Olsztynek: skansen, atrakcje, zabytki. Co warto zobaczyć i zwiedzić?
Olsztynek to niewielkie miasto leżące niecałe 30 kilometrów na południe od Olsztyna, które odwiedzający Mazury turyści kojarzą przede wszystkim z Muzeum Budownictwa Ludowego (skansenem).
Współczesny Olsztynek jest nieco sennym miasteczkiem, w którym zachowały się zaledwie nieliczne ślady po jego niegdyś bogatej historii.

- Krótka historia miasta
- Zaczęło się od krzyżackiego komtura
- Bitwa pod Tannenbergiem i nieistniejące już mauzoleum Hindenburga
- II wojna światowa i czasy współczesne
- Olsztynek: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca
- Skansen w Olsztynku
- Ratusz: Multimedialne Muzeum Stalagu IB i Historii Olsztynka
- Rynek i lew tannenberski
- Zamek krzyżacki
- Gotycki kościół farny, obecnie muzeum
- Dom narodzin Krzysztofa Mrongowiusza
- Mury obronne z XV wieku
- Wieża ciśnień
- Huta Szkła Artystycznego
- Eko targ w Olsztynku
- Jagodzianki z Olsztynka
Krótka historia miasta
Zaczęło się od krzyżackiego komtura
Za założyciela miasta możemy uznać komtura ostródzkiego Güntera von Hohensteina, który na terenach zamieszkiwanych dawniej przez plemiona Sasinów rozpoczął w 1350 roku budowę zamku. Wokół twierdzy rozwinęła się osada zamieszkana przez kupców oraz rzemieślników, która w 1359 roku otrzymała prawa miejskie oraz nazwę Hohenstein, czym uhonorowano fundatora zamku.

Średniowieczny Olsztynek posiadał zachowany do dziś typowy dla miast krzyżackich układ z wielkim placem targowym, przy którym stały kościół farny oraz ratusz. Miasto otoczone było pierścieniem murów, z których XV-wieczne fragmenty istnieją do dziś.


Kolejne wieki nie rozpieszczały mieszkańców miasta, ale Olsztynek ostatecznie dawał radę przetrwać każdą zawieruchę. W miarę nienaruszony przeszedł przez wydarzenia grunwaldzkie, żeby przez resztę XV wieku trafiać raz to w ręce Zakonu Krzyżackiego, innym razem pod zwierzchnictwo polskie.

Ostatecznie w 1520 roku miasto zdobyty siły polskie, a pięć lat później znalazło się w granicach Prus Książęcych, które w tamtym czasie pozostawały lennem Królestwa Polskiego.
XVIII wiek to okres wojen polsko-szwedzkich, w trakcie których miasto zostało splądrowane. Jakby tego było mało, to zaraz po Szwedach spalili je Tatarzy.
Ostatecznie Olsztynek znalazł się w granicach powstałego w 1701 roku Królestwa Prus, a w 1871 roku wszedł w skład nowo utworzonego państwa niemieckiego.


Bitwa pod Tannenbergiem i nieistniejące już mauzoleum Hindenburga
Podczas I wojny światowej miasto zajęły siły rosyjskie, a w trakcie bitwy pod Tannenbergiem ponad 2/3 całej zabudowy legło w gruzach.
Tannenberg to niewielka wieś, którą dziś znamy jako Stębark. To właśnie na polach pomiędzy Stębarkiem, Grunwaldem oraz Łodwigowem w 1410 roku stanęły naprzeciwko siebie wojska polskie i krzyżackie. Co ciekawe, my starcie to nazywamy bitwą pod Grunwaldem, ale Niemcy posługują się nazwą pierwsza bitwa pod Tannenbergiem. W niemieckiej terminologii druga bitwa pod Tannenbergiem odbyła się w dniach 26–30 sierpnia 1914 i wojska niemieckie pokonały w niej siły Imperium Rosyjskiego.

Niedaleko granic Olsztynka wzniesiono w latach 1924-1927 monument upamiętniający to starcie (niem. Tannenberg-Denkmal). Po śmierci marszałka Paula von Hindenburga (prezydenta Republiki Weimarskiej i III Rzeszy) w 1934 roku pomnik przekształcono w mauzoleum polityka, a w uroczystym pogrzebie uczestniczyło kilkaset tysięcy osób (w tym sam Adolf Hitler).



Monumentalny pomnik musiał budzić podziw. Miał kształt betonowego okręgu, a wystające z niego wieże nawiązywały do kamiennego kręgu w Stonehenge. Pomnik podniesiono (jako jedyny w Niemczech) do rangi Pomnika Chwały Rzeszy.

Budowlę zburzyły w styczniu 1945 roku wycofujące się wojska niemieckie, chwilę wcześniej wywożąc szczątki marszałka oraz jego małżonki. Po wojnie monument został rozebrany, a jego elementy wykorzystano przy odbudowie Warszawy oraz do wzniesienia kontrowersyjnego dziś Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej w Olsztynie (obecna nazwa monumentu to Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej).

Jedynym śladem po monumencie jest pomnik lwa, który stoi obecnie na rynku w Olsztynku, a dawniej znajdował się 300 metrów od mauzoleum i upamiętniał poległych żołnierzy z niemieckiego 147. Pułku Piechoty.



II wojna światowa i czasy współczesne
Również II wojna światowa nie oszczędziła miasta. Nieopodal granic Olsztynka powstał obóz dla jeńców wojennych Stalag IB Hohenstein. Był to jeden z największych jenieckich obozów w tej części Europy - w trakcie wojny mogło przebywać w nim nawet 650 tysięcy osób, z których około 55 tysięcy straciło życie.

W styczniu 1945 roku wojska rosyjskie zniszczyły większość zabudowy centrum. Jednym z nielicznych ocalałych budynków był ratusz. Po wojnie miasto znalazło się w granicach Polski.

Olsztynek: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca
Wielu turystów przybywa do Olsztynka tylko w celu odwiedzenia popularnego skansenu. Jeśli nie goni nas czas, to warto zarezerwować sobie dodatkową godzinę na spacer po najstarszej części miasta. Możemy też rozważyć wizytę w jednym z miejskich muzeów, które znajdują się przy rynku.



Skansen w Olsztynku
Skansen w Olsztynku (oficjalnie Muzeum Budownictwa Ludowego - Park Etnograficzny w Olsztynku) to chluba miasta oraz jedna z najciekawszych placówek kulturalnych całego województwa warmińsko-mazurskiego.



Na terenie muzeum możemy podziwiać różnorodne przykłady architektury pochodzącej z Prus Wschodnich. Pierwotnie skansen nosił nazwę Wschodniopruskiego Muzeum Ziemi Ojczystej i znajdował się na terenie Królewca (niem. Königsberg, obecnie Kaliningrad). Prace nad stworzeniem muzeum rozpoczęto w 1909 roku, a jego inauguracja nastąpiła w 1913 roku. Celem nadrzędnym placówki było zachowanie dla przyszłych pokoleń dziedzictwa pruskiej architektury wiejskiej, które w szybkim tempie niszczało i znikało z krajobrazu. Wzorem dla twórców muzeum były pierwsze skanseny powstałe na terenie Skandynawii, w tym Skansen w Sztokholmie. Założyciele wyszli z założenia, że zamiast przenosić oryginalne obiekty do muzeum, lepiej wykonać ich repliki, stosując przy tym tradycje stare formy oraz techniki budowy.



Tereny muzeum w Królewcu okazały się na dłuższą metę zbyt małe i ograniczały dalszy rozwój placówki. W 1937 roku zapadła decyzja o przeniesieniu muzeum do Olsztynka (ówczesnego Hohenstein), a translokacji wszystkich obiektów dokonano w latach 1938-1942. Muzeum szczęśliwie przetrwało II wojnę światowa bez szwanku i po jej zakończeniu znalazło się w granicach Polski.

Skansen zajmuje powierzchnię około 93 hektarów. Na jego terenie zgromadzono mniej więcej 80 obiektów budownictwa ludowego z terenów dawnych Prus Wschodnich (z Warmii, Mazur, Powiśla i Małej Litwy), z czego kilkanaście to zachowane kopie przywiezione z Królewca.


Niektóre z obiektów wartych uwagi na terenie skansenu:
- drewniany kościół z niezależną dzwonnica, która wzorowana była na istniejącym do dziś kościele we wsi Mańki (zmotoryzowanych zachęcamy do odwiedzenia!),
- zagrody z chałupami, budynkami gospodarczymi czy stodołami,
- domy podcieniowe,
- cztery wiatraki (dwa typu paltrak, po jednym typu koźlak i holender); ostatni z nich został w całości udostępniony do zwiedzania,
- szkoła wiejska z XIX wieku,
- warsztat szewski,
- młyn wodny,
- malowane meble ludowe pochodzące z: Warmii, Powiśla i Mazur,
- oryginalny wóz cygański z początku XX wieku.
Zdjęcia:


Na wizytę w skansenie warto zaplanować przynajmniej 2 godziny, choć naszym zdaniem na spokojne zwiedzenie potrzebne nam będą około 3 godziny.





Na terenie skansenu działa kawiarnia, w której serwowane są zioła, mieszanki ziołowe oraz różne lemoniady (Pijalnia Ziół i Mieszanek Ziołowych). Na miejscu możemy zjeść też coś słodkiego i zakupić lokalne przetwory. Na terenie skansenu przebywają również zwierzęta, w tym owce oraz koniki polskie, do których można podejść.
Przed skansenem przygotowano płatny parking dla gości.






Ratusz: Multimedialne Muzeum Stalagu IB i Historii Olsztynka
Ratusz już w czasach średniowiecza był jednym z najważniejszych budynków w mieście. Pierwotny gmach nie przetrwał jednak do naszych czasów, gdyż w 1685 roku strawił go pożar. Od tamtego czasu budowla była kilkukrotnie niszczona i odbudowywana. Obecny gmach wzniesiono niedługo po zakończeniu I wojny światowej. Ratusz szczęśliwie przetrwał II wojnę światową, lecz mniej szczęścia miał dobudowany do niego hotel Kaiserhof.
W budynku ratusza od 2015 roku działa Multimedialne Muzeum Stalagu IB i Historii Olsztynka, w którym dowiemy się więcej o historii miasta oraz o tragicznych losach jeńców wojennych. Elementem ekspozycji są obiekty należące do więźniów, które odnaleziono na terenie obozu.
Rynek i lew tannenberski
Naprzeciwko ratusza stoi wspomniany już przez nas wcześniej tannenberski lew, który przetrwał wojenną zawieruchę. Pomnik był hołdem dla 147. Pułku Piechoty, który wsławił się w bitwie pod Tannenbergiem, i oryginalnie stał obok nieistniejącego już mauzoleum Hindenburga.

Ustawiony na wysokim cokole pomnik pozostał na pierwotnym miejscu jeszcze przez kilka lat po zakończeniu wojny. Dopiero po jakimś czasie zdjęto go z pomocą dźwigów i przewieziono do Kętrzyna. Na początku lat 90. poprzedniego stulecia wrócił do Olsztynka i 7 maja 1993 roku stanął na tutejszym rynku.


ZDJĘCIA: 1. Lew tannenberski; 2. Wieża ciśnień;
Zamek krzyżacki
Zamek krzyżacki powstał w połowie XV wieku na niewielkim wzniesieniu, na którym wcześniej istniał gród plemienia Sasinów.
Z pierwotnego zamku niewiele jednak zostało. Do naszych czasów przetrwało skrzydło północne oraz fundamenty skrzydła wschodniego. Budynek został odbudowany i od ponad 160 lat działa w nim szkoła. Zamku nie można zwiedzić, ale możemy go obejść i obejrzeć fragmenty oryginalnych murów.

Gotycki kościół farny, obecnie muzeum
Kościół farny wzniesiono w połowie XIV wieku w stylu gotyckim. Ta skromna jednonawowa budowla została włączona w obręb murów miejskich i pełniła funkcje obronne. Początkowo był to kościół katolicki, a w latach 1525-1945 wykorzystywali go ewangelicy.
Świątynia nie przetrwała II wojny światowej. Po wojnie kościół odbudowano i od 1977 roku pełni funkcje wystawowe.

Dom narodzin Krzysztofa Mrongowiusza
Bezpośrednio za kościołem farnym odnajdziemy jeden z najważniejszych miejskich zabytków - datowany na drugą połowę XVI wieku dom, w którym 19 lipca 1764 roku na świat przyszedł Krzysztof Celestyn Mrongowiusz. Jest to jedyny dom ocalały z tragicznego pożaru w 1684 roku, który strawił całe centrum Olsztynka.

Budowla jest integralną częścią zachodniego odcinka średniowiecznego muru obronnego. Budynek początkowo pełnił funkcję baszty, i dopiero później został zaadaptowany na cele mieszkalne.
Krzysztof Mrongowiusz był duchownym ewangelickim, który zasłynął jako badacz folkloru Kaszub. Co ciekawe, nie jest to jedyne połączenie Olsztynka z tym regionem. W tutejszym gimnazjum maturę zdał Hieronim Derdowski, jeden z najważniejszych poetów kaszubskich.

Więcej o Kaszubach przeczytacie w naszym artykule: Kaszuby: atrakcje, zabytki, kuchnia. Przewodnik po regionie.
Budynek po remoncie przeznaczono na muzeum poświęcone Mrongowiuszowi.
Mury obronne z XV wieku
Olsztynek od średniowiecza otoczony był pierścieniem murów obronnych. Do miasta prowadziły dwie bramy, Nidzicka oraz Wysoka, które zostały doszczętnie zniszczone w pożarze w 1804 roku i zaniechano ich odbudowany.
Do naszych czasów przetrwały za to fragmenty XV-wiecznych murów. Najbardziej imponujący fragment rozciąga się wzdłuż ulicy Składowej.

Wieża ciśnień
Zbliżając się do Olsztynka już z oddali możemy wypatrzyć wysoką na 34 metry wieżę górującą nad krajobrazem miasta. Jest to zbudowana w 1906 roku wieża ciśnień, którą w 2019 roku odrestaurowano i udostępniono odwiedzającym.
Wewnątrz budynku przygotowano taras widokowy, na który możemy wjechać windą lub wejść pieszo. W sezonie letnim 2020 roku wejście było darmowe.
Huta Szkła Artystycznego
Do mniej znanych atrakcji Olsztynka należą pokazy wyrobu szkła organizowane w Hucie Szkła Artystycznego, które w sezonie letnim odbywają się codziennie. W trakcie wycieczki przewodnik przybliży nam sposoby produkcji wyrobów szklanych oraz opowie o mniej znanych elementach tego rzemiosła. Aktualne godziny pokazów sprawdzimy na oficjalnej stronie.
Eko targ w Olsztynku
Będąc w okolicy Olsztynka w niedzielny poranek nie przegapcie ekologicznego bazarku organizowanego na lokalnym targowisku (adres: ul. gen. Tadeusza Kościuszki 6d), gdzie wystawiają się regionalni producenci żywności. Na miejscu można zakupić m.in. wyroby rybne z tradycyjnej wędzarni warmińskiej Jarosława Parola (w tym paprykarz, ryby wędzone, pyszne marynaty rybne), miody Matula z Ornety (w tym nietypowe miody z dodatkiem owoców lub kakao) czy sery z mleka koziego.

Atmosfera na miejscu jest bardzo pozytywna, a każdy z wystawców z chęcią udzieli nam wielu informacji o swoich produktach. Na koniec możemy skosztować dobrych lodów rzemieślniczych sprzedawanych w sklepie.
Aktualne informacje o eko targu pojawiają się na tej stronie. Niektóre z produktów oferowanych na bazarze dostępne są również od czwartku do niedzieli w sklepie BIOhub. [stan na lipiec 2021]
Jagodzianki z Olsztynka
Jednym z produktów, bez którego trudno nam wyobrazić sobie wizytę w Olsztynku, są jagodzianki produkowane przez cukiernię o nazwie... Jagodzianka. Wnętrze oferowanego przez nich przysmaku wypełnione jest jagodami i właśnie tym wyróżnia się na tle innych produktów tego typu sprzedawanych w większych miastach.

W cukierni tej zakupimy też inne, czasami bardzo oryginalne ciasta i wypieki. O jakości Jagodzianki najlepiej świadczą kolejki miejscowych, które formują się w dni wolne od pracy. Niektórzy wychodzą nawet z całymi paletami!




ZDJĘCIA: Skansen w Olsztynku.