Orvieto w Umbrii - atrakcje, zwiedzanie, zabytki. Co warto zobaczyć oprócz katedry i studni św. Patryka?

Około 120 kilometrów na północ od Rzymu leży Orvieto - urokliwe miasto, pełne średniowiecznych zabytków. Spacer po jego ulicach to prawdziwa podróż w czasie. Pięknem Orvieto zachwycili się między innymi Zbigniew Herbert i Gabriele D’Annunzio.

Orvieto leży w regionie Umbria i wśród miłośników historii znane jest ze swoich związków z Etruskami. Nasz przewodnik po Orvieto rozpoczęliśmy od wprowadzenia historycznego, żeby następnie płynnie przejść do największych atrakcji oraz zabytków.

Orvieto - rys historyczny

264 p.n.e - upadek Etrusków

Wielu historyków łączy Orvieto z Etruskim miastem Volsinii. Był to jeden z ważniejszych ośrodków oporu przeciw rozrastającej się republice rzymskiej. Mieściła się tu świątynia boga Voltumny, a Volsinii znane było z legendarnego bogactwa. Po serii klęsk militarnych doszło tu do przewrotu społecznego - zbuntowany plebs odsunął od władzy arystokratów, odebrał im przywileje i uwolnił niewolników. Przerażony władca miasta wysłał posłów do Rzymian z prośbą o interwencję. Pierwsza wyprawa wojenna zakończyła się porażką, ale rok później Marek Fulwiusz Flaccus zdobył miasto, a plebejuszy wziął do niewoli. Jest dość prawdopodobne, że wzięli oni udział w pierwszej udokumentowanej walce gladiatorów (na Forum Boarium w 264 roku p.n.e). Ze zdobytego Volsinii Rzymianie wywieźli liczne łupy (Metrodor ze Skopios oskarżył zdobywców o kradzież dwóch tysięcy posągów, ale liczba ta jest zapewne przesadzona). Flaccus dokonał też evocatio etruskich bóstw. Tych arystokratów, którzy przeżyli, Rzymianie przesiedlili nad jezioro Bolsena.

1264 - Corpus Domini

Średniowiecze było czasem gwałtownych sporów teologicznych o naturę Eucharystii. Po IV Soborze Laterańskim zatwierdzono dogmat o transsubstancjacji. Mimo to jeszcze jakiś czas istnieli zwolennicy przeciwnych doktryn. Według tradycji, w 1263 roku w miejscowości Bolsena doszło to tzw. "cudu eucharystycznego", w rękach wątpiącego księdza zaczęła krwawić hostia. Rok później, w uroczystej procesji, przeniesiono ją do Orvieto gdzie przechowywana jest w relikwiarzu. Niezależnie od tego, czy opowieść ta jest prawdziwa czy nie, Orvieto stało się jednym z głównych ośrodków kultu Bożego Ciała i znane jest z uroczystych procesji urządzanych tego dnia.

1281 - Papieska siedziba

Dzięki strategicznemu sojuszowi z Florencją, Orvieto szybko rosło w siłę. W 1281 roku na tron Piotrowy wstąpił Marcin IV. Nie cieszył się on poparciem mieszkańców Rzymu, którzy zamknęli przed nim bramy. Z tego powodu papież przeniósł się do Umbrii rezydując zarówno w Orvieto jak i w Perugii. Później miasto było rządzone przez możne rody, ostatecznie jednak znalazło się w granicach państwa papieskiego. To tutaj schronił się Klemens VII po zdobyciu Rzymu przez wojska cesarskie.

1860 - Królestwo Włoch

W czasie "Wyprawy Tysiąca" do Umbrii przybył Luigi Masi, który naprędce zorganizował oddział ochotników zwany "Cacciatori del Tevere". Wykorzystując słabość papieskiego garnizonu szybko zajęto Orvieto. Dzięki mediacjom z wojskami francuskimi w mieście przeprowadzono plebiscyt - większość mieszkańców opowiedziała się za przyłączeniem miasta do Królestwa Włoch.

Wiek XX - inspiracja dla artystów

Już w XIX wieku Orvieto czasy świetności miało dawno za sobą, wzbudzało jednak zainteresowanie historyków, artystów i literatów. Często pisał o nim jeden z najsłynniejszych literatów włoskich XX wieku Gabriele D’Annunzio. Orvieto pojawia się w jego powieści "Triumf śmierci", twórca poświęcił mu również aż trzy liryki z serii "Miasta Ciszy". Polscy czytelnicy znają esej Zbigniewa Herberta "Il Duomo". Poeta odwiedził Orvieto w czasie swoich włoskich podróży.

Zwiedzanie Orvieto

Wbrew pozorom zwiedzanie starówki Orvieto może zająć nam trochę czasu. Najlepiej przeznaczyć na pobyt w tym mieście cały dzień. Jeśli jednak będziemy chcieli wejść do wszystkich obiektów i muzeów nawet doba może okazać się niewystarczająca. Z drugiej jednak strony Orvieto nadaje się też idealnie na krótki, maksymalnie kilkugodzinny wypad.

Co warto zobaczyć w Orvieto? Atrakcje Orvieto, zabytki, ciekawe miejsca

Katedra Wniebowzięcia NMP w Orvieto (Il Duomo, Cattedrale dell'Assunta)

(Piazza del Duomo 26)

To bez wątpienia jeden z najświetniejszych zabytków regionu, a może i nawet całych Włoch. Powstała w związku z rozwijającym się ruchem pielgrzymkowym po cudzie eucharystycznym w Bolzano. Budowano ją od 1290 do 1591 roku. Całość zachowuje jedność stylu gotyckiego, widoczne są jednak wpływy renesansu. Charakterystyczne dwubarwne pasy to efekt zastosowania naprzemiennych rzędów trawertynu i bazaltu. Widać dość wyraźne inspiracje katedrą w Sienie.

Wstęp do katedry jest płatny (bilet kosztuje 5€). W środku czeka jednak na nas wiele wspaniałych zabytków i dzieł sztuki, w tym m.in.:

• fasada - Urzekający front kościoła to dzieło kilku różnych architektów. Według najnowszych badań prace nad fasadą zaczęły się jeszcze w XIII wieku, nie wiadomo jednak kto nimi kierował. Górną część elewacji ozdabiają wspaniałe mozaiki, a dolną wspaniałe grupy rzeźbiarskie.
• Kaplica Nowa z freskami Luki Signorelliego,
• Kaplica Korporału,
• zabytkowe wnętrze.

Wszystkie najważniejsze zabytki świątyni opisaliśmy w oddzielnym artykule Katedra w Orvieto - zwiedzanie, ciekawostki, zabytki.

Studnia świętego Patryka - drugi największy zabytek Orvieto

Budowa tego niezwykłego obiektu związana była z tzw. sacco di Roma. W 1527 roku Rzym został zdobyty przez wojska cesarskie, papież Klemens VII przebywał w Orvieto. Spodziewając się rychłego oblężenia miasta zalecił przygotowania do obrony. Potrzebna była studnia, która dostarczyłaby miastu wodę. Realizacji projektu podjął się Antonio da Sangallo (architekt, który kierował również pracami nad Bazyliką św. Piotra). Prace trwały do roku 1537. Powstała licząca ponad 50 metrów głębokości studnia z siedemdziesięcioma oknami.

Lustro wody znajduje się na samym dnie, a prowadzą do niego tak skonstruowane schody, żeby mogły je pokonywać osły z beczkami na grzbietach. Studnia pełniła różne funkcje, a jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od pokutników, którzy zamykali się tutaj na czas odbywania kary za grzechy (podobnie jak w irlandzkiej jaskini św. Patryka). Budowla jest również obecna w wielu włoskich powiedzeniach. Określenie "Pozzo di San Patrizio" bywa używana na coś co pochłania olbrzymie fundusze. O osobach rozrzutnych mówi się, że posiadają kieszeń głęboką jak studnia św. Patryka.

Atrakcje Orvieto - podziemia

Początki Orvieto sięgają czasów etruskich. Wzniesione na wysokiej skale miasto cierpiało z powodu utrudnionego dostępu do wody. Najprawdopodobniej już w czasach etruskich powstał system tuneli, który miał zapewnić osadzie dostęp do wody pitnej. Wykopano szereg studni i cystern, które umożliwiły miastu funkcjonowanie, a wykopaną ziemię i skałę zużyto przy budowie domostw. W okresie średniowiecza podziemia zyskały nową funkcję - wykorzystywano je jako zbiorniki na odpady. Tąpnięcia doprowadziły do zawalenia się sporej części studni. Do ponownego odkrycia tuneli doszło w czasach współczesnych.

Torre del Moro - dawna wieża "Papieska" i świetny punkt widokowy

(Corso Cavour 87)

Wieża wzniesiono została w XIII wieku i początkowo nazywana była "Papieską". Nazwę zmieniła w czasach kiedy w pobliżu swój pałac wzniósł Raffaele di Sante zwany właśnie "il Moro". W XIX wieku na jej szczycie zainstalowano obecne tu do dziś dzwony, a samą wieżę włączono w miejski system wodociągowy. Dziś jest to świetny punkt widokowy, a pobliski Palazzo dei Sette mieści dziś wystawy czasowe. Sama wieża liczy 47 metrów wysokości.

Dzielnica średniowieczna i mury obronne

Zarówno w starożytności jak i w średniowieczu Orvieto znajdowało się na styku różnych stref wpływu. Z powodu częstych konfliktów miasto musiało posiadać własny system obrony. Wzniesiono więc wysokie mury i liczne bramy utrudniające dostęp na wysoką skałę. Trudno powiedzieć kiedy powstały pierwsze umocnienie. Prokop z Cezarei, opisując zdobycie miasta przez Belizariusza, wspomina, że Orvieto posiadało tylko niewielką fortyfikację z czasów rzymskich, gdyż jego mieszkańcy pokładali ufność w dogodnym położeniu.

Obok górnej stacji kolejki (po lewej stronie od wyjścia) znajduje się dobrze zachowana brama dawnej twierdzy Albornoz. Po przeciwnej stronie miasta możemy przejść koroną murów. Ta część miasta nazywana bywa "dzielnicą średniowieczną" (quartiere medievale) - ze względu na doskonale zachowany układ urbanistyczny z czasów świetności Orvieto. Ciekawą pamiątką po dawnych czasach jest inna studnia, której początki sięgają jeszcze starożytności - Pozzo della Cava (wstęp płatny, więcej informacji: tutaj).

Co warto zobaczyć w Orvieto? Kościoły!

Na terenie Orvieto przetrwało kilkanaście zabytkowych kościołów. I chociaż żaden z nich nie może konkurować z miejscową katedrą, to na niektóre z nich warto zwrócić uwagę:

• Kolegiata św. Andrzeja i Bartłomieja (Collegiata dei Santi Andrea e Bartolomeo) - pochodzi z XII wieku, wielokrotnie przebudowywana, utraciła większość zabytkowego wyposażenia. Zachowały się jednak fragmenty fresków, z których część powstała jeszcze w średniowieczu. Uwaga! Pod kościołem znajduje się, udostępniona do zwiedzania, krypta - wymagana jest jednak wcześniejsza rezerwacja wizyty. Obok świątyni przetrwała dziesięcioboczna wieża.

• Santuario Madonna della Cava (Via della Cava 51) - jedno z najmniejszych sanktuariów maryjnych w całym kraju i rzadki przypadek barokowej architektury w średniowiecznym Orvieto.

• Kościół św. Dominika (Chiesa dei San Domenico, Piazza Ventinove Marzo 13A) - należy do pierwszych świątyń zakonu dominikanów, które wzniesiono po śmierci założyciela zgromadzenia. Mieszkańcy z dumą podkreślają, że to właśnie przy tutejszym pulpicie św. Tomasz z Akwinu objaśniał zgromadzonym meandry teologii. Do naszych czasów przetrwały XIII-wieczny nagrobek kardynała de Braye oraz renesansowa kaplica rodu Petrucci.

• Kościół św. Juwenalisa (Chiesa di San Giovenale) - położony przy samych murach miejskich, we wnętrzu zachowały się fragmenty średniowiecznych fresków.

Śladami Etrusków w Orvieto

Niewiele pozostało do naszych czasów po latach rządów tego tajemniczego ludu. W Orvieto będziemy mogli zwiedzić pozostałości dawnej nekropolii zwanej Crocifisso del Tufo. Więcej informacji na temat cmentarzyska tutaj.

Jeśli nie chcemy kupować biletów, a interesuje nas kultura Etrusków możemy udać się do tzw. Belwederu. Są to pozostałości po świątyni boga burzy zwanego Tinia (odpowiednik rzymskiego Jupitera). Resztki starożytnego założenia znajdują się obok studni św. Patryka.

Muzea Orvieto

Na placu katedralnym (naprzeciwko świątyni) działa Museo Claudio Faina (Piazza del Duomo 29) posiadające jedną z najważniejszych kolekcji sztuki etruskiej we Włoszech (przedmioty z wykopalisk m.in. z Belwederu w Orvieto). Obok katedry w dawnym Pałacu Papieskim (charakterystycznym budynku z blankami na szczycie) funkcjonuje Muzeum Katedry, gdzie poznamy historię tego zabytku oraz obejrzymy część oryginalnego wyposażenia. W tym samym budynku znajduje się również inne Muzeum Archeologiczne - Museo Archeologico Nazionale Di Orvieto.

Wino

Będąc w Orvieto warto spróbować jednego z tutejszych win (oznaczenie - DOC Orvieto). Są to najczęściej wina białe, półsłodkie, deserowe. Gabriele D’Annunzio nazwał je "słońcem Włoch zamkniętym w butelce". Istnieje również mniej znane wino czerwone - Rosso Orvietano.

Jak dojechać do Orvieto?

• Orvieto posiada dobre połączenie kolejowe z Rzymem. Dotrzemy tu pociągami regionalnymi (kursują też szybkie pociągi Intercity). Większość z nich dojeżdża do miasta bezpośrednio, czasem jednak będziemy musieli wybrać opcję z przesiadką w Orte. Podróż trwa niecałe 1,5 godziny.

• Starówka położona jest na wysokiej skale. Droga do miasta jest dość okrężna (około 2 kilometry pod górę), dlatego lepiej skorzystać z niewielkiej kolejki linowo-terenowej. Jej stacja znajduje się tuż obok dworca kolejowego. Wjazd na górę kosztuje 1,50€.

• Dworzec autobusowy w mieście zlokalizowany jest przy placu obok dworca kolejowego. Tutaj zatrzymują się wszystkie autobusy podmiejskie. Nie pomylmy go z dworcem przy Piazza Cahen skąd wyjeżdżają linie miejskie!