Zamek w Lublinie: historia, zwiedzanie, ciekawostki

Zamek w Lublinie należy do największych symboli Koziego Grodu. Obecnie mieści się w nim muzeum, ale jeszcze w połowie poprzedniego stulecia pełnił on funkcję… więzienia! Historia zabytku rozpoczęła się w XII wieku. Na przestrzeni wieków był on jednak wielokrotnie przebudowywany, żeby w XIX wieku otrzymać swoja obecną neogotycką formę.

Zamek stoi na niewielkim wzgórzu sąsiadującym z lubelskim Starym Miastem (administracyjnie od 2009 roku należy on do obecnej dzielnicy Starego Miasta, jednak historyczne Stare Miasto kończyło się na murach obronnych).

Historia zamku w Lublinie

Od drewnianej strażnicy do królewskiej rezydencji

Niewykluczone, że pierwsza drewniana strażnica stanęła na lubelskim Wzgórzu Zamkowym już w czasach Bolesława Chrobrego (XI w.). Bardziej okazały gród wzniesiono w drugiej połowie XII wieku, co zbiegło się z powstaniem kasztelanii lubelskiej. W drugiej połowie XIII wieku wewnątrz murów zbudowano pierwszy murowany obiekt na wzgórzu - wieżę mieszkalno-obronną (zwaną donżonem), która przetrwała do naszych czasów.

Pierwotny obiekt nie dawał jednak odpowiedniej ochrony, co uwypukliły najazdy tatarskie w drugiej połowie XIII i w XIV wieku. W XIV stuleciu, z fundacji Kazimierza Wielkiego, rozpoczęto budowę bardziej okazałego murowanego zamku, który przez następne wieki należał do najważniejszych siedzib polskich władców. W podobnym czasie powstała zachowana do dziś kaplica Trójcy Świętej, choć jej największy skarb - malowidła w stylu bizantyjsko-ruskim - zamówione zostały już przez Władysława Jagiełłę.

W XVI wieku Lublin był jednym z najważniejszych ośrodków Rzeczypospolitej, a wzniesiony dwa stulecia wcześniej lubelski zamek przestał zadowalać rezydujących w nim władców. Za panowania Zygmunta Starego rozpoczęto przebudowę założenia na modłę renesansową. W 1569 roku na zamku zebrał się sejm, w trakcie którego podpisano akt unii polsko-litewskiej (unię lubelską). Niestety, wraz z śmiercią Zygmunta Augusta, ostatniego Jagiellona, zamek stracił na znaczeniu i zaczął podupadać. W latach 1635-1642 przeprowadzono remont obiektu, czym na chwilę przywrócono mu dawny blask.

Potop szwedzki i kolejne wojny Rzeczypospolitej przyniosły budowli dalsze zniszczenia. Mimo prób przywrócenia świetności (Jakub Zamojski odrestaurował mury, później przebudowano też bramę zamkową) stan całości był opłakany. Zniszczenia były na tyle poważne, że król Stanisław August Poniatowski, podczas swej podróży do Kaniowa, nie znalazł w zamku żadnego godnego pomieszczenia, w którym mógłby przenocować.

Neogotycka odbudowa z przeznaczeniem na... więzienie

W XIX stuleciu (lub jeszcze w poprzednim) postanowiono rozebrać sporą część ruin. Julian Ursyn Niemcewicz wspominał:

“Brał z opuszczonych murów cegłę kto chciał, dziś sam rząd rozbiera ostatki wapiennych kamieni na robienie drogi pod miastem”.

Pochodzący z 1810 roku rysunek przedstawia zachowany donżon, kaplicę i zrujnowane mury. Na całe szczęście pojawił się pomysł odbudowy założenia i przeznaczenia go na więzienie. Za sprawą generała Józefa Zajączka, architekt Jan Stompf stworzył projekt nowego gmachu w stylu angielskiego neogotyku. Pracami kierował Jakub Hempel, a jednym z członków komisji nadzorującej budowę był działacz oświeceniowy i pisarz Stanisław Staszic.

Zgodnie z założeniami budynek pełnił funkcję więzienia. Przetrzymywano tu powstańców styczniowych, działaczy rewolucyjnych, a także znanego pisarza i pacyfistę Andrzeja Struga. Więzienie choć uznawane za ciężkie doczekało się swojej “wielkiej ucieczki”. Doszło do niej w 1907 roku kiedy z lubelskiego zamczyska kanałem ściekowym wydostało się ponad czterdziestu więźniów.

W okresie międzywojennym przetrzymywano tu m. in. członków Komunistycznej Partii Polski w tym kochankę Bolesława Bieruta - Małgorzatę Fornalską.

Zamek w Lublinie w latach 1939-1954

W niemieckim planie zarządzania podbitymi terenami zamek lubelski pełnił funkcję więzienia i miejsca kaźni. Przez cały okres okupacji przez te mury przewinęło się ok. 50 tysięcy osób. Torturowani, umieszczani w przepełnionych celach więźniowie byli często rozstrzeliwani na dziedzińcu lub wywożeni do obozów koncentracyjnych. Wydane w 1998 roku wspomnienia ocalałych (“Zamek Lubelski: wspomnienia więźniów 1939-1944”) ukazują przerażający obraz martyrologii narodu polskiego. Sądnym dniem okazał się dzień wyzwolenia miasta - 22 lipca 1944 roku. Niemcy, którzy już od pewnego czasu zwiększyli liczbę egzekucji, podjęli decyzję o wymordowaniu wszystkich pozostałych przy życiu więźniów. Na całe szczęście szybkie postępy Armii Czerwonej sprawiły, że około 1300 osób ocaliło życie (według niektórych relacji przyczynił się do tego brak samochodów do wywożenia trupów). Wymordowano jednak około 300 uwięzionych. Literacki obraz tych krwawych wydarzeń znajdziemy w kryminalnej powieści Marcina Wrońskiego “A na imię jej będzie Aniela”.

Więzienie działało także po wojnie, a w jego murach nowa władza przetrzymywała więźniów politycznych. Oficjalna likwidacja placówki nastąpiła 13 stycznia 1954 roku. Po zamknięciu więzienia zamek poddany został renowacji, celem której było przekształcenie go na siedzibę założonego w 1906 roku Muzeum Lubelskiego**. Zabytek do dziś spełnia tę funkcję, a samo muzeum od 2020 roku nosi nazwę Muzeum Narodowego w Lublinie.

Architektura

Widoczny dziś zamek powstał na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem. Wzniesiono go w stylu neogotyku angielskiego, a jego fasada wyróżnia się oknami zakończonymi ostrym łukiem. Środkowa część fasady wysunięta jest nieco do przodu i charakteryzuje się łukowatym portalem oraz dwoma metalowymi toporami umieszczonymi na szczycie.

Na terenie zamku zachowały się dwie budowle pamiętające czasy średniowiecza. Dobudowaną w XIII wieku wieżę (donżon) charakteryzuje styl romański, a XIV-wieczną kaplicę zamkową styl gotycki.

Zwiedzanie zamku w Lublinie

Współcześnie w pomieszczeniach lubelskiego zamku swoją siedzibę ma Muzeum Narodowe w Lublinie.

Na zamku dostępne są trzy biletowane atrakcje:

• wystawa muzealna (Muzeum Narodowe w Lublinie),
• kaplica Trójcy Świętej,
• wieża zamkowa z punktem widokowym.

Dziedziniec zamkowy dostępny jest dla wszystkich odwiedzających bez potrzeby zakupu biletu.

Muzeum Zamkowe (Muzeum Narodowe w Lublinie)

Chcąc poznać lepiej historię zamku oraz całego regionu warto wybrać się do mieszczącego się na zamku Muzeum Narodowego w Lublinie. Placówka może pochwalić się licznymi eksponatami podzielonymi na wystawy tematyczne.

Na szczególną uwagę zasługują następujące wystawy i kolekcje:

• Galeria Malarstwa Polskiego - prezentuje najcenniejsze zbiory sztuki polskiej ze szczególnym uwzględnieniem malarstwa XIX i początku XX wieku. Warto zwrócić uwagę na płótna Jana Matejki (“Unia lubelska” i “Przyjęcie Żydów do Polski”), Jacka Malczewskiego, Władysława Podkowińskiego czy Olgi Boznańskiej. Szczególnie urokliwe są słynne “Nasturcje” Stanisława Wyspiańskiego.

• Śladami przeszłości. Najdawniejsze dzieje Ziemi Lubelskiej - zrealizowana w nowoczesny sposób wystawa przedstawia dzieje ziemi lubelskiej od czasów najdawniejszych aż do średniowiecza. Multimedialna ekspozycja wzbogacona o przedmioty z wykopalisk i naturalnej wielkości figury w dawnych strojach, zainteresuje każdego miłośnika archeologii. Zwróćcie uwagę na grób psa z epoki brązu!

• Sztuka Ludowa Regionu Lubelskiego - wystawa prezentuje różne formy artystycznej aktywności mieszkańców lubelszczyzny. Co ciekawe poza dziełami z dawnych epok możemy tu obejrzeć też stosunkowo nowe (okres powojenny) przykłady malarstwa ludowego.

• Numizmatyka - na zamku przechowywane są również bogate zbiory numizmatyczne, na które składają się m.in.: monety (od starożytnych do współczesnych), medale i odznaczenia oraz pieczęcie.

• kolekcja zbroi oraz uzbrojenia.

Czarcia łapa

Jeśli lubicie legendy, to podczas wizyty w muzeum nie przegapcie stołu z wypalonym odciskiem dłoni. Otóż jest to słynny mebel, na którym diabelski sędzia - jak mówi jedna z wersji pogłosek przypieczętował wydany na korzyść skarżonej kobiety wyrok, opierając się dłonią o stół i wypalając w niej ślad.

Kaplica Trójcy Świętej

Wszystkie wspaniałości lubelskiego zamczyska bledną jednak przy pięknie Kaplicy Trójcy Świętej (Kaplica Zamkowa). Jest to gotycki obiekt sakralny, którego wnętrza pokrywają bizantyjsko-ruskie freski, powstałe w 1418 roku. Stworzone na specjalne zamówienie króla Władysława II Jagiełły szczęśliwe przetrwały zawirowania dziejowe. Podczas budowy więzienia (dawny kościół zmieniono wtedy w więzienną kaplicę), częściowo uszkodzone malowidła pokryto warstwą tynku. Ponowne ich odsłonięcie rozpoczął w 1899 roku Józef Smoliński, a prace konserwatorskie trwały prawie 100 lat!

Mimo że przy tworzeniu fresków pracowało kilku twórców to ich program ikonograficzny jest jasny i czytelny. Możemy w nim wyróżnić następujące wątki: Starotestamentalny (postacie proroków), Ewangeliczny (sceny z życia Chrystusa i bohaterów Nowego Testamentu), Hagiograficzny (święci szczególnie popularni w prawosławiu i kościołach wschodnich) oraz Fundatorski (tutaj zachowały się dwa wizerunki króla Władysława Jagiełły - jeden konny przy ścianie północnej prezbiterium, drugi w postawie klęczącej umieszczony w nawie). Zwróćcie też uwagę na wydrapane na freskach napisy. To dzieło XVII-wiecznych wandali, którymi okazali się… posłowie sejmu z 1569 roku!

Sama kaplica wzniesiona została w XIV wieku (dokładna data nie jest znana). Obiekt przebudowano w XIX wieku (m. in. przekształcono portal). Od 1997 kaplica jest udostępniona do zwiedzania i obok Kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu oraz malowideł w Bazylice Katedralnej w Sandomierzu stanowi jeden z najświetniejszych przykładów malarstwa bizantyjsko-ruskiego w naszym kraju.

Donżon: dawna wieża mieszkalno-obronna, a obecnie punkt widokowy

Wieża mieszkalno – obronna czyli donżon posiada trzy kondygnacje, jest wysoka na około 30 m, a grubość jej muru wynosi ponad 3 metry! Po wdrapaniu się na szczyt będziemy mogli spojrzeć na miasto z góry, podziwiając przy tym również odrobinę widoczny dziedziniec zamkowy.

Zamek w Lublinie: informacje praktyczne

Zamek w Lublinie: dni i godziny otwarcia

Godziny otwarcia obiektów zamkowych mogą różnić się w zależności od dnia tygodnia lub pory roku. Aktualne dni i godziny otwarcia najlepiej jest sprawdzić na tej stronie.

Zamek w Lublinie: ceny biletów wstępu

Chcąc zwiedzić atrakcje lubelskiego zamku możemy zakupić bilet łączony na wszystkie z nich lub zdecydować się na wejściówki pojedyncze do konkretnych atrakcji.

Aktualne ceny biletów najlepiej jest sprawdzić na oficjalnej stronie internetowej muzeum.