Nieoczywiste miejsca nad jeziorem Garda - 10 atrakcji poza utartym szlakiem

Istnieje pewien kanon miejsc, które odwiedza większość przybywających nad jezioro Garda: Sirmione, Limone sul Garda czy Monte Baldo. Opisaliśmy je wszystkie w rozbudowanym przewodniku Jezioro Garda - atrakcje, zwiedzanie, informacje praktyczne.

Warto jednak zboczyć spoza utartego szlaku i zobaczyć też kilka mniej oczywistych miejsc. Aby Wam to ułatwić, przedstawiliśmy propozycje miast i atrakcji, na które natrafiliśmy podczas naszych podróży i zrobiły na nas spore wrażenie.

Lazise z murami obronnymi

Świetny przykład mniej znanej miejscowości nad Gardą, która może pochwalić się wieloma zabytkami. Początki osadnictwa sięgają czasów prehistorycznych (osada na palach), a w okresie średniowiecza miasteczko cieszyło się cesarskimi przywilejami. Rządzący tu następnie przedstawiciel rodu Della Scala rozbudowali mury miejskie i zamek tworząc prawdziwą twierdzę. Nic więc dziwnego, że kiedy Werona dostała się pod władzę Wenecji mieszkańcy Lazise wywołali bunt. Musieli jednak ulec przeważającym siłom wroga.

Na całe szczęście do naszych czasów przetrwała większość murów miejskich z trzema bramami. Warto zwrócić uwagę na zachodnią bramę św. Zenona - obok znajduje się współczesna mozaika przedstawiająca świętego w stroju biskupim z przywieszoną do pastorału żyłką i rybą (św. Zenon jest patronem wędkarzy). Mury najlepiej prezentują się od południowego zachodu gdzie widać też potężny zamek (Castello Scaligero, Via Castello 13). Niestety budowla znajduje się dziś w rękach prywatnych i możemy podziwiać ją tylko z zewnątrz.

W okolicach portu zobaczymy dawny dom celny zbudowany przez Wenecję (Dogana veneta, Piazzetta Partenio 13) - obecnie w rękach miasta, wynajmowany osobom prywatnym jako sala konferencyjna lub restauracyjna. Tuż obok wznosi się kościół św. Mikołaja (Chiesa di San Nicoló, Via Fontana 5). Jest to jedna z najstarszych świątyń nad Gardą, wybudowana w XII wieku - od tego czasu wielokrotnie przebudowywana i dewastowana. Po drugiej stronie niewielkiego basenu portowego widać duży pomnik poległych w czasie I wojny światowej (przy wysokiej kolumnie rzeźba żołnierza z boginią zwycięstwa na dłoni, elementy ogrodzenia wykonane ze szrapneli). Główną świątynią miasta jest dziś neoklasyczny kościół św. Zenona (Chiesa Santi Zenone E Martino, Via Chiesa 2).

Z zachowanych willi najciekawsza wydaje się Villa La Pergolana, która powstała w XIX wieku na miejscu dawnego klasztoru (na jej terenie przetrwał niewielki kościół). Niestety obecnie znajduje się w rękach prywatnych i nie jest udostępniona do zwiedzania (lokalizacja: 45.513939, 10.731385).

Na południu możemy spędzić trochę czasu na kamienistej plaży obok dużego kempingu Spiaggia D'Oro. Jeśli mamy ochotę na spacer możemy przejść się północ kilkukilometrową promenadą aż do Bardolino (po drodze mijamy wioskę Ciasno z niewielkim Muzeum Ornitologicznym - Museo Sisàn, Via Giovanni Federico Marzan 24/3).

Arco

Położone ok. 6 kilometrów od brzegu jeziora Arco wyróżnia się nieco łagodniejszym klimatem. Z tego względu miejscowość przez wiele lat pełniła funkcję sanatorium, do którego zjeżdżali przedstawiciele europejskiej arystokracji i bogatego mieszczaństwa. Bywał tu austriacki poeta Rainer Maria Rilke (odwiedzał przebywającą w sanatorium matkę), Thomas Mann, Franz Kafka a nawet przyszły król Czarnogóry Mikołaj I Petrowić-Niegosz. Pozostałością po czasach tamtej świetności jest dawny budynek kasyna i tzw. altana muzyczna (Viale Magnolie 9).

Stąd już całkiem niedaleko do starego miasta, którego krajobraz zdominowała sylwetka kolegiaty Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (Santa Maria Assunta, Piazza Canoniche 6). Jest to jeden z największych kościołów w okolicy. Wybudowany został w roku 1613. Wiele elementów jego wyposażenia (np. witraże) zakupiono dzięki wsparciu finansowemu przebywających w mieście arystokratów. Warto zwrócić uwagę na ciekawe ołtarze w tym: rzeźbiony ołtarz główny (scena Wniebowzięcia NMP), ołtarz Archaniołów (z obrazem przedstawiającym patronów) oraz ołtarz św. Marii Magdaleny (u dołu umieszczono relikwiarz ze szczątki nieznanej z imienia męczennicy tzw. św. Innocenti).

Warto odbyć też spacer po uliczkach tutejszej starówki i przyjrzeć się trochę zabytkowym fasadom takich budowli jak Palazzo Marchetti o di San Pietro (Piazza Carlo Marchetti 2) z pięknymi freskami pod okapem czy Palazzo dei Panni (Via Giovanni Segantini 9) gdzie dziś mieści się Biblioteka Miejska i Galeria Miejska. Zachowały się tu również dwa barokowe kościoły: św. Anny (Chiesa Sant'Anna, Via Sant'Anna 66) i św. Józefa (Chiesa di San Giuseppe, Via Giovanni Segantin).

Bodaj najciekawszym zabytkiem miasta jest górujący nad nim średniowieczny zamek. Do naszych czasów przetrwały dwie wieże (z częściowo zachowanymi freskami) oraz część murów obwodowych. Wstęp do zamku jest biletowany: koszt 3,50€ (bilet ulgowy 2,50€) [aktualizacja kwiecień 2019]. Poza sezonem budowla otwarta jest tylko w weekendy. Nawet jeśli nie wejdziemy do środka warto wspiąć się na wzgórze zamkowe - można przespacerować się po parku z agawami i zobaczyć piękną panoramę okolicy. Ze wzgórza najlepiej zejść przez Via Orbia oglądając przy okazji średniowieczną bramę Porta Stranfora. Po jej przekroczeniu znajdziemy się tuż obok miejskiego ogrodu botanicznego (Arboreto di Arco, Via Fossa Grande) - wstęp darmowy [aktualizacja kwiecień 2019]. W okolicy przetrwało kilka ciekawych willi. Dawniej można było zobaczyć zabytkowy dom łódzkich fabrykantów z rodu Biedermannów - dziś wznosi się tu nowoczesne osiedle mieszkaniowe. Pomiędzy ogrodem a miastem zobaczymy maleńki kościółek św. Bernardyna ze Sieny (Via San Bernardino). W środku zachowała się ciekawa rzeźba Maria Bambino czyli Maryi przedstawionej jako dziecko adorowane przez dwa anioły.

Na zachód od Arco mieści się wioska Tenno, na terenie której można odwiedzić ciekawy rezerwat przyrodniczy z wodospadem i jaskinią czyli Cascate del Varone.

Okolice Arco to świetna okazja do uprawiania wspinaczki skałkowej, turystyki rowerowej i spacerów po wyznaczonych szlakach turystycznych (często prowadzą do zabytkowych kościołów i kaplic).

Bardolino - stolica wina

Niewielkie miasteczko leży na wschodnim wybrzeżu jeziora Garda. W jego centrum przetrwało kilka zabytków. Wymienić trzeba przede wszystkich neoklasyczny kościół św. Mikołaja i św. Sewera (Parrocchia S.S. Nicolò e Severo, Piazza G. Matteotti 2) zbudowany w latach 1830-1844. Pomiędzy klimatycznymi uliczkami dojrzymy tu i ówdzie resztki dawnych murów miejskich i średniowiecznych fortyfikacji. W niewielkim porcie wystawiono ekspresyjny pomnik poległych (Monumento ai Caduti). Rzeźba przedstawia żołnierza trzymającego ciało towarzysza broni i wydrapującego nożem słowa "PRO PATRIA". Z tutejszych willi najciekawsza wydaje się Villa Guerrieri (Via San Martino) wybudowana w XIX wieku na terenie dawniejszej rezydencji. Dziedziniec jest otwarty dla turystów, od jakiegoś czasu działa tu winiarnia Borgo Bardolino. Wprawdzie winnice położone są poza miastem, ale firma oferuje możliwość wycieczki na teren upraw.

Trzeba przyznać, że to właśnie winnice przyciągają do Bardolino najwięcej turystów. Na południowy wschód od miasta działa kilka sporych winiarni znanych chociażby z czerwonego wytrawnego wina o nazwie Bardolino. Wyznaczono 16-kilometrowy szlak turystyczny dzięki, któremu będziemy mogli obejrzeć uprawy winorośli lub skorzystać z degustacji trunków.

Z tutejszych winnic warto wymienić: Guerrieri Rizzardi Winery, Zeni (Via Costabella 9), Villa Calicantus (Via Concordia 13), Winery Costadoro (Via Costa D' Oro 5), Valetti Luigi Winery (Via Pragrande 8) i wiele innych.

Czas zwiedzania miasta: 1-1,5 godziny plus ewentualna wizyta w winnicach.

Garda

Mimo tego, że nazwa mogłaby sugerować największy ośrodek miejski nad jeziorem to Garda jest niewielkim miasteczkiem i nie wyróżnia szczególnie interesującymi zabytkami. Mimo to pozostaje bardzo ważnym ośrodkiem turystycznym (lubianym zwłaszcza przez niemieckich turystów). Co ciekawe w 1913 roku miesiąc miodowy w Gardzie spędzili późniejszy laureat Nagrody Nobla Otto Hahn (za prace nad rozszczepieniem atomu) i jego żona Edith Junghans. Ich pobyt został upamiętniony specjalną tablicą.

Jednym z najciekawszych zabytków miasteczka jest kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Chiesa Santa Maria Assunta, Piazza Canoniche 6). Budowę świątyni rozpoczęto w roku 1530, ale ukończono dopiero w 1764 (przyczyną były problemy finansowe mieszkańców). Większość wyposażenia pochodzi już z XIX wieku chociaż niektóre ołtarze boczne pamiętają jeszcze epokę baroku.

Na terenie starego centrum przetrwało kilka zabytkowych budynków w tym Palazzo Fregoso (Corso Vittorio Emanuele 37) gdzie przebywał włoski pisarz Matteo Bandello (jego teksty są często wskazywane jako źródło inspiracji Szekspira). W okolicach portu ciekawą fasadę zachował budynek dawnego zwierzchnika z ramienia Wenecji czyli pochodzący z XVI wieku Palazzo del Capitani (Piazza Catullo). Pomiędzy wąskimi uliczkami starówki przetrwała wzniesiona z kamienia Wieża Zegarowa (Torre dell'Orologio, Corso Vittorio Emanuele 5). W mieście zwiedzić można też Muzeum Jeziora Garda (Museo Territoriale del Lago di Garda, Lungo Lago Regina Adelaide 10a).

Zobaczymy tu również jedną z najpiękniejszych willi nad całym jeziorem czyli Villa Albertini. Posiada charakterystyczną czerwono-żółtą fasadę z czterema bajkowymi wieżyczkami. Wprawdzie budowla nie jest udostępniona do zwiedzania, ale jej fasada jest widoczna od strony bramy. Obiekt znajduje się przy Strada Regionale 249, 12. W mieście będziemy mogli napić się wina i limoncello domowej roboty. Taka okazja trafi się np. w winiarni "il Cicheto" (Via XX Settembre 31). Ceny wina wynoszą tu od 1 do 3€ za kieliszek. [stan na luty 2019]

Trzy kilometry na zachód od miasteczka możemy wypocząć na terenie niewielkiego półwyspu. Poza płatną plażą, kilkoma barami i hotelami można odpocząć w parku Baia delle Sirene. Wstęp na teren kompleksu jest płatny.

Czas zwiedzania miasta: 1-1,5 godziny (plus ewentualna wizyta w Baia delle Sirene).

Gargnano z willą Mussoliniego

Historia tego miasta nie wyróżnia się niczym szczególnym (niewielka osada w starożytności, walki rodów w czasach nowożytnych i zmiany przynależności państwowej w XIX wieku, wreszcie modny kurort w granicach niepodległych Włoch). Świadkiem historycznych zawirowań był dawny klasztor Franciszkanów (Via Roma 47). Na jego terenie odkryto dwa pogańskie ołtarze (Neptuna i lokalnego bóstwa Revino). Turyści mogą wejść na niewielki dziedziniec klasztorny. Można zwiedzić również zabytkowy kościół, w którym zachowało się sześć dawnych ołtarzy. W prawej nawie na podłodze zobaczymy ciekawe epitafium z 1688 roku (kościotrup trzymający zwój). Co ciekawe budowla, która w XIX wieku straciła sakralny charakter była zagrożona rozbiórką. Na szczęście na początku XX wieku władze Włoch uznały klasztor za zabytek o dużym znaczeniu dla kraju. Przed kościołem, za kratą, widać nietypową kamienną konstrukcję - to pochodzący z XIV wieku sarkofag.

Obecnie najważniejszą świątynią miasta jest kościół św. Marcina (Chiesa di S. Martino, Via Don Primo Adami 46) wybudowany w XIX wieku na miejscu starszej świątyni. W środku zobaczymy kilka ciekawych dzieł sztuki pochodzących z XVII-XVIII wieku.

Interesującym przykładem architektury willowej jest Villa Feltrinelli (Via Rimembranza 38). Wybudowana w 1892 roku przez rodzinę Feltrinelli stała się w czasach republiki Salo siedzibą Mussoliniego. Dziś na terenie wystawnej rezydencji działa ekskluzywny hotel. Idąc od centrum do obiektu możemy odpocząć na niewielkiej plaży z ogrodem (45.690976, 10.668709).

W Gargnano zwiedzimy jeszcze pokazową hodowlę cytrusów Limonaia the Malora (Via della Libertà 2, więcej informacji tutaj) oraz imponującą Villę Bettoni (Via della Libertà). Planując przyjazd do tego miasteczka pamiętajmy, że Gargnano jest rozciągnięte wzdłuż wybrzeża na przestrzeni około 4 kilometrów. Niewielki port znajduje się w centrum miasta.

Nago-Torbole

Strome skały wznoszące się nad jeziorem były zamieszkiwane przez człowieka już w czasach prehistorycznych. Strategiczne położenie miejscowości wykorzystali w XV wieku Wenecjanie. Podczas wojny z rodem Viscontich Serenissima przeprowadziła tu operację "Galeas per montes" polegającą na przeciągnięciu przez góry floty wojennej. Dzięki sile ludzkich mięśni, zwierzętom pociągowym i specjalnym urządzeniom udało się zwodować tu ponad 30 łodzi. Wprawdzie poniosły one klęskę w bitwie na wodach jeziora, ale dało to Wenecji czas na budowę w Nago-Torbole kolejnej floty, która zapewniła im ostateczne zwycięstwo. Turyści na dużą skalę zaczęli przybywać tutaj dopiero po drugiej wojnie światowej. Miłośnicy windsurfingu mają świetne warunki do uprawiania sportu - wiatry są dość silne i co najważniejsze stałe. Nic więc dziwnego, że w 1980 roku zorganizowano w Nago-Torbole Mistrzostwa Świata w windsurfingu.

Położenie miasta sprawiło, że władze austriackie podjęły decyzję o budowie sieci fortyfikacji. Fakt ten był spowodowany drugą wojną o niepodległość Włoch, którą Austro-Węgry przegrały. Linia obrony przebiegała między innymi przez Nago-Torbole. Powstało wtedy kilkadziesiąt obiektów, z których na terenie miasta przetrwał m.in. fort Nago (lokalizacja 45°52'39.0"N 10°53'13.3"E) - zachowany w dobrym stanie i wyremontowany.

Nieco mniej szczęścia miał położony kilkaset metrów dalej zamek Penede. Założony na miejscu prehistorycznych budowli obronnych przetrwał do XVIII wieku kiedy to został podpalony przez wojska francuskie. Dziś zabezpieczony w formie trwałej ruiny, umożliwia podziwianie panoramy jeziora (lokalizacja: 45.873926, 10.886446).

Geologiczną ciekawostką jest "Marmitte dei giganti" czyli marmit lub garniec lodowcowy. Jest to rodzaj zagłębienia powstałego poprzez działanie lodowca. Obiekt znajduje się przy zakręcie drogi z More (45°52'49.8"N 10°53'08.0"E). Przed wizytą w tym miejscu warto zdać sobie sprawę, że dla większość laików w tutejszym marmicie zobaczy jedynie stromą skałę.

Można odwiedzić również kościół św Andrzeja (Chiesa di S. Andrea, Via Della Chiesa 3) z XVIII wieku z elementami architektonicznymi pochodzącymi z poprzedniej świątyni. Ci, którym mało zapierających dech w piersiach widoków mogą udać się na spacer specjalną ścieżką widokową (Sentiero Busatte Tempesta). Czas przejścia całej drogi to godzina i 15 minut.

Toscolano-Maderno z muzeum papieru

Współczesne duopolis to efekt połączenia się w 1928 roku dwóch miasteczek rozdzielonych rzeką Toscolano. Historia osadnictwa na tym obszarze sięga czasów rzymskich - przykładem są ruiny rzymskiej willi Nonii Arrii (Piazza SS. Maria del Benaco). Budowla należała do jednej z najbardziej wpływowych rodzin tego regionu - w sezonie turystycznym w weekendy można zwiedzić odnalezione przez archeologów resztki domostwa. Tutejsze osady słynęły niegdyś z produkcji papieru - szacuje się, że już w XIV wieku w okolicy prężnie działały papiernie. Zakłady takie powstawały nad miejscowym potokiem - dziś ta dolina zwana jest Valle delle Cartiere (dosł. Dolina Papierni) można wybrać się na pieszą wycieczkę szlakiem turystycznym. Podczas naszej wyprawy będziemy mogli zwiedzić również Muzeum Papieru (Museo della Carta, Via Valle delle Cartiere) - więcej informacji na temat zwiedzania i godzin otwarcia znajdziemy na oficjalnej stronie.

Z zabytków sakralnych wymienić należy romański kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Maderno (Chiesa di Sant'Andrea Apostolo, Piazza San Marco 16) oraz położone kilka kilometrów od centrum Santuario di Supina (ośrodek kultu maryjnego). Budownictwo świeckie reprezentują: Palazzo Gonzaga (Via Benamati 18) i Palazzo Bulgheroni (Via Benamati 79). Z Maderno przez cały rok kursują promy do Torri del Benaco.

Torri del Benaco z kolejnym zamkiem rodu della Scala

To jedna z tych miejscowości, która spodoba się zarówno szukającym ciekawostek architektonicznych jak i miłośnikom spotkań z naturą. Najbardziej znanym i imponującym zabytkiem jest zamek rodu della Scala czyli Castello Scaligero (Viale Fratelli Lavanda 2). Jego historia jest dość typowa dla tego rodzaju budowli - we wczesnym średniowieczu na fundamentach rzymskiego castrum powstaje zamek, który następnie zostaje rozbudowany przez władców z Werony. Jest jednak coś co wyróżnia fortecę z Torri del Benaco: w XVIII wieku, kiedy rozwój techniki uczynił zamki bezużytecznymi, całość przebudowano na hodowlę cytrusów. Stąd właśnie nietypowy wygląd Castello Scaligero. Dziś zwiedzający mogą obejrzeć wystawę poświęconą regionalnym tradycjom oraz zobaczyć działającą nadal uprawę zwaną "limonaia".

Najważniejszą świątynia miasta jest kościół pw. Piotra i Pawła (Chiesa SS Pietro E Paolo, Vicolo Chiesa) wybudowany w XVIII wieku na miejscu starszej świątyni. Wspomnieć należy jeszcze o kościele pw. Trójcy Świętej (piazza Calderini 7) - wybudowanym w XIV wieku, ale poważnie zniszczonym podczas I wojny światowej. Dzisiejsza świątynia to efekt odbudowy z 1920 roku. Dla regionu istotny jest kult bł. Józefa Nascimbeni, urodzonego właśnie w Torri del Benaco, księdza i założyciela zgromadzenia Małych Sióstr Św. Rodziny.

Około sześć kilometrów na północ od Torri del Benaco można zwiedzić Grotta La Tanella z częściowo zachowaną szatą naciekową (jaskinia była intensywnie eksploatowano przez mieszkańców w XX wieku). Z Torri del Benaco przez cały rok przepłyniemy promem do Toscolano-Maderno.

Wyspy

Na wodach jeziora znajduje się pięć wysp, z których cztery dostępne są dla turystów. Oto one:

• Isola del Garda - Od czasów średniowiecznych aż do epoki napoleońskiej istniał tutaj klasztor (początkowo benedyktynów, a potem franciszkanów). Następnie wyspa przeszła w ręce arystokracji, której przedstawiciele wznieśli tam willę zwaną dziś Borghese-Cavazza. Rodzina Cavazza posiada ów obszar do dziś, ale posiadłość można zwiedzić po wykupieniu odpowiedniej wycieczki. Więcej informacji o wycieczkach i miejscach skąd wypływają statki (najczęściej z Salo) znajdziemy tu.
• Isola del Sogno i Isola dell'Olivo - Tak zwane "Wyspa Marzeń" i "Wyspa Oliwek" znajdują się kilkanaście metrów od brzegu (okolice Malcesine). Latem można się tu dostać piechotą (poziom wody znacznie się obniża). Wtedy też brzegi tych wysepek wykorzystywane są jako skalne plaże.
• Isola di San Biagio - Nazywana również Wyspą Królików (od pojawiających się tam owych zwierząt) posiada prywatną plażę z barem, zarządzaną przez pobliski camping San Biagio.
• Isola di Trimelone - Jedyna z wysp zamknięta dla ruchu turystycznego. Latami zarządzana przez wojsko stała się składowiskiem materiałów wybuchowych. O tym, że niewybuchy to nie legenda przekonali się okoliczni mieszkańcy w latach 50. kiedy to niespodziewana eksplozja doprowadziła do wielodniowego pożaru.