Grunwald - Pole Bitwy: muzeum, zwiedzanie, informacje praktyczne

Niełatwo znaleźć ważniejszą datę w historii polskiego oręża niż 15 lipca 1410 roku. To właśnie w tym dniu naprzeciwko siebie stanęły dwie potężne armie. Połączone wojska polsko-litewskie (wspierane niewielkimi siłami sprzymierzeńców) starły się z całą potęgą zakonu krzyżackiego, który otrzymał wsparcie znamienitych rycerzy z zachodniej Europy.

Bitwa zakończyła się druzgocącym zwycięstwem sił polskich. Ponad 200 rycerzy zakonu poległo, w tym wielki mistrz Ulryk von Jungingen. Niestety, siłom polskim nie udało się w pełni wykorzystać tego zwycięstwa i podbić w jego następstwie Malborka, który skutecznie odparł około trzymiesięczne oblężenie. (więcej o zabytkach dawnej stolicy zakonu przeczytacie tutaj: Malbork: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca).

W niniejszym artykule ominęliśmy szczegóły samej bitwy pod Grunwaldem, ponieważ została ona opisana w niezliczonej ilości miejsc. Skupiliśmy się za to nad tym, co pole bitwy pod Grunwaldem oferuje odwiedzających je turystom.

Pole bitwy: lokalizacja

Bitwa odbyła się na pofałdowanym, poprzecinanym strumieniami terenie leżącym pomiędzy trzema wsiami: Grunwaldem, Stębarkiem i Łodwigowem. My, Polacy, słynną bitwę kojarzymy z Grunwaldem, ale Niemcy nazywają ją pierwszą Bitwą pod Tannenbergiem (Tannenbergiem to niemiecka nazwa Stębarku).

Pola Grunwaldu: atrakcje i zabytki

Dla części turystów wizyta na polach grunwaldzkich jest rozczarowaniem. W gruncie rzeczy niewiele, nie licząc malowniczego krajobrazu oraz muzeum, jest tu do zobaczenia.

Muzeum Bitwy pod Grunwaldem

Najważniejszą atrakcją jest Muzeum Bitwy pod Grunwaldem. Placówka powstała z okazji 550. rocznicy bitwy i jest stosunkowo niewielka. Dla turystów przygotowano tablice opisowe, pojedyncze znaleziska (m.in. monety, fragmenty zbroi i broni) oraz salę kinową wraz z imponującą makietą przedstawiającą pole bitwy.

W sali kinowej mamy szansę obejrzeć jeden z trzech obrazów. Film Grunwald 1410-2010 przedstawia w sposób przystępny historię Wielkiej Wojny. Ten sam dokument prezentowany jest w muzeum państwa zakonnego w Działdowie (więcej: Działdowo: zamek, atrakcje, zabytki. Co zwiedzić i zobaczyć?).

Drugi z filmów opowiada o obrazie Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem" i w nowoczesnej formie prezentuje postacie na nim uwiecznione. Dokument przygotowało Muzeum Narodowe z pomocą Tomasza Bagińskiego.

Trzeci obraz to po prostu fragment przeboju kinowego Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda.

Muzeum nie należy do najnowocześniejszych. Na szczęście już w 2021 roku planowane jest otwarcie nowego gmachu muzeum, który powstaje tuż obok drogi i parkingu. Na wizytę w starym muzeum wystarczy nam około godzina.

Wzgórze pomnikowe

Centralnym punktem pola bitewnego jest wzgórze pomnikowe. Na jego szczycie w 1960 roku (z okazji 550. rocznicy bitwy) odsłonięto Pomnik Zwycięstwa Grunwaldzkiego, na który składają się: granitowy obelisk oraz grupa masztów z metalowymi sztandarami polskich i litewskich chorągwi.

Na wzgórzu ustawiono jeszcze kilka monumentów. Swoje miejsce odnalazły tu ciosy granitowe, które ocalono ze zburzonego przez Niemców we wrześniu 1939 roku Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie. Oryginalny monument stanął w grodzie Kraka w 1910 roku z okazji obchodów 500-lecia wielkiego zwycięstwa. Jego powojenna rekonstrukcja zakończyła się dopiero w 1976 roku.

Całkiem niedawno (z okazji 610-lecia bitwy) na wzgórzu stanął pomnik upamiętniający rycerzy litewskich, biorących udział w starciu.

Inną z atrakcji wzniesienia jest amfiteatr przed którym zainstalowano makietę przedstawiającą układ wojsk tuż przed bitwą.

Kaplica pobitewna

Namacalnym śladem po słynnym starciu są ruiny kaplicy pobitewnej. Pierwszą świątynię w tym miejscu wzniesiono niedługo po zakończeniu bitwy w hołdzie poległym w niej rycerzom.

Niektórzy z badaczy wysnuli hipotezę, że miejsce budowy nie jest przypadkowe i kaplica mogła stanąć w miejscu śmierci samego Ulryka von Jungingena. Budowla w swoim pierwotnym kształcie przetrwała do kolejnej wojny polsko-krzyżackiej, podczas której została zrównana z ziemią. Jeszcze w XV wieku świątynię odbudowano. Nowy gmach wzniesiono z kamienia polnego, podpartego ośmioma przyporami.

W kaplicy przechowywano słynący z cudów obraz Matki Bożej. Na podstawie znalezisk archeologicznych można założyć, że kaplica była miejscem częstych pielgrzymek, i to nie tylko z ziem krzyżackich, ale również z Polski.

Po sekularyzacji zakonu w 1525 roku kaplica wraz z otaczającymi ją ziemiami trafiła w ręce księcia Albrechta Hohenzollerna i powoli zaczęła popadać w ruinę. Nie przeszkadzało to jednak ani pielgrzymom, którzy regularnie przybywali pod Grunwald, ani w organizowaniu uroczystych odpustów.

Władze pruskie, chcąc raz na dobre powstrzymać napływ pątników, zdecydowały w 1720 roku o rozebraniu wszystkiego, co zostało z dawnego kościoła. Właściciel stębarckiego majątku, Albrecht von Brandt, podjął pod koniec XIX wieku próbę odbudowy kaplicy, ale nie otrzymał na to zgody lokalnej administracji.

W latach 1959-1982 na terenie kaplicy przeprowadzono szereg badań archeologicznych, dzięki którym udało się na światło dzienne wydobyć fundamenty dolnych murów świątyni, które doskonale pokazują jej oryginalny układ. Archeolodzy odnaleźli również dwa groby, w których pochowano dwudziestu mężczyzn ze śladami po bitwie. W okolicy kaplicy natrafiono na masowe szczątki.

Kamień Jagiełłowy

Tuż przy ruinach kaplicy stoi masywny głaz narzutowy nazywany kamienieniem królewskim bądź Jagiełłowym, który od niepamiętnych czasów był częścią grunwaldzkiego krajobrazu. W 1901 roku władze pruskie przeniosły głaz w miejsce ruin kaplicy i przekształciły go w pomnik poświęcony wielkiemu mistrzowi. Na monumencie wyryto tekst w języku niemieckim oświadczający światu, że dowódca zakonu poległ w bohaterskiej walce o niemieckie istnienie i prawo.

Tekst usunięto zaraz niedługo po zakończeniu II wojny światowej. Głaz na obecnym miejscu ustawiono w trakcie prac archeologicznych w 1980 roku.

Miejsce śmierci Ulryka von Junginena

Wielki mistrz Ulryk von Junginen, jeśli bazować na kronikach Jana Długosza, padł ofiarą polskiego rycerza Mszczuja ze Skrzynna herbu Łabędź, a przynajmniej to on miał powiadomić króla o śmierci przywódcy zakonu krzyżackiego, a następnie pomóc odnaleźć jego ciało.

Historycy próbowali odnaleźć odpowiedź na pytanie, w którym dokładnie miejscu dowódca zakonu mógł polec. O jednej z hipotez wspomnieliśmy opisując kaplicę pobitewną. Po drodze ze wzgórza pomnikowego do kaplicy możemy natrafić z kolei na kamień, na którym wyryto "MIEJSCE ŚMIERCI WIELKIEGO MISTRZA ULRYKA v JUNGINENA". Faktycznego miejsca śmierci wielkiego mistrza możemy jednak nigdy nie poznać.

Kopiec Jagiełły

Ostatnim z miejsc związanym z polem bitwy jest Kopiec Jagiełły. I choć jego nazwa wprost nawiązuje do stanowiska dowodzenia polskiego króla Władysława Jagiełły, to jest to zaledwie sztuczne wzniesienie, które w 1959 roku usypali uczestnicy Ogólnopolskiego Zlotu Zuchowych Kręgów Pracy Związku Harcerstwa Polskiego.

Nie jest jednak wcale wykluczone, że to właśnie stąd przebieg bitwy nadzorował polski król.

Z niewielkiego kopca rozciąga się przyjemny widok na okolicę, ale na pewno nie jest to atrakcja z kategorii nie przegap.

Przy kopcu ustawiono dwa głazy, z których jeden opisuje genezę jego powstana.

Kościół pw. Przenajświętszej Trójcy w Stębarku

Będąc w okolicy możemy rzucić okiem na kościół pw. Przenajświętszej Trójcy w Stębarku. Obecna budowla datowana jest na końcówkę XVII wieku.

Pewne jest, że świątynia w tym miejscu istniała już podczas bitwy pod Grunwaldem, a historycy zakładają, że prawdopodobnie pochowano w niej niektórych z rycerzy biorących udział w starciu.

Dni Grunwaldu i inscenizacja bitwy pod Grunwaldem

W połowie lipca na Polach Grunwaldu ma miejsce kilkudniowa impreza nazywana Dniami Grunwaldu. W jej trakcie przeprowadzana jest inscenizacja bitwy, w której udział bierze nawet 2000 rycerzy. Pierwszy raz wydarzenie zorganizowano w 1998 roku i od tego czasu na stałe weszło do mazurskiego kalendarza (wyjątkiem był tu pandemiczny 2020 rok).

Impreza przyciąga do Grunwaldu dziesiątki tysięcy sympatyków średniowiecza (i nie tylko), którzy podczas powrotu do domu potrafią utworzyć niekończące się korki.

Całe wydarzenie trwa nawet do kilku dni, a inscenizacja bitwy jest tylko jednym z jego elementów. Na gości czekają m.in.: turnieje, koncerty, wykłady oraz tradycyjne jadło.

Grunwald - Pole Bitwy: zwiedzanie i informacje praktyczne

Płatny parking [7 zł w 2020 roku] znajduje się na drodze pomiędzy Grunwaldem a Stębarkiem. Wejście na teren Pól Grunwaldu jest darmowe. Bilet kupujemy dopiero chcąc odwiedzić muzeum.

Chcąc zwiedzić wzgórze pomnikowe oraz kaplicę pobitewną warto zarezerwować sobie około 45 minut. Do tego dochodzi ewentualny czas na wizytę w muzeum.

Odległość od parkingu do wzgórza pomnikowego to trochę ponad 500 metrów, a do kaplicy pobitewnej około kilometra.

Najdalej od parkingu oddalony jest Kopiec Jagiełły (ponad 2 kilometry) i jeśli goni nas czas, to wygodniej jest podjechać do niego samochodem.

Zwiedzanie z przewodnikiem

Ciekawą opcją na zwiedzanie pola bitwy jest wycieczka z przewodnikiem, która rozpoczyna się w kasie przy parkingu. Opiekun najpierw oprowadza turystów po otwartej przestrzeni, a na koniec wchodzi z nimi do muzeum.

Uczestnictwo w wycieczce wymaga jedynie niewielkiej dopłaty do biletu muzealnego.