Castelvecchio w Weronie: muzeum sztuki w gotyckim zamku

Castelvecchio to gotycki zamek we włoskiej Weronie. W jego monumentalnych murach swoją siedzibę ma najważniejsze z miejskich muzeów.

Budowla na przestrzeni wieków była kilkukrotnie przebudowywana, ale dzięki rewitalizacji przeprowadzonej w XX wieku odzyskała swój średniowieczny charakter.

Historia zamku Castelvecchio

Świadectwo potęgi rodu della Scala

W 1351 roku władcą Werony został Cangrande II della Scala. Nie odziedziczył on jednak talentów swoich poprzedników, a do tego cechował się chciwością, despotyzmem oraz krótkowzrocznością, gdyż bardziej niż rozwój państwa interesowało go napełnienie własnej kieszeni. Dorobił się nawet przydomku wściekły pies.

W dniu objęcia rządów jego głównym zmartwieniem były inne włoskie potęgi, Republika Wenecji oraz Mediolan, którym zależało na zatrzymaniu mocarstwowych zapędów werońskich Scaligeri. Niedługo później Cangrande II zrozumiał, że wcale nie mniejsze zagrożenie czai się tuż pod jego nosem. Tłamszeni oraz rządzeni twardą ręką mieszkańcy Werony w każdej chwili mogli wszcząć bunt i pozbawić go głowy.

Chcąc zabezpieczyć się przed oboma niebezpieczeństwami wzniósł w latach 1354-56 roku monumentalną twierdzę. Włączony w obręb XIII-wiecznych murów miejskich ceglany zamek był równie mocno ufortyfikowany od strony zewnętrznej, jak i wewnętrznej. Chroniły go wysokie wieże oraz liczne wyjścia. W tym samym czasie zbudowano też most pozostający do wyłącznej dyspozycji władców, który umożliwiał im szybką ucieczkę z miasta. Ostatecznie Cangrande II zginął z ręki rodzonego brata w 1359 roku. Zamek był kilkukrotnie rozbudowywany przez jego następców. Ostatni etap prac zamknięto w 1376 roku.

W pierwszych dekadach istnienia zamek nazywany był Castello di San Martino in Aquaro. Nawiązano tym do pamiętającego VIII wiek kościoła o tej samej nazwie, który znalazł się w obrębie zamkowych murów i przekształcono go prawdopodobnie w prywatną kaplicę władców.

Dalsze dzieje

Warownia rodu della Scalla straciła na znaczeniu już pod koniec XIV stulecia, gdy władzę nad Weroną przejął Gian Galeazzo Visconti z Mediolanu. Funkcję najważniejszej fortecy przejął nowy zamek św. Piotra (Castel San Pietro), który stanął na górującym nad miastem wzgórzu. W celu łatwiejszego rozróżniania obu budowli wcześniejszą zaczęto nazywać Starym Zamkiem (wł. Castelvecchio).

W kolejnych stuleciach kompleks pełnił różne funkcje, głównie militarne. Mieściły się w nim magazyny, arsenał, prochownia, szkoła wojskowa, a nawet więzienie. W czasach weneckich zamek kilkukrotnie przebudowano.

Mimo to Castelvecchio aż do początków XIX wieku zachował swój średniowieczny charakter. Wszystko zmieniło się w czasach wojen napoleońskich. Najpierw budowla ucierpiała w trakcie starć z Francuzami, którzy po przejęciu miasta przekształcili kompleks w typowe koszary, burząc przy tym wieże, zabytkowy kościół San Martino in Aquaro oraz inne gotyckie elementy obronne.

Powrót do korzeni

Pierwszy projekt przywrócenia Castelvecchio oryginalnego gotyckiego wyglądu przeprowadzono w latach 1923-1926. Pod nadzorem profesora Antonio Aveny usunięto większość elementów dobudowanych w poprzednich stuleciach, a następnie odbudowano mury oraz wieże, w tym Torre dell'Orologio (Wieżę Zegarową), którą przesunięto jednak kawałek względem średniowiecznego położenia.

Po raz kolejny kompleks ucierpiał w trakcie bombardowania w 1945 roku. Zadanie odbudowy oraz jednoczesnego przekształcenia zamku w muzeum otrzymał Carlo Scarpa, który w latach 1963-1965 przywrócił mu gotycki charakter dostosowując przy tym pomieszczenia oraz sale wystawowe do nowych wyzwań. Jednym z ciekawszych rozwiązań jest obszar wystawowy przeznaczony dla konnego posągu Cangrande della Scalli zabranego z grobowców rodu Scaligeri.

Most Castelvecchio

Most przy zamku wzniesiono w 1355 roku, równocześnie z samą warownią. Budowla opiera się na trzech filarach z czerwonego i białego marmuru. Jej górna część powstała z cegły i jest mocno ufortyfikowana, przejścia chronią wieże oraz blanki. Każde z trzech przęseł przeprawy ma inną szerokość - najdłuższy ma niemal 49 m, środkowy 29 m, a najmniejszy 24 m.

Na pierwszy rzut oka niełatwo zauważyć, że oryginalna gotycka budowla została wysadzona 25 kwietnia 1945 roku przez wycofujących się Niemców, a widoczny współcześnie most jest efektem odbudowy w latach 1949-1951. Architekci postawili sobie za cel przywrócenie go do przedwojennej formy i odnieśli duży sukces.

Most Castelvecchio stanowi też popularną atrakcję turystyczną. Możemy wdrapać się na chodnik strzelecki umiejscowiony przed blankami. Galerie nie zostały jednak w żaden sposób zabezpieczone barierkami, więc warto mieć się na baczności.

Zwiedzanie muzeum Castelvecchio

W zamku mieści się dziś najważniejsze muzeum w Weronie - Museo di Castelvecchio, w którym zebrano liczne dzieła sztuki autorstwa największych werońskich (i nie tylko) mistrzów. Zbiory pogrupowane są chronologicznie - w przypadku malarstwa od gotyku aż do baroku, a w galerii rzeźby i zdobnictwa od wczesnego średniowiecza do epoki Odrodzenia.

Pomieszczenia zamkowe zostały przekształcone w sale muzealne i niewiele w nich śladów po dawnych mieszkańcach - wyjątkiem są wydobyte na światło dzienne nieliczne średniowieczne freski.

Na spokojne zwiedzenie zamku warto zaplanować około 2 godzin. Oprócz zwiedzania sal wystawowych będziemy mogli też wdrapać się na mury oraz zajrzeć do odbudowanej wieży.

Poniżej przedstawiliśmy wybrane wystawy oraz atrakcje muzeum.

• galeria rzeźby na parterze, w której zebrano rzeźby, sarkofagi, inskrypcje pochodzące oraz inne artefakty odnalezione w Weronie i okolicy. Eksponaty pochodzą z różnych okresów - od wczesnego średniowiecza do dzieł renesansowych. Na szczególną uwagę zasługują: XV-wieczna płaskorzeźba przedstawiająca św. Marcina z żebrakiem, romańskie sarkofagi, marmurowy relikwiarz z V stulecia czy srebrna patera pamiętająca czasy Longobardów.

• galeria malarstwa gotyckiego oraz renesansowego z dziełami tak wielkich mistrzów jak urodzeni w Weronie Paolo Veronese, Giovanni Francesco Caroto i Francesco Morone, pochodzący z Wenecji Jacopo Bellini i Tintoretto, Pisanello czy sam Piotr Rubens (portret kobiety). Wśród dzieł dominuje sztuka sakralna, choć zobaczymy też portrety, krajobrazy czy motywy mitologiczne.

• wystawa XVII- i XVIII-wiecznego malarstwa z pracami takich artystów jak Giambattisty Tiepolo oraz Francesco Guardiego.

• fragmenty oryginalnych fresków w komnatach władców, które dowodzą, że zamek w czasach della Scala pełnił funkcję rezydencji. W jednej z sal malowidła zachowały się niemal w całości.

• zdjęte z miejskich pałaców oraz innych budynków freski ścienne z XIII i XIV wieku. W niektórych pracach widać inspiracje Giottem, który przez pewien czas pracował w Weronie ozdabiając ściany pałacu Cangrande oraz kościoła San Fermo, odciskając przy tym duży wpływ na styl lokalnych artystów.

• pamiątki po rodzie della Scala - są to dwa gotyckie pomniki konne zabrane ze stojących w centrum miasta grobowców Cangrande oraz Mastino II. W muzeum wystawiany jest również miecz należący do pierwszego z nich, na który natrafiono w 1921 roku po otworzeniu jego grobu.

• kolekcja dzwonów z brązu datowanych od XIV do końca XVI stulecia, które uratowano ze zniszczonych lub porzuconych budynków (głównie kościołów). Największy z dzwonów zabrano ze stojącej przy placu Piazza delle Erbe wieży Torre del Gardello. Został on odlany 25 lipca 1370 roku.

• niewielka, choć interesująca, kolekcja broni oraz zbroi.