrocławiu (ul. Ślężna 37/39) - To bodaj jedyne takie miejsce w Polsce. Na terenie dawnego cmentarza żydowskiego utworzono lapidarium rzeźby nagrobnej. Poza macewami z czasów funkcjonowania nekropolii, umieszczono tu również zabytkowe nagrobki z nieistniejących cmentarzy. Najstarsze pochodzą jeszcze z czasów średniowiecza!

  • Nowy cmentarz żydowski w Krakowie (ul. Miodowa 55) - Założony na początku XIX wieku (dawniej Żydów chowano w pobliżu synagog, najstarsze macewy zachowały się na krakowskim Kazimierzu) dziś mieści ok. 10 tysięcy mogił.

Nowy cmentarz żydowski w Krakowie
Nowy cmentarz żydowski w Krakowie

Polskie cmentarze na Kresach Wschodnich

Zmiany granic w roku 1945 sprawiły, że poza terytorium Polski znalazły się liczne nekropolie, na których wielu naszych rodaków pochowało swoich bliskich. Przechodziły one różne koleje losu, ale większość z nich zachowała się do dziś. I chociaż wiele grobów przetrwało w pożałowania godnym stanie, to jednak nadal świadczą o dawnej przeszłości tych ziem. Do najczęściej odwiedzanych przez turystów polskich cmentarzy kresowych należą:

  • Wilno - Zespół wileńskich cmentarzy jest świetną wizytówką tego wielokulturowego miasta. Na Rossie, cmentarzu Bernardyńskiczy czy na Antokolu znajdziemy groby sławnych Polaków, Litwinów i Rosjan. Spoczywa tu matka Józefa Piłsudskiego, Joachim Lelewel, polscy obrońcy Wilna czy Władysław Syrokomla. Więcej o wileńskich nekropoliach przeczytasz tu: LINK.
Matka i Serce Syna - grób matki Józefa Piłsudskiego ze złożonym sercem Marszałka - Cmentarz na Rossie w Wilnie
Matka i Serce Syna - grób matki Józefa Piłsudskiego ze złożonym sercem Marszałka - Cmentarz na Rossie w Wilnie
  • Cmentarz farny w Grodnie (Могілкі старыя каталіцкія) - Powstał w 1792 roku i służył katolickiej społeczności miasta. Tutaj pochowani zostali polscy obrońcy Grodna oraz wybitna pisarka Eliza Orzeszkowa. Więcej: pod tym linkiem.
Cmentarz Farny w Grodnie
Cmentarz Farny w Grodnie
  • Cmentarz Katolicki w Brześciu (Могілкі каталіцкія ў Брэсце) - Najmniej znanych spośród polskich kresowych cmentarzy (głównie z powodu polityki władz ZSRR). Dziś udostępniony do zwiedzania.
Cmentarz katolicki w Brześciu
Cmentarz katolicki w Brześciu
  • Lwów - Dwie najbardziej znane lwowskie nekropolie to cmentarz Janowski i Łyczakowski. Na tym drugim spoczywa Maria Konopnicka i Orlęta Lwowskie. Na cmentarzu Janowskim pochowano słynnego autora horrorów Stefana Grabińskiego.
Cmentarz Janowski we Lwowie
Cmentarz Janowski we Lwowie

Inne

To oczywiście nie wszystkie ciekawe i zabytkowe nekropolie na terenie naszego kraju. Praktycznie każde większe miasto posiada swój cmentarz, gdzie grzebani są zasłużeni dla lokalnych społeczności. Z całą pewnością warto odwiedzić:

  • Cmentarz na Bródnie w Warszawie (ul. św. Wincentego 83) - Warszawska nekropolia na prawym brzegu Wisły była niegdyś uważana za cmentarz ubogich. Sytuacja zmieniła się po II wojnie światowej. Spoczywają tam między innymi: podróżnik Tony Halik czy polityk Roman Dmowski.

  • Cmentarz Salwatorski w Krakowie (aleja Jerzego Waszyngtona) - Założony w XIX wieku, początkowo pełnił funkcję cmentarza parafialnego. Ze względu na swoje położenie (w zakolu Wisły, z widokiem na miasto) szybko stał się miejscem pochówku artystów, ludzi kultury i krakowskiej inteligencji. Znajdziemy tam mogiły: Andrzeja Wajdy, Jana Sztaudyngera, Bronisława Chromego czy Stanisława Lema. Informacje o pochowanych tutaj: LINK.

  • Cmentarz Centralny w Szczecinie (ul. Ku Słońcu 125A) - To największy cmentarz w Polsce i jeden z największych na świecie. Zajmuje powierzchnię ponad 172 hektarów! Poza mogiłami znajdują się tu również rzeźby, pomniki, resztki dawnego fortu i historyzująca zabytkowa kaplica. Przez teren nekropolii wytyczono szlak tzw. Trakt Historyczny. Wyszukiwarka miejsc pochówku: LINK.

  • Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem - Najstarszy z zakopiańskich cmentarzy stał się miejscem ostatniej drogi dla wielu ludzi związanych z Tatrami. Spoczywają tu m.in: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Kornel Makuszyński czy Władysław Hasior. Znajdziemy również symboliczną mogiłę Witkacego. Nazwa tego miejsca pochodzi z gwary góralskiej, jej pierwszy człon to nazwisko dawnego właściciela gruntu (Jan Pęks), a drugi to podhalańskie określenie urwiska.

Jak znaleźć gdzie jest pochowana dana osoba?

Turystyka sepulkralna najczęściej sprowadza się do odwiedzin miejsc pochówku osób powszechnie znanych i zasłużonych. Rzadziej, jest to podróż do własnych korzeni i poszukiwanie grobów przodków. W obu tych przypadkach przed taką podróżą lepiej zawczasu zebrać odpowiednie informacje. W Sieci działa kilka pomocnych wyszukiwarek jak chociażby Grobonet, Web Cmentarz czy cmentarze 24.

Dodatkowo wiele nekropolii posiada własne indeksy (często dostępne w internecie lub w kancelariach działających na miejscu). Warto również śledzić doniesienia medialne gdyż czasem udaje się odnaleźć zaginione groby (Tak było np. z miejscem pochówku pisarza Stefana Grabińskiego, które do niedawna uznawano za nieznane. Dopiero w 2018 roku udało się zlokalizować jego mogiłę).

Reklama