Teatr w Epidauros oraz sanktuarium Asklepiosa

Sanktuarium Asklepiosa-Uzdrowiciela w Epidauros należało do najważniejszych ośrodków religijnych starożytnej Grecji. Z rozległym zespołem zabudowań, z którego do naszych czasów przetrwały zaledwie ruiny, sąsiadował monumentalny teatr, stanowiący dziś jeden z najwspanialszych przykładów kunsztu antycznych architektów.

Epidauros leży we wschodniej części Peloponezu, w granicach historycznej krainy Argolidy. Warto w tym miejscu wspomnieć, że samo miasto leżało bezpośrednio nad Zatoką Sarońską, a odwiedzany dziś przez tłumy turystów ośrodek kultowy założono około 5 km wgłąb lądu, w malowniczej dolinie otoczonej zalesionymi wzgórzami.

Stanowisko archeologiczne sanktuarium Asklepiosa wraz z teatrem wpisane zostały na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Teatr w Epidauros: najwspanialszy z teatrów starożytnego świata

Oparty plecami o zbocze góry zabytek uważany jest za najpiękniejszy ze wszystkich zachowanych starożytnych teatrów. Na podstawie zapisków Pauzaniasza (żyjącego w II wieku geografa i podróżnika) wiemy, że jego architektem był Poliklet Młodszy i wzniesiono go pod koniec IV stulecia p.n.e. (około 330 roku p.n.e.) Pierwotnie budowla składała się z trzech części: trybun (nazywanych koilon, łac. cavea), sceny (orchestra) oraz nieistniejącego już budynku pomocniczego z garderobami (skene).

Projektant teatru dzieląc trybuny na dwie części zastosował interesującą sztuczkę optyczną - część górna (znaczne niższa) pochylona jest pod bardziej stromym kątem niż dolna. Przedziela je chodnik nazywany diazoma.

Dolne trybuny podzielono na 12 segmentów składających się z 34 rzędów, a górne na 22 segmenty po 20 rzędów. Miejsca do siedzenia wykonano z szarego i czerwonawego lokalnego wapienia. Obiekt mógł pomieścić nawet 12 000 widzów.

Niestety, niewiele przetrwało z budynku pomocniczego stojącego za sceną. Badacze zakładają, że był on wysoki na 7,60 m i składał się z dwóch poziomów, choć nic nie zachowało się z wyższego z nich.

Trybuny teatru przetrwały do naszych czasów w bardzo dobrym stanie. Kunszt budowli musieli docenić również Rzymianie, którzy nie wprowadzili do niego żadnych zmian. Współcześnie wciąż organizowane są na nim występy teatralne, a w ciągu dnia stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych Peloponezu.

Sanktuarium Asklepiosa

Teatr wzniesiono przy sanktuarium Asklepiosa, uważanego w świecie antycznym za uzdrowiciela oraz boga sztuki lekarskiej. Jego świątynie (nazywane asklepiejonami) pełniły funkcję starożytnych szpitali, do których tłumnie przybywali chorzy z różnych zakątków Grecji. W sumie w całym świecie greckim mogło istnieć ponad 200 sanktuariów leczniczych. (jedno z nich znajdowało się na zboczu Akropolu w Atenach).

Czy wiesz, że? Asklepios był synem Apollina oraz nimfy Koronis. Zasłynął jako znawca sztuki lekarskiej, którą poznał dzięki naukom centaura Chirona. Jego kult praktykowany był w wielu ośrodkach w Grecji, a najważniejsze sanktuaria mieściły się w Epidaurosie, Pergamonie oraz na wyspie Kos. Asklepios uważany był za uzdrowiciela oraz jednego z najbardziej dobrotliwych greckich bogów.

Sanktuarium funkcjonowało od VI wieku p.n.e. aż do wprowadzenia zakazu czczenia pogańskich bóstw w IV stuleciu. Co cztery lata w mieście organizowano sportowo-dramatyczne agony (święta ku czci herosa) nazywane Asklepiami.

Na rozległym terenie wzniesiono: świątynie, portyki, półkoliste eksedry dla kuracjuszy, stadion, ołtarze, stelle z opisami cudownych ozdrowień czy pomniki wotywne. Niestety, do naszych czasów przetrwały zaledwie resztki zabudowań, choć ich fundamenty pozwalają na lepsze wyobrażenie rzeczywistych rozmiarów kompleksu.

W jednym momencie w sanktuarium potrafiło przebywać nawet 800 potrzebujących. Przyjeżdżali oni z najróżniejszymi przypadłościami. I choć na terenie stanowiska archeologicznego odnaleziono wota dziękczynne w kształcie wyleczonych organów, to z zapisków wotywnych wyłania się też mniej realny obraz - na przykład jedno z podziękowań dotyczyło szczęśliwego zakończenia... pięcioletniej ciąży kobiety imieniem Cleo.

Jak leczono starożytnych Greków?

Leczeniem chorych zajmowali się kapłani przebywający w asklepiejonach. Rytuał ze współczesnej perspektywy może wydawać się jednak nieco dziwaczny.

Wszyscy potrzebujący pomocy musieli pozostać na noc w sanktuarium, gdzie po poddaniu się obrzędowi oczyszczającemu leżeli na okrwawionych skórach zwierząt ofiarnych oczekując na sen. Moment przygotowania i oczekiwania, nazywany inkubacją, uważany był za najważniejszy z zabiegów.

Po zapadnięciu w sen chorego nawiedzał sam Asklepios, przekazując mu niezbędne wskazówki oraz sugerując najlepsze lekarstwa.

Biorąc pod uwagę liczne wota dziękujące za wyleczenie można by uznać wysoką skuteczność tej terapii. W praktyce kluczowa była w tym zasługa kapłana, który pilnował, żeby chorzy pościli lub odpowiednio się odżywiali, stosowali się do zasad higieny, ćwiczyli fizycznie i mieli szansę wypocząć.

Opiekun świątyni zajmował się również aplikowaniem masaży oraz podawaniem zbawiennych ziół leczniczych. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że starożytni kapłani byli prekursorami medycyny naturalnej. Na pewno pewien wpływ na skuteczność terapii miała też gorliwa wiara leczonych.

Zwiedzanie

Stanowisko archeologiczne w Epidauros jest atrakcją biletowaną. Ceny biletów oraz godziny otwarcia można sprawdzić na oficjalnej stronie greckiego ministerstwa kultury.

Na wizytę warto zaplanować od 60 do 120 minut. Do zwiedzenia są trzy części: teatr, muzeum oraz wykopaliska na terenie sanktuarium.

Teatr

Naszą wizytę rozpoczynamy od najlepiej zachowanego z obiektów. Teatr słynie ze wspaniałej akustyki, którą każdego dnia testują odważni turyści oraz przewodnicy wycieczek.

Możemy swobodnie spacerować po trybunach obiektu i warto wdrapać się na samą górę, skąd najlepiej widać rzeczywisty ogrom budowli. Z góry rozpościera się również wspaniały widok na okoliczny krajobraz składający się z lekko pofałdowanych wzniesień.

Muzeum

Po zwiedzeniu teatru udajemy się do muzeum, gdzie na małej przestrzeni zebrano liczne rzeźby oraz inne eksponaty odnalezione w trakcie prac wykopaliskowych.

Wskazówka Jeśli w środku przebywa akurat wycieczka szkolna, to lepiej poczekać i wejść zaraz po nich - inaczej przeciskanie się oraz harmider mogą być męczące!

W kolekcji muzeum znajdują się obiekty datowane od okresu archaicznego aż do czasów rzymskich. Obok większych rzeźb zobaczymy również fragmenty budynków oraz różnorodne wota.

Sanktuarium Asklepiosa

Po zapoznaniu się z kolekcją muzeum możemy rozpocząć zwiedzanie pozostałości po antycznym sanktuarium. Kompleks należał do rozległych - na jego terenie zidentyfikowano niemal 50 obiektów, choć z większości z nich zachowały się dosłownie resztki. Większość z zabudowań pochodzi sprzed naszej ery. Najstarsze z nich datowane są na VI wiek p.n.e.. Najmłodszymi są biblioteka z II stulecia oraz wczesnochrześcijańska bazylika z V wieku.

Najważniejszym punktem sanktuarium była świątynia Asklepiosa. Wzniesiono ją około 375 roku p.n.e. według projektu Teodotosa. Budowla miała formę doryckiego peripterosa o wymiarach około 23 x 12 m. W jej wnętrzu stała chryzelefantynowa statua Asklepiosa o wysokości 7 m dłuta Trasymedesa z Paros.

Tuż obok świątyni stała marmurowa rotunda (tolos) o średnicy niecałych 22 m i zagadkowym przeznaczeniu. Podtrzymywały ją dwa kręgi kolumn - wewnętrzna kolumnada posiadała 14 kolumn korynckich, a zewnętrzna składała się z 26 kolumn doryckich. Według Pauzaniasza okrągłą budowlę zaprojektował wspomniany już Poliklet Młodszy.

Pod tolosem odkryto podziemny labirynt służący jako wejście. Jego przekrój przypomina kretowisko, co mogło nawiązywać do tego, że Asklepios przed przybraniem ludzkiej postaci miał być właśnie kretem (jego imię wywodzi się zresztą od greckiego słowa opisującego to zwierzę).

Obok świątyni Asklepiosa oraz rotundy wypatrzymy abaton. Była to długa na około 70 m stoa wykorzystywana jako sypialnia dla pacjentów w trakcie inkubacji oczekujących na zbawienny syn.

Innym wartym uwagi obiektem, choć zachowały się z niego zaledwie zarysy fundamentów, był katagogejon, pełniący funkcję hotelu. Budowla powstała na planie kwadratu podzielonego na cztery równe części i posiadała aż 160 pomieszczeń (rozlokowanych na prawie 6000 m kwadratowych).

W trakcie zwiedzania zobaczymy jeszcze pozostałości po kilku innych obiektach. Są to m.in.:

• hestiatorion służący jako sala bankietowa, gdzie organizowano posiłku ku czci Asklepiosa. Ta imponująca budowla powstała na planie prostokąta o wymiarach 76 x 70 m. W czasach rzymskich w rozległym perystylu (wewnętrznym dziedzińcu) wzniesiono salę koncertową (Odeon),
• stadion z resztkami trybun oraz z bieżnią o długości około 181 m,
• niewielka świątynia Artemidy (320 r. p.n.e.),
• rzymskie i greckie łaźnie,
• gimnazjom wraz z palestrą,
• propyleje (monumentalne wejście) z około 300 r. p.n.e., które w czasach rzymskich przekształcono w świątynię,
• wczesnochrześcijańska bazylika z V wieku.

Dojazd i parking

Bliskość Aten sprawia, że Epidauros należy do najpopularniejszych atrakcji Peloponezu. Na szczęście dla odwiedzających przygotowano olbrzymi parking, gdzie spokojnie powinniśmy odnaleźć miejsce. Jego współrzędne to: 37.596321, 23.073423.