Białoruś - zabytki, atrakcje turystyczne i ciekawe miejsca

Wraz z wprowadzeniem strefy bezwizowej Białoruś, która do tej pory uchodziła wśród Polaków za "terra incognita", zwróciła na siebie uwagę wielu turystów z naszego kraju. Notuje się coraz więcej rodaków, którzy wybierają się do Brześcia czy Mińska. Co zatem warto zobaczyć za naszą wschodnią granicą?

Przed wizytą w strefie bez wizy na Białorusi pamiętajmy o kilku ważnych zasadach. Przede wszystkim aby dostać się do tego kraju musimy posiadać paszport, należy też wykupić ubezpieczenie i dwie usługi turystyczne. Pobytu na Białorusi bez wizy nie musimy przygotowywać osobiście - większość formalności załatwią za nas pracownicy firm turystycznych zajmujących się wyjazdami za Bug.

Jeśli chcemy pojechać gdzieś w głąb kraju musimy posiadać wizę. Do jej wyrobienia potrzebne jest specjalne zaproszenie dla obcokrajowca. Również w przypadku zaproszenia możemy zdać się na specjalistyczne firmy. Pamiętajmy jednak, że ostateczna decyzja o naszym wjeździe zależy od pogranicznika, który wcale nie musi przepuścić nas przez granicę (na szczęście zdarza się to dość rzadko).

W poniższym zestawieniu uwzględniliśmy najciekawsze, naszym zdaniem, białoruskie zabytki. Pochodzą one zarówno z części, którą możemy zwiedzać bez wizy jak i z reszty kraju. [stan na październik 2019]

Brześć (Брэст)

(bez wizy)

Najsłynniejszym zabytkiem Brześcia jest monumentalna twierdza. Dawne carskie fortyfikacje łączą się tu z pomnikami sowieckiej propagandy. Umocnienia wybudowano z polecenia cara na terenie średniowiecznego miasta, a nowy Brześć założono od podstaw ok. 2 kilometry na wschód. W okresie międzywojennym sanacja więziła w twierdzy swoich przeciwników politycznych. Ponoć polskie władze pracowały tu nad stworzeniem broni biologicznej! Do historii przeszła bohaterska obrona fortyfikacji przez żołnierzy polskich w 1939 roku i sowieckich dwa lata później. To właśnie tym drugim walkom poświęcone są olbrzymie pomniki ustawione na dziedzińcu.

Wizytę w twierdzy najlepiej połączyć ze zwiedzaniem miasta. W granicach krótkiego spaceru znajduje się główny deptak Brześcia czyli ulica Sowiecka, na której co wieczór latarnik zapala lampy gazowe. W wielu tutejszych restauracjach spróbujemy też białoruskich potraw jak chociażby: blinów (naleśników), babki ziemniaczanej, soljanki czy draników.

Więcej w artykule: Brześć - zwiedzanie, atrakcje i informacje praktyczne.

Drewniane cerkwie Polesia

(różne miejscowości część w strefie bezwizowej)

Ten zespół drewnianych obiektów sakralnych został przez Białorusinów wytypowany do umieszczenia na liście UNESCO (i powiedzmy sobie szczerze ma to znacznie większą szansę niż np. wieża w Kamieńcu). Świątynie pochodzą z różnych epok chociaż łączy je tradycja wschodnia (budowane dla prawosławnych lub unitów). Leżą z dala od ważnych szlaków i głównych dróg. Uwaga! Cerkwie najczęściej otwierane są jedynie na nabożeństwa stąd może się okazać, że nie będziemy mogli wejść do środka. Do wybranych przez białoruskich historyków sztuki należą:

• Cerkiew św. Mikołaja w Żdzitowie (Здзітава, strefa bezwizowa) - na terenie dawnej wsi, obecnie dzielnicy miasta Żabinka (Жабінка) możemy zobaczyć prawdopodobnie najstarszą drewnianą cerkiew na terenie całego kraju. Powstała w 1502 roku, była kilkukrotnie przebudowywana. Dojazd: z Brześcia pociągiem lub busem do Żabinki, następnie ok. 5 kilometrem spacerem do punktu: 52°11'48.1"N 24°03'35.0"E

• Cerkiew św. Paraskiewy Piątnicy w Zbirogach (Збірагі, strefa bezwizowa) - Ta świątynia pochodzi z XVII wieku. Ufundowana przez Zofię z Sapiehów. Początkowo unicka, w okresie międzywojnia należała do katolików. Dziś należy do społeczności prawosławnej. Dojazd: bezpośrednim busem z Brześcia lub pociągiem do wsi Charytony (Харытоны), a potem 2,5 kilometra spacerem do punktu: 52°09'51.9"N 23°52'34.0"E. [stan na październik 2019]

• Cerkiew św. Michała Archanioła w Czersku (Чэрск, tylko z wizą) - Cerkiew w kolorze zielonym (w przeciwieństwie do dwóch poprzednich niebieskich) wybudowana prawdopodobnie w XVII wieku dla unitów. Obecnie prawosławna. Dojazd tylko dla osób posiadających wizę: dojazd pociągiem z Brześcia do stacji Kobełka (Кабелка), potem około sześciu kilometrów piechotą do punktu: 51°42'49.8"N 23°41'47.8"E. [stan na październik 2019]

• Cerkiew św. Michała Archanioła w Stepankach (Сцяпанкі, strefa bezwizowa) - Wybudowana w 1780 roku, w XX wieku otrzymała dzwonnicę. Dojazd: taksówką z Żabinki (Жабінка) lub autobusem z Żabinki do wsi Sienkowicze (Сяньковічы), a potem ok. 6 kilometrów spacerem do punktu: 52°16'12.3"N 23°59'41.0"E. [stan na październik 2019]

• Cerkiew św. Paraskiewy Piątnica w Dywinie (Дзівін, poza strefą bezwizową) - Powstała w XVIII wieku jako świątynia unicka, w 1869 roku przebudowana i oddana prawosławnym. Dojazd tylko dla osób z wizą: autobusem bezpośrednio z Brześcia. [stan na październik 2019]

Zdjęcia:

Lida (Ліда)

(wiza)

Ponad stutysięczne miasto w północnej części kraju może poszczycić się jednym z ciekawszych zamków na Białorusi. Gotyckie fortyfikacje w Lidzie zostały wzniesione z polecenia księcia Giedymina. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów przebywali tu polscy władcy, a samo miasto nosiło status królewskiego. Do naszych czasów przetrwał obręb zamkowych murów, obecnie w wyniku prac rekonstrukcyjnym powstały dwie narożne wieże. Uwaga! Wprawdzie aby dotrzeć do Lidy trzeba posiadać wizę, ale istnieje projekt włączenia miasta w strefę bezwizową w roku 2020. [stan na październik 2019]

Dojazd: autobuseum z większości dużych miasta kraju.

Mir i Nieśwież

(wiza)

Tylko dwa białoruskie obiekty architektoniczne trafiły na listę UNESCO. Co ciekawe oba zabytki dzieli jedynie trzydzieści kilometrów. Zarówno zamek w Mirze jak i pałac w Nieświeżu znajdują się przy drodze z Brześcia do Mińska (w okolicy miasta Baranowicze).

Warownia w Mirze łączy w sobie cechy gotyckie, renesansowe i barokowe. Była świadkiem wielu ważnych wydarzeń w historii Polski (często tragicznych jak np. przegrana bitwa w czasie wojny w obronie konstytucji czy wymordowanie polskiej inteligencji przez bolszewików). Co ciekawe w 1660 roku zamek został zdobyty przez Samuela Kmicica (pierwowzór głównego bohatera "Potopu" Henryka Sienkiewicza). Dziś mieści się tam muzeum historyczne.

Tymczasem pałac w Nieświeżu (nazywany czasem zamkiem) stał się jedną z najważniejszych siedzib rodu Radziwiłłów. Zabudowania ufortyfikowano otaczając je fosą i wznosząc na wałach ziemnych. Całość połączono z kościołem, który stał się rodowym mauzoleum - spoczęło tu ponad 100 członków tego zasłużonego rodu!

Polskie pałace w okolicach Brześcia

W okresie Wielkiego Księstwa Litewskiego i późniejszym tereny te zamieszkiwało wiele rodzin szlacheckich związanych z Polską. Pozostałością po ich działalności są pałace i dworki, które możemy dziś zobaczyć. Do najciekawszych należą:

• Dwór Niemcewiczów w Skokach (Скокі, bez wizy) - To właśnie tutaj urodził się współautor Konstytucji 3 Maja Julian Ursyn Niemcewicz. Obecnie wewnątrz mieści się niewielkie muzeum. Pałacyk po remoncie prezentuje się bardzo dobrze, po obejrzeniu budowli warto przespacerować się po okolicznym parku. Dojazd: marszrutką z Brześcia lub taksówką (kurs ok. 12 rubli w jedną stronę). [stan na październik 2019]

• Pałac Potockich w Wysokim Litewskim (Высокае, bez wizy) - Klasycystyczna budowla została wzniesiona przez słynną z urody Pelagię Potocką. Po jej rozwodzie z Franciszkiem Sapiehą Pelagia otrzymała na własność Wysokie i spore odszkodowanie finansowe. W krótkim czasie wzniosła tu swoją rezydencję, którą możemy oglądać do dziś. Za pałacem zachowały się umocnienia ziemne dawnego zamku. Dojazd: autobusem z Brześcia lub Kamieńca. Stacja kolejowa (pociągi z Brześcia lub Czeremchy) znajduje się ok. 4 kilometry od miasta. [stan na październik 2019]

• Zespół pałacowy Szwykowskich w Prużanie (Пружаны, bez wizy) - Założony przez Walentego Szwykowskiego, historycy sztuki dopatrują się tu inspiracji willami słonecznej Italii. Po powstaniu styczniowym rodzina utraciła pałacyk w wyniku carskich represji. Dziś mieści się tu muzeum, a całość otacza dobrze utrzymany park. Dojazd: autobusem z Grodna lub Brześcia. [stan na październik 2019]

Polskie pamiątki w Grodnie (Гродна, bez wizy)

Wspominając utracone Kresy Polacy jednym tchem wymieniają Wilno. Nie ma się co dziwić, niegdyś żyło tu wielu Polaków, którzy złotymi zgłoskami zapisali się w historii miasta. Do najsłynniejszych pozostałości po naszych rodakach należą:

• Bazylika katedralna św. Franciszka Ksawerego - Ufundowana przez króla Stefana Batorego miała stać się jego miejscem pochówku. Ukończona dopiero w XVIII wieku, styl barokowy.

• Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor Franciszkanów - XVII-wieczna świątyni na drugim brzegu Niemna. W międzywojniu pracował tu św. Maksymilian Maria Kolbe.

• Kościół Znalezienia Krzyża Świętego - Według legendy kościół ufundowali polscy żołnierze wracający ze zdobytego Smoleńska. W rzeczywistości fundację wsparł król Zygmunt III Waza. Barokowy rys świątynia otrzymała po zniszczeniach z czasów wojny z Moskwą.

• Muzeum Elizy Orzeszkowej - Uroczy drewniany dworek, w którym Eliza Orzeszkowa mieszkała przez kilkanaście lat mieści dziś bibliotekę i izbę pamięci pisarki. Instytucja działa bardzo prężnie promując pamięć o spuściźnie Orzeszkowej.

• Cmentarz farny - Jedna z najsłynniejszych polskich nekropolii na Kresach. Tutaj wieczny spoczynek znaleźli między innymi Eliza Orzeszkowa i polscy obrońcy Grodna.

Przeczytaj też nasz artykuł: Polskie tropy w Grodnie - co zobaczyć podczas odwiedzin miasta związanego z polską historią.

Puszcza Białowieska (Белавежская пушча, bez wizy)

Puszcza Białowieska była pierwszym miejscem z terenów dawnego ZSRR, które zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ponoć początkowo miała w całości znaleźć się w granicach Białoruskiej SRR, ale polscy komuniści prosili Stalina o pozostawienie im terenów łowieckich. Była znacznie silniej eksploatowana przez zarządców niż część polska, ale mimo to zachowała swój dawny charakter. Białoruskim odpowiednikiem Białowieży jest wieś Kamieniuki (Камянюкі) uznawana za "bramę do puszczy". W lesie znajduje się piesze i rowerowe przejście graniczne Białowieża-Piererow.

Co warto zobaczy?

• Muzeum Przyrodnicze PN "Biełowieżskaja Puszcza" - mieści się niedaleko wejścia na teren parku, prezentuje wystawy poświęcone przyrodzie puszczy.

• Woliery ze zwierzętami - Tutaj turyści mogą zobaczyć najpopularniejsze gatunki zwierząt zamieszkujące park narodowy.

• Zalew Lacki - Duży zbiornik wodny powstały po spiętrzeniu jednej z puszczańskich rzek.

• Dom Dziadka Mroza - Nazywany czasem "białoruskim Disneylandem" - atrakcja dla dzieci wzorowana na fińskiej Wiosce Świętego Mikołaja w Rovaniemi. Tutaj zwiedzający spotkają się z Dziadkiem Mrozem i Śnieżynką.

• Rezerwat archeologiczny - Jednak z nowszych atrakcji (po przejściu przez bramę należy skręcić w prawo i iść zgodnie ze znakami) - rekonstrukcja dawnego słowiańskiego grodu z tych obszarów.

Dojazd: bezpośrednim autobusem z Brześcia do wsi Kamieniuki (przystanek końcowy niektórych busów znajduje się tuż przed bramą parku i nazywa się Beloveška pušča).

Przeczytaj też nasz artykuł: Puszcza Białowieska - zabytki, atrakcje turystyczne i ciekawe miejsca (część polska i białoruska).

Ruiny pałacu Sapiehów w Różanie (Pужаны)

(bez wizy)

Różana, dziś niewielkie miasteczko, które niegdyś było siedzibą dumnego rodu Sapiehów. Pierwszą siedzibę wzniósł tu jeszcze Lew Sapieha na początku XVII wieku. Współczesny pałac powstał pod koniec XVIII wieku wieku, a jego właścicielem był Aleksander Sapieha. W Różanach gościli królowie: Władysław IV Waza i Stanisław August Poniatowski. W czasach zaborów na terenie budowli mieściła się między innymi fabryka włókiennicza.

Dumna rezydencja płonęła podczas obu wojen światowych i do naszych czasów przetrwała w formie imponującej ruiny. Zachowała się fasada (przetrwały niektóre zdobienia) wraz z resztkami prawego skrzydła. Od niedawna prowadzone są prace mające na celu podniesienie zabytku z ruin. Jak na razie (rok 2019) udało się odbudować bramę wejściową i dwie kordegardy (mieści się tu niewielkie Muzeum Sapiehów). Trwają prace rekonstrukcyjne prawego skrzydła. Wstęp na teren zabytku jest bezpłatny, bilety obowiązują tylko w przypadku muzeum. [stan na październik 2019]

Na terenie wsi można zobaczyć jeszcze ruiny synagogi, cerkiew ss. Piotr i Pawła wraz z budynkiem dawnego klasztoru oraz barokowy kościół św. Trójcy. Na miejscowym cmentarzu pochowano polskich żołnierzy.

Dojazd: bezpośrednim autobusem z Grodna lub Brześcia. [stan na październik 2019]

Stolica Białorusi - Mińsk (Мінск)

(wiza)

Najważniejsza z białoruskich metropolii liczy sobie niewiele ponad 300 tysięcy mieszkańców. Mimo licznych zniszczeń w centrum przetrwało kilka ciekawych zabytków. Charakterystyczny barokowy sznyt nosi archikatedra Imienia Najświętszej Maryi Panny czyli dawny kościół jezuicki. Warto zobaczyć też kościół św. Józefa oraz prawosławny sobór ss Piotra i Pawła. W XXI wieku władze miasta odbudowały kilka zniszczonych niegdyś budowli. W ten sposób centrum wzbogaciło się o neoklasyczny ratusz i unicką cerkiew św. Ducha. W jednym z dawnych pałaców Wańkowiczów można zwiedzić muzeum Melchiora Wańkowicza - romantycznego malarza, ojca słynnego reportażysty.

Uwaga! Wprawdzie przyjazd do Mińska bez wizy nie jest możliwy, ale nie będziemy musieli jej wyrabiać jeżeli… przylecimy tu samolotem. W takiej sytuacji przez kilka dni będziemy mogli podróżować po kraju bez żadnych ograniczeń! [stan na październik 2019]

Wieża kamieniecka (Ка́менец)

(bez wizy)

Jest to najstarsza budowla obronna na terenie całego kraju! Jej charakterystyczna sylwetka stała się symbolem całego regionu. Część Białorusinów utrzymuje, że to od tej baszty wzięła się nazwa Puszczy Białowieskiej - teza ta nie ma jednak poparcia w faktach. Budowla powstała w XIII wieku (około 1276 roku). Pełniła funkcję obronną, ale i mieszkalną. Wieża był fragmentem niezachowanych do dziś umocnień i przez długi czas skutecznie opierała się najazdom obcych wojsk (trzykrotnie odparto stąd Krzyżaków). Na początku XX wieku została zrekonstruowana, a dziś w jej wnętrzu możemy oglądać zbiory historyczne, malarstwo i interesujące makiety dawnego grodu.

Dojazd: bezpośrednim autobusem z Brześcia. [stan na październik 2019]

Co warto kupić na Białorusi?

Białoruś nie jest drogim krajem, pamiętajmy jednak, że niskie ceny obowiązują najczęściej w przypadku towarów rodzimych. Wszystko co sprowadzane (zwłaszcza z Zachodu) bywa wielokrotnie droższe niż w Polsce. Co zatem warto kupić na Białorusi?

• Alkohole - Nie da się ukryć, że to jedna z najczęściej nabywanych "pamiątek" w tym kraju. Cena za pół litra "czystej" waha się od około 6 do 10 rubli. Popularne są także koniaki i nalewki. [stan na rok 2019]

• Jedzenie - Rybne przekąski, lokalne słodycze czy płaskie chipsy o dziwnych smakach. Uwaga! pamiętajmy, że za granicę nie możemy przewozić produktów mięsnych i mlecznych! (Sprawdź też nasz osobny tekst: Co zjeść na Białorusi?)

• Odzież i wyroby lniane - Koszulki z symbolami narodowymi, ekskluzywna bielizna Miławica oraz torby czy obrusy z lnu.

• Skarpetki w puszce - To nie żart, w Brześciu istnieje specjalny sklep (przy ulicy Sowieckiej) sprzedający skarpetki. Pomysłem na przyciągnięcie turystów są skarpetki w puszce (które możemy znaleźć również w innych miastach w punktach z pamiątkami).

• Matrioszki i inne "rosyjskie" pamiątki.