Janowiec atrakcje - zamek i inne ciekawe miejsca

Janowiec to niewielkie miasteczko leżące w zachodniej części województwa lubelskiego, słynące z malowniczych ruin zamku wzniesionego na szczycie wysokiej skarpy wiślanej.

Janowiec znajduje się nieco w cieniu sąsiedniego Kazimierza Dolnego. Obie miejscowości rozdziela Wisła: Janowiec leży po stronie północnej, a Kazimierz południowej. Niestety, przejazd lądowy pomiędzy nimi wymaga niemal 40 kilometrowej podróży przez Puławy. Na szczęście istnieje również krótsza, promowa przeprawa przez królową polskich rzek, o której napisaliśmy w dalszej części naszego przewodnika.

Jak zwiedzać Janowiec?

Zwiedzanie Janowca możemy podzielić na dwa obszary. Na wysokiej skarpie wiślanej stoi zamek (a dokładniej jego ruiny), a kawałek obok niego skansen zespołu dworskiego. Obie atrakcje posiadają wspólny bilet, który kupimy w kasie zamkowej. Wzgórze zamkowe oferuje dodatkowo przyjemny widok na okolicę. To właśnie tu spędzimy większość czasu.

Po zwiedzeniu zamku i skansenu możemy udać się do położonego niżej miasteczka, które charakteryzuje się nieco senną atmosferą oraz niewielkim rozmiarem (obejdziemy je w całości w dosłownie kilka minut). Najważniejszym zabytkiem dolnej części jest kościół pw. św. Stanisława biskupa oraz św. Małgorzaty.

Na spokojne poznanie Janowca wystarczy nam kilka godzin. Nieco więcej czasu mogą spędzić na miejscu rodzice, którzy zdecydują się wybrać do Magicznych Ogrodów.

Co warto zobaczyć w Janowcu?

Zamek w Janowcu

Zamek wzniesiono w latach 1508-1526 na wysokiej skarpie wiślanej. Jego fundatorem był Mikołaj Firlej, w tamtym czasie wojewoda lubelski, późniejszy hetman wielki koronny. Mikołaj rozpoczął budowę, lecz ukończył ją dopiero jego syn Piotr, wojewoda ruski. Zamek pozostawał w rękach rodu Firlejów przez ponad 100 lat.

Pierwotna budowla powstała w stylu późnogotycko-renesansowym, ale po przebudowie nadzorowanej przez pochodzącego z Florencji architekta Santi Gucciego (lata 1565-1585) nabrała cech manierystycznych oraz zmieniła charakter z obronnego na rezydencyjny.

Dalsza historia zamku to pasmo zawirowań oraz ważnych wydarzeń. W jego murach król Zygmunt III Waza paktował z przywódcą rokoszu sandomierskiego marszałkiem wielkim koronnym Mikołajem Zebrzydowskim, doprowadzając do końca bunt szlachty. 7 lutego 1656 roku wojska szwedzkiego króla Karola X Gustawa splądrowały i zniszczyły budowlę. Zamek odbudowali nowi właściciele z rodu Lubomirskich, którzy do odbudowy zaprosił znamienitego barokowego architekta Tylmana z Gameren; twórcę wielu wspaniałych pałaców na terenie Polski (m.in. Pałacu w Nieborowie).

Koniec świetności janowieckiego zamku przypadł na czasy Jerzego Marcina Lubomirskiego, generała wojsk koronnych, który znany był ze swojego wybuchowego charakteru oraz awanturnictwa. Według legendy miał on... przegrać prawo własności do zamku w karty na rzecz Mikołaja Piaskowskiego. Nowy właściciel, a następnie jego następcy, nie podołali kosztom utrzymania rezydencji i musieli ją opuścić. Ostatni właściciele wywieźli z Janowca wszystkie wartościowe elementy, a zamek zaczął niszczeć i popadać w zapomnienie.

Zwiedzanie zamku w Janowcu

Współcześnie zamek znajduje się w formie trwałej ruiny, która została odrestaurowana i częściowo odbudowana. Udało się odtworzyć skrzydło pałacowe nazywane Domem Północnym. Najbardziej znanym atrybutem budowli są poziome pasy zdobiące fasadę, przywodzące na myśl włoskie pałace i kościoły. Na teren zamku prowadzi drewniany most.

W pomieszczeniach zamkowych działa niewielkie muzeum, będące oddziałem Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym. Placówka składa się z dwóch części:

• Wystawy parterowej, skupiającej się na historii zamku oraz losach jego właścicieli. Wśród eksponatów zobaczymy m.in.: obrazy, rzeźby (fragment portalu pałacowego, fragment ołtarza), meble, kopie nagrobków Mikołaja, Piotra i Andrzeja Firlejów. Wystawa nie należy niestety do największych, ale przybliży nam trochę dzieje dawnych magnatów.
• Wystawy ceramiki (pt. Fajans Holenderski) ulokowanej w piwnicach, która może pochwalić się wieloma wspaniałymi dziełami sztuki. Wśród wystawionych obiektów zobaczymy m.in. wyroby wyprodukowane w holenderskim miasteczku Delft. Właścicielem kolekcji jest Jędrzej Jaworski, który udostępnia ją odwiedzającym już od ponad dekady, oczekując na rozbudowę Muzeum Sztuki Złotniczej w Kazimierzu Dolnym. Wystawa jest naprawdę warta uwagi.

Skansen zespołu dworskiego

Kupując bilet do zamku otrzymujemy również możliwość zwiedzenia zespołu dworskiego, którego zabudowania zostały sprowadzone do Janowca z innych części województwa. Zespół dworski znajduje się dosłownie dwie minuty spacerem od zamku.

Najważniejszym zabytkiem skansenu jest drewniany dwór kryty dachem polskim, zbudowany w latach 1760-1770 na terenie wsi Moniaki. Jego fundatorem był chorąży żytomierski Jakub Wierzbicki.

Do zwiedzania udostępniono sześć pomieszczeń na parterze: sień, jadalnię, salon, biblioteczkę oraz pokoje Pani Domu oraz Pana Domu. Zobaczymy w nich meble, obrazy, instrumenty muzyczne (gramofon oraz fortepian) oraz przedmioty codziennego użytku typowe dla szlacheckiego dworu drugiej połowy XVIII wieku.

Zespół dworski dopełniają:

• spichlerz z Podlodowa (XIX wiek),
• stodoła ze wsi Wylągi (XVIII wiek),
• lamus z Kurowa (przełom XIX-XX wieku).

W spichlerzu oraz stodole organizowane są wystawy czasowe. Podczas naszej wizyty w spichlerzu wystawiana była wystawa etnograficzna "Między dwoma brzegami Wisły” z sieciami oraz obiektami związanymi z rybołówstwem.

Trzy Krzyże

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów okolicznego krajobrazu są stojące na wzgórzach trzy krzyże. Najbardziej znane z nich znajdują się w Kazimierzu Dolnym (mniej znane w Parchatce i Witoszynie), ale zespół trzech wysokich krzyży, z których najwyższy ma około 9 metrów wysokości, stoi również na wzniesieniu nieopodal janowieckiego zamku.

Nie wiadomo dokładnie kiedy krzyże pojawiły się w Janowcu po raz pierwszy, ale zniknęły na większość XX i początek XXI wieku. Dzięki staraniom prof. Przemysława Krajewskiego wróciły do tutejszego krajobrazu, choć w innym miejscu, gdyż w ich oryginalnej lokalizacji wyrósł potężny jesion. Krzyże wykonano z drzewa dębowego.

Warto do nich podejść, aby rozkoszować się idyllicznym widokiem na okolicę.

Magiczne Ogrody - rodzinny park rozrywki

Janowiec, a dokładniej położona około 6 km dalej miejscowości Trzcianki, może pochwalić się najważniejszą atrakcją dla dzieci w okolicy: rodzinnym parkiem rozrywki Magiczne Ogrody. Na najmłodszych odwiedzających czekają tu motywy niczym wprost wyjęte z bajek, różnego rodzaju huśtawki, zjeżdżalnie oraz inne atrakcje, jak również baśniowe postacie.

Kościół pw. św. Stanisława biskupa oraz św. Małgorzaty

Po zwiedzeniu zamku oraz zespołu dworskiego warto wybrać się na chwilę do samego miasteczka. Najważniejszym zabytkiem (i właściwie jedynym wartym uwagi z perspektywy turysty) tej części Janowca jest kościół pw. św. Stanisława biskupa oraz św. Małgorzaty, znamienity przykład lubelskiego renesansu.

Pierwotny drewniany kościół mógł stać w tym miejscu już w XII wieku. Pierwsza murowana świątynia pojawiła się około 1350 roku. Jej fundatorem był biskup krakowski Bodzęta herbu Poraj.

W 1535 roku Piotr Firlej rozpoczął przebudowę w stylu renesansowym, a właściwie budowę nowego kościoła, do którego dołączono wspomnianą wcześniej XIV-wieczną gotycką budowlę. W tym czasie powstały: druga (znacznie większą) nawa oraz prezbiterium. Dopiero pod koniec XVI wieku dobudowano dzwonnicę.

Andrzej Firlej, który studiował w Szwajcarii i przeszedł na kalwinizm, podjął decyzję o przekazaniu nowej części kościoła protestantom, podczas gdy w starej części mogły odbywać się nabożeństwa katolickie. Aż do ostatniego dziesięciolecia XVI wieku w świątyni odbywały się msze w obu obrządkach, po czym kościół powrócił w całości do katolików.

Za jeden z największych zabytków świątyni uchodzi manierystyczny grobowiec Andrzeja Firleja i jego żony Barbary dłuta Santi Gucciego, nadwornego artysty polskich władców (Zygmunta Augusta, Stefana Batorego, Anny Jagiellonki i Henryka Walezego).

Swoje bogate wnętrze świątynia zawdzięcza funduszom oraz hojności rodu Lubomirskich, którzy ufundowali trzy monumentalne ołtarze. Istnieją przesłanki, że projektantem głównego ołtarza był sam Tylman z Gameren. Ołtarze boczne zostały wykonane w puławskim warsztacie braci Jana Eliasza i Henryka Hoffmanów. Sklepienie kolebkowe ozdobił Jakub Balin, jeden z najważniejszych twórców lubelskiego renesansu.

Kościół możemy zwiedzić z reguły jedynie przed i po nabożeństwach. Dokładne godziny można znaleźć tutaj.

Przeprawa promowa z Kazimierza Dolnego do Janowca

Przyjemnym sposobem na połączenie zwiedzania Janowca oraz atrakcji Kazimierza Dolnego jest przeprawa promowa. Statki kursują w sezonie letnim, rozpoczynając zwykle swoją działalność już w pierwszej połowie kwietnia i kończąc w listopadzie. Warto jednak pamiętać, że ich kursowanie jest często uzależnione od stanu wody w Wiśle.

W 2023 roku opłata za osobę dorosłą wynosiła 12 zł, podczas gdy opłata za samochód i kierowcę 17 zł. Bilet ulgowy, dla dzieci pomiędzy 4. a 18. rokiem życia, kosztował 7 zł. Młodsze pociechy mogły podróżować za darmo. Rejs trwa dosłownie chwilę.

Na mapie przystanek promowy znajdziecie wpisując Przeprawa promowa Janowiec. Statki kursują regularnie w ciągu dnia, ale bez ustalonego co do minuty harmonogramu.

Krótka historia Janowca nad Wisłą

Historycznie miejscowość była częścią ziemi sandomierskiej. Pierwsze wzmianki w dokumentach źródłowych pochodzą z XII wieku, gdy Janowiec nosił jeszcze nazwę Serokomla i był zaledwie wsią. W tym czasie istniał już drewniany kościół pw. św. Małgorzaty. Mniej więcej w połowie XIV wieku powstał pierwszy murowany kościół parafialny w stylu gotyckim.

Pod koniec XV wieku Serokomla znalazła się w rękach sędziego lubelskiego Piotra Firleja. W 1537 roku Firlejowie uzyskali z rąk króla Zygmunta I Starego prawo do lokacji miasta na prawie magdeburskim. Zmienili w tym czasie nazwę Serokomla na Janowiec.

ZDJĘCIA: Dworek w Skansenie w Janowcu

Było to jedno z dziesięciu prywatnych miast ufundowanych przez Firlejów. Janowiec posiadał własne władze miejskie oraz sądownictwo. Ostateczny układ określono dokumentem wydanym w 1580 roku przez Andrzeja Firleja. Co ciekawe, ten spisany na pergaminie zbiór praw i obowiązków przetrwał do naszych czasów.

Janowiec pomimo dogodnego położenia oraz posiadania prawa do organizacji jarmarków nie rozwinął się w ośrodek handlowy porównywalny do sąsiedniego Kazimierza. Nie przeszkodziło mu to jednak w spokojnym rozwoju. W czasach świetności powstały m.in. murowany browar oraz kościół szpitalny wraz z przytułkiem.

Po Firlejach prawa własności do miasta posiadali m.in. Tarłowie oraz Lubomirscy. Janowiec ucierpiał znacznie w trakcie II wojny światowej, po zakończeniu której został odbudowany. Niemcy zniszczyli m.in. zabytkowy cmentarz żydowski z XVI wieku. Dziś jest to nieco senne miasteczko, do którego przybywają turyści pragnący zobaczyć malownicze ruiny zamku.

Dziękujemy zespołowi Lubelskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej za sprawdzenie merytoryczne naszego artykułu i cenne wskazówki.