Sparta: zwiedzanie starożytnego miasta

Starożytna Sparta nieodzownie kojarzy się ze sprawnością militarną, wielkimi zwycięstwami oraz surowym życiem jej mieszkańców. Im bardziej jednak historia tej antycznej potęgi rozpala nasze wyobrażenia, tym większy czekać nas będzie zawód po dotarciu do jej otoczonych malowniczym górskim krajobrazem ruin.

Właściwie to nic nie przetrwało z miasta, przed mieszkańcami którego drżeli wszyscy bliżsi i dalsi sąsiedzi. Na niewielkim wzniesieniu, wśród drzew oliwnych, z ziemi wystają jedynie pojedyncze resztki zabudowy, w większości datowane zresztą już na czasy rzymskie.

Nie oznacza to jednak, że Spartę należy omijać szerokim łukiem. Jeśli będziemy odwiedzać leżącą niedaleko Mistrę (co polecamy, ponieważ jest to jeden z największych skarbów Peloponezu), to warto choćby na chwilę podjechać również do Sparty, żeby na własne oczy przekonać się jak mało pozostało z ojczyzny legendarnego Leonidasa.

Historia i mity

Menelaos i Helena

Jednym z pierwszych skojarzeń ze Spartą są losy dwójki bohaterów homerowskiej Illiady - spartańskiego króla Menelaosa oraz jego pięknej, acz niewiernej żony Heleny, której romans z Parysem doprowadził do wybuchu toczonej przez dziesięć lat wojny trojańskiej.

Największą wyprawę wojenną Achajów (jak nazywano ówczesnych Greków) poprowadził Agamemnon, król Myken oraz brat Menelaosa. Ostatecznie Troja została zdobyta podstępem, a Menelaos ujrzawszy niezmienione piękno swej małżonki wybaczył jej wszystkie wcześniejsze przewinienia i zabrał z powrotem do domu.

Helena należała zresztą do najurodziwszych kobiet swoich czasów i o jej rękę walczyło wielu zalotników. Według mitologii jej ojcem był sam Zeus, najwyższy z bogów. Miał on pod postacią łabędzia uwieść i zapłodnić Ledę, grecką królewnę, a Helena, która wykluła się z jaja, była owocem tej miłości. Motyw Ledy i łabędzia pojawiał się wielokrotnie w sztuce europejskiej - jednym z najbardziej znanych przykładów jest zaginiony renesansowy obraz Leonarda da Vinci.

Warto jednak podkreślić, że homerycka Sparta, czyli miasto pałacowe istniejące w okresie kultury mykeńskiej, nie miało nic wspólnego ze Spartą późniejszą, która za swoich praojców uważała Dorów. Mimo to istnieją przesłanki do twierdzenia, że ojczyzna Menelaosa mogła znajdować się tuż obok.

Kilka kilometrów na południowy wschód od antycznej Sparty, na surowym wzgórzu Proroka Eliasza (nazywanym w czasach archaicznej Grecji Therapne), przetrwały ruiny świątyni nazywanej Menelajon (współrzędne: 37.065828, 22.453512), gdzie czczono Menelaosa oraz Helenę. Legendarna królowa miała status bogini i była ubóstwiana przez mieszkańców Sparty, którzy wdrapywali się do jej sanktuarium chcąc prosić o obdarowanie pięknym potomstwem. Obecne pozostałości datowane są na około V wiek p.n.e., ale według żyjącego w II stuleciu geografa Pauzaniasza pierwotne sanktuarium powstało znacznie wcześniej, a współcześni mu Grecy wierzyli nawet, że było miejscem pochówku Heleny oraz Menelaosa.

Co ciekawe, kilka kroków na wschód od sanktuarium na światło dzienne wydobyto ruiny rozległych budynków z czasów mykeńskich (datowanych na XV-XIV wiek p.n.e.), które teoretycznie mogły należeć do centrum pałacowego legendarnego króla.

Narodziny archaicznej Sparty

Historyczna Sparta (znana też jako Lacedemon) została założona przez Dorów w IX lub X wieku p.n.e. Nie ma więc nic wspólnego z opisywanymi przez Homera Achajami - a co więcej, sami Spartanie uważali, że tylko potomkowie doryckich najeźdźców mogą być pełnoprawnymi obywatelami ich ojczyzny.

Sparta powstała na prawym brzegu Eurotasu (rzeki znanej dziś pod nazwą Ewrotas), w wąskiej dolinie otoczonej ze wszystkich stron urwistymi łańcuchami górskimi Tajgetu. Początkowo nie była nawet jednolitym organizmem politycznym - a składała się z przynajmniej czterech osad, z których dwie dominowały nad pozostałymi. Dopiero późniejsze zjednoczenie uczyniło ze Sparty najpotężniejszą społeczność całej Lakonii. Jednym z długofalowych skutków tego połączenia był fakt, że Sparta posiadała dwóch dziedzicznych dowódców wojskowych zwanych królami.

Spartanie przyjęli oligarchiczny model rządów (dwaj królowie trzymali pieczę nad armią, a władzę sprawowała geruzja, czyli rada starszych) oraz zbudowali podziwiane do dziś zmilitaryzowane społeczeństwo. Dzięki skuteczności swojej piechoty, walczącej w szyku bojowym zwanym falangą, stanowili największą potegę greckiego okresu archaicznego i do VII wieku p.n.e. podporządkowali sobie wszystkie osady w Lakonii i Mesenii, a następnie niemałą część całego Peloponezu.

Całe życie w Sparcie zdominowane było przez sprawy wojskowe. Ówczesne społeczeństwo dzieliło się na trzy grupy społeczne. Do najwyższej z nich należeli spartiaci, pełnoprawni obywatele, którzy nie mogli pracować fizycznie, a ich jedynym celem życiowym była walka zbrojna.

Warunkiem koniecznym do zostania spartiatą była pełnoletność, czyli ukończenie trzydziestego roku życia, oraz pełne przejście długiego treningu (agoge), który rozpoczynali już w wieku siedmiu lat. Szkolenie to należało do morderczych - oprócz ćwiczeń fizycznych, bicia, czy nawet tortur, przyszli hoplici byli głodzeni i zmuszani do zdobywania pożywienia na własną rękę (czyli kradzieży). Jeśli jednak zostali złapani na gorącym uczynku, to czekała ich surowa kara. Przyszły spartiata nie mógł odzywać się niepytany i musiał odnosić się do wszystkich starszych z szacunkiem. Nie każdemu udało się przetrwać trudy takiego życia. Słabych nie czekało jednak zrozumienie, a jedynie pogarda.

Wszyscy obywatele Sparty otrzymywali na własność ziemię, którą uprawiali za nich heloci, jak nazywano mieszkańców podbitych ziem. Heloci byli de facto niewolnikami podporządkowanymi swoim panom, choć mogli posiadać ograniczony majątek i praktykować własną religię.

Trzecią grupą społeczną byli periojkowie, znajdujący się gdzieś pomiędzy dwoma opisanymi wcześniej społecznościami. Z jednej strony posiadali dużą wolność osobistą i ekonomiczną, ale nie byli pełnoprawnymi obywatelami i nie mieszkali w samej Sparcie. Możliwe, że byli potomkami ludności achajskiej zamieszkującymi te ziemie przed najazdem Dorów.

Za twórcę ustroju Sparty uchodzi legendarny król Likurg, który miał żyć w IX lub VIII wieku p.n.e. Wśród historyków do dziś toczą się jednak dysputy czy był on postacią historyczną.

Życie w zmilitaryzowanym społeczeństwie

Cały ustrój gospodarczy i społeczny Sparty opierał się na sile jej armii. Spartiaci nie pracowali fizycznie, a dochody czerpali z niewolniczej pracy mieszkańców podbitych ziem (helotów) oraz z łupów wojennych. Ponieważ pełnoprawnych obywateli (spartiatów) było znacznie mniej niż niewolników, to musieli budzić lęk oraz móc skutecznie radzić sobie z wybuchającymi buntami. W okresie klasycznym chcąc zapobiegać tym ostatnim wprowadzono do szkolenia starszych spartańskich chłopców morderczy rytuał polegający na wyszukiwaniu najbardziej sprawnych helotów, którzy teoretycznie mogliby w przyszłości zagrozić spartiatom, i późniejszym ich eliminowaniu.

Żołnierze Sparty, hoplici, słynęli z odwagi oraz bezwzględności. Ruszali do bitwy z przekonaniem, że mogą z niej wrócić jedynie z tarczą (jako zwycięzcy) lub na tarczy (ginąc w walce). Według popularnych wierzeń Spartiaci nigdy się nie poddawali, choć da się też znaleźć wyjątki od tej reguły - przykładem jest tu bitwa o Sfakterię z 425 r. p.n.e.

Spartiaci byli tak pewni siebie, że ich stolica aż do końca IV wieku p.n.e. nie posiadała żadnych fortyfikacji obronnych. W tym czasie inne miasta, w tym Ateny, otoczone były pierścieniem masywnych murów.

Kres potęgi i czasy rzymskie

Po zwycięstwie Sparty w wojnie peloponeskiej w drugiej połowie V wieku p.n.e. mogło by się wydawać, że czas ich hegemonii będzie trwał przez długie stulecia. Już jednak kilkadziesiąt lat później ich potęga zaczęła się chwiać, a niemały wpływ na ten proces miała przegrana bitwa pod Leuktrami (371 r. p.n.e., toczona z wojskami Teb). Ten i kolejne konflikty zbrojne pochłonęły życie tak wielu spartiatów, że zbyt mała liczba pozostałych nie była już w stanie utrzymywać gospodarki opartej o pracę niewolników. Niedługo później nastała epoka hellenistyczna, w którą Sparta weszła jako cień dawnej potęgi.

Co ciekawe, to właśnie z początkowego okresu kształtowania się potęgi Macedonii pochodzi anegdotka opisująca odpowiedź Spartan na list wysłany przez Filipa II Macedońskiego. Władca miał w nim straszyć dumnych synów Peloponezu, że jeśli tylko wkroczy do Sparty, to wymaże ich ojczyznę z powierzchni ziemi (w innych wersjach tej opowiastki pojawiają się inne groźby). Ci mieli mu odpowiedzieć tylko jednym słowem - jeśli.

Przykład ten jest często przywoływany podczas tłumaczenia etymologii słowa lakoniczny, które oznacza małomówny i nawiązuje do sposobu bycia mieszkańców Lakonii. Warto jednak pamiętać, że jeśli historia ta jest prawdziwa, to pochodzi z czasów, gdy Sparta nie posiadała już potężnej armii, a macedoński władca mógłby skutecznie ją zmiażdżyć.

Na początku II wieku p.n.e. Sparta liczyła zaledwie kilkuset obywateli i została łatwo podbita przez Rzymian, których legiony sprawnie poradziły sobie z rozbiciem falangi.

Okres rzymski nie był jednak dla miasta wcale taki zły - władcy imperium doceniali tradycję Sparty i z chęcią finansowali nowe projekty budowlane. W czasach bizantyńskich w miejscu dawnego polis powstały z kolei bazyliki oraz domy mieszkalne.

Czasy nowożytne

Przez długie stulecia Sparta pozostawała w cieniu. Sąsiadujące ze stanowiskiem archeologicznym nowożytne miasto powstało dopiero w pierwszej połowie XIX stulecia, a decyzję o jego założeniu podjął dekretem z 20 października 1834 roku król Grecji Otton I. Nowa Sparta miała być najważniejszym ośrodkiem administracyjnym regionu, a jej lokalizacja w oczywisty sposób przywoływała starożytne dziedzictwo.

Projekt nowego miasta został przygotowany i wprowadzony w życie przez bawarskich architektów. Powstało spójne założenie z neoklasycystyczną zabudową, choć musimy szczerze przyznać, że my akurat nie przepadamy za przypominającym niemal równo pociętą siatkę charakterystycznym układem greckich miast. Niestety, do budowy nowego miasta wykorzystano kamienie i marmury zabrane z widocznych na powierzchni zabytków starożytnego akropolu, w tym przede wszystkim z teatru.

Spacerując ulicami po nowożytnej Sparcie możemy natrafić na zaledwie jedną pamiątkę po dawnych czasach. Przy skrzyżowaniu ulic Dihnekous i Thermopilon, na terenie niewielkiego parku, stoją fragmenty ściany z masywnych kamieni datowane na V wiek p.n.e. Ruiny te nazywane są grobowcem Leonidasa (na mapie znajdziecie je wpisując Κενοτάφιο Λεωνίδα, współrzędne: 37.076721, 22.425444). Choć nie ma na to bezpośredniego dowodu, to tradycyjnie uważa się, że ciało legendarnego dowódcy zostało przetransportowane z Termopil i spoczęło właśnie w tym miejscu.

Inna z hipotez zakłada jednak, że ruiny należały do niewielkiej świątyni (prawdopodobnie dedykowanej Apollinowi) i są ostatnim śladem po greckiej agorze istniejącej dawniej w tej okolicy.

Pod koniec XIX stulecia zabezpieczono pozostałości akropolu starożytnej Sparty i rozpoczęto prace wykopaliskowe. Początkowo prowadzili je badacze pochodzący z Ameryki oraz Grecji, a na początku kolejnego wieku stanowisko archeologiczne przejęło British School at Athens (BSA). Współcześnie teren ten wciąż budzi zainteresowanie archeologów.

Sparta: zwiedzanie stanowiska archeologicznego

Zanim przejdziemy do opisów nielicznych zachowanych zabytków starożytnej Sparty musimy podkreślić, że stanowisko archeologiczne jest niewielkie i nie należy do zbyt ciekawych. Właściwie to niemal nic nie przetrwało z początków miasta czy złotego okresu klasycznego, a widoczne dziś resztki pamiętają przede wszystkim czasy rzymskie. Na szczęście Sparta leży niedaleko Mistry (a jej przegapienie byłoby grzechem), więc możemy odwiedzić oba miejsca podczas jednej wizyty.

Do zobaczenia jest tylko to co zostało z zabudowy akropolu oraz jego najbliższej okolicy. Na spokojne obejrzenie tych kilku zachowanych obiektów wystarczy nam około 30-45 minut. Dodatkowy czas możemy poświecić na leżące już w samym miasteczku muzeum archeologiczne.

Nasze zwiedzanie Sparty możemy rozpocząć przy nowożytnej statui Leonidasa przedstawiającej stojącego bohatera trzymającego tarczę i miecz. Pomnik odnajdziemy naprzeciwko stadionu sportowego.

Do stanowiska archeologicznego dojdziemy kierując się ścieżką okrążającą stadion od strony zachodniej. Po minięciu obiektu sportowego wkroczymy do gaju oliwnego i po kilku krokach będziemy na miejscu.

Okrągły budynek, bizantyński kościół oraz rzymska stoa

Od razu po wejściu na teren wykopalisk natrafimy na ruiny trzech budynków z różnych okresów.

Najbardziej intrygującymi z nich są pozostałości po murze oporowym należącym do tzw. okrągłego budynku. Konstrukcja posiadała trzystopniową podstawę i podążała za naturalnym przebiegiem otaczanego wzniesienia. Mur wraz ze wzgórzem tworzył platformę, która była zapewne wykorzystywana do różnych aktywności publicznych (i stały na niej wielorakie struktury).

Początki okrągłej budowli mogą sięgać nawet czasów archaicznych (VII lub VI wieku p.n.e.), ale jej obecny wygląd jest efektem przebudowy oraz rekonstrukcji z połowy I wieku p.n.e.

Nie do końca wiadomo jakie było przeznaczenie tej nietypowej konstrukcji, ale pewną wskazówką mogą być zapiski geografa Pauzaniasza, który wspominał, że na trasie prowadzącej w kierunku agory stał budynek wykorzystywany do organizacji zgromadzeń (nazywany Skias).

Przy zachodnim krańcu muru oporowego zachowały się pozostałości wzniesionego w X wieku bizantyńskiego kościoła. Niestety, przetrwało go na tyle mało, że nie ma możliwości określenia typu budowli - nie wiemy więc, czy powstał on w formie bazyliki, a może zbudowano go na planie krzyża greckiego?

Przy wschodniej stronie "okrągłego budynku" zobaczymy ruiny rzymskiej stoi (zamkniętego tylko od tyłu budynku w formie hali kolumnowej). Obiekt ten powstał w w pierwszej połowie II wieku - oryginalnie posiadał dwa piętra i był prawdopodobnie długi na 187,6 m oraz szeroki na 14,5 m.

Stoa była ważnym obiektem rzymskiej Sparty, gdyż znajdowała się bezpośrednio na trasie prowadzącej w kierunku agory oraz akropolu. Biorąc pod uwagę szacowany rozmiar budowli oraz zachowane do dziś ściany, to w czasach swojej świetności musiała ona budzić podziw wśród odwiedzających miasto!

Teatr rzymski

Wzniesiony na południowym zboczu akropolu teatr, choć w porównaniu z podobnymi obiektami w Epidaurosie czy Argos niewiele się go zachowało, stanowi najbardziej imponujący z zachowanych zabytków antycznej Sparty.

Z zapisków starożytnych autorów wiemy, że Sparta posiadała teatr przynajmniej od V wieku p.n.e., i w czasach klasycznych służył on przede wszystkim do organizacji wydarzeń religijnych (mieszkańcy Sparty nie słynęli nigdy z zamiłowania do sztuki).

Nie ma jednak pewności czy tamta budowla stała w tym samym miejscu co dzisiejszy teatr. Widoczny współcześnie zabytek powstał prawdopodobnie pod koniec epoki hellenistycznej lub już na początku panowania rzymskiego (około 30-20 roku p.n.e.) i w kolejnym wiekach, dzięki środkom finansowym otrzymanym od rzymskich notabli, był kilkukrotnie przebudowywany. Na podstawie opisu Pauzaniasza wiemy, że jeszcze w II wieku teatr znajdował się w dobrym stanie. Obiekt był prawdopodobnie wykorzystywany aż do początku IV stulecia, po czym został porzucony. W okresie bizantyńskim na jego ruinach powstały domy mieszkalne, a w latach trzydziestych XIX stulecia liczne kamienie i marmury z teatru zostały rozkradzione i wykorzystane jako budulec przy wznoszeniu zabudowy dopiero co założonej nowożytnej Sparty.

Półkolista widownia (cavea) teatru miała średnicę 141 m, posiadała blisko 50 rzędów miejsc siedzących i mogła pomieścić nawet 17 000 widzów. Dwupoziomy układ budowli nawiązywał do innych peloponeskich teatrów, w tym do teatru w Epidauros.

Nietypowym elementem wyposażenia na początkowym etapie istnienia teatru była drewniana, ruchoma scena, którą dzięki specjalnemu mechanizmowi można było przesuwać i chować w budynku stojącym po wschodniej stronie. Nie ma pewności co skłoniło budowniczych do zastosowania takiego rozwiązania - prawdopodobnie teatr służył również jako miejsce organizacji publicznych zgromadzeń lub rytuałów religijnych, w trakcie których potrzebne było więcej miejsca.

Pod koniec I wieku, korzystając ze środków przekazanych przez cesarza Wespazjana, wzniesiono trwałą, dwupiętrową scenę w stylu rzymskim z marmuru.

Po zachodniej stronie zabytku, w miejscu dawnego wejścia, zachowała się marmurowa ściana z wygrawerowanymi nazwiskami notabli oraz szanowanych obywateli Sparty.

Agora

Kawałek na północ od wspomnianego wcześniej okrągłego budynku natrafiono na pozostałości sporej konstrukcji w typie stoi, która otrzymała nazwę Agora. Ta imponująca rozmiarem budowla ze ścianami z masywnych kamiennych bloków powstała około IV-III wieku p.n.e. i podążała prawdopodobnie za naturalną topografią zbocza - po stronie południowej miała dwa piętra, a po stronie północnej jedno.

Kompleks został poddany przebudowie około II wieku p.n.e. i wykorzystywano go przynajmniej do III stulecia. W czasach bizantyńskich na jego terenie wznoszono domy oraz inne budowle.

Bizantyńska bazylika św. Nikona

Na akropolu przetrwały pozostałości po kilku budowlach z różnych okresów. Pierwszym z napotkanych zabytków (jeśli ruszamy spod Agory) będą pozostałości po bizantyńskiej bazylice św. Nikona (patrona Sparty).

Pierwotnie była to trzynawowa świątynia w formie bazyliki z trzema apsydami. Nie do końca wiadomo kiedy powstała, ale prawdopodobnie pomiędzy VI a VIII stuleciem. Możliwe, że w pewnym momencie posiadała status katedry.

Budynek z dwoma niszami

Kawałek dalej zobaczymy ruiny nazywane budynkiem z dwoma niszami. W czasach swojej świetności była to monumentalna budowla o wymiarach 31 x 14,5 m, składająca się z dużego centralnego pomieszczenia oraz dwóch mniejszych po bokach. Boczne sale charakteryzowały się niszami, od których zabytek bierze swoją nazwę.

Obiekt w czasach bizantyńskich został poddany przebudowie (utworzono w nim cysterny oraz magazyny) i był wykorzystywany aż do drugiego okresu bizantyńskiego (lata 867-1204).

Sanktuarium Ateny Chalkiojkos

Ostatnie ruiny w północno-wschodniej części stanowiska archeologicznego należą do sanktuarium Ateny Chalkiojkos, najważniejszego i największego obiektu kultowego na akropolu. Tytuł Chalkiojkos możemy przetłumaczyć jako z Brązu lub Mosiężnego Domu, czym nawiązywano prawdopodobnie do tablic z brązu przedstawiających różne mityczne sceny, które ozdabiały wnętrza świątyni.

Kult Ateny trwał w Sparcie nieprzerwanie od około VIII wieku p.n.e. aż do czasów rzymskich. Ostatecznie sanktuarium zostało porzucone około IV stulecia i po jakimś czasie w jego miejscu powstały domy mieszkalne.

Niestety, niemal nic nie przetrwało z oryginalnego kompleksu - o istniejącej tu dawniej świątyni przypomina jedynie skromny kamienny murek. Na szczęście archeologom udało się odnaleźć w okolicy wiele przykładów starożytnych darów wotywnych (i nie tylko), będących świadectwem dawnego przeznaczenia tego obszaru. Jednym ze znalezisk był marmurowy tors przedstawiający spartańskiego żołnierza (nazywany obecnie statuą Leonidasa), który zobaczymy dziś w Muzeum Archeologicznym Sparty (więcej informacji o tej placówce znajdziecie na końcu naszego artykułu).

Sanktuarium Ateny pełniło istotną rolę w życiu Sparty. Świątynia była miejscem zgromadzeń spartańskich hoplitów. Na jej terenie stawiano też liczne monumenty przypominające o wielkich zwycięstwach militarnych oraz sukcesach odnoszonych w zawodach sportowych.

Z budynkiem sanktuarium związana jest również ciekawa historia uwieczniona przez Tukidydesa. Starożytny historyk opisał w niej kres życia dowódcy wojsk spartańskich Pauzaniasza, który po bitwie pod Platejami miał zostać oskarżony przez eforów (najwyższych spartańskich urzędników) o spiskowanie z Persami. Pauzaniasz chcąc uniknąć aresztowania skrył się w sanktuarium, gdzie został zamknięty i pozostawiony na pewną śmierć. Podobno na krótką chwilę przed zakończeniem żywota udało się go wyciągnąć że świątyni, zapobiegając tym jej zbezczeszczeniu.

Bezpośrednio za sanktuarium odkryto pozostałości po niewielkiej stoi z czasów archaicznych.

Mury obronne z czasów rzymskich

Na terenie stanowiska archeologicznego przetrwało kilka fragmentów muru obronnego datowanego na późny okres rzymski. Fortyfikacje otaczały najważniejsze budowle ówczesnego miasta i posiadały wieże oraz bramy. Przy ich budowie wykorzystano elementy architektoniczne (m.in. kolumny!) zabrane z istniejących już zabudowań akropolu oraz agory.

Nie wiadomo dokładnie kiedy wzniesiono pierścień fortyfikacji, ale jego budowa musiała być związana z najazdami Herulów (267 r.) lub wizygockich wojsk Alaryka (396 r.). Do naszych czasów przetrwało kilka odcinków muru - jeden z nich zobaczymy przy samym teatrze.

Muzeum Archeologiczne Sparty

Niezależnie od stanowiska archeologicznego istnieje położone w samym centrum miasta Muzeum Archeologiczne Sparty (gr. Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης). Placówka ta jest jednym z najstarszych greckich muzeów i jej zadaniem jest prezentacja obiektów odnalezionych na terenie Sparty oraz Lakonii.

Mimo że muzeum nie należy do największych (zajmuje siedem sal wzniesionego w latach 1874-76 zabytkowego budynku) i jest w stanie pomieścić tylko fragment posiadanej kolekcji, to niewysoka cena biletu wstępu zachęcą do odwiedzin, zwłaszcza jeśli mamy trochę czasu i jesteśmy akurat w pobliżu.

Najbardziej znanym zabytkiem muzeum jest rzeźba spartańskiego żołnierza, nazywana statuą Leonidasa. Oprócz niej zobaczymy m.in.: fragmenty dekoracji odnalezionych przy ruinach lokalnych świątyń, znaleziska nagrobne z czasów mykeńskich oraz mozaiki z czasów hellenistycznych oraz rzymskich.

W kolejnych latach warto jednak śledzić nowinki związane z muzeum, ponieważ w lipcu 2020 roku ogłoszono plany jego rozbudowy. W powiększonym gmachu ma znaleść się miejsce na więcej eksponatów oraz materiałów informacyjnych.

Bibliografia:

• Starożytna Grecja. Od prehistorii do czasów hellenistycznych, Thomas R. Martin.