Białowieża: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Co warto zobaczyć i jak zaplanować zwiedzanie?
Białowieża leży w samym sercu słynnej Puszczy Białowieskiej. W dawnych czasach mieściły się tu niedostępne dla zwykłych śmiertelników dwory myśliwskie władców, z których wyruszali na polowania i gdzie ucztowali po udanych łowach.
Współczesna Białowieża jest rozległą wsią. Zamieszkuje ją około 2000 osób, w większości zatrudnionych w turystyce. Miejscowość stanowi idealną bazę dla turystów, którzy przyjeżdżają na krótko i chcieliby mieć wszystko pod ręką. W naszym artykule zebraliśmy najważniejsze atrakcje Białowieży i jej najbliższych okolic. Rozpoczniemy jednak od krótkiego wprowadzenia przyrodniczego.

- Bezcenny skarb przy granicy polsko-białoruskiej
- Jak zwiedzać Białowieżę?
- Co warto zobaczyć w Białowieży? Atrakcje, trasy spacerowe i ciekawe miejsca
- Dawny Rezerwat Ścisły: spacer po najcenniejszej części Puszczy
- Cerkiew św. Mikołaja z porcelanowym ikonostasem
- Rezerwat Pokazowy Żubrów
- Żebra Żubra: ścieżka edukacyjna dla całej rodziny
- Obelisk ustawiony na pamiątkę polowania Augusta III Sasa
- Dworek Gubernatora: najstarszy budynek Białowieży
- Brama Pałacowa: ostatni ślad po pałacu carskim
- Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego oraz taras widokowy
- Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia
- Stacja Białowieża Pałac
- Dworzec Białowieża Towarowa
- Białowieskie Drezyny
- Miejsce Mocy
- Park Pałacowy w stylu angielskim
- Kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus
- Gdzie spać w Białowieży?
- Cynamonka: stały towarzysz śniadań
- Gdzie zjeść w Białowieży?
- Restauracja Stoczek 1929
- Restauracja Carska
- Historia
- Początki Białowieży i spór o pochodzenie nazwy
- Czasy carskie oraz historia nieistniejącego pałacu
- Białowieża dziś
Bezcenny skarb przy granicy polsko-białoruskiej
Puszcza Białowieska powstała po ustąpieniu ostatniego lodowca i od tego czasu rządzi się własnymi prawami. Gdy drzewo upada, stopniowo próchnieje, aby ostatecznie połączyć się z glebą. Człowiek przez tysiąclecia nie wpływał na tutejszy drzewostan, zwierzynę czy organizmy żywe - natura doskonale radziła sobie ze wszystkim sama. Las o takiej charakterystyce nazywany jest pierwotnym.


Chociaż początkowo może być nam trudno w to uwierzyć, to podzielona pomiędzy Polskę i Białoruś Puszcza Białowieska jest ostatnim pierwotnym lasem nizinnym w Europie. Wszystkie pozostałe zostały naznaczone działalnością człowieka. Świadomość tego faktu powinna dać nam do myślenia, jak wielki skarb posiadamy w naszych granicach.



Niestety, zaledwie fragment Puszczy przetrwał w stanie naturalnym. Rozpoczęta przez Niemców wycinka drewna na przemysłową skalę doprowadziła do zniszczenia rozległych obszarów prastarej puszczy.

Aby zapobiec dalszej degradacji bezcennego dziedzictwa ustanowiono Obręb Ochronny Rezerwat (obejmujący dawny Rezerwat Ścisły), który zajmuje około 20% polskiej części Puszczy. Dawny Rezerwat Ścisły leży bezpośrednio przy Białowieży i wejście na jego teren możliwe jest tylko w towarzystwie licencjonowanego przewodnika.

Jak zwiedzać Białowieżę?
Po dojechaniu do Białowieży możemy odstawić samochód na parkingu i poruszać się po okolicy jedynie pieszo lub rowerem.
Pieszo zwiedzimy całą miejscowość oraz dostaniemy się do dawnego Rezerwatu Ścisłego, Rezerwatu Pokazowego Żubra oraz do popularnej ścieżki przyrodniczej Żebra Żubra. Przyjemnym pomysłem na dłuższy spacer jest połączenie Żeby Żubra z wizytą w Rezerwacie Pokazowym, a następnie powrót do centrum Białowieży ścieżką leśną prowadząca wzdłuż głównej drogi.

Rower będzie wygodnym środkiem transportu do dalszych rejonów Puszczy oraz do historycznego dworca Białowieża Towarowa, gdzie współcześnie mieści się znana restauracja oraz hotel.
Wybierając się do Białowieży, warto pamiętać o dwóch rzeczach:
- Wejście na teren dawnego Rezerwatu Ścisłego możliwe jest tylko z licencjonowanym przewodnikiem. W sezonie turystycznym warto zarezerwować wycieczkę z wyprzedzeniem.
- Cerkiew św. Mikołaja, ze wspaniałym porcelanowym ikonostasem, otwarta jest tylko przez krótki fragment dnia - warto podejść do niej od razu po przyjeździe i sprawdzić aktualne godziny otwarcia, żeby móc rozplanować pod nie swój pobyt (jeśli oczywiście zależy nam na wejściu do środka).
Na spokojne zwiedzenie Białowieży i najbliższej okolicy wystarczy nam weekend. Jeśli chcielibyście ruszyć dalej, spokojnie możecie przedłużyć swój pobyt do 4-5 dni.

Co warto zobaczyć w Białowieży? Atrakcje, trasy spacerowe i ciekawe miejsca
Dawny Rezerwat Ścisły: spacer po najcenniejszej części Puszczy
Dawny Rezerwat Ścisły to najcenniejsza część Białowieskiego Parku Narodowego. Tereny te porasta prastary las pierwotny, który uchronił się przed zmianami spowodowanymi działalnością człowieka.
Wszystko dzieje się tu zgodnie z cyklem natury, a niemal 30% całej masy drzewnej stanowi drewno martwe, będące domem dla niewystępujących już nigdzie indziej organizmów żywych. Nie niepokojone przez człowieka drzewa dożywają późnej starości, po czym samoistnie zwalają się na ziemię. Ich drewno stopniowo próchnieje, aż w końcu łączy się z glebą - i cykl ten powtarza się od tysiącleci.


Spacer po rezerwacje jest niepowtarzalnym przeżyciem. Krajobraz wytworzony przez samą naturę, pomnikowe dęby (stojące lub przewrócone), spotykane tylko tu dźwięki i charakterystyczny śpiew ptaków - to tylko niektóre z jego cech. Niestety, także do Puszczy dociera echo eksploatacji planety - nasilające się od lat susze negatywnie wpływają na tutejszy drzewostan i glebę.

Informacje praktyczne
Wstęp do rezerwatu jest ograniczony, ściśle kontrolowany oraz biletowany. Bilety możemy zakupić tutaj. Cena to 8 zł (ulgowy 4 zł).
Zwiedzanie możliwe jest tylko w towarzystwie licencjonowanego przewodnika - ich listę znajdziecie na tej stronie. Do wyboru są wycieczki indywidualne lub grupowe.
Chcąc wejść do dawnego Rezerwatu Ścisłego musimy wykonać więc dwie czynności:
- zakupić bilet,
- znaleźć przewodnika i zarezerwować wycieczkę.
Podstawowa trasa zwiedzania, nazywana trasą do Dębu Jagiełły, ma długość około 7 km (w dwie strony, w tym 4 km na terenie samego rezerwatu) i trwa 3 godziny. Punktem startowym jest okolica Parku Pałacowego w Białowieży. Wycieczka rozpoczyna się od przedstawienia ogólnych informacji o Białowieży i Puszczy, żeby po niedługim czasie wkroczyć przez zabytkową bramę z 1930 roku do innego świata. Ceny są dość wysokie i wynoszą nawet 350-450 zł od grupy. Najczęściej jednak oprócz nas będzie jeszcze kilka chętnych osób, z którymi możemy się zrzucić. W naszej grupie ostatecznie znalazło się sześć osób.
Jeśli trasa standardowa to dla nas za mało wrażeń, istnieje możliwość umówienia się na trasę dłuższą (trwającą nawet 7 godzin).





Cerkiew św. Mikołaja z porcelanowym ikonostasem
Z Parkiem Pałacowym od strony wschodniej sąsiaduje murowana cerkiew ufundowana przez cara Aleksandra III. Świątynia powstała w latach 1894-1897 i była integralną częścią kompleksu pałacowego. Nowy kościół wzniesiono w miejscu istniejącej drewnianej cerkwi, którą przeniesiono do Trześcianki.

Budowla z czerwonej cegły zdecydowanie wyróżnia się wśród znacznie skromniejszej zabudowy Białowieży. Prawdziwy skarb skrywa jednak w środku: unikatowy ikonostas z chińskiej porcelany, który wykonano w Petersburgu.



Naszym zdaniem wizyta w cerkwi św. Mikołaja powinna być punktem obowiązkowym podczas zwiedzania Białowieży.
Informacje praktyczne
Do kościoła możemy wejść za niewielką ofiarą. Dodatkowa opłata pobierana jest za możliwość zrobienia zdjęć. Podczas naszej wizyty cerkiew była otwarta tylko przez krótki fragment dnia. Dni oraz godziny otwarcia wywieszone były na drzwiach, warto więc sprawdzić je od razu po przybyciu.


Rezerwat Pokazowy Żubrów
Nie da się ukryć, że dla większości Polaków Białowieża kojarzy się z żubrami. Być może spotkamy żubra podczas naszych spacerów po lesie, lecz gwarancję zobaczenia go będziemy mieć tylko w Rezerwacie Pokazowym położonym ok. 2 kilometry przed wjazdem do Białowieży.
Nazwa obiektu jest nieco myląca, gdyż w tym niewielkim ogrodzie zoologicznym zobaczymy także rysie, wilki, dziki, łosie, jelenie czy koniki polskie. Warto zwrócić uwagę na żubronie - hybrydy żubra i krowy - przewyższające rozmiarami gatunki od których pochodzą.

Od niedawna Rezerwat Pokazowy wzbogacił się o nowy budynek, gdzie dla najmłodszych zwiedzających przygotowano kilka multimedialnych atrakcji o charakterze edukacyjnym. Będziemy mogli zobaczyć szkielet żubra, dowiedzieć się nieco o zwyczajach tych zwierząt i zagrać w specjalnie przygotowaną grę komputerową.



Informacje praktyczne
Na spokojne zwiedzenie Rezerwatu Pokazowego wystarczy mniej niż godzina. Przed kompleksem przygotowano miejsca parkingowe dla samochodów oraz rowerów. Aktualne godziny otwarcia znajdziecie w dolnej części tej strony.
Bilety zakupimy na miejscu lub online na oficjalnej stronie. Bilet kosztuje 20 zł (ulgowy 12 zł).
Wyprawę do Rezerwatu Pokazowego najlepiej połączyć ze spacerem ścieżką edukacyjną Żebra Żubra. W stronę powrotną możemy wybrać się leśną trasą prowadzącą przez rezerwat krajobrazowy Władysława Szafera. Jej początek znajduje się nieopodal parkingu. Po dotarciu do Białowieży miniemy pomnik symbolizujący Geometryczny Środek Puszczy Białowieskiej.

Żebra Żubra: ścieżka edukacyjna dla całej rodziny
Żebra Żubra to nazwa popularnej ścieżki edukacyjnej o długości około 2,7 km. Trasa rozpoczyna się z parkingu przy drodze łączącej Białowieżę ze wsią Pogorzelce (współrzędne parkingu: 52.703747, 23.829855), a kończy tuż przy Rezerwacie Pokazowym Żubrów.

Trasa prowadzi przez różnorodne oraz malownicze zbiorowiska leśne (m.in. podmokłe olsy oraz lasy bagienne). Podczas spaceru miniemy przewrócone drzewa oraz inne elementy typowe dla krajobrazu Puszczy.
Informacje praktyczne
Żebra Żubra należy do najprostszych i najwygodniejszych ścieżek na terenie BPN. Jej długie fragmenty prowadzą po drewnianej kładce, dzięki czemu jest ona możliwa do pokonania także przez rodzin z małymi dziećmi i wózkami.
Trasę wytyczono już w latach 1978-1980. Pierwotnie zbudowana była z nierówno ułożonych dębowych oraz jesionowych desek. Przerwy pomiędzy nimi przypominały żebra - stąd wzięła się używana do dziś nazwa ścieżki. Kilka lat temu trasę wyremontowano i po nierównościach nie ma już śladu.
Uwaga! Nie ścieżce obowiązuje zakaz jazdy rowerem.


Obelisk ustawiony na pamiątkę polowania Augusta III Sasa
Najstarszym zabytkiem Białowieży jest obelisk z 1752 roku, ustawiony na pamiątkę polowania króla Augusta III Sasa z 27 września 1752 roku. Na pomniku szczegółowo wyliczono wszystkie zwierzęta, które zginęły z rąk władcy oraz jego towarzyszy. Opis wyryto w dwóch językach: polskim i niemieckim. Możemy się z niego dowiedzieć, że zabito aż 42 żubry oraz 13 łosi.

Warto w tym miejscu podkreślić, że XVIII-wiecznym polowaniom daleko było do tych z czasów średniowiecza, kiedy to uzbrojony w kuszę władca szedł do puszczy na spotkanie oko w oko z dzikimi zwierzętami. August III siedział sobie bezpiecznie w altanie, z której strzelał do wybiegających (wypędzanych) w popłochu zwierząt. To była bardziej rzeź niż polowanie.
Obelisk podczas I wojny światowej został wywieziony do Rosji, ale po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej udało się go odzyskać. Obecnie stoi na grobli pomiędzy dwoma stawami, na trasie do Parku Pałacowego.


Dworek Gubernatora: najstarszy budynek Białowieży
Najstarszym zachowanym budynkiem w Białowieży jest niezwykle urokliwy drewniany dworek z 1845 roku. Zabytek powstał u podnóża wzniesienia, na którym od końca XVI wieku stały dworki myśliwskie polskich królów.

Dworek w stylu rosyjsko-szwajcarskim wybudowano na potrzeby administracji rządowej gubernatora grodzieńskiego - stąd jego nazwa. Jako, że do czasu wzniesienia pałacu carskiego była to najbardziej okazała rezydencja w Białowieży, właśnie w niej zatrzymał się car Aleksander II podczas swojego pierwszego polowania w Puszczy, które odbyło się w październiku 1860 roku.
Po wybudowaniu pałacu dworek pełnił różne funkcje. Przez pewien czas mieściło się w nim muzeum z eksponatami nawiązującymi do carskich polowań. Po II wojnie światowej w budynku działała restauracja, a w drugiej połowie lat 80. przedszkole.
Współcześnie w pięknie odrestaurowanym dworku mieści się siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej Białowieskiego Parku Narodowego.


Brama Pałacowa: ostatni ślad po pałacu carskim
Stojącą nieopodal Dworku Gubernatora Brama Pałacowa to jedyne, co przetrwało z pałacu myśliwskiego wzniesionego z inicjatywy cara Aleksandra III. W budynku z czerwonej cegły mieściła się wartownia. Po wojnie budowla miała podzielić los rozebranego carskiego pałacu, ale szczęśliwie udało się ją uratować. Tuż obok bramy stoi budynek dawnych Stajni Kozackich z 1894 roku.

Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego oraz taras widokowy
W nowoczesnym budynku dyrekcji BPN utworzono interaktywne muzeum przyrodniczo-leśne. Placówka zajmuje dwa poziomy, na których przygotowano ponad 20 makiet. Każda z nich przedstawia inne zagadnienie związane z Puszczą.
Na pierwszym poziomie poznamy bliżej żubra, największego europejskiego ssaka lądowego, oraz wszystkie najważniejsze zbiorowiska leśne (w tym grąd, łęg, ols). Na drugim piętrze przedstawiono najważniejszych mieszkańców lasu (ssaki, drapieżniki, ptaki) oraz inne organizmy żywe. Na końcu wystawy zaprezentowano informacje o dawnych mieszkańcach (sprzed czasów królewskich) oraz sposoby wykorzystania Puszczy (m.in. bartnictwo).

Informacje praktyczne
Muzeum zwiedzamy w trakcie trwającej około 50 minut wycieczki z audio-przewodnikiem, a naszym narratorem jest nie kto inny jak... Krystyna Czubówna.
Bilet wstępu kosztuje 16 zł (ulgowy 10 zł). Bilet rezerwujemy na konkretną godzinę. Ponieważ liczba miejsc jest ograniczona, polecamy Wam zakupić wejściówkę z wyprzedzeniem na oficjalnej stronie.
Po zakończeniu zwiedzania udajemy się na taras widokowy, z którego rozpościera się widok na okolicę
Placówka została w całości dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Cytując oficjalną stronę BPN: "Osoby poruszające się na wózkach z łatwością mogą zwiedzać ekspozycję, także poruszać się między piętrami dzięki zainstalowaniu na ekspozycji stałej specjalnej platformy i windy w budynku."




Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia
Na obrzeżach Białowieży, na terenie dawnej wsi Zastawa, powstał prywatny skansen, w którym zebrano przykłady tradycyjnego drewnianego budownictwa ludowego z przedpola Puszczy. Jest to nie lada gratka dla wszystkich sympatyków tradycyjnej architektury.

Historia skansenu sięga 1978 roku. Początek dał mu prof. Anatol Odzijewicz, który zakupił i sprowadził do Białowieży wiatrak typu koźlak odnaleziony we wsi Kotły. Przez kolejne dekady przywieziono lub zrekonstruowano kolejnych kilkanaście obiektów, w tym: następny wiatrak-koźlak, kaplicę, trzy chałupy mieszkalne, budynki gospodarcze (stodoła, drewutnia), ule oraz łaźnię (ruską banię).


Najstarszą budowlą jest kryta strzechą chałupa z 1885 roku, pochodząca ze wsi Czyżyki koło Hajnówki. Największym z budynków jest stara karczma z 1897 roku, którą zaadaptowano na cele mieszkalne.
Informacje praktyczne
Skansen jest własnością prywatną i udostępniany jest do zwiedzania w sezonie turystycznym. Jeśli chcielibyście go odwiedzić, to warto przed przyjazdem zadzwonić pod numer (85) 683 36 28 i sprawdzić dni oraz godziny otwarcia. Bilet kosztuje 10 zł.




Stacja Białowieża Pałac
Stacja Białowieża Pałac to kompleks edukacyjno-rekreacyjny, w skład którego wchodzą plac zabaw dla dzieci, ścieżka dydaktyczna Aleja Gwiazd Puszczy Białowieskiej oraz ogród w stylu angielskim (tzw. Tajemniczy Ogród).

Centralnym punktem kompleksu jest replika stacji kolejowej Białowieża Pałac, we wnętrzu której mieszczą się galeria oraz herbaciarnia, działająca w sezonie letnim. Oryginalny dworzec powstał w 1897 roku, niedługo po doprowadzeniu do Białowieży linii kolejowej. Charakteryzował go niemal pałacowy wygląd, co nie powinno dziwić, ponieważ przeznaczony był na wyłączny użytek cara oraz zaproszonych przez niego gości. W okresie międzywojennym dworzec wykorzystywany był przez prezydenta odrodzonej Rzeczypospolitej, Ignacego Mościckiego.
Oryginalny dworzec nie przetrwał niestety do naszych czasów. Współczesna drewniana budowla jest zaledwie próbą rekonstrukcji - mniejszą od protoplasty z czasów carskich oraz skierowaną w inną stronę.
Dworzec Białowieża Towarowa
Znacznie więcej szczęścia miał drugi z zabytkowych dworców, Białowieża Towarowa, który przetrwał do naszych czasów w stanie bliskim oryginałowi. Co więcej, aż do 1992 roku był on w ciągłym użyciu i obsługiwał regularne połączenia do Białowieży.
Obecnie w jego pięknie odrestaurowanych wnętrzach mieści się ekskluzywna restauracja Carska, będąca wręcz idealnym miejscem na rocznicową lub okolicznościową kolację.

Stacja Białowieża Towarowa powstała w 1903 roku, za czasów cara Mikołaja II. Jej położenie, około 2,5 km na południowy-wschód od centrum Białowieży, nie jest przypadkowe - pełniła ona funkcję pomocniczą i zbudowano ją w celu odciążenia stacji Białowieża Pałac, aby ta mogła skupić się tylko na obsłudze cara i jego gości.
Obok dworca stoją składy pociągów oraz zabytkowa wieża ciśnień z 1903 roku. Co ciekawe, zostały one zaadaptowane na miejsca noclegowe. Do apartamentu na szczycie wieży prowadzą żeliwne schody.


Białowieskie Drezyny
Drezyny to jedna z najnowszych atrakcji Białowieży. Ręcznie napędzane wagoniki kursują po nieużywanej linii kolejowej, prowadzącej z Hajnówki do Białowieży. Wycieczki startują przy przejeździe kolejowym obok dworca Białowieża Towarowa.

Dostępne są dwie trasy:
- Trasa łatwa do stacji Białowieża Pałac (najkrótsza - 4 km w dwie strony, czas trwania około 35 minut). Koszt 100 zł za drezynę.
- Trasa zaawansowana do Grudek (7 km w dwie strony, czas trwania około godziny). Cena 140 zł
Informacje praktyczne
Drezyna przystosowana jest dla max 4 osób, plus ewentualnie dziecko. Obie trasy rozpoczynają i kończą się obok przejazdu kolejowego Białowieża Towarowa.
Więcej szczegółów można znaleźć na tej stronie.
Uwaga! Pamiętajmy, że drezyna napędzana jest jedynie siłą naszych rąk.
Miejsce Mocy
Uroczysko Miejsce Mocy to jedna z tych atrakcji Białowieży (a dokładniej jej okolicy), która może budzić mieszane uczucia. Jeśli odwiedzimy je licząc na niesamowite widoki czy mroczną atmosferę, możemy czuć się lekko zawiedzeni. Na miejscu czeka na nas kilka dużych kamieni, tablica informacyjna ufundowana przez jeden z browarów oraz drewniana wieża.



Z drugiej jednak strony zdaniem radiestetów i parapsychologów miejsce to wyróżnia się silnym, ale pozytywnym promieniowaniem. Przypuszcza się, że w okolicy niegdyś znajdowały się ludzkie siedziby, ale o bliżej niezidentyfikowanym charakterze. Możliwe, że specyficzny układ kamieni nie jest przypadkowy, a miał związek z dawnymi pogańskim wierzeniami.

Informacje praktyczne
Miejsce Mocy leży niecałe pięć kilometrów na południowy-zachód od Białowieży. Możecie dostać się tam na kilka sposobów. Najłatwiej jest dojechać rowerem lub samochodem. Niecały kilometr po minięciu ostatnich zabudowań Białowieży skręcamy w lewo w leśną drogę (współrzędne skrętu: 52.69570353950, 23.81426277907) i kierujemy się dalej prosto przez około 2,5 km. Jeśli jedziemy samochodem, to może zostawić go na parkingu przed torami (współrzędne parkingu: 52.684725490 23.78684801014). Od parkingu do uroczyska prowadzi leśna ścieżka o długości około kilometra.
Alternatywą są około 5-kilometrowy spacer z samej Białowieży.

Park Pałacowy w stylu angielskim
Rozległe założenie parkowe o powierzchni 50 ha powstało pod koniec XIX wieku i od początku stanowiło integralną część kompleksu pałacowego. Fundator ogrodu, car Aleksander III, nie szczędził środków na swoją nową rezydencję. Do pomocy zaprosił znanego planistę i projektanta ogrodów Waleriana Kronenberga, z którym współpracował wcześniej przy projekcie parku otaczającego drewniany pałac w Spale. Architekt ten zapisał się na kartach historii jako twórca ponad 300 założeń ogrodowych.
Park zaprojektowano w stylu angielskim, charakteryzującym się nieregularnymi ścieżkami oraz wyglądem zbliżonym do naturalnego. Do Białowieży sprowadzono około 200 gatunków drzew i krzewów, także z odległych terytorium Azji. Do naszych czasów przetrwało prawie 100 z nich.
Na przełomie XIX/XX wieku powstało wiele budynków towarzyszących pałacowi. Część z nich służyła potrzebom dworu i służby, a inne stanowiły zaplecze gospodarczo-przemysłowe (m.in. stajnie czy młyn). Na terenie parku zachowało się niemało z nich. Są to m.in.: Młyn (1984 r.), Dom Marszałkowski (1904 r.), Arsenał (1894 r.), Dom Łaźni (1894 r.) czy Dom Myśliwski (1894 r.). Wszystkie z wymienionych (z wyjątkiem Domu Myśliwskiego) leża koło siebie.

Kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus
Ten neorenesansowy kościół z pierwszej połowy XX wieku swoją formą na myśl przywodzi pałac lub skrzydło zamkowe. Będąc w okolicy warto zajrzeć do środka, gdzie zobaczymy ołtarze oraz konfesjonały wykonane z pni i konarów.


Gdzie spać w Białowieży?
Białowieża niemal w całości stanowi miejscowość turystyczną. Na każdym kroku natrafimy na ogłoszenia o wolnych kwaterach czy apartamentach o różnorodnym standardzie.
My ostatnim razem zatrzymaliśmy się... nad stacją benzynową w Apartamentach Galerii Trunków. Pokój był w bardzo wysokim standardzie. Dostępne były również droższe pokoje w domku obok.
Jeśli chcielibyście zatrzymać się w wyjątkowym miejscu (np. w odrestaurowanym wagonie kolejowym lub w zabytkowej wieży ciśnień), lecz trochę dalej od centrum, trudno o lepsze miejsce niż Apartamenty Carskie. W cenę noclegu wliczone jest śniadanie.


Swój własny obiekt noclegowy posiada również inna z popularnych białowieskich restauracji. Apartamenty Stoczek 1929 mieszczą się w tradycyjnej (i niezwykle urokliwej) drewnianej chacie. Wielu gości chwali sobie śniadania.

Cynamonka: stały towarzysz śniadań
Jednym z przysmaków, który zakupimy w niemal każdym sklepie i sklepiku w Białowieży (o ile wcześniej całych zapasów dziennych nie wykupią inni turyści), są białowieskie cynamonki. Te słodkie, poskręcane i wypełnione cynamonem bułki stały się nieodłącznym towarzyszem naszych śniadań (zrobiliśmy nawet ich małe zaopatrzenie przed opuszczeniem Białowieży).

Cynamonki sprzedawane są w szczelnie zapakowanych zestawach po dwie sztuki. Może nie jest to zbyt ekologiczne, ale z drugiej strony dzięki temu bułeczki nie wysychają i możemy zjeść je ze smakiem nawet po kilku godzinach.
![[Cynamonki]](https://www.podrozepoeuropie.pl/system/gallery/images/images/000/016/519/large/cynamonki.jpg?1608483726)
Gdzie zjeść w Białowieży?
Odwiedzając Białowieżę nie powinniśmy mieć problemu ze znalezieniem lokalu serwującego lokalną kuchnię. W miasteczku działają zarówno drogie (nawet bardzo) restauracje, jak i tańsze bistra.
My z czystym sumieniem możemy polecić dwa miejsca należące do kategorii tych droższych. Inne, jak np. bardzo popularna Babushka, nie do końca spełniły nasze oczekiwania.


Restauracja Stoczek 1929
Pyszne jedzenie, urokliwy wystrój i przyjemna atmosfera - wszystko to znajdziecie w restauracji Stoczek 1929. W ich menu królują lokalne potrawy nawiązujące do bogatej i wielokulturowej tradycji regionu, przygotowywane ze starannie wyselekcjonowanych, naturalnych składników.


My zamówiliśmy m.in. soliankę rybną, która była dobrze doprawiona, ale nie mogła by zastąpić nam głównego dania i nadaje się bardziej jako przystawka. Kartacze z dziczyzną są z kolei bardzo treściwe i nadają się idealnie na posiłek po wielogodzinnej aktywności fizycznej w Puszczy. Nam do gustu przypadł zwłaszcza ich farsz. Piwoszom możemy polecić lane z beczki piwo typu Pils z hajnowskiego browaru Markowy.
Wnętrze Stoczka wypełniają odlane z porcelany rzeźby zwierząt (żubrów, niedźwiedzi czy rysi) oraz obrazy.



Restauracja Carska
Zanim wybierzemy się do Carskiej warto wcześniej zapoznać się z cenami, które jak na polskie warunki należą do bardzo wysokich. Nie można jednak zaprzeczyć, że potrawy tu serwowane powinny zadowolić nawet bardzo wymagających smakoszy, a atmosfera dawnego carskiego dworca idealnie nadaje się na wyjście rocznicowe lub na specjalną okazję.


My z naszej strony możemy polecić pyszną soliankę mięsną oraz tatar z jelenia. Trafiliśmy również na ozorki z dziczyzny, ale danie to jest na tyle specyficzne, że należy je zamawiać tylko na własną odpowiedzialność!


Nawet jeśli nie planujecie normalnego posiłku, warto zajrzeć do Carskiej na ich słynną bezę. Rozmiar porcji jest na tyle duży, że spokojnie można zamówić jedną porcję na dwie osoby.




Historia
Początki Białowieży i spór o pochodzenie nazwy
Puszcza przetrwała w stanie pierwotnym dzięki odwiecznej pasji władców do polowania. Bardzo szybko tereny te upodobali sobie polscy królowie, którzy włączyli Puszczę do kategorii dóbr stołowych - co oznaczało, że należały do nich wszystkie czerpane z niej dochody. Pod ścisłą ochroną znalazły się drewno oraz zwierzyna, a na mieszkańców polujących na terenie królewskiego lasu czekała niechybna śmierć. Rzeczypospolita przez stulecia była potężnym i rozległym państwem, mogącym pozwolić sobie na utrzymywanie całego lasu jako parku do polowania.
Najstarsze wzmianki o Puszczy Białowieskiej pochodzą z kronik Jana Długosza. Opisywał on polowanie króla Władysława Jagiełły z 1409 roku, który gromadził zapasy przed starciem z Zakonem Krzyżackim.

Po nim do Puszczy przybywali, zazwyczaj jesienią, kolejni polscy królowie wraz z zaproszonymi gośćmi. Ich pierwszą siedzibą był nieistniejący już drewniany zameczek myśliwski wielkich książąt litewskich, wzniesiony prawdopodobnie w XIV wieku. Przypuszcza się, że pierwotnie osada znajdowała się tam, gdzie teraz leży uroczysko Stara Białowieża.


ZDJĘCIA: 1. Kościół św. Teresy Dzieciątka Jezus; 2. Dworek Gubernatora;
Dwór ten już wtedy nazywano Białowieżą, choć nie ma zgodności co do pochodzenia tej nazwy. Teorii jest kilka. Może ona pochodzić z języka jaćwieskiego i od słowa "bialo wiesu", oznaczającego miejscowość nad mokradłami. Jeśli zapytamy o to przewodnika po polskiej stronie, możemy usłyszeć historię o królu Władysławie Jagielle. Pewnego razu miał on wracać z polowania. Gdy zbliżał się do dworu, jeden z towarzyszy zapytał go, jak właściwie chciałby nazwać swój dwór. Władca spojrzał w stronę zamku i ujrzawszy bieloną wieżę bez namysłu rzekł - biała wieża. Po stronie białoruskiej skłaniają się z kolei ku hipotezie, że nazwa nawiązuje do XIII-wiecznej wieży leżącej na terenie białoruskiego miasta Kamieniec. W okresie średniowiecza mogła ona mieć jasny odcień lub być pomalowana na biało.

Częste podtopienia sprawiły, że w drugiej połowie XVI wieku dwór myśliwski przeniesiono 5 km na południowy-wschód, zachowując przy tym starą nazwę Białowieża. Nowy pałac myśliwski, ufundowany prawdopodobnie przez Zygmunta III Wazę, wzniesiono na wzgórzu - dokładnie tam, gdzie mieści się muzeum oraz dyrekcja BPN. Wazowska rezydencja przestała istnieć w trakcie wojen polsko-szwedzkich.

Ostatni dwór myśliwski królów Polski i Wielkich Książąt Litewskich powstał w XVIII wieku. W 1752 roku przebywał w nim król August III. Na pamiątkę jego polowania wzniesiono obelisk, na którym wyryto "osiągnięcia" władcy. Monument ten przetrwał do naszych czasów - opisaliśmy go już wcześniej.
Ostatnim polującym w Puszczy polskim królem był Stanisław August Poniatowski w 1784 roku. Dawny królewski dwór myśliwski najpierw splądrowały wojska francuskie w 1812 roku, a w trakcie powstania listopadowego w 1831 roku zrównano go ostatecznie z ziemią.

Czasy carskie oraz historia nieistniejącego pałacu
Po rozbiorach Puszcza Białowieska znalazła się w granicach Imperium Rosyjskiego. Pierwszym carem przybyłym do Białowieży na polowanie był Aleksander II, który w dniach 6-7 października 1860 roku zorganizował łowy dla swoich pruskich i austriackich gości. Na pamiątkę tego wydarzenia wzniesiono posąg żubra naturalnej wielkości, stojący obecnie w Spale. Był to jednak wyjątek, gdyż na co dzień car polował w innych lokalizacjach.

Dopiero jego następca, Aleksander III, wybrał Puszczę na miejsce swoich corocznych jesiennych polowań i włączył ją do prywatnych dóbr carskich. Decyzja ta była brzemienna w skutkach dla niewielkiej Białowieży. W 1889 roku rozpoczęto budowę okazałego i godnego władcy pałacu. Na jego lokalizację wybrano wzgórze, na którym dawniej mieściły się dwory myśliwskie polskich królów.

Budowa trwała 13 lat. Dwukondygnacyjny pałac powstał na planie wydłużonego prostokąta z dwoma wieżami: okrągłą oraz wieloboczną. Jego projektantem był inżynier wojskowy, hrabia Mikołaj de Rochefort. Budowlę wzniesiono z czerwonej i żółtej cegły, a w jej wnętrzu znajdowały się aż 134 pomieszczenia!
Wokół pałacu wytyczono rozległy Park Pałacowy z wieloma zabudowaniami, z których część przetrwała do naszych czasów. W 1897 roku do Białowieży doprowadzono linię kolejową i zbudowano reprezentacyjny dworzec.
Aleksandrowi III udało się przybyć do Puszczy zaledwie raz. Jego następca, car Mikołaj II, odwiedził Białowieżę sześciokrotnie - po raz pierwszy wspólnie z ojcem, następnie cztery razy z rodziną. Ostatnim razem pojawił się samotnie w 1915 roku, niedługo przed wycofaniem się Rosjan z Podlasia.

Wycofujący się Rosjanie wywieźli całe ruchome wyposażenie, które ozdabia dziś jeden z pałaców w Moskwie. Rezydencja przetrwała I wojnę światową, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w pałacu urządzono apartamenty prezydenta oraz pokoje dla jego najważniejszych gości.
Podczas II wojny światowej budynek stał się siedzibą władz okupacyjnych i aparatu bezpieczeństwa. Skazywano w nim polskich partyzantów oraz ludność podejrzewaną o ich wspieranie. Karą była śmierć - wyroki wykonywano w lesie, w tym na obszarze znajdującym się obecnie w granicach rezerwatu Ścisłego.
W nocy z 16 na 17 lipca 1944 roku pałac stanął w płomieniach. Winnymi podpalenia byli współpracujący z Niemcami członkowie oddziałów węgierskich. Budynek przetrwał w stanie umożliwiającym odbudowę, ale się jej nigdy nie doczekał. W październiku 1960 roku podjęto decyzję o ostatecznym rozebraniu pozostałości pałacu, na miejscu którego zbudowano hotel Iwa oraz Muzeum Przyrodnicze.
Po monumentalnym pałacu carskim nie ma już śladu. Zachowała się jedynie brama pałacowa, stanowiąca zaledwie 1/30 oryginalnego założenia.
Obecnie na wzgórzu stoi nowoczesny kompleks budynków mieszczący m.in.: dyrekcję BPN, muzeum, hotel, punkt informacji turystycznej oraz restauracja.
Białowieża dziś
Współczesna Białowieża powstała z połączenia osady Białowieża oraz okolicznych wsi (Centura, Krzyże, Stoczek, Tropinka, Wojciechówka oraz Zastawa). W zgodzie żyją tu wierni prawosławni, katolicy i baptyści. Większość mieszkańców pracuje w turystyce.
W mieście zachowały się przykłady tradycyjnej drewnianej zabudowy. Wiele z nich przetrwało przy ulicy Waszkiewicza i chociaż na pierwszy rzut oka mogą wydawać się podobne (charakterystyczny układ okien), wprawne oko szybko dostrzeże różnice.

