Villa d’Este w Tivoli - zwiedzanie, historia, informacje praktyczne

Villa d’Este w Tivoli stanowi jeden z najbardziej imponujących przykładów renesansowej architektury willowej we Włoszech. Jej ogrody, będące jednymi z pierwszych w Europie ogrodów wodnych, nie tylko pełne są fontann, ale także innowacyjnych mechanizmów.

Unikalność kompleksu podkreśla jego malownicze położenie. Willa wznosi się na wzgórzu, podczas gdy jej ogrody rozpościerają się poniżej. W 2001 roku kompleks został doceniony przez UNESCO, które włączyło go do listy światowego dziedzictwa kulturowego.

W tym artykule przedstawimy Wam historię rezydencji, a także przybliżymy jej architekturę oraz główne atrakcje. Podpowiemy również, jak efektywnie zaplanować zwiedzanie i jak dotrzeć do willi z Rzymu.

Historia

Willa, którą podziwiamy dzisiaj, jest realizacją ambitnej wizji Hipolita (Ippolito II) d’Este. Ten pochodzący z Ferrary kardynał, będący synem Lukrecji Borgii, głęboko odczuł porażkę w dążeniu do zdobycia papieskiego tronu.

W 1550 roku Ippolito objął stanowisko gubernatora Tivoli. Krótko po tym postanowił wnieść wyjątkową rezydencję z unikalnymi ogrodami. Jego marzeniem było stworzenie willi, która przewyższyłaby wszelkie rezydencje w Rzymie, być może jako kompensata za niepowodzenia w Stolicy Piotrowej.

Za projekt ogrodów odpowiedzialny był renomowany architekt z Neapolu, Pirro Ligorio. Wspomagał go specjalista od hydrauliki, Tommaso Ghinucci. Obydwaj przyczynili się również do stworzenia manierystycznych ogrodów Villa Lante w Bagnaia. Zadanie stworzenia projektu samej rezydencji przypadło z kolei architektowi z Ferrary, Alberto Galvaniemu.Przy tworzeniu koncepcji willi i ogrodów, architekci inspirowali się antycznymi budowlami, w tym również pobliskimi ruinami Willi Hadriana. Co ciekawe, Willę d'Este wzniesiono na fundamentach starożytnej posiadłości.

Prace budowlane trwały blisko 20 lat, jednakże przez kolejne wieki willa i ogrody były modyfikowane i rozbudowywane przez następców rodu d’Este. Swoją cegiełkę do wyjątkowego charakteru kompleksu dołożył także słynny barokowy artysta, Gian Lorenzo Bernini – to jemu zawdzięczamy niektóre z fontann w ogrodzie.

Przez większą część XVIII wieku willa pozostawała opuszczona. Utrzymanie tego majestatycznego kompleksu okazało się zbyt kosztowne dla rodu d’Este. Niestety, w tym czasie większość mebli została wywieziona, a słynne ogrody zaniedbano.

W 1796 roku posiadłość przeszła w posiadanie Habsburgów. Kolejnym właścicielem, od 1850 roku, był kardynał Gustav von Hohenlohe, który podjął się renowacji i restauracji ogrodowych atrakcji. To dzięki jego staraniom miejsce to odzyskało swój dawny blask.

Von Hohenlohe pozostawał właścicielem do końca XIX wieku. Następnie opiekę nad kompleksem przejął włoski rząd, który jest odpowiedzialny za jego utrzymanie do dnia dzisiejszego. Podczas II wojny światowej część willi i ogrodów uległa zniszczeniu wskutek bombardowań. Na szczęście w kolejnych dziesięcioleciach dokonano szeregu prac renowacyjnych, przywracając kompleksowi część jego dawnej świetności.

Villa d'Este i jej architektura

Willa d'Este wzniesiona została poprzez przebudowę istniejącego wcześniej na tym miejscu klasztoru. Główny dziedziniec pełnił niegdyś funkcję klasztornych krużganków. Dziś jego główną ozdobą jest fontanna Wenus, która wyrasta przy jednej z dziedzińcowych ścian. Warto zaznaczyć, że jest to jedyna fontanna w całym kompleksie, która zachowała swój pierwotny kształt i wygląd.

Budynek dzieli się na dwie kondygnacje: górne piętro (piano superiore), które było rezydencją kardynała, oraz dolne piętro (piano terra), przeznaczone do przyjmowania gości i organizacji różnych uroczystości. Warto podkreślić, że goście podczas złotego wieku Villi d'Este przeważnie wkraczali do niej od strony ogrodów. Wnętrza wielu sal zdobią przepiękne freski, które ukazują sceny z mitologii lub przedstawiają inne rezydencje rodu d'Este.

Jednym z bardziej interesujących pomieszczeń jest "Sala della Caccia" (sala polowań). Jej ściany zdobią malowidła przedstawiające różnorodne sceny łowieckie. Na nas zrobiła ona olbrzymie wrażenie!

Nazewnictwo pomieszczeń zostało dobrane zgodnie z tematyką fresków, które je zdobią. Niestety, w willi nie przetrwały żadne oryginalne meble czy dekoracje, co sprawia, że pokoje te prezentują się niemalże pusto. Pozwala to jednak na organizowanie w nich różnego rodzaju wystaw, podobnie jak ma to miejsce w Villa Farnesina w Rzymie.

Na dolnym piętrze, za pokojami, rozciąga się długi korytarz zwany (Manica Lunga). Jego ściany zdobią trzy fascynujące fontanny. W centralnej sali tego piętra na jednej ze ścian możemy również podziwiać imponującą fontannę.

Opuszczając dolną część willi, przechodzimy na rozległy taras Vialone o długości około 200 metrów. Rozpościera się stąd widok na ogród i otaczającą okolicę.Będąc tam, warto również odwiedzić Loggię, która znajduje się po zachodniej stronie tarasu.

Villa d'Este i jej ogrody

Chociaż willa jest urokliwa, to nie ona stanowi główną atrakcję dla większości turystów. Prawdziwym magnesem są jej wspaniałe ogrody, pierwsze w swoim rodzaju na świecie. Ich największą ozdobą są niewątpliwie fontanny. Na terenie ogrodów możemy podziwiać ich kilkadziesiąt, a także wiele innych mechanizmów wodnych.

Ogród od początku zaopatrywany był w wodę bezpośrednio z rzeki Aniene, za pośrednictwem specjalnego tunelu o długości blisko 300 metrów. Co jest szczególnie imponujące dla entuzjastów techniki, to fakt, że wszystkie fontanny działają bez użycia pomp. Woda przepływa poprzez sieć kanałów i rur, napędzana jedynie siłą grawitacji.

Mistrzostwo projektantów ogrodu potwierdza to, że wiele z zastosowanych tutaj rozwiązań zostało później wykorzystanych w projektach innych ogrodów europejskich.

Ogrody, podobnie jak willa, podzielone są na strefę górną i dolną. W górnej części znajdują się większość ważnych fontann i atrakcji. Dolna część służyła dawniej jako ogródek warzywny oraz zielarnia. Jej centralną część zajmują trzy stawy rozciągające się niemal na całej szerokości ogrodu.

Podczas spaceru po ogrodzie napotkamy liczne rzeźby, które na pierwszy rzut oka wydają się być antyczne. I rzeczywiście takie są. Wiele z nich zostało przeniesionych stąd z pobliskiej Willi Hadriana oraz z innych stanowisk archeologicznych.

Na co warto zwrócić uwagę?

• Fontanna dell’Ovato (Fontanna owalna), znana również jako fontanna Tivoli. To jeden z najbardziej rozpoznawalnych wodotrysków na terenie willi. W jej tylnej części zbudowano sztuczne skały i grotę.
• Cento Fontane (Aleja Stu Fontann) - aleja biegnąca wzdłuż ogrodu. Wzdłuż niej znajdują się liczne elementy wodne.
• Fontana di Rometta - umiejscowiona naprzeciwko Fontanny dell’Ovato, a rozdzielają je elementy Cento Fontane. W skład fontanny wchodzi kilka elementów, w tym statek z obeliskiem, symbolizujący rzymską wyspę Isola Tiberina na rzece Tybr.
• Fontanna Bicchierone (dosłownie "Fontanna Kielicha") - zaprojektowana przez słynnego Gian Lorenzo Berniniego w kształcie muszli z umieszczonym w niej kielichem.
• Fontana della Civetta - dosłownie fontanna sowy.
• Fontana dei Draghi (Fontanna Smoków).
• Fontana di Nettuno (Fontanna Neptuna) - obecna fontanna pochodzi z połowy XX wieku, jednak wcześniej w tym miejscu znajdowała się kaskada zaprojektowana przez Gian Lorenzo Berniniego.

Grającą fontanna

W ogrodach Villa d'Este znajduje się intrygująca atrakcja - Fontana dell’Organo, która posiada mechanizm wodnych organów pozwalający odtwarzać renesansowe dźwięki. Chociaż może nie jest ona najbardziej spektakularna, z pewnością zasługuje na uwagę ze względu na unikalny charakter. Była to pierwsza konstrukcja tego rodzaju na świecie. Kilka razy dziennie odbywa się przedstawienie, podczas którego można posłuchać dźwięków wydobywających się z fontanny.

Podczas naszej wizyty, jak również we wcześniejszych latach, pierwsze przedstawienie miało miejsce o 10:30, a następne odbywały się co dwie godziny aż do zamknięcia ogrodu. Jednakże harmonogram ten może być elastyczny i podlegać zmianom. Dlatego warto zapytać o dokładne godziny przedstawień przy kasie.

Villa d'Este - zwiedzanie

Wejście do willi usytuowane jest tuż obok kościoła Santa Maria Maggiore, pod adresem Piazza Trento 5. Drzwi do willi znajdują się po prawej stronie głównego wejścia do kościoła.

Po przekroczeniu progu natrafiamy na kasę biletową oraz niewielki sklepik. Po zakupie biletu dostajemy w ręce mapkę, a następnie możemy rozpocząć zwiedzanie. Rozpoczynamy od górnej części willi, przechodzimy do dolnej, by w końcu wyjść na taras, który zaprowadzi nas do ogrodów.

Ile czasu warto przeznaczyć na zwiedzanie Villa d'Este?

Zwiedzanie całego kompleksu powinno zająć przynajmniej 1,5-2 godziny, w zależności od pory roku. My spędziliśmy tam blisko 100 minut, ale odwiedziliśmy Tivoli poza sezonem, kiedy przyroda prezentowała się znacznie mniej okazale. W letni dzień z pewnością spędzilibyśmy tam więcej czasu, ciesząc się pięknem ogrodów.

Kiedy najlepiej odwiedzić Villa d’Este?

Willa d’Este z przyległymi ogrodami jest dostępna dla zwiedzających przez cały rok. Jednak naszym zdaniem najlepszym czasem na odwiedziny są ciepłe miesiące, kiedy ogrody są pełne zieleni i kwiatów. Pomimo upływu lat i pewnych śladów zaniedbań, to miejsce nadal zachwyca swoim architektonicznym bogactwem i innowacyjnymi rozwiązaniami.

W okresie letnim ogrody prezentują się najpiękniej, wszystko wówczas kwitnie i słońce przyjaźnie świeci. Oczywiście, w tych miesiącach można się także spodziewać największego napływu turystów.

Zimą jest tu bardziej szaro, ale za to czasem możemy cieszyć się niemal prywatnym zwiedzaniem - bez tłumów. Sami dotychczas odwiedziliśmy to miejsce jedynie zimą, lecz planujemy powrót w cieplejszym okresie. Jednakże zwiedzanie Rzymu zawsze tak nas absorbuje, że trudno znaleźć dodatkowy dzień na kolejną wyprawę do Tivoli.

Ceny biletów wstępu

Bilet wstępu do Villa d'Este kosztuje 15€. W drugiej połowie 2023 roku cena biletu zostanie zwiększona o suplement w wysokości 1€ . Środki zebrane w ten sposób zostaną przeznaczone na prace związane ze zwalczaniem skutków powodzi. Bilety ulgowe są dostępne dla osób w wieku od 18 do 25 lat (do ukończenia 25. roku życia) i kosztują 2€. Wstęp jest darmowy dla osób poniżej 18 roku życia oraz dla osób z ograniczoną mobilnością.

Osoby, które planują intensywne zwiedzanie Tivoli, mogą rozważyć zakup biletu łącznego Villae Full Pass. Bilet ten jest ważny przez 3 dni i uprawnia do odwiedzenia Villi d'Este, Willi Hadriana oraz Sanktuarium Herkulesa.

W pierwszą niedzielę każdego miesiąca wstęp dla wszystkich jest darmowy. Warto jednak mieć na uwadze, że tego dnia może być tłoczno.

Dni i godziny otwarcia

Chociaż wcześniej kompleks był otwarty dla zwiedzających od wtorku do niedzieli, zauważyliśmy, że ostatnio jest dostępny również w poniedziałki, choć z innym harmonogramem.

Zalecamy sprawdzenie dokładnych godzin otwarcia przed planowaną wizytą, gdyż mogą one różnić się w zależności od sezonu.

Dojazd z Rzymu

Do Tivoli najłatwiej dojechać pociągiem regionalnym z Rzymu, który odjeżdża ze stacji Roma Termini lub Roma Tiburtina. Czas podróży wynosi od 40 minut do 70 minut, a cena biletu waha się pomiędzy 2,60€ a 3,60€. Po dotarciu na dworzec w Tivoli, dojście do willi piechotą zajmuje nieco ponad kilometr, prowadząc częściowo przez malowniczą, historyczną część miasta. Alternatywnie można skorzystać z lokalnych autobusów przewoźnika CAT. Aktualne rozkłady pociągów i autobusów najlepiej sprawdzić w aplikacji moovit lub na stronie włoskich kolei Trenitalia. Wybierając stronę Trenitalia, jako cel wpisz TIVOLI VILLA D'ESTE.

Jeśli preferujesz podróż autobusem, lokalny przewoźnik po regionie Lacjum, firma Cotral, kursuje z przystanku koło stacji metra Roma Ponte Mammolo w okolice starego miasta w Tivoli. Za bilet w jedną stronę zapłacimy 1,30€, a czas przejazdu wynosi około 50 minut. Bilety musimy zakupić wcześniej. Są one dostępne w kioskach, punktach oznaczonych literą T oraz oficjalnych punktach sprzedaży firmy Cotral.

Aby sprawdzić aktualny rozkład jazdy autobusów Cotral, odwiedź ich stronę. Niestety, strona nie należy do najwygodniejszych w użyciu.

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością

Na terenie zabytku dostępne są windy, które prowadzą na górny poziom ogrodów. Jeśli planujesz zwiedzanie na własną rękę, może to być pewne wyzwanie, dlatego warto rozważyć zabranie ze sobą osoby towarzyszącej, która pomoże w poruszaniu się po terenie.

Przed przyjazdem skontaktować się z pracownikami pod adresem muzeum - istnieje możliwość otrzymania pomocy przy zwiedzaniu ogrodu (z wyjątkiem pierwszej niedzieli miesiąca).

Pozostałe informacje

Na miejscu dostępne są do wypożyczenia przewodniki audio w języku angielskim. Można także zakupić jedną z dostępnych książek.

Wewnątrz willi oraz w ogrodach zabronione jest używanie kijków do selfie oraz statywów. Poza tymi ograniczeniami, fotografowanie jest dozwolone bez żadnych przeszkód.