Akropol ateński: zwiedzanie w 2023 roku, bilety, zabytki

Wzniesiony na wapiennym wzgórzu Akropol (gr. Ακρόπολη) dominuje nad centrum Aten i stanowi największy symbol miasta. Jego najbardziej rozpoznawalnym zabytkiem jest Partenon, świątynia dedykowana Atenie Parthenos, która definiuje cały krajobraz greckiej stolicy. Wzgórze Akropolu skrywa także inne starożytne świątynie i budowle.

Od 1987 roku Akropol ateński figuruje na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Obecnie jest to jeden z najczęściej odwiedzanych zabytków na świecie.

Akropol w Atenach - krótka charakterystyka wzgórza

Wzgórze Akropolu osiąga wysokość 150 metrów n.p.m., chociaż różnica wysokości względem otaczającej go okolicy wynosi "zaledwie" 70 metrów. Skała Akropolu jest stroma od trzech stron, podczas gdy od zachodu opada łagodniej - to własnie tam znajduje się wejście. Charakterystyczną cechą wzniesienia jest płaski szczyt o powierzchni niemal trzech hektarów, mający kształt zbliżony do trójkąta o podstawie 150 metrów i długości 300 metrów. Ta przestrzeń pozwoliła na wybudowanie licznych monumentów i budowli.

Akropol - co to słowo właściwie oznacza?

Nie wszyscy wiedzą, że nazwa akropol nie jest unikatowa dla Aten. Słowo "akropol" pochodzi od starożytnego greckiego terminu akrópolis, będącego połączeniem słów: akros (dosłownie najwyższy lub wysoki) oraz polis (czyli miasto). Wiele ośrodków miejskich starożytnej Grecji posiadało własne akropole, które zazwyczaj miały formę ufortyfikowanych cytadel usytuowanych na najwyższych wzniesieniach w obrębie polis. Jednym z przykładów jest Akrokorynt - cytadela położona na wzgórzu w pobliżu zarówno antycznego, jak i współczesnego Koryntu.

Co ciekawe, w początkowym okresie istnienia miasta, słynne wzgórze nie było nawet nazywane akropolem. Używano wtedy nazwy Cecropia, odwołując się do Kekropsa - mitologicznego pół węża, pół człowieka, który według tradycji był pierwszym królem Aten.

Akropol - zwiedzanie stanowiska archeologicznego

W 1975 roku rozpoczęto ambitny projekt mający na celu odrestaurowanie zabytków Akropolu oraz jego południowego zbocza. Do tego celu wykorzystano zarówno oryginalne elementy, jak i nowo wydobyty marmur z góry Pentelejkon - tej samej, z której pobierano budulec w V wieku p.n.e. Dzięki podjętym wysiłkom udało się przywrócić dawny blask kolumnadzie Partenonu oraz odbudować świątynię Ateny Nike.

Podczas naszych wielokrotnych wizyt na Akropolu na przestrzeni lat zaobserwowaliśmy, że stanowisko archeologiczne z każdym rokiem wygląda lepiej. Niestety, wiąże się to z pewnymi niedogodnościami dla turystów. Na przykład Partenon często jest zakryty rusztowaniem co najmniej z jednej strony.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Akropolu?

W tym miejscu pewnie zaskoczymy niektórych czytelników, ale poza zabytkami widocznymi z dołu, Akropol oferuje niewiele więcej do zobaczenia. Cały szczyt wzgórza można spokojnie zwiedzić w około 45 do 60 minut.

Dodatkowe 45 minut do godziny będzie nam potrzebne, aby przejść po obu zboczach.

Na wizytę na Akropolu warto więc zaplanować od 90 do 150 minut.

Kiedy najlepiej zwiedzać Akropol?

Akropol, podobnie jak wiele innych popularnych atrakcji w Europie, najwięcej turystów przyciąga w miesiącach letnich, szczególnie od początku maja do końca września. W tym czasie w ciągu dnia mogą tworzyć się długie kolejki - zarówno przy kasach biletowych, jak i przed bramą wejściową. W ekstremalnych sytuacjach oczekiwanie na wejście może trwać nawet do godziny lub dwóch, więc warto nabyć bilet online.

W okresie zimowym jest zdecydowanie mniej zwiedzających, ale nie liczmy na to, że będziemy jedynymi osobami na Akropolu. Na przykład, pod koniec października, na kwadrans przed otwarciem, w kolejce do wejścia czekało już kilkanaście osób.

Dlatego zalecamy odwiedzenie Akropolu tuż po jego otwarciu bądź na dwie godziny przed zamknięciem, niezależnie od pory roku. Wtedy z reguły jest najmniej ludzi, co ułatwi zwiedzanie i robienie zdjęć.

Planując wizytę rano, warto zacząć od samego szczytu Akropolu, a potem przemieszczać się w stronę zboczy. Odwiedziny pod koniec dnia w sezonie letnim pozwolą natomiast uniknąć największego upału.

Bilety na Akropol

Do wyboru mamy dwa rodzaje biletów: bilet pojedynczy, który uprawnia do wejścia jedynie na Akropol, oraz bilet łączony, który pozwala zwiedzić nie tylko Akropol, ale także 6 innych atrakcji.

Bilet pojedynczy na Akropol: ceny oraz ulgi

Cena biletu pojedynczego zależy od sezonu.

• od 1 kwietnia do 31 października: 20€,
• od 1 listopada do 31 marca: 10€.

Obniżka zimowa obowiązuje we wszystkich starożytnych stanowiskach archeologicznych.

Ulgi i darmowe bilety:

• dzieci i młodzież do 25. roku życia wchodzą za darmo (po okazaniu dokumentu potwierdzającego wiek),
• seniorzy powyżej 65. roku życia są upoważnieni do zakupu biletu ulgowego za połowę ceny (po okazaniu dowodu osobistego lub paszportu).

Bilet łączony na Akropol: ceny, zasady, opłacalność

Alternatywą dla biletu pojedynczego jest bilet łączony do siedmiu ateńskich zabytków. Cena biletu łączonego wynosi 30€ i jest stała przez cały rok (nie obowiązują zniżki zimowe). Dzięki niemu możemy odwiedzić nie tylko Akropol, ale również: grecką Agorę, rzymską Agorę, Bibliotekę Hadriana, cmentarz Keramejkos, stanowisko archeologiczne Lykeion oraz Świątynię Zeusa Olimpijskiego.

Zakup tego biletu najbardziej opłaca się między 1 kwietnia a 31 października. Kalkulacja jest prosta: koszt biletów na Akropol (20€) i do greckiej Agory (10€) równa się cenie biletu łączonego. To oznacza, że wstęp do każdej kolejnej atrakcji jest już bezpłatny.

Bilet łączony jest ważny przez 5 dni. W tym czasie możemy odwiedzić każde ze stanowisk archeologicznych jeden raz. Bilety można nabyć w kasach każdej z atrakcji lub online na oficjalnej stronie.

Z biletem łączonym udajemy się bezpośrednio do bramy wejściowej, bez konieczności odbierania biletów na poszczególne atrakcje.

Gdzie kupić bilety? Kasy biletowe, wejścia i kolejki

Przed rozpoczęciem zwiedzania Akropolu dobrze jest pamiętać, że kasy biletowe oraz bramy wejściowe działają niezależnie od siebie.

Jeżeli przybywamy na miejsce bez biletu, najpierw musimy zakupić wejściówkę w kasie (lub automacie) i dopiero z nią skierować się do bramy wejściowej.

W praktyce oznacza to, że przychodząc bez biletu w szczycie sezonu, zwłaszcza w środku dnia, prawdopodobnie będziemy musieli odstać swoje w dwóch kolejkach. Latem, gdy liczba turystów drastycznie rośnie, czas oczekiwania może wynosić od godziny do dwóch. Zimą kolejki są znacznie krótsze, a przybywając rano, prawdopodobnie unikniemy ich całkowicie.

Istnieją dwa wejścia na Akropol, każde z własną kasą biletową. Główne wejście znajduje się od strony zachodniej, a budynek z kasą biletową jest zlokalizowany kilka kroków poniżej. To wejście cieszy się największą popularnością.

Drugie wejście usytuowane jest na południowo-wschodniej stronie stanowiska archeologicznego, w pobliżu Teatru Dionizosa. Chociaż kolejki są tam zazwyczaj krótsze, w szczycie sezonu prawdopodobnie będziemy musieli i tak swoje odstać.

Bilety online na Akropol - wygodny sposób zakupu wejściówek

Od jakiegoś czasu bilety, zarówno pojedyncze, jak i łączone, możemy zakupić online. Naszym zdaniem jest to najlepsza opcja dla osób przyjeżdżających w sezonie. System biletowy niedawno przeszedł gruntowną metamorfozę, czyniąc proces zakupu bardziej intuicyjnym. Bilety rezerwujemy na tej stronie.

Kiedy kupujemy bilet przez internet, musimy wybrać konkretne okno czasowe, w którym planujemy odwiedzić Akropol. W systemie dostępny jest także bilet łączony, który również wymaga wybrania okna czasowego naszej wizyty na Akropolu.

Darmowe zwiedzanie Akropolu - czy i kiedy jest możliwe?

W trakcie kilku dni w roku zwiedzanie Akropolu jest jest bezpłatne. Są to:

• 6 marca,
• 18 kwietnia,
• 18 maja,
• ostatni weekend września (z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa),
• 28 października,
• każda pierwsza niedziela miesiąca od 1 listopada do 31 marca.

Aktualne darmowe dni można sprawdzić na oficjalnej stronie greckiego Ministerstwa Kultury tej stronie.

Akropol Ateński - najważniejsze zabytki

Poniżej przedstawiliśmy najważniejsze zabytki Akropolu, w kolejności, w jakiej je zobaczymy po wejściu główną bramą.

Propyleje (gr. Προπύλαια Ακρόπολης) - monumentalna brama

Propyleje, jak w starożytności nazywano bramy prowadzące na zamknięty teren, były monumentalnym, i jedynym, wejściem na Akropol. Twórcą budowli był architekt Mnesikles, który w swoim projekcie zastosował szereg innowacyjnych rozwiązań architektonicznych, jak na przykład jednoczesne użycie kolumn w porządkach doryckim i jońskim. Brama była flankowana przedsionkami. Do jej północnego skrzydła przylegała podłużna hala, która prawdopodobnie pełniła funkcję sali bankietowej.

Prace nad ateńskimi Propylejami miały miejsce w latach 437-432 p.n.e. i zostały przerwane wybuchem wojny peloponeskiej. Budowy nigdy nie dokończono.

Dzięki zapiskom greckiego podróżnika i geografa Pauzaniasza wiemy, że w północnej sali bankietowej eksponowane były malowidła, stąd też jej nazwa - Pinakoteka. Z kolei południowy przedsionek pełnił funkcję przejścia do świątyni Ateny Nike.

W ciągu wieków Propyleje były wielokrotnie przebudowywane. W okresie wczesnochrześcijańskim stały się miejscem kultu i zostały przekształcone w kościół, a w średniowieczu - w pałac w stylu renesansowym. W 1645 roku, w następstwie uderzenia pioruna, w budynku doszło do eksplozji przechowywanego tam prochu, co spowodowało poważne zniszczenia. W XIX wieku usunięto późniejsze przeróbki, przywracając bramę do jej klasycznej formy. Dla większości turystów Propyleje są pierwszym zabytkiem Akropolu, który zobaczą.

Brama Beulé - drugie wejście na Akropol

Nieopodal Propylejów znajduje się kolejne, znacznie skromniejsze wejście - Bramę Beulé (gr. Πύλη Beulé). Dzisiaj spełnia ona przede wszystkim funkcję wyjścia z Akropolu.

Bramę tę odkrył w 1856 roku francuski archeolog Ernest Beulé, entuzjastycznie ogłaszając, że znalazł główne wejście na Świętą Skałę z okresu ateńskiego. Dziś wiemy już jednak, że konstrukcja ta nie ma nic wspólnego z okresem klasycznym. Brama powstała w czasach późnego Cesarstwa Rzymskiego, prawdopodobnie po ataku Herulów w 261 roku, aby chronić Akropol przed kolejnymi inwazjami barbarzyńców zza północnych granic.

Piedestał Agrypy (gr. Βάθρο του Αγρίππα)

Podczas wspinaczki schodami Propylejów ku szczytowi Akropolu łatwo przegapić samotnie stojący, kilkumetrowy marmurowy piedestał, umiejscowiony po północnej stronie budowli, na wysokości świątyni Ateny Nike. Marmur, z którego powstał, został wydobyty z góry Hymet.

Ta kolumna była częścią pomnika wzniesionego w II wieku p.n.e. na cześć króla Pergamonu, Eumenesa II. Na jej szczycie pierwotnie znajdował się posąg władcy oraz jego brata, powożących kwadrygę (powóz ciągnięty przez cztery konie).

Następnie, prawdopodobnie w 27 roku p.n.e., rzeźbę pergamońskiego władcy zastąpiono posągiem Marka Agrypy, jednocześnie umieszczając na piedestale inskrypcje dziękczynną.

Świątynia Ateny Nike Apteros (gr. Ναός Αθηνάς Νίκης)

Świątynia Ateny Nike, dedykowana Atenie Zwycięskiej, usytuowana jest na szczycie bastionu, który od czasów mykeńskich bronił dostępu do wzgórza od strony południowo-wschodniej. Świątynię określano przydomkiem Apteros, co oznacza "Bezskrzydłą". Miano to odnosiło się do przekonania, że Atena nigdy nie powinna opuścić swojego miasta.

Świątynię wzniesiono z marmuru pentelickiego w porządku jońskim między 427 a 424 rokiem p.n.e. Za jej projekt miał odpowiadać Kallikrates. Mimo że budowla nie była wielkich rozmiarów, zachwycała bogactwem detali architektonicznych i rzeźb, przedstawiających zwycięskie bitwy Ateńczyków. Świątynię zamykała kolumnada z czterech kolumn po obu jej końcach. W jej wnętrzu znajdował się nietypowy – pozbawiony skrzydeł – posąg bogini.

Do końca XVII wieku świątynia Ateny Nike zachowała się w stosunkowo dobrym stanie. Jednak w 1686 roku, w trakcie wojny wenecko-osmańskiej, Turcy rozebrali ją, by z odzyskanego materiału wznieść bastion naprzeciwko Propylejów. W 1835 roku, bastion został zdemontowany, co umożliwiło odzyskanie oryginalnych elementów i odbudowę świątyni w jej pierwotnej formie.

Świątynia ta jest łatwa do przegapienia, ponieważ leży powyżej Propylejów, które dodatkowo ją przyćmiewają.

Partenon (gr. Παρθενών) - najważniejszy zabytek Akropolu

Na świecie niewiele jest budowli, które mogą konkurować z Partenonem pod względem rozpoznawalności. Ten świątynny hołd dla Ateny Parthenos (Ateny Dziewicy) jest szczytowym osiągnięciem starożytnej Grecji. Nazwę Partenon (nie mylić z Panteonem!) możemy przetłumaczyć jako "dom bogini dziewicy". Jest to najwspanialszy z budynków wzniesionych z inicjatywy Peryklesa, i najważniejszy z przykładów architektury Grecji okresu klasycznego.

Podziwiając Partenon, nie sposób nie zauważyć jego imponujących wymiarów. Budowla mierzy 69 metrów długości, 31 metrów szerokości i 17 metrów wysokości. Tradycyjny układ kolumn został tutaj zmieniony - boki świątyni ozdobiono 17 doryckimi kolumnami zamiast zwyczajowych 12, a front i tył 8 zamiast 6. Budowa świątyni trwała od 447 do 432 roku p.n.e. Do jej wzniesienia potrzebne było około 20 tysięcy ton marmuru.

Odwiedzający Akropol w starożytności byli zachwyceni nie tylko wielkością Partenonu, ale również jego wspaniałymi detalami architektonicznymi i rzeźbami. Fragmenty słynnego fryzu partenońskiego, tympanonów oraz zdobionego belkowania można obecnie podziwiać w Muzeum Akropolu i w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

Wnętrze świątyni kryło w sobie imponującą, 13-metrową rzeźbę Ateny Parthenos, dzieło Fidiasza. Bogini, w pełnym rynsztunku, w jednej ręce trzymała prawie dwumetrową postać Nike - bogini zwycięstwa, a w drugiej tarczę przedstawiającą scenę bitwy Greków z Amazonkami. Posąg ten powstał z użyciem ponad 1100 kg złota oraz kości słoniowej.

Od starożytności Partenon przeszedł liczne metamorfozy - po nastaniu władzy chrześcijańskiej przekształcono go w kościół, a następnie w okazałą katedrę, którą podziwiali przybysze z całej Europy. W czasach osmańskich został meczetem, a dzwonnicę, którą w jego wnętrzu wznieśli chrześcijanie, zamieniono w minaret. 26 września 1687 roku tragiczny cios przyniosły kule armatnie wystrzelone przez Wenecjan z pobliskiego wzgórza Filopapposa, które doprowadziły do wybuchu składowanej w środku amunicji. Wybuch spowodował ogromne zniszczenie świątyni, a także zabrał kilkaset istnień ludzkich - w środku, oprócz żołnierzy, przebywały również kobiety i dzieci. Jakby tego było mało, na początku XIX wieku hrabia Elgin, będący ambasadorem Wielkiej Brytanii w Konstantynopolu, wyciął i wywiózł z ruin wartościowe marmurowe elementy oraz dekoracje.

Mimo tych zawirowań, w ostatnich dziesięcioleciach podjęto starania, aby przywrócić Partenonowi jego dawną świetność. Chociaż obecnie świątynia wciąż jest miejscem prac renowacyjnych i często otacza ją rusztowanie, to działania te dążą do przybliżenia jej do pierwotnego stanu.

Erechtejon (gr. Ερέχθειο)

Drugim największym symbolem Akropolu jest świątynia zwana Erechtejonem, wzniesiona w latach 421-406 p.n.e. - ponad dwie dekady od rozpoczęcia przebudowy Akropolu za czasów Peryklesa. Prace budowlane przypadły na okres wojny peloponeskiej, kiedy ateński skarbiec był mocno nadwyrężony. Nietrudno zresztą zauważyć, że Erechtejon w porównaniu z Partenonem wygląda nad wyraz skromnie.

Nie zmienia to jednak faktu, że plan Erechtejonu jest unikalny i nietypowy. Co szczególnie rzuca się w oczy, to fakt, że świątynia ma aż cztery poziomy - co można zaobserwować obchodząc ją wokół. Ponadto, budynek ten został podzielony na dwie niezależne sekcje - jedna dedykowana była Posejdonowi, a druga Atenie. Wewnątrz kompleksu znajdowało się również sanktuarium Erechteusza - jednego z mitologicznych królów Aten, od którego wzięła się nazwa świątyni.

Najbardziej charakterystyczną częścią Erechtejonu jest Ganek Kor - malowniczy, lecz niewielki portyk, którego dach wspiera się na sześciu kolumnach w kształcie wyprostowanych kobiet. Te niezwykłe kolumny są znane jako kariatydy, choć ciekawostką jest, że termin ten stał się powszechny dopiero w późniejszych czasach. Świadczy o tym inskrypcja wyryta na świątyni, gdzie użyto określenia Kory (pochodzącego od słowa Korai, co oznacza "dziewice").

Termin kariatyda pochodzi od greckiego słowa karyatides, co można przetłumaczyć jako "dziewice z Karyes”. Karyes (pol. Karia) to niewielkie miasto położone w historycznej krainie Lakonii na Półwyspie Peloponez. A skąd właściwie wziął się mit o tych postaciach? Istnieją dwie dominujące teorie - jedna autorstwa greckiego geografa Pauzaniasza (II wiek n.e.) i druga pochodząca od rzymskiego architekta Witruwiusza (I wiek p.n.e.).

Wielu historyków uznaje za bardziej wiarygodną wersję przedstawioną przez Pauzaniasza. Twierdził on, że kariatydy były młodymi dziewicami z Karyes, które co roku uczestniczyły w rytualnym tańcu ku czci bogini Artemizy. Taką właśnie interpretację znajdziemy na tablicach informacyjnych w Muzeum Akropolu.

Całkiem inaczej genezę "kariatyd" przedstawia Witruwiusz w swoim traktacie pt. O architekturze ksiąg dziesięć. Według niego nazwa jest powiązana z historią z czasów wojen perskich i zdradą mieszkańców Karyes. Oddajmy mu głos:

Na przykład jeśli ktoś umieści w budowli zamiast kolumn posągi kobiece w długich szatach, tak zwane kariatydy, a nad nimi umieści belkowanie z gzymsem, to pytającym musi podać takie wyjaśnienie: Karia, miasto peloponeskie, sprzymierzyła się przeciw Grecji z wrogami jej, Persami; potem Grecy, po chlubnym zwycięstwie uwolnieni od wojny, porozumieli się i wypowiedzieli wojnę Kariatom. Zdobywszy miasto wymordowali mężczyzn, a kobiety uprowadzili w niewolę i nie pozwolili zdjąć ani długich szat, ani ozdób kobiecych nie tylko dlatego, aby je przeprowadzić w triumfie, ale też aby na wieki poniżone zdawały się być groźnym symbolem niewoli, ponosząc karę za winy swego miasta. Dlatego ówcześni architekci umieścili ich posągi obarczone ciężarem budowli, a żeby potomnym przekazać pamięć kary, jaka spadła na Kariatów.

[Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć, Księga Pierwsza, przekład Kazimierz Kumaniecki]

Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że kariatydy, które obecnie możemy podziwiać na Akropolu, to jedynie repliki. Pięć oryginalnych rzeźb przechowywanych jest w Muzeum Akropolu, natomiast szósta znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

Obchodząc świątynię dookoła, warto zwrócić uwagę na dekoracyjny portal od strony północnej oraz na wschodnią i północną kolumnadę, które prowadziły do wnętrza budynku.

Stara Świątynia Ateny (gr. Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς)

Naprzeciwko Erechtejonu i jego portyku z kariatydami zobaczymy fundamenty świątyni Ateny Polias (pol. Ateny Opiekunki Miasta). Boginię czczono tu pod postacią drzewa oliwnego, jej świętego symbolu.

Dorycka Stara Świątynia Ateny została wzniesiona w latach 525-500 p.n.e., prawdopodobnie w miejscu dawnego pałacu mykeńskiego. Mierzyła ona 43,44 metra długości i 21,43 metra szerokości. Otoczona była kolumnadą z każdej strony: po 12 kolumn na dłuższych bokach oraz po 6 kolumn z przodu i z tyłu. Budowla padła ofiarą wojsk perskich 480 roku p.n.e. i nie doczekała się odbudowy. Niektóre z jej fragmentów wykorzystano później do wzmocnienia północnego muru Akropolu.

Fragmenty imponującego frontonu świątyni, przedstawiające Gigantomachię (walkę bogów olimpijskich z gigantami), możemy zobaczyć w Muzeum Akropolu.

Taras widokowy, flaga Grecji oraz ceremonia jej zawieszenia

W północno-wschodnim krańcu Akropolu znajduje się budowla pełniąca funkcję tarasu widokowego. Z tego miejsca na wysokim maszcie dumnie powiewa widoczna z oddali flaga Grecji. Taras ten jest świetnym punktem obserwacyjnym, skąd roztacza się widok na północną i wschodnią stronę miasta.

Dla Greków miejsce to ma symboliczne znaczenie, ponieważ upamiętnia dwa ważne wydarzenia z początkowego okresu niemieckiej okupacji Aten.

27 kwietnia 1941 roku, gdy wojska niemieckie wkroczyły do miasta, niezwłocznie udały się na Akropol, aby zawiesić tam swój sztandar. Legenda głosi, że wartę na wzgórzu pełnił wtedy Konstantinos Koukidis, członek elitarnych jednostki ewzonów. Kiedy Niemcy rozkazali mu zdjęcie greckiej flagi i zawieszenie nazistowskiej, Koukidis owiązał się nią i rzucił w przepaść, oddając życie w obronie symbolu narodowego.

Druga z historii wydarzyła się ponad miesiąc później, kiedy niemiecka flaga od dawna powiewała już nad miastem. 30 maja dwaj Greccy młodzieńcy, Apostolos Santas oraz Manolis Glezos, zerwali ją jednak pod osłoną nocy, pozostawiając maszt pusty. Był to jeden z pierwszych aktów oporu na terenie okupowanej Grecji. Według legendy mieli oni dostać się na szczyt wzgórza korzystając ze starożytnych przejść i korytarzy, które odnaleźli w starych dokumentach.

Zabytki Akropolu na południowym zboczu

Południowe zbocze stanowiska archeologicznego wypełnione jest historycznymi budowlami, które w obecnym kształcie powstały w czasach rzymskich.

Odeon Heroda Attyki (gr. Ωδείο Ηρώδου του Αττικού)

Monumentalny odeon wzniesiono w 161 roku na polecenie Heroda Attyki, rzymskiego polityka i filozofa, który pragnął uczcić w ten sposób pamięć swojej żony, Aspasii Regilli.

W starożytnej architekturze odeon pełnił funkcję krytego teatru. Budowla wzniesiona w Atenach mogła pomieścić około 5000 osób. Uchodziła za najbardziej imponujący obiekt tego typu w całym antycznym świecie, przy czym jej dach był prawdziwym arcydziełem architektury. Odeon w III wieku został zniszczony przez Herulów, którzy podczas oblężenia miasta w 267 roku zburzyli wiele wiele starożytnych konstrukcji.

Chociaż obecnie odeon nie posiada dachu, dzięki pracom renowacyjnym z połowy XX wieku, prezentuje się wyjątkowo dobrze. W trakcie zwiedzania Akropolu można podziwiać go jedynie z góry.

Asklepiejon (gr. Ἀσκληπιεῖον)

Kolejnym z ważnych kompleksów południowego zbocza był Asklepiejon - świątynia dedykowana bogu medycyny, Asklepiosowi, oraz jego córce, Higiei. W świecie greckim świątynie Asklepiosa funkcjonowały podobnie do szpitali; chorzy przybywali tam w nadziei na uzdrowienie.

Kompleks składał się z głównej świątyni, ołtarza, a także dwóch innych budynków: jednego pełniącego funkcję sypialni dla pacjentów oraz drugiego służącego jako jadalnia.

Świątynię wzniesiono prawdopodobnie w czasie zarazy w 419 roku p.n.e. W okresie wczesnochrześcijańskim i bizantyjskim kompleks został rozebrany, a uzyskane w ten sposób materiały wykorzystano do budowy kościołów. Dzięki pracom restauracyjnym prowadzonym od blisko dwóch dekad udało się wydobyć na światło dzienne fragmenty kompleksu - w tym niewielką kolumnadę.

Niektóre artefakty odnalezione w Asklepiejonie można podziwiać w Muzeum Akropolu. Są to m.in. marmurowa maska oraz dedykacje dziękczynne.

Stoa Eumenesa (gr. Στοά Ευμένους)

Stoa Eumenesa była imponującym, podłużnym budynkiem o długości prawie 200 metrów, który rozciągał się wzdłuż większej części południowego zbocza, sąsiadując z Teatrem Dionizosa. Budowlę podarował miastu król Pergamonu Eumenes II (ten sam, którego wcześniej wspomnieliśmy przy okazji opisu Piedestał Agrypy). Powstała ona około 160 roku p.n.e. z marmuru wydobytego z obszarów dzisiejszej Azji Mniejszej. Portyk budynku posiadał dwie kondygnacje. Jego zewnętrzna kolumnada składała się z 64 kolumn w porządku doryckim, a wewnętrzna z 32 kolumn w stylu jońskim.

W związku z budową Odeonu Heroda Attyki, Stoa Eumenesa została w II wieku skrócona do około 160 metrów. Miała ona bezpośrednie połączenie z Odeonem, służąc gościom jako miejsce schronienia przed słońcem. W budynku przechowywano też rekwizyty teatralne.

Dziś możemy podziwiać zachowany fragment budynku z jego charakterystycznymi łukami, lecz słynna kolumnada nie przetrwała niestety do naszych czasów.

Teatr Dionizosa (gr. Θέατρο του Διονύσου)

Najdalej na wschód wysuniętym zabytkiem południowego zbocza jest Teatr Dionizosa, kolebka greckiej tragedii. Ateński budynek był protoplastą wszystkich greckich teatrów. Budowlę dedykowano Dionizosowi, bogu płodności i wina, którego świątynia znajdowała się w pobliżu.

Pierwszy, drewniany teatr powstał w tym miejscu około VI wieku p.n.e. - organizowano w nim przedstawienia podczas attyckiego święta nazywanego Dionizjami.

Kamienną konstrukcję wzniesiono później, w IV wieku p.n.e., za czasów Likurga. Budowla została zniszczona w I wieku p.n.e. i następnie odbudowana w epoce rzymskiej, z nowymi trybunami.

Dziś odwiedzający mogą stanąć na scenie i zwiedzić zachowane fragmenty trybun.

Atrakcje Akropolu na północnym zboczu

Północne zbocze Akropolu jest całkowitym przeciwieństwiem południowego. Nie ma tu żadnych większych ruin, a zamiast potężnych kamiennych bloków napotkamy jedynie na pozostałości po skromnych ołtarzach i sanktuariach. Część z nich została umiejscowiona w naturalnych grotach i jaskiniach, które, jeżeli nie są właśnie poddawane pracom konserwacyjnym, można obejrzeć z bliska.

Spacerując między Świętą Skałą a gęstymi drzewami, możemy poczuć się tak, jakbyśmy na chwilę wynieśli się z ruchliwego miasta.

Przy zachodnim krańcu północnego zbocza odkryjemy naturalne źródło nazywane Klepsydrą. Wodę pobierano stąd prawdopodobnie już w czasach mykeńskich, ale strumień zabudowano dopiero około V wieku p.n.e.. Dziś możemy podziwiać ruiny krytej studni z epoki rzymskiej, która została zbudowana na fundamentach wcześniejszej greckiej konstrukcji.

Nowe Muzeum Akropolu

Jeszcze kilkanaście lat temu muzeum prezentujące dekoracje, rzeźby oraz inne artefakty odnalezione na wzgórzu Akropolu było usytuowane bezpośrednio na jego terenie. Od 2009 roku Muzeum Akropolu (gr. Μουσείο Ακρόπολης) przeniesiono do nowej siedziby, która znajduje się zaledwie kilkaset metrów od stanowiska archeologicznego. Dawny budynek muzeum wciąż stoi na wzgórzu, ale nie jest obecnie udostępniony turystom.

Chociaż za wstęp do Muzeum Akropolu trzeba zapłacić oddzielnie, gorąco zachęcamy wszystkich czytelników, których fascynuje archeologia i historia Aten, do odwiedzenia tej placówki.

Zwiedzanie Akropolu w Atenach - informacje praktyczne

Jak dostać się na Akropol?

Akropol usytuowany jest w samym centrum Aten, co sprawia, że dojdziemy tam pieszo z większości głównych atrakcji turystycznych.

Jeżeli preferujemy komunikację miejską, możemy skorzystać z metra i wysiąść na stacji Akropolis (linia czerwona). Stamtąd pozostaje krótki spacer, delikatnie wznoszący się pod górę.

Dni i godziny otwarcia Akropolu

Akropol czynny jest od poniedziałku do niedzieli. Bramy otwierane są zawsze punktualnie o 8:00, natomiast godzina zamknięcia różni się w zależności od pory roku.

Aktualne godziny otwarcia na najbliższy czas sprawdzimy na tej stronie

Należy pamiętać, że Akropol jest zamknięty w następujące dni: 1 stycznia, 25 marca, 1 maja, Wielkanocną niedzielę oraz 25 i 26 grudnia.

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością

Akropol, podobnie jak wiele innych stanowisk archeologicznych, posiada wiele barier dla osób z ograniczoną mobilnością.

Dla turystów przygotowano windę, która oddalona jest o około 350 metrów od głównego wejścia. Niestety, z powodu złych warunków atmosferycznych winda może nie być dostępna w trakcie naszej wizyty. Na szczycie Akropolu wytyczono skróconą trasę, dostosowaną do potrzeb osób o ograniczonej mobilności.

Więcej informacji, w tym mapę dostępności, można znaleźć na dole oficjalnej strony ministerstwa. Warto również zapoznać się z przewodnikiem napisanym przez Johna Sage’a, który dostępny jest tutaj.

Historia Akropolu

Czasy mykeńskie oraz miejsce kultu bogini Ateny

Uważa się, że wzgórze zostało ufortyfikowane i użytkowane już w czasach cywilizacji mykeńskiej (II tysiąclecie p.n.e.). Na akropolu, podobnie jak w innych osadach mykeńskich, miał stać pałac nazywany megaronem. Niestety, niewiele śladów z tego okresu przetrwało, co utrudnia jednoznaczne potwierdzenie tej hipotezy.

Nie sposób nie zgodzić się jednak ze stwierdzeniem, że wzgórze dzięki swojemu strategicznemu położeniu i dostępowi do wody pitnej było idealnym miejscem na wzniesienie warowni. Wokół Akropolu miał powstać mur cyklopowy, który przetrwał aż do V wieku p.n.e.

W okresie archaicznym, trwającym od VIII do V wieku p.n.e., Akropol zaczął stopniowo przemieniać się w centrum kultu religijnego, a dokładniej w sanktuarium bogini Ateny. W VI wieku p.n.e. na szczycie powstał przybytek Ateny Polias (pol. Ateny Opiekunki Miasta).

Upadek i odrodzenie: złoty wiek ateńskiego polis i dni chwały Akropolu

Kiedy w 480 roku p.n.e., podczas drugiej inwazji perskiej, armia Kserksesa plądrowała i burzyła Ateny, niewielu przypuszczało, że na gruzach archaicznego Akropolu w ciągu kilkudziesięciu lat powstanie jeden z najwspanialszych kompleksów architektonicznych w historii miasta.

Persowie nie oszczędzali niczego na swojej drodze – zabudowania Akropolu, w tym świątynia Ateny Polias, zostały doszczętnie zniszczone. Kiedy Ateńczycy powrócili do swojej stolicy po triumfie w bitwie pod Salaminą (479 rok p.n.e.), zastali nie tyle ruiny, co kompletnie wyczyszczone wzgórze.

Przez kolejne kilkadziesiąt lat Akropol pozostawał w tym opłakanym stanie. Miał stanowić wieczne przypomnienie dla mieszkańców o poniesionych stratach i ofiarach. Jednak po zwycięstwie pod Salaminą, Grecy nie pozostali w defensywie. Wkrótce powołano do życia Związek Morski (nazywany też Związkiem Delijskim), sojusz wojskowy pomiędzy Atenami a mniejszymi państewkami greckimi, z głównym celem – obrony przed Persami. Dzięki temu przymierzu nie tylko udało się odeprzeć agresora, ale także wzmocnić pozycję Aten w świecie antycznym.

W połowie V wieku p.n.e. Ateny przeżywały swój największy rozkwit, a okres ten jest nazywany złotym wiekiem miasta. Jednym z najbardziej wpływowych polityków w tamtym okresie był Perykles. Oprócz wzmocnienia systemu politycznego, co objawiło się m.in. wprowadzeniem prawa wymagającego, aby każdy obywatel Aten miał zarówno ojca, jak i matkę będących Ateńczykami (co niejako podniosło status kobiet w społeczeństwie), Perykles miał wizję gruntownej przebudowy miasta. Choć historycy debatują nad motywami stojącymi za jego decyzjami, jedną z hipotez jest pragnienie budowy wielkiego miasta odpowiadającego jego aspiracjom. Mimo realizacji wielu ambitnych projektów, Perykles nie cieszył się nieprzerwaną popularnością i miał wielu przeciwników.

Dzięki staraniom Peryklesa, w 447 roku p.n.e. rozpoczął się ponad piętnastoletni projekt budowlany, którego celem była przebudowa Akropolu i przekształcenie go w najbardziej okazałe centrum religijne starożytnego świata. Do współpracy przy projekcie zaproszono wybitnego rzeźbiarza Fidiasza, odpowiedzialnego także za tworzenie niektórych dekoracji. Projekt zyskał wsparcie innych utalentowanych architektów z Aten, takich jak Iktinos, Kallikrates czy Mnesikles.

Co interesujące, Fidiasz padł ofiarą politycznej rywalizacji pomiędzy Peryklesem a jego przeciwnikami. Został oskarżony o bluźnierstwo, ponieważ, według oskarżycieli, miał uwiecznić siebie oraz Peryklesa na tarczy słynnego posągu Ateny. W konsekwencji Fidiasza skazano na wygnanie.

Najważniejszym elementem przedsięwzięcia była odbudowa Partenonu.W ramach przebudowy pod kierunkiem Peryklesa powstały także inne architektoniczne cudy jak: monumentalna brama zwana Propylejami oraz niewielka świątynia Ateny Nike.

Realizacja nowego Akropolu pochłonęła ogromne środki. Sam budynek Partenonu, nie licząc dekoracji, miał kosztować 469 talentów. Dla lepszego zrozumienia skali tego wydatku, warto dodać, że mniej więcej tyle samo wynosiła roczna składka wszystkich członków Związku Morskiego, skupiającego około 200 państw-miast.

Inną ze świątyń Akropolu, Erechtejon, wzniesiono ponad dziesięć lat po śmierci Peryklesa (zm. 429 p.n.e.), w czasie wojny peloponeskiej, gdy złoty czas Aten już prawie przeminął. Budowla ta jest znacznie skromniejsza od monumentalnego Partenonu, choć powstała zaledwie dwie dekady później.

Czasy rzymskie

Miasto doświadczyło kolejnego rozkwitu w czasach rzymskich. Początek tego okresu można datować na 146 rok p.n.e., kiedy Rzymianie zburzyli Korynt. Dla mieszkańców Aten, nowe zwierzchnictwo okazało się niezwykle korzystne. Rzymianie ceniąc greckie dziedzictwo, zwłaszcza w dziedzinie filozofii, zakładali w Atenach szkoły, do których rzymska arystokracja wysyłała swoje dzieci.

Akropol w czasach rzymskich nie uległ znaczącym zmianom, choć niedaleko Partenonu postawiono okrągłą (dziś już nieistniejącą) świątynię Romy (bogini Rzymu) i Augusta. Prawdziwą transformację przeszło za to południowe zbocze. Zbudowano tam kryty Odeon, którego dach stanowił architektoniczne arcydzieło tamtych czasów, a także stworzono nową scenę w Teatrze Dionizosa.

Zmierzch starożytnego Akropolu

Chociaż w III i IV wieku Partenon oraz inne budowle ucierpiały na skutek najazdów obcych wojsk oraz klęsk żywiołowych, większość z nich zachowała się w zadowalającym stanie aż do XVII wieku, kiedy wybuch składu amunicji zniszczył Partenon. Funkcja wzgórza ulegała jednak zmianom na przestrzeni wieków. W okresie chrześcijaństwa, świątynie były przekształcane w kościoły. Partenon stał się okazałą katedrą, a po zdobyciu Aten przez Osmanów, słynna budowla została przekształcona w meczet.

Osmańscy dowódcy szybko dostrzegli strategiczne położenie wzgórza i przekształcili je w bazę wojskową. Propyleje posłużyły jako siedziba gównodowodzącego garnizonem, podczas gdy Erechtejon został przeznaczony na... harem!

Elginizm i partenońskie marmury w Londynie

Uważa się, że "katem" Partenonu był Brytyjczyk Thomas Bruce, hrabia Elgin, pełniący funkcję ambasadora Wielkiej Brytanii w Konstantynopolu na przełomie XVIII i XIX wieku. Choć początki jego zainteresowania Akropolem nie zapowiadały kontrowersji, sytuacja szybko się zmieniła. Początkowo wysłał na wzgórze misję archeologiczną, lecz wkrótce potem podjął starania o uzyskanie pozwolenia na wywóz niektórych rzeźb oraz zachowanych dekoracji Partenonu. Wówczas Akropol służył jako turecka baza wojskowa, jednakże militarne wpływy Brytyjczyków pozwoliły im na presję w negocjacjach z Turkami. W rezultacie żądaniom hrabiego Elgina ulegnięto.

Z Grecji wywieziono m.in.: połowę z 111 płyt składających się na fryz, kilkanaście figur z tympanonów i jedną z oryginalnych kariatyd. W celu zdobycia drogocennych płaskorzeźb, z których wiele wciąż ozdabiało Partenon, odpalano ładunki wybuchowe oraz korzystano narzędzi takich jak łomy i łopaty. Po tym zdarzeniu wykluł się nowy termin elginizm, oznaczający wyrywanie fragmentów historycznych budowli i ich wywóz z pierwotnej lokalizacji. Lord Elgin spotkał się w Wielkiej Brytanii z krytyką i oburzeniem. Lord Byron, brytyjski poeta i podróżnik, skrytykował zabranie marmurów słowami: Quod non fecerunt Gothi, fecerunt Scoti (łac. Czego nie zrobili Goci, to uczynili Szkoci).

Wywiezione z Grecji rzeźby nazywane są dziś marmurami Elgina i znajdują się obecnie w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Sam Elgin długo się nimi nie nacieszył - popadł w problemy finansowe i został zmuszony sprzedać swoją kolekcję do muzeum, za cenę znacznie niższą niż koszty jej zdobycia.

Więcej informacji o Muzeum Brytyjskim znajdziecie w naszym artykule British Museum (Muzeum Brytyjskie) w Londynie.

Po odzyskaniu przez Grecję niepodległości rozpoczęła się walka o zwrot marmurów, która trwa do dziś.

Akropol jako stanowisko archeologiczne

Akropol był miejscem intensywnych walk w czasie greckiej wojny o niepodległość w pierwszej połowie XIX wieku. W jej trakcie wiele cennych fragmentów Partenonu oraz innych budowli zostało zniszczonych. Po zakończeniu powstania, na tronie Grecji zasiadł Otton I Wittelsbach. To on przeniósł stolicę z Nauplion do Aten. W tamtym okresie Ateny były zaledwie niewielkim miasteczkiem, zniszczonym skutkami konfliktu. Mimo to, historia tego miejsca działała na wyobraźnię wielu, zwłaszcza Bawarczyków. Interesowali się oni starożytną Grecją niemal równie mocno, co sami Ateńczycy.

Interesujące jest to, że początkowo nie planowano przekształcić Akropolu, będącego w tamtym czasie zniszczoną bazą wojskową, w stanowisko archeologiczne. Zamiast tego, w ambitnej wizji, miejsce to miało stać się siedzibą pałacu królewskiego, który łączyłby historię z nowym porządkiem, a wśród jego elementów miałyby znaleźć się ruiny Partenonu. Projekt tego założenia stworzył wybitny pruski architekt, Karl Friedrich Schinkel. W jego koncepcji każdy metr kwadratowy Akropolu miał być wykorzystany!

Na szczęście zrezygnowano z tego pomysłu i podjęto decyzję o przywróceniu wzgórzu jego klasycznej formy. Przez następne dekady Akropol był oczyszczany z konstrukcji pochodzących z okresu średniowiecza oraz czasów osmańskich, a także z licznych szczątków oraz śladów walk. Wzgórze oczyszczono do gołej skały, uzyskując jego obecny wygląd. Co warto dodać – w epoce antyku Akropol pokryty był warstwą ziemi, więc istnieje przekonanie, że usunięto zbyt wiele. XX i XXI wiek poświęcono głównie pracom restauracyjnym, co zaowocowało dzisiejszym stanem tego zabytku.

Największe kontrowersje budzi obecnie decyzja o zachowaniu na Akropolu głównie zabytków z V wieku p.n.e., kosztem innych okresów w historii tego miejsca.Dziś podejście do tej kwestii prawdopodobnie byłoby inne. Powinniśmy jednak pamiętać, że w tamtych czasach archeologia nie była tak zaawansowana jak obecnie. Ponadto Grecja, jako młode państwo, musiała brać pod uwagę opinie reprezentantów wielkich mocarstw.

Bibliografia:

• Mary Beard, Partenon
• Thomas R. Martin, Starożytna Grecja. Od prehistorii do czasów hellenistycznych.
• Zbigniew Herbert, Barbarzyńca w podróży.