Znajdujący się niedaleko Lizbony tajemniczy klasztor z miejscowości Tomar założony został przez zakon templariuszy. A jeśli templariusze to wiadomo - spiski, zdrady i tajemnicze skarby. Tym bardziej w Portugalii, kraju w którym ów zakon przetrwał dziejowe burze płacąc za to niezbyt wysoką cenę. Zapraszamy zatem na wycieczkę do równie tajemniczego co pięknego klasztoru Zakonu Chrystusa w Tomarze.
Historia i ciekawostki
Zakon Ubogich Rycerzy i Świątynia Salomona
Początki zakonu templariuszy sięgają XII wieku. Ledwie okrzepłe królestwo jerozolimskie potrzebowało obrońców. Całkiem niedawna klęska w bitwie pod Harran (rok 1104) wykazała, że niesnaski pomiędzy baronami mogą w prostej linii doprowadzić do zguby. Dlatego też pomysł Hugona de Payns dotyczący założenia zakonu rycerskiego, którego członkowie mieli żyć według reguły św. Bernarda i jednocześnie bronić pielgrzymów orężem, został dość dobrze przyjęty przez kler i króla Baldwina II. Rycerze-zakonnicy otrzymali od władcy część wzgórza, na którym niegdyś wznosiła się świątynia Salomona. Właśnie od tego słowa (łacińskie słowo templum oznacza świątynię) wzięła się potoczna nazwa zgromadzenia.
Potęga i upadek
Zakon szybko rósł w siłę. Kolejne bulle papieskie wyłączyły go spod jurysdykcji duchowieństwa, nadały prawo do budowy kaplic oraz w miarę swobodnego kwestowania. Po upadku królestwa Jerozolimskiego templariusze przenieśli się na Cypr, a następnie do Francji. Jednak ich działalność rozciągała się na praktycznie całą ówczesną Europę. Siedziby zakonu znajdowały się m.in. w Niemczech, Portugalii, Anglii a nawet w Polsce. Na początku XIV wieku rycerze-zakonnicy weszli w spór z królem Francji Filipem Pięknym. Poszło jak zwykle o pieniądze. Zadłużony u wojowniczych mnichów władca nie chciał płacić długów więc oskarżył ich o herezję, czczenie demonów, dzieciobójstwo, świętokradztwo a nawet... o homoseksualizm. Cały proces był od początku do końca sfingowany i dla wielkiego mistrza zakonu oraz wielu francuskich rycerzy skończył się tragicznie - zostali oni spaleni na stosie w 1314 roku.
Zakon w Portugalii
Ówczesny władca Portugalii król Dionizy I był człowiekiem praktycznym i nie dawał wiary zabobonom. Wprawdzie przysiągł wierność papieżowi, ale nakaz aby Zakon Ubogich Rycerzy oddać pod sądy biskupie zinterpretował po swojemu. Udzielił azylu zagrożonym wojownikom i szybko utworzył nowy zakon, w którego skład weszła większość “ubogich rycerzy”. Nazwany został on Zakonem Rycerzy Chrystusa. W 1492 roku mnisi uzyskał zwolnienie ze ślubów zakonnych, a w XVI wieku papież Juliusz III nadał tytuł wielkiego mistrza królom Portugalii.
Convento de Cristo
Budowa klasztoru w Tomarze rozpoczęła się w 1162 roku. Zainicjował ją mistrz kapituły portugalskiej Gualdim Pais. Na swą siedzibę wybrał pozostałości dawnych rzymskich fortyfikacji znajdujące się na stromym i trudno dostępnym wzgórzu.
Klasztor był kilkakrotnie przebudowywany - największe zmiany wprowadzone zostały podczas panowania króla Manuela I Szczęśliwego (od jego imienia ten styl architektoniczny nazwany został manuelińskim). Z racji zmian jakie zaszły w zakonie w XVI wieku klasztor stał się siedzibą kapelanów zakonnych i taką funkcję pełnił do 1834 roku. Ze względu na swą architektoniczną wyjątkowość został wpisany na listę UNESCO.
Od stylu romańskiego do króla Filipa
W ramach zabudowań klasztornych możemy wyróżnić kilka części pochodzących z różnych stuleci. W samym centrum znajduje się romańska rotunda (Charola), niemal całkowicie otoczona przez późniejsze zabudowania. Dziś pokryta jest freskami z XVI wieku jednak w chwili powstania była pozbawiona tego rodzaju ozdób. Wzorowana została na ówczesnej rotundzie bazyliki Grobu Pańskiego. Co ciekawe szerokie wnęki nasuwają przypuszczenie, że templariusze mogli uczestniczyć w tamtejszych obrzędach wraz... ze swymi rumakami. Na początku XVI wieku do rotundy dobudowano dwupiętrową nawę z chórem, a także ozdobny portal. Ponoć zrobił on na królu Manuelu takie wrażenie, że władca zatrudnił architekta Joao de Castilho przy budowie klasztoru w Belem.
Najsłynniejszym elementem całego kompleksu jest... okno. Ale nie byle jakie bo okno manuelińskie. Wykonał je inny architekt pracujący w Tomarze - Diogo de Arruda. Pochodzi ono z lat 1510-1513 i składa się z setek detali, które doskonale wyrażają ideę tego późnogotyckiego stylu. Całości nie obca jest średniowieczna symbolika - okno ma przypominać drzewo, na którym opiera się krzyż Zakonu i herb Portugalii. Artysta poniżej umieścił brodatą, męską twarz - najprawdopodobniej swą własną podobiznę.
Następny władcy Portugalii Jan III Pobożny hołdował architekturze renesansowej. Z jego czasów pochodzi między innymi Wielki Krużganek oraz Krużganek Kruków i Krużganek Chleba - uznawane za jedne z najpiękniejszych budowli renesansowych w Portugalii. Interesujący Krużganek Cmentarny (nazwa pochodzi od odbywających się tam ceremonii pogrzebowych) został zbudowany jeszcze podczas panowania króla Henryka Żeglarza (XV wiek) jednak przebudowano go na początku XVII stulecia, za panowania Filipa Habsurga.
Zwiedzanie i informacje praktyczne
Kompleks klasztorny Zakonu Chrystusa w Tomar (port. Convento de Cristo / Mosteiro de Cristo, ang. Convent of Christ) udostępniony jest do zwiedzania.
Na zwiedzanie powinniśmy przeznaczyć nawet do kilku godzin, jeśli lubimy obiekty tego typy, atrakcja nas pochłonie i możemy nie zauważyć jak szybko tam upływa czas. Kompleks jest z pozoru niewielki, jednak oferuje bardzo wiele, oprócz samego budynku klasztoru, możemy przespacerować się po ogrodach, przejść się po murach obronnych, a także z drugiej strony zobaczyć most. Wewnątrz również napotkamy się na wiele atrakcji, duża ilość różnej wielkości dziedzińców i wspominanych już wcześniej krużganków (m.in. Wielki Krużganek, Krużganek Kruków, Krużganek Chleba i Krużganek Cmentarny), kościół (Charola / rotunda), chór, pomieszczenia gospodarcze mogą nas wciągnąć na godziny.
Dni i godziny otwarcia
- od października do maja - 09:00 - 17:30 (ostatnie wejście o godzinie 17:00);
- od czerwca do września - 09:00 - 18:30 (ostatnie wejście o godzinie 18:00).
Zamknięty: 01 stycznia, w Niedzielę Wielkanocną, 1 maja, 24 i 25 grudnia.
Ceny biletów wstępu
- bilet normalny - 6,00€;
- bilet ulgowy (uczniowie, seniorzy 65+) - 3,00€;
- bilet łączony do klasztorów w Alcobaca, Batalha i Tomar (ważny 7 dni) - 15,00€.
Dzieci do 12. roku życia wchodzą bezpłatnie.
W pierwszą niedzielę miesiąca zwiedzanie kompleksu jest bezpłatne (dla grup do 12 osób).
Dojazd i lokalizacja
Adres: Colina do Castelo, 2300-000 Tomar, Portugalia
Jak dojechać z Lizbony do Tomar? Z Lizbony do Tomar można dojechać bez przesiadek pociągiem, ze stacji Lisboa - Oriente do Tomar. Podróż trwa ok dwie i pół godziny, szukajmy pociągu typu Regional. Za pojedynczy bilet zapłacimy ok 9,65€. Pociągi kursują kilka razy dziennie. Aktualne ceny i rozkład można sprawdzić na stronie cp.pt.
Jak dojść ze stacji pociągowej do klasztoru? Należy pamiętać, że kompleks klasztorny położony jest na niewielkim wzgórzu, przez co będziemy musieli podejść kawałek pod górkę. Od stacji kolejowej Tomar do klasztoru dzieli nas ok 1,50 km (ok 20 minut pieszo).
