Akropol ateński: zwiedzanie w 2023 roku, bilety, zabytki

Wzniesiony na wapiennym wzgórzu Akropol (gr. Ακρόπολη) góruje nad centrum Aten i jest największym symbolem miasta. Najbardziej znanym zabytkiem Akropolu Ateńskiego jest Partenon (świątynia poświęcona Atenie Partenos), który definiuje cały krajobraz greckiej stolicy. Oprócz Partenonu na wzgórzu zachowało się jeszcze kilka starożytnych świątyń oraz budowli.

Akropol ateński od 1987 roku znajduje się na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Obecnie jest to jedna z najczęściej odwiedzanych atrakcji świata.

Akropol w Atenach - krótka charakterystyka wzgórza

Wzgórze liczy sobie ponad 150 metrów n.p.m., lecz różnica wysokości względem najbliższej okolicy to "zaledwie" 70 metrów. Skała Akropolu jest z trzech stron stroma, a od strony zachodniej ma bardziej delikatny spad. Kluczową cechą wzniesienia jest płaski i rozciągający się na blisko trzech hektarach szczyt (ma on kształt zbliżony do trójkąta o podstawie 150 metrów i długości 300 metrów), na którym można było zbudować wiele monumentów i budowli.

Słowo akropol - co właściwie oznacza?

Nie każdy zdaje sobie sprawę, że nazwa akropol nie jest związana jedynie z Atenami. Samo określenie akropol wywodzi się od starożytnego greckiego słowa akrópolis, będącego zbitką dwóch wyrazów: akros (co oznaczało najwyższy lub wysoki) oraz polis (miasto). Wiele miast starożytnej Grecji posiadało swoje akropole, które najczęściej przyjmowały formę ufortyfikowanych cytadel leżących na szczycie najwyższych punktów polis (greckich państw-miast). Przykładem jest chociażby Akrokorynt, czyli cytadela wzniesiona na wzgórzu niedaleko antycznego (i współczesnego) Koryntu.

W początkowym okresie istnienia miasta słynnego wzgórza nie nazywano zresztą akropolem. Korzystano z nazwy Cecropia, czym nawiązywano do Kekropsa, pół węża i pół człowieka, mitologicznego pierwszego króla Aten.

Akropol - zwiedzanie stanowiska archeologicznego

W 1975 roku rozpoczęto ambitny projekt mający na celu odrestaurowanie zabytków Akropolu oraz południowego zbocza. Wykorzystano w tym celu odnalezione oryginalne elementy, ale też nowo wydobyty marmur z góry Pentelejkon, czyli tej samej, z której pobierano budulec w V wieku p.n.e.. Dzięki tym staraniom udało się odrestaurować kolumnadę Partenonu oraz odbudować świątynię Ateny Nike.

Sami odwiedzając Akropol na przestrzeni lat możemy potwierdzić, że stanowisko archeologiczne z każdym rokiem wygląda lepiej. Wiąże się to oczywiście z pewnymi niedogodnościami dla turystów - na przykład Partenon jest niemal zawsze zakryty rusztowaniem przynajmniej z jednej strony.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Akropolu?

Tym punktem pewnie zmartwimy niektórych czytelników, ale oprócz zabytków widocznych z dołu na wzgórzu do zobaczenia jest niewiele więcej. Sam Akropol bez problemu zwiedzimy więc w około 45 minut lub maksymalnie 60 minut.

Kolejne 45 minut do godziny potrzebować będziemy na przejście po obu zboczach.

Na wizytę na Akropolu warto więc zaplanować od 90 do 120 minut.

Kiedy najlepiej zwiedzać Akropol?

Akropol, podobnie jak wszystkie popularne atrakcje w Europie, najbardziej oblegany jest w miesiącach letnich i około letnich - od początku maja do końca września. W tym okresie w ciągu dnia potrafią formować się bardzo długie kolejki - zarówno do kas biletowych, jak i przed bramą wejściową. W najgorszym przypadku możemy oczekiwać na wejście nawet do godziny lub dwóch.

W okresie zimowym tłumy są zdecydowanie mniejsze, ale wciąż trudno o sytuacje, gdy oprócz nas na Akropolu nie będzie nikogo. Pod koniec października, kwadrans przed otwarciem, w kolejce do wejścia stało już kilkanaście osób.

Z tego powodu i bez względu na okres roku zachęcamy do zwiedzenia Akropolu niedługo po otwarciu, gdy ludzi jest z reguły najmniej, lub na dwie godziny przed zamknięciem. Dzięki takiemu podejściu zwiedzanie będzie przyjemniejsze i łatwiej nam będzie o dobre zdjęcia.

Jeśli przyjdziemy rano, to najlepiej zacząć od samego Akropolu, a następnie przejść przez oba zbocza. Przyjście pod koniec dnia w sezonie letnim może z kolei pomóc nam uniknąć największego słońca.

Bilety na Akropol

Dostępne są dwa rodzaje biletów: bilet pojedynczy na sam Akropol oraz bilet łączony, z którym możemy zwiedzić Akropol oraz 6 innych atrakcji.

Bilet pojedynczy na Akropol: ceny oraz ulgi

Cena biletu pojedynczego zależy od sezonu.

• od 1 kwietnia do 31 października: 20€,
• od 1 listopada do 31 marca: 10€.

Obniżka zimowa obowiązuje we wszystkich starożytnych stanowiskach archeologicznych.

Ulgi i darmowe bilety:

• dzieci i młodzież do 25. roku życia wchodzi za darmo (po okazaniu aktualnego dokumentu potwierdzającego wiek),
• seniorzy powyżej 65. roku życia upoważnieni są do zakupu biletu ulgowego za połowę ceny (po okazaniu dowodu osobistego lub paszportu).

Bilet łączony : ceny, zasady, opłacalność

Alternatywą do zakupu biletu pojedynczego jest bilet łączony do siedmiu ateńskich zabytków. Cena biletu łączonego to 30€ i jest ona stała przez cały rok (nie ma zniżki zimowej). Oprócz Akropolu możemy zwiedzić również: grecką Agorę, rzymską Agorę, bibliotekę Hadriana, cmentarz Keramejkos, stanowisko archeologiczne Lykeion oraz świątynię Zeusa Olimpijskiego.

Bilet ten opłaca się przede wszystkim od 1 kwietnia do 31 października. Kalkulacja jest prosta - suma cen biletów na Akropol (20€) i do greckiej Agory (10€) jest równa cenie biletu łączonego, więc do każdej kolejnej atrakcji wchodzimy za darmo.

Mniej opłacalnie sytuacja wygląda od 1 listopada do 31 marca. W takim przypadku chcąc cokolwiek zaoszczędzić musielibyśmy odwiedzić wszystkie z atrakcji, a naszym zdaniem stanowisko archeologiczne Lykeion nie powinno być w ogóle biletowane, ponieważ nie oferuje nic wartego większej uwagi.

Bilet łączony ważny jest przez 5 dni, w trakcie których możemy odwiedzić każde ze stanowisk archeologicznych jeden raz. Bilet zakupimy w kasach każdej z atrakcji.

Posiadając bilet łączony udajemy się od razu do bramy wejściowej i nie musimy odbierać biletów na pojedyncze atrakcje.

Gdzie kupić bilety? Kasy biletowe, wejścia i kolejki

Przed rozpoczęciem zwiedzania Akropolu dobrze jest pamiętać, że kasy biletowe oraz bramy wejściowe działają niezależnie od siebie.

Jeśli więc przyszliśmy na miejsce bez biletu, to najpierw musimy udać się do kasy biletowej (lub do automatu) i nabyć wejściówkę, i dopiero z nią podejść do bramy wejściowej.

Oznacza to, że przychodząc bez biletu, w szczycie sezonu i do tego w środku dnia, będziemy musieli prawdopodobnie odstać swoje w dwóch kolejkach. Latem liczba turystów zwiększa się i w ekstremalnej sytuacji będziemy czekać na wejście nawet od godziny do dwóch. W okresie zimowym kolejki są zdecydowanie krótsze, a jak przyjdziemy rano to nie powinniśmy natrafić na nie w ogóle.

Posiadając zakupiony wcześniej bilet udajemy się od razu do wejścia.

Dostępne są dwa wejścia (z dwoma kasami biletowymi) na Akropol. Główne z nich znajdziemy od strony zachodniej, a budynek z kasami biletowymi położony jest kilka kroków poniżej. To wejście jest najbardziej oblegane.

Druga z bram wejściowych znajduje się w południowo-wschodniej stronie stanowiska archeologicznego (niedaleko Teatru Dionizosa). Kolejki są tu z reguły mniejsze, ale w szczycie sezonu prawdopodobnie będziemy musieli swoje odstać.

Od jakiegoś czasu bilety (pojedyncze i łączone) zakupimy online na tej stronie (musimy najpierw wybrać region ATTICA, a następnie przejść przez formularz).

Darmowe zwiedzanie Akropolu - czy i kiedy jest możliwe?

W trakcie kilku dni w roku Akropol jest otwarty za darmo dla wszystkich. Są to:

• 6 marca,
• 18 kwietnia,
• 18 maja,
• ostatni weekend września (z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa),
• 28 października,
• każda pierwsza niedziela miesiąca od 1 listopada do 31 marca.

Aktualne darmowe dni można sprawdzić na oficjalnej stronie greckiego Ministerstwa Kultury tej stronie.

Akropol Ateński - najważniejsze zabytki

Poniżej przedstawiliśmy najważniejsze zabytki wzgórza, w kolejności ich zwiedzania.

Propyleje (gr. Προπύλαια Ακρόπολης) - monumentalna brama

Propyleje, jak w czasach starożytnych nazywano bramę prowadzącą na zamknięty teren, były monumentalnym wejściem na Akropol. Architektem budowli był Mnesikles, który w swoim projekcie zastosował kilka ciekawych rozwiązań architektonicznych (m.in wykorzystanie jednocześnie kolumn w porządkach doryckim i jońskim). Budowlę flankowały przedsionki, a do północnego skrzydła przylegała podłużna hala, służąca prawdopodobnie jako sala bankietowa.

Budowa monumentalnej bramy trwała od 437 do 432 roku p.n.e. i została przerwana wybuchem wojny peloponeskiej. Prac nigdy nie wznowiono.

Dzięki greckiemu podróżnikowi i geografowi Pauzaniaszowi wiemy, że północna sala bankietowa wypełniona była malowidłami, dlatego nazywana jest Pinakoteką. Południowy przedsionek służył jedynie jako przejścia do świątyni Ateny Nike.

Całość na przestrzeni wieków była kilkukrotnie przebudowywana - w okresie wczesnochrześcijańskim istniał tu kościół, a w czasach średniowiecznych zamek. W 1640 roku wybuchł składowany w budynku proch, który doprowadził do znacznych zniszczeń. W XIX wieku usunięto wszystkie nowożytne dodatki i doprowadzono bramę do klasycystycznej formy. Obecnie jest to główne wejście na Akropol.

Nieopodal Propylejów znajdziemy skromniejsze z wejść - Bramę Beulé (gr. Πύλη Beulé), która służy dziś najczęściej jako wyjście z Akropolu.

Bramę odkrył francuski archeolog Ernest Beulé w 1856 roku i z dumą oznajmił światu, że odnalazł główne wejście na Świętą Skałę z okresu ateńskiego. Dziś wiemy już, że konstrukcja ta nie ma nic wspólnego z okresem klasycznym - wejście to powstało w czasach późnego Cesarstwa Rzymskiego, prawdopodobnie po ataku Herulów w 261 roku, i miało bronić dostępu przed barbarzyńcami z północy.

Piedestał Agrypy (gr. Βάθρο του Αγρίππα)

Wchodząc schodami Propylejów na szczyt Akropolu nietrudno jest przegapić stojący samodzielnie i wysoki na kilka metrów piedestał, który znajduje się po północnej stronie budowli, na wysokości świątyni Ateny Nike. Filar ten powstał z marmuru wydobytego z góry Hymet.

Kolumna była częścią monumentu, który wzniesiono w II wieku p.n.e. na cześć króla Pergamonu Eumenesa II. Na szczycie kolumny znajdował się posąg władcy oraz jego brata powożących kwadrygę (powóz zaprzężony w cztery konie).

Prawdopodobnie w 27 roku p.n.e. rzeźbę pergamońskiego władcy zastąpiono posągiem Marka Agrypy, jednocześnie umieszczając na piedestale inskrypcje dziękczynną.

Świątynia Ateny Nike (gr. Ναός Αθηνάς Νίκης)

Niewielka świątynia Ateny Nike (poświęcona Atenie Zwycięskiej) powstała na szczycie bastionu, który już od czasów mykeńskich bronił dostępu na wzgórze od strony południowo-wschodniej.

Budowlę wzniesiono z marmuru pentelickiego w porządku jońskim w latach 427-424 p.n.e.. Za projekt budynku odpowiadać miał Kallikrates. Mimo że świątynia nie wyróżniała się monumentalnym rozmiarem, to ponoć zachwycała mnogością detali architektonicznych oraz rzeźb, których głównym motywem były zwycięskie bitwy Ateńczyków. Na obu końcach budynek zamyka kolumnada składająca się z czterech kolumn. W środku miał znajdować się nietypowy, bo pozbawiony skrzydeł, posąg bogini.

Świątyni Ateny Nike przetrwała w dobrym stanie do końca XVII wieku. W 1686 roku, podczas wojny wenecko-osmańskiej, Turcy ja rozebrali, a z uzyskanego materiału wznieśli bastion naprzeciwko Propylejów. W 1835 roku bastion rozebrano i odzyskano oryginalne elementy, dzięki czemu możliwe były odbudowanie świątyni w antycznej formie.

Świątynia ta jest stosunkowo łatwa do przegapienia, ponieważ znajduje się ponad Propylejami, które ją jeszcze bardziej pomniejszają.

Partenon (gr. Παρθενών)

Na świecie jest tylko kilka budowli mogących rywalizować na polu rozpoznawalności z Partenonem, świątynią Ateny Partenos (Ateny Dziewicy). Nazwę Partenon (nie mylić z Panteonem) możemy przetłumaczyć po prostu jako "dom bogini dziewicy". Jest to najwspanialszy z budynków wzniesionych z inicjatywy Peryklesa, i najważniejszy z przykładów architektury klasycystycznej Grecji.

Partenon tylko pozornie jest typową starożytną świątynia. Na podziw zasługują jego rozmiary - budowla jest długa na 69 metrów, szeroka na 31 metrów i wysoka na 17 metrów. Boki świątyni ozdobiono aż 17 doryckimi kolumnami (zamiast zwyczajowych 12), a front i tył 8 (zamiast 6). Budowa świątyni trwała od 447 do 432 roku p.n.e. Do jej wzniesienia potrzebne było około 20 tysięcy ton marmuru.

Przybywający na Akropol podziwiali nie tylko rozmiar budowli, ale również wspaniałe detale architektoniczne i grupy rzeźbiarskie. Fragmenty fryzu partenońskiego podziwiać możemy w dwóch muzeach: Muzeum Akropolu i Muzeum Brytyjskim w Londynie.

W środku świątyni stała blisko 13-metrowa rzeźba Ateny Partenos dłuta Fidiasza, która w jednym ręku trzymała niemal dwumetrową figurę bogini zwycięstwa Nike, a w drugiej tarczę przedstawiającą Greków walczących z Amazonkami. Do świątyni wstęp mieli tylko kapłani i kapłanki.

Partenon w czasach nowożytnych był wielokrotnie przebudowywany - zamieniano go na kościół, meczet, a nawet bazę wojskową i skład amunicji. 26 września 1687 roku w świątynię trafiła kula armatnia wystrzelona przez Wenecjam z sąsiedniego wzgórza Filopapposa, która niemal doszczętnie zniszczyła budowlę. Na początku XIX wieku ambasador Wielkiej Brytanii w Konstantynopolu hrabia Elgin wyciął z ruiny marmury oraz dekoracje, które wywiózł do ojczyzny.

Na szczęście ostatnie dziesięciolecia przebiegały pod hasłem doprowadzenia Partenonu do stanu najbliższemu oryginałowi. Do dziś świątynia jest placem budowy i nie zdziwmy się otaczającym ją rusztowaniem.

Erechtejon (gr. Ερέχθειο)

Drugim największym z symboli Akropolu jest świątynia nazywana Erechtejonem, która powstała w latach 421-406 p.n.e., czyli ponad dwie dekady po rozpoczęciu przebudowy Peryklesa. Budowa przypadła na okres wojny peloponeskiej, gdy ateński skarbiec był mocno nadwyrężony. Nietrudno zresztą zauważyć, że Erechtejon w porównaniu z Partenonem wygląda nad wyraz skromnie.

Nie zmienia to jednak faktu, że plan Erechtejonu jest unikalny i nietypowy. Przede wszystkim świątynia jest czteropoziomowa, o czym możemy przekonać się obchodząc ją dookoła. Do tego budynek podzielony był na dwie niezależne części - w jednej czczono Posejdona, a w drugiej Atenę. Wewnątrz kompleksu znajdowało się też sanktuarium Erechteusza, jednego z mitologicznych królów Aten, na cześć którego nazwano świątynię.

Najbardziej znanym elementem Erechtejonu jest Ganek Kor - niewielki portyk, którego dach wspiera się na sześciu kolumnach w formie wyprostowanych kobiet. Kolumny te nazywane są kariatydami, choć określenie to weszło do użytku dopiero w późniejszym okresie, o czym świadczyć ma inskrypcja wyryta na świątyni, w której wykorzystano określenie Kory (od słowa Korai, oznaczającego dziewice).

Nazwa kariatydy ma wywodzić się od greckiego słowa karyatides, co można przetłumaczyć jako "dziewice z Karyes”. Karyes (pol. Karia) to niewielkie miasto leżące w historycznej krainie Lakonii (Półwysep Peloponez). A jaka kryje się historia za rzeczonymi niewiastami? Istnieją dwie hipotezy na ten temat - jedna pochodzi od greckiego geografa Pauzaniasza (II wiek n.e.), a druga od rzymskiego architekta Witruwiusza (I wiek p.n.e.).

Zgodnie z opinią historyków bliższa prawdy jest hipoteza przedstawiona przez Pauzaniasza. Według niego kariatydy były młodymi dziewicami z miasta Karia, które każdego roku wykonywały rytualny taniec na cześć bogini Artemizy - i taką też wersję odnajdziemy na tablicach informacyjnych w Muzeum Akropolu.

Inaczej przedstawił to Witruwiusz w swoim traktacie pt. O architekturze ksiąg dziesięć. Według niego nazwa kariatydy związana jest z historią z czasów wojen perskich i zdradą mieszkańców miasta. Oddajmy mu głos:

"Na przykład jeśli ktoś umieści w budowli zamiast kolumn posągi kobiece w długich szatach, tak zwane kariatydy, a nad nimi umieści belkowanie z gzymsem, to pytającym musi podać takie wyjaśnienie: Karia, miasto peloponeskie, sprzymierzyła się przeciw Grecji z wrogami jej, Persami; potem Grecy, po chlubnym zwycięstwie uwolnieni od wojny, porozumieli się i wypowiedzieli wojnę Kariatom. Zdobywszy miasto wymordowali mężczyzn, a kobiety uprowadzili w niewolę i nie pozwolili zdjąć ani długich szat, ani ozdób kobiecych nie tylko dlatego, aby je przeprowadzić w triumfie, ale też aby na wieki poniżone zdawały się być groźnym symbolem niewoli, ponosząc karę za winy swego miasta. Dlatego ówcześni architekci umieścili ich posągi obarczone ciężarem budowli, a żeby potomnym przekazać pamięć kary, jaka spadła na Kariatów."

[Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć, Księga Pierwsza, przekład Kazimierz Kumaniecki]

Nie każdy zdaje sobie sprawę, żę kariatydy widoczne dziś na Akropolu są jedynie kopiami. Pięć oryginalnych rzeźb znajduje się w Muzeum Akropolu, a jedną zobaczymy w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

Obchodząc świątynie dookoła warto zwrócić uwagę na dekoracyjny portal po stronie północnej, oraz na wschodnią i północna kolumnadę, przez które wchodzono do budynku.

Warto w tym miejscu wspomnieć o popularnej legendzie, która opisuje pochodzenie nazwy miasta i wyjaśnia skąd wzięła się dedykacja świątyni dwóm bóstwom: Atenie i Posejdonowi.

Na początku Ateny nazywano imieniem Kekropsa, mitologicznego pierwszego króla polis. Miasto rozwijało się jednak na tyle prężnie, że na Olimpie, górze bogów, wybuchł spór pomiędzy Ateną a Posejdonem, gdyż oboje pragnęli zostać patronami miasta i nazwać je swoim imieniem.

Stanęli więc do walki o względy ludu, a ich rywalizacja odbyła się na szczycie Akropolu. Każdy z nich miał podarować specjalny dar mieszkańcom, a ci mieli wybrać swojego patrona.

Bóg mórz uderzył swoim trójzębem w skałę, z której trysnęło źródło słonej wody, a Atena zasadziła drzewo oliwne, którego owoce w krainie Attyki były nieznane. Mieszkańcom (a może samemu królowi Kekropsowi?) bardziej do gustu przypadł drugi z darów - i to Atena została patronką miasta.

Scenę tej rywalizacji przedstawiono na zachodnim frontonie Partenonu.

Stara Świątynia Ateny (gr. Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς)

Naprzeciwko Erechtejonu i portyku z kariatydami zobaczymy fundamenty świątyni Ateny Polias (pol. Ateny Opiekunki Miasta). Boginię czczono tu pod postacią drzewa oliwnego, jej świętego symbolu.

Dorycka Stara Świątynia Ateny powstała w latach 525-500 p.n.e., prawdopodobnie w miejscu mykeńskiego pałacu. Budowla miała 43,44 metra długości i 21,43 metra szerokości. Świątynie otaczała ze wszystkich stron kolumnada - każdy z boków miał po 12 kolumn, a front i tył po 6. Budowlę zniszczyły wojska perskie w 480 roku p.n.e. i nigdy nie została odbudowana. Niektóre z jej elementów wykorzystano później przy wzmacnianiu północnego muru Akropolu.

Fragmenty monumentalnego frontonu świątyni (przedstawiającego Gigantomachię, czyli walkę bogów olimpijskich z gigantami) możemy zobaczyć w Muzeum Akropolu.

Taras widokowy, flaga Grecji oraz ceremonia jej zawieszenia

W północno-wschodnim krańcu Akropolu stoi budowla służąca jako taras widokowy, nad którą na wysokim maszcie powiewa widoczna z oddali flaga Grecji. Taras ten jest świetnym punktem obserwacyjnym, z którego rozpościera się widok na północną i wschodnią stronę miasta.

Miejsce to ma dla Greków symboliczne znaczenie i związane jest z dwoma ważnymi wydarzeniami z pierwszych tygodni niemieckiej okupacji Aten.

27 kwietnia 1941 roku wojska agresora wkroczyły do miasta i od razu udały się na Akropol w celu zawieszenia nazistowskiej flagi. Według legendy w tym dniu wartę na wzgórzu pełnił członek elitarnej jednostki ewzonów Konstantinos Koukidis. Żołnierze niemieccy rozkazali mu poddanie się, ściągnięcie flagi narodowej i zawieszenie tej nazistowskiej. Koukidis zamiast wykonać żądanie obwiązał się biało-niebieską flagą i skoczył ze zbocza skały, ginąc na miejscu.

Druga z historii wydarzyła się ponad miesiąc później, gdy niemiecka flaga od dawna powiewała już nad miastem. 30 maja dwaj Greccy młodzieńcy, Apostolos Santas oraz Manolis Glezos, zerwali ją jednak pod osłoną nocy, pozostawiając maszt pusty. Był to jeden z pierwszych aktów oporu na terenie okupowanej Grecji. Według legendy mieli oni dostać się na szczyt wzgórza korzystając ze starożytnych przejść i korytarzy, które odnaleźli w starych dokumentach.

Uroczysta ceremonia zawieszenia flagi odbywa się codziennie o 8:00 rano, a jej zdjęcie z masztu ma miejsce na godzinę przed zachodem słońca. Biorą w niej udział żołnierze, którzy wchodzą na teren Akropolu główną bramą. Wyjątkiem jest niedziela, kiedy zastępują ich ewzoni (inaczej evzoni), członkowie elitarnych oddziałów piechoty. Jednostka ta wyróżnia się barwnymi mundurami.

Zabytki Akropolu na południowym zboczu

Południowe zbocze stanowiska archeologicznego wypełnione jest historycznymi budowlami, które w obecnym kształcie powstały w czasach rzymskich.

Odeon Heroda Attyki (gr. Ωδείο Ηρώδου του Αττικού)

Monumentalny odeon wzniesiono w 161 roku na zlecenie Heroda Attyki, rzymskiego polityka i filozofa, który chciał w ten sposób uczcić pamięć żony Aspasii Regilli.

Odeon w architekturze starożytnej pełnił funkcję krytego teatru. Budowla wzniesiona w Atenach mogła pomieścić około 5000 osób i uważana była za najwspanialszy budynek tego typu w całym antycznym świecie, a dach teatru był arcydziełem starożytnej architektury. Odeon w III wieku zburzyli Herulowie, którzy podczas oblężenia miasta w 267 roku zniszczyli wiele wiele starożytnych konstrukcji.

Odeon obecnie wygląda bardzo dobrze (choć nie ma dachu), co jest efektem zaawansowanych prac restauracyjnych z połowy XX wieku.

Odeon Heroda Attyki możemy zobaczyć jedynie od góry.

Co warte podkreślenia - w sezonie letnim (od maja do października) na scenie teatru odbywają się przedstawienia w ramach Festiwalu Ateńskiego. Występy festiwalowe organizowane są także na deskach antycznego teatru Epidauros, który leży na półwyspie Peloponez.

Asklepiejon (gr. Ἀσκληπιεῖον)

Kolejnym z ważnych kompleksów południowego zbocza był Asklepiejon, czyli świątynia dedykowana bogu sztuki lekarskiej Asklepiosowi oraz jego córce Higiei. Świątynie Asklepiosa pełniły w świecie greckim funkcję szpitala - przybywali do nich chorzy z nadzieją na wyzdrowienie.

Kompleks składał się ze świątyni, ołtarza, oraz dwóch budynków, które służyły jako sypialnia dla chorych oraz jadalnia.

Świątynię wzniesiono prawdopodobnie w czasie zarazy w 419 roku p.n.e. W okresie wczesnochrześcijańskim i bizantyjskim budynki rozebrano, a budulec wykorzystano przy wznoszeniu kościołów. Dzięki pracom restauracyjnym prowadzonym od blisko dwóch dekad udało się wydobyć część kompleksu na światło dzienne - w tym niewielką kolumnadę.

Kilka znalezisk z Asklepiejonu zobaczymy w Muzeum Akropolu. Są to m.in. marmurowa maska oraz dedykacje dziękczynne.

Stoa Eumenesa (gr. Στοά Ευμένους)

Stoa Eumenesa była podłużnym budynkiem o długości niemal 200 metrów, który zajmował większą część południowego zbocza i niemal przylegał do Teatru Dionizosa. Budowla była prezentem od króla Pergamonu Eumenesa II (o którym wspomnieliśmy opisując Piedestał Agrypy). Wzniesiono ją około 160 roku p.n.e. z marmuru wydobytego na terenach dzisiejszej Azji Mniejszej. Portyk budynku miał dwa poziomy. Jego zewnętrzna kolumnada składała się z 64 kolumn w porządku doryckim, a wewnętrzna z 32 kolumn w stylu jońskim.

W celu zrobienia miejsca na Odeon Heroda Attyki Stoa Eumenesa została w II wieku skrócona do około 160 metrów. Budowla miała bezpośrednie połączenie z Odeonem i służyła gościom jako schronienie przed słońcem. W budynku przechowywano też rekwizyty teatralne.

Do naszych czasów zachował się podłużny fragment z charakterystycznymi łukami, ale bez słynnej kolumnady.

Teatr Dionizosa (gr. Θέατρο του Διονύσου)

Najdalej na wschód położonym zabytkiem południowego zbocza jest Teatr Dionizosa, na scenie którego narodziła się grecka tragedia. Ateński budynek był protoplastą wszystkich greckich teatrów. Budowlę dedykowano Dionizosowi, bogowi płodności i wina, którego świątynia znajdowała się nieopodal.

Pierwszy, drewniany teatr powstał w tym miejscu około VI wieku p.n.e. i organizowano w nim występy podczas attyckiego święta nazywanego Dionizjami.

Kamienną konstrukcję wzniesiono dopiero w IV wieku p.n.e. pod rządami Likurga. Budowla została zniszczona w I wieku p.n.e. i odbudowana w czasach rzymskich, już z nowymi trybunami.

Obecnie możemy stanąć przy scenie i wejść na fragment trybun.

Atrakcje Akropolu na północnym zboczu

Północne zbocze Akropolu jest całkowitym przeciwieństwiem południowego. Nie ma tu żadnych większych ruin, a zamiast potężnych kamiennych bloków napotkamy jedynie pozostałości po skromnych ołtarzach i sanktuariach, z których część umiejscowiono w naturalnych grotach i jaskiniach. Do niektórych z nich możemy nawet zajrzeć (o ile akurat nie są przeprowadzane żadne prace modernizacyjne!).

Spacerując wzdłuż Świętej Skały z jednej strony i zasłaniających okolicę drzew z drugiej możemy poczuć się trochę tak, jakbyśmy właśnie wynieśli się z ruchliwego miasta.

Na zachodnim krańcu północnego zbocza znajdziemy naturalne źródło nazywane Klepsydrą. Wodę pobierano stąd prawdopodobnie już w czasach mykeńskich, ale strumień zabudowano dopiero około V wieku p.n.e.. Obecnie w miejscu źródła zobaczymy pozostałości po krytym budynku studni z czasów rzymskich, który wzniesiono nad wcześniejszą grecką budowlą.

Nowe Muzeum Akropolu

Jeszcze ponad dekadę temu muzeum z dekoracjami, rzeźbami oraz innymi artefaktami odnalezionymi na wzgórzu znajdowało się na terenie Akropolu. Od 2009 roku Muzeum Akropolu (gr. Μουσείο Ακρόπολης) mieści się w nowym budynku, oddalonym o kilkaset metrów od stanowiska archeologicznego. Dawny budynek muzeum wciąż stoi na wzgórzu, ale nie jest obecnie udostępniony dla turystów.

Niestety, Muzeum Akropolu jest oddzielnie biletowane, ale zachęcamy wszystkich czytelników zainteresowanych archeologia i historią Aten do odwiedzenia tej placówki.

Zwiedzanie Akropolu w Atenach - informacje praktyczne

Jak dostać się na Akropol?

Akropol znajduje się w samym centrum Aten, więc od większości atrakcji turystycznych dojdziemy do niego pieszo. Alternatywą jest dojazd metrem (stacja Akropolis, linia czerwona), skąd będziemy mieć jeszcze kawałek spaceru (lekko pod górę).

Dni i godziny otwarcia Akropolu

Akropol czynny jest od poniedziałku do niedzieli. Otwarcie następuje zawsze o 8:00, ale godzina zamknięcia zależy od pory roku.

Aktualne godziny otwarcia na najbliższy czas sprawdzimy na tej stronie Akropol jest zamknięty: 1 stycznia, 25 marca, 1 maja, w niedzielę Wielkanocną oraz 25 i 26 grudnia.

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością

Akropol, podobnie jak wiele innych stanowisk archeologicznych, posiada wiele barier dla osób z ograniczoną mobilnością.

Dla turystów przygotowano windę, która oddalona jest o około 350 metrów od głównego wejścia. Niestety, z powodu złych warunków atmosferycznych winda może nie być dostępna w trakcie naszej wizyty. Na samym szczycie Akropolu przygotowano skróconą trasę, która dostosowana jest do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością.

Więcej informacji (wraz z mapą) można znaleźć na dole oficjalnej strony ministerstwa. Warto również zapoznać się z przewodnikiem napisanym przez Johna Sage’a, który dostępny jest tutaj.

Historia Akropolu

Czasy mykeńskie oraz miejsce kultu bogini Ateny

Zakłada się, że wzgórze ufortyfikowano i wykorzystywano już w czasach cywilizacji mykeńskiej (II tysiąclecie p.n.e.). Na akropolu, podobnie jak w innych osadach mykeńskich, miał stać pałac nazywany megaronem. Niemal nic nie zachowało się jednak z tego okresu i trudno o jednoznaczne potwierdzenie takiej tezy.

Nie sposób nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że wzgórze dzięki swojemu strategicznemu położeniu i dostępowi do wody pitnej było idealnym miejscem na wzniesienie warowni. Akropol miał zostać otoczony okręgiem murów cyklopowych, które miały przetrwać do V wieku p.n.e.

W okresie archaicznym (trwającym od VIII do V wieku p.n.e.) Akropol zaczął powoli przemieniać się w centrum religijne, a dokładniej w sanktuarium bogini Ateny. W VI wieku p.n.e. na szczycie powstał przybytek Ateny Polias (pol. Ateny Opiekunki Miasta).

Upadek i odrodzenie: złoty wiek ateńskiego polis i dni chwały Akropolu

Gdy podczas drugiej inwazji perskiej w 480 roku p.n.e. armia Kserksesa plądrowała i burzyła Ateny nikt nie przypuszczał, że za kilkadziesiąt lat na gruzach archaicznego Akropolu powstanie jeden z najwspanialszych kompleksów architektonicznych miasta.

Persowie niszczyli wszystko co napotkali na swojej drodze - po zabudowaniach Akropolu (w tym po świątyni Ateny Polias) nie został kamień na kamieniu. Ateńczycy wracając do swojej stolicy po zwycięskiej bitwie pod Salaminą (479 rok p.n.e.) zastali nawet nie ruinę, a wyczyszczone wzgórze.

Akropol pozostawiono w tym stanie na następnych kilkadziesiąt lat. Miał on przypominać wszystkim mieszkańcom o stratach i ofiarach, jakie ponieśli. Po zwycięstwie pod Salaminą Grecy przeszli do ofensywy. W kolejnym roku powstał Związek Morski (nazywany też Związkiem Delijskim), czyli sojusz wojskowy pomiędzy Atenami a mniejszymi państewkami greckimi, którego głównym celem była walka z Persami. Dzięki przymierzu udało się pokonać agresora, a Ateny zyskały na znaczeniu.

Największy rozkwit Aten przypadł na połowę V wiek p.n.e., a okres ten nazywany jest złotym wiekiem miasta. Jednym z najbardziej wpływowych polityków w tamtym okresie był Perykles, który oprócz wzmocnienia systemu politycznego (wprowadził m.in. prawo, zgodnie z którym obywatel Aten musiał mieć nie tylko ojca Ateńczyka, ale i matkę, co umocniło pozycję kobiet w społeczeństwie), chciał przeprowadzić wielką przebudowę miasta. Historycy spierają się o motywy jego działań - jedną z hipotez jest ta, że pragnął on wielkości i do osiągnięcia tego celu potrzebował potężnego miasta. Mimo realizacji ambitnych pomysłów nie należał on do najpopularniejszych polityków i miał wielu wrogów.

Dzięki staraniom Peryklesa, w 447 roku p.n.e. rozpoczął się ponad piętnastoletni projekt budowlany, którego celem było przebudowanie Akropolu i stworzeniu ze wzgórza najznamienitszego centrum religijnego starożytnego świata. Do pomocy przy projekcie zaproszono rzeźbiarza Fidiasza, który miał też samodzielnie wykonać niektóre z dekoracji. Do projektu Peryklesa dołączyli również inni utalentowani lokalni architekci (m.in. Iktinosa, Kallikratesa czy Mnesiklesa).

Słynny Fidiasz padł ofiarą walk pomiędzy Peryklesem a jego przeciwnikami. Rzeźbiarza posądzono o bezbożność, gdyż według oskarżycieli miał on umieścić siebie oraz Peryklesa na tarczy słynnego posągu Ateny. Fidiasza ostatecznie skazano na wygnanie i wypędzono.

Podczas przebudowy zainicjowanej przez Peryklesa powstały m.in.: Partenon, monumentalna brama nazywana Propylejami oraz niewielka świątynię Ateny Nike.

Na realizacje nowego Akropolu wydano trudne do wyobrażenia kwoty. Sam budynek Partenonu (bez dekoracji) miał kosztować 469 talentów. Żeby uświadomić sobie jak olbrzymie były to środki wystarczy wspomnieć, że mniej więcej tyle wynosiła roczna składka wszystkich członków Związku Morskiego (czyli około 200 państw-miast).

Budowa wymagała też zaawansowanej logistyki oraz działania jak sprawne przedsiębiorstwo. Marmur wydobywano z oddalonej o około dzień drogi góry Pentelejkon, a wszystkie elementy i dekoracje budowli wykonywano w zakładach u stóp Akropolu, które później na górę wnoszono na mułach. Do prac przy projekcie zaangażowano wielu mieszkańców oraz tysiące niewolników.

Inną ze świątyń Akropolu, Erechtejon, wzniesiono ponad dziesięć lat po śmierci Peryklesa (zm. 429 p.n.e.), w czasie wojny peloponeskiej, gdy złoty czas Aten już prawie przeminął. Budowla ta jest znacznie skromniejsza od monumentalnego Partenonu, choć powstała zaledwie dwie dekady później.

Czasy rzymskie

Kolejny rozkwit miasta nastąpił w czasach rzymskich, których początek można datować na 146 rok p.n.e. ( zburzenie przez Rzymian Koryntu). Dla mieszkańców Aten nowe zwierzchnictwo okazało się nad wyraz pozytywne. Rzymianie cenili chociażby greckie dziedzictwo w dziedzinie filozofii, a w mieście powstawały szkoły, do których swoje dzieci wysyłała rzymska arystokracja.

Sam Akropol nie zmienił się zbytnio w czasach rzymskich. Niedaleko Partenonu wzniesiono okrągłą (i nieistniejąca dziś) świątynię Romy (bogini Rzymu) i Augusta. Prawdziwa transformacja dotknęła za to południowe zbocze, gdzie zbudowano kryty Odeon (jego dach był jak na tamte czasy arcydziełem architektonicznym) oraz stworzono nową scenę w Teatrze Dionizosa.

Zmierzch starożytnego Akropolu

Mimo że w III i IV wieku Partenon oraz inne budowle ucierpiały na skutek najazdów obcych oraz klęsk żywiołowych, to większość budowli zachowała się w dobrym lub bardzo dobrym stanie aż do XVII wieku. Samo wzgórze zmieniało oczywiście swoja funkcje - w okresie chrześcijańskim świątynie konsekrowano na kościoły, a po zdobyciu Aten przez Turków Partenon stał się meczetem.

Strategiczne położenie wzgórza szybko docenili osmańscy dowódcy, którzy zamienili je na bazę wojskową - Partenon miał im służyć jako baraki, a Erechtejon wykorzystano jako... harem dla dowódców.

Wygląd wzgórza na zawsze odmieniło zdarzenie z 26 września 1687 roku. Trwała właśnie kolejna (szósta) wojna wenecko-osmańska (tzw. Wojna Moreańska), a Wenecjanie napierali na miasto i próbowali zdobyć Akropol, gdzie schroniły się siły tureckie. Wystrzelona z sąsiedniego wzgórza Filopapposa kula trafiła wprost w Partenon, który obrońcy wykorzystywali jako skład amunicji. Wybuch był tak silny, że zginęło kilkaset osób, a dawna świątynia została niemalże zrównana z ziemią.

Obrońcy wyszli z podobnego założenia co faszystowskie władze we Włoszech w trakcie II wojny światowej. Nikt nie zakładał, że atakujący zdecydują się strzelać w kierunku tak ważnego zabytku kultury. Co jednak warte odnotowania - wcześniej podobny los spotkał inny z monumentów - słynna bramę Propyleje, więc w przypadku tego oblężenia można było spodziewać się powtórki. Turcy w trakcie oblężenia rozebrali też świątynie Ateny Nike.

Elginizm i partenońskie marmury w Londynie

Ostatecznym katem Partenonu był Brytyjczyk Thomas Bruce, hrabia Elgin i ambasador Wielkiej Brytanii w Konstantynopolu na przełomie XVIII i XIX wieku. Początki jego zainteresowania Akropolem nie zapowiadały zresztą tego, co miało się niedługo później wydarzyć. Najpierw hrabia Elgin zdobył pozwolenie dla swojego zespołu architektów, archeologów i historyków na przebywanie na terenie Akropolu. Mieli oni za zadanie sporządzić plany oraz rysunki zachowanych starożytnych zabytków, na bazie których chciano wznosić klasycystyczne budowle w Wielkiej Brytanii.

To jednak nie wystarczyło ambasadorowi, który po namowach swojego kapelana, Philipa Hunta, podjął próbę zdobycia pozwolenia na wywóz niektórych rzeźb oraz zachowanych dekoracji Partenonu. Akropol w tamtym czasie był turecką bazą wojskową, lecz Brytyjczycy dzięki swojej potędze militarnej mogli sobie pozwolić na wiele w rozmowach z Turkami. Ostatecznie więc prośbie hrabiego stało się zadość.

Z Grecji wywieziono m.in.: połowę z 111 płyt składających się na fryz, kilkanaście figur z tympanonów i jedną z oryginalnych kariatyd. W celu wydobycia drogocennych marmurów odpalano ładunki wybuchowe oraz korzystano z łomów i łopat. Po tym zdarzeniu wykluł się nowy termin elginizm, którym określa się wyrywanie fragmentów historycznych budowli i ich wywóz z oryginalnej lokalizacji. Projekt realizowany przez lorda Elgina spotkał się w Wielkiej Brytanii z wieloma głosami oburzenia. Lord Byron, brytyjski poeta i podróżnik, podsumował zabranie marmurów krótkim dwuwierszem: Quod non fecerunt Gothi, fecerunt Scoti (łac. Czego nie zrobili Goci, to uczynili Szkoci).

Wywiezione z Grecji rzeźby nazywane są marmurami Elgina i znajdują się obecnie w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Sam Elgin długo się nimi nie nacieszył - popadł w problemy finansowe i był zmuszony sprzedać swoją kolekcję do muzeum, i to znacznie poniżej kosztów jej zdobycia.

Więcej informacji o Muzeum Brytyjskim znajdziecie w naszym artykule British Museum (Muzeum Brytyjskie) w Londynie.

Po odzyskaniu przez Grecję niepodległości rozpoczęła się walka o zwrot marmurów, która trwa do dziś.

Bibliografia:

• Thomas R. Martin, Starożytna Grecja. Od prehistorii do czasów hellenistycznych.
• Zbigniew Herbert, Barbarzyńca w podróży.