Bazylika św. Ambrożego w Mediolanie
Bazylika św. Ambrożego (wł. Basilica di Sant’Ambrogio) jest jednym z najstarszych i najważniejszych kościołów w Mediolanie.
Mająca swe korzenie w IV wieku budowla skrywa w sobie wiele skarbów, a do tego jest jednym z nielicznych zachowanych w całości przykładów stylu nazywanego romanizmem lombardzkim.
Bazylika przylega do dawnego kompleksu klasztornego, gdzie obecnie swoją siedzibę ma Katolicki Uniwersytet Najświętszego Serca (wł. Università Cattolica del Sacro Cuore). W ramach możliwości warto rzucić okiem na uniwersyteckie krużganki, które zaprojektował Donato Bramante w 1497 roku.
- Święty Ambroży w Mediolanie
- Od wczesnochrześcijańskiej bazyliki do modelowego przykładu romanizmu lombardzkiego
- Samotna rzymska kolumna: jedyny ślad po walce św. Ambrożego z diabłem
- Zwiedzanie Bazyliki św. Ambrożego
- Zabytki w bazylice św. Ambrożego. Na co zwrócić uwagę?
- Kaplica San Vittore in Ciel d’Oro z wczesnochrześcijańskimi mozaikami
- Skarbiec bazyliki: dekoracje z oryginalnej świątyni oraz inne eksponaty
Święty Ambroży w Mediolanie
Historia bazyliki sięga drugiej połowy IV wieku i jest nierozłącznie związana z postacią św. Ambrożego, urodzonego w Trewirze syna rzymskiego arystokraty, który na kartach historii zapisał się jako jeden z czterech doktorów Kościoła katolickiego.
Ambroży przybył do ówczesnego Mediolanu, czyli starożytnego miasta Mediolanum, w 370 roku w celu objęcia pozycji gubernatora prowincji Emilii oraz Ligurii (łac. consularis Aemiliae et Liguriae). W tamtym czasie Mediolan był stolicą zachodniego Cesarstwa Rzymskiego i jednym z ważniejszych punktów na mapie starożytnego świata. Odkrywając stolicę Lombardii natrafimy na kilka śladów z tamtego okresu.
W momencie przybycia Ambrożego biskupem Mediolanu był Auksencjusz, reprezentant nurtu arianizmu, który odrzucał dogmat Trójcy Świętej. Po jego śmierci w 374 roku rozpoczęła się walka o schedę pomiędzy katolikami a arianami. Podczas wiecu w katedrze dochodziło do rękoczynów, które Ambroży, jako gubernator, chciał uspokoić. Gdy pojawił się na miejscu, z tłumu rozległ się dziecięcy głos, krzyczący Ambroży biskupem! (Ambrosium episcopum!). Zebrani szybko to podchwycili, uznając krzyk dziecka za głos boży, i gwarnie zaczęli wzywać go do objęcia wakatu. Ambroży początkowo miał być sceptyczny, ale ostatecznie się zgodził.
Jedną z jego decyzji było wzniesienie na terenie Mediolanum czterech bazylik. Jedna z nich, nazywana bazyliką Męczenników (łac. Basilica Martyrum), powstała na miejscu dawnego cmentarza, który leżał poza murami miasta (za nieistniejącą już bramą Porta Vercellina). Wybór lokalizacji nie był przypadkowy - na cmentarzysku tym pochowano lokalnych męczenników, w tym św. Wiktora (San Vittore). Imponująca budowla (mogła być większa niż te wznoszone w tamtym czasie w Rzymie) była hołdem dla wszystkich ofiar prześladowań chrześcijan.
Kościół wzniesiono w latach 379-386. Przy ołtarzu spoczęły relikwie braci-męczenników, Gerwazego oraz Protazego, które zachowały się do naszych czasów.
Ambroży pełnił obowiązki biskupa aż do śmierci w 397 roku. Jego szczątki spoczęły w murach wzniesionej przez niego bazyliki Męczenników. Święty zasłynął jako twardy obrońca katolicyzmu, ambitny budowniczy (za jego czasu wzniesiono cztery bazyliki, do których sprowadzano relikwie świętych) oraz humanista.
Od wczesnochrześcijańskiej bazyliki do modelowego przykładu romanizmu lombardzkiego
Oryginalna wczesnochrześcijańska budowla nie przetrwała próby czasu i została w praktyce zbudowana na nowo na przełomie XI/XII wieku. Nie ma pewności co do daty rozpoczęcia przebudowy (były to prawdopodobnie lata 80. XI wieku). Bazylikę ukończono pod koniec stulecia, ale część prac, w tym budowa drugiej wieży, trwały jeszcze w XII wieku.
Co jednak warte podkreślenia: twórcy świątyni starali się zachować jej starożytny plan. Budowla nie posiada transeptu i składa się z trzech zakończonych apsydami naw, które oddzielone są od siebie 13 kolumnami. Przed bazyliką rozciąga się otoczone ze wszystkich stron krużgankami prostokątne atrium (dziedziniec). Atrium, jak i sama bazylika, mają niemalże identyczne rozmiary (przy wyłączeniu apsyd).
Nad świątynią górują dwie dzwonnice. Niższa, po prawej, powstała w IX wieku i nazywana jest wieżą mnichów. Wyższa, określana wieżą kanoników, datowana jest w XII wiek, lecz została ukończona dopiero w 1889 roku. Obie widoczne są już z oddali i stanowią nieodzowny element okolicznego krajobrazu.
Głowna fasada świątyni ma formę loggii z arkadami o różnej wysokości, z których środkowa jest najwyższa.
Bazylika nazywana jest czasami modelowym przykładem stylu nazywanego romanizmem lombardzkim. Żadna inna budowla z tego okresu nie przetrwała do naszych czasów w nienaruszonym stanie, stąd trudno ją porównać do jakiegokolwiek innego kościoła na terenie Mediolanu czy szerzej Lombardii.
Budynek wzniesiono z wykorzystaniem lokalnym materiałów: różnokolorowych cegieł i kamieni.
Samotna rzymska kolumna: jedyny ślad po walce św. Ambrożego z diabłem
Zanim wejdziemy na teren bazyliki warto zwrócić uwagę na samotną starożytną kolumnę stojącą na placu św. Ambrożego (wł. Piazza Sant’Ambrogio, znajdziemy ją nieopodal wejścia).
Popularna Diabelska Kolumna miała według tradycji być świadkiem walki pomiędzy św. Ambrożym a szatanem. Potyczka była bardzo zacięta, a pragnący zwycięstwa diabeł podjął próbę przebicia przeciwnika rogami. Ten jednak w ostatniej chwili zbiegł przed ciosem, a czarcie rogi wbiły się głęboko w rzymską kolumnę.
Oszołomiony diabeł utknął i przez dłuższy czas nie mógł się uwolnić. Gdy wreszcie mu się to udało, zbiegł w popłochu. Pamiątką po tym wydarzeniu są dwa otwory, rzekome ślady po diabelskich rogach.
ZDJĘCIA: 1. Diabelska Kolumna; 2. Baldachim.
Zwiedzanie Bazyliki św. Ambrożego
Wejście na teren bazyliki jest darmowe. Niewielka opłata pobierana jest za możliwość zwiedzenia skarbca oraz kaplicy San Vittore in Ciel d’Oro, do których wejście znajduje się w prawej nawie.
Zabytki w bazylice św. Ambrożego. Na co zwrócić uwagę?
Bazylika św. Ambrożego może pochwalić się nie tylko walorami architektonicznymi, ale również kilkoma wartościowymi zabytkami, z których część datowana jest na okres wczesnochrześcijański.
Poniżej przedstawiliśmy wybrane zabytki oraz obiekty warte uwagi. W dalszej części artykułu opisaliśmy skarbiec oraz kaplicę San Vittore.
Galerie w krużgankach
Zanim wejdziemy do wnętrza świątyni przejdziemy przez prostokątny dziedziniec, który ze wszystkich stron otoczony jest krużgankami. Na ścianach otaczających atrium galerii wywieszono znaleziska archeologiczne, fragmenty nagrobków oraz kolumny z czasów rzymskich.
Złoty ołtarz oraz cyborium
Ozdobą świątyni jest wykonany w 835 roku ołtarz, który składa się z dwóch części i uważany jest za wyjątkowe dzieło sztuki okresu karolińskiego. Pokryty złotem przód przedstawia sceny z życia Jezusa Chrystusa, a na srebrnym tyle umieszczono historię św. Ambrożego. Niestety, ołtarz stoi na tyle daleko, że trudno podziwiać jego detale.
Nad ołtarzem stoi konstrukcja nazywana cyborium (inna, bardziej znana nazwa to baldachim), datowana na z IX wiek lub X wiek. Wykonano ją z czterech antycznych kolumn, a jej górną część ozdobiono płaskorzeźbami przedstawiającymi postacie Jezusa Chrystusa oraz apostołów Piotra i Pawła.
Ambona oraz sarkofag Stilicone
XII-wieczna ambona powstała bezpośrednio nad wykonanym w latach 385-390 sarkofagiem, który ozdobiony jest płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny ze Starego i Nowego Testamentu.
Wczesnochrześcijański grobowiec nazywany jest sarkofagiem Stilicone (pol. Stylicho). Stylicho był dowódcą rzymskim, który wywodził się z plemienia Wandalów, lecz nie przeszkodziło mu to w dojściu do najwyższej rangi podczas rządów cesarza Teodozjusza.
Monument powstał w całości z marmuru karraryjskiego (ulubionego materiału Michała Anioła) i jest unikalnym przykładem wczesnochrześcijańskiej architektury sakralnej. Grobowiec należał prawdopodobnie do arystokraty lub osoby wysokiej rangi.
Sarkofag stoi prawdopodobnie w tym samym miejscu, co w oryginalnej bazylice.
Warto też zwrócić uwagę na sam pulpit, który jest swoistym zlepkiem różnorodnych elementów, w tym przybierających różne formy kapiteli. Na jego północnej ścianie zobaczymy płaskorzeźbę przedstawiającą (prawdopodobnie) scenę Ostatniej Wieczerzy.
Krypta św. Ambrożego
Pod prezbiterium znajduje się krypta, w której spoczywają relikwie (szczątki) św. Ambrożego w towarzystwie dwóch braci męczenników: Gerwazego oraz Protazego.
Szczątki patrona świątyni ubrane są w pełen strój biskupi i ich widok dla niektórych odwiedzających może być niemałym szokiem.
Mozaika w apsydzie
Mozaika w apsydzie przedstawia Chrystusa Pantokratora w towarzystwie świętych Gerwazego oraz Protazego. Oryginalna scena z XI wieku została zniszczona podczas bombardowania w 1943 roku (zawaliła się wtedy kopuła), ale po wojnie udało się ją odtworzyć z wykorzystaniem uratowanych elementów.
Kaplica na bazie rzymskiego sarkofagu
Nieopodal wejścia do krypty zobaczymy kaplicę, której ołtarz powstał z wykorzystaniem sarkofagu z VI wieku.
Wąż Mojżesza
Jednym z nietypowych zabytków bazyliki jest rzeźba z brązu przedstawiająca serpentynę, która stoi na wykonanej z granitu wczesnorzymskiej kolumnie.
Przez wieki wierzono, że jest to dzieło wykonane rękami Mojżesza, o którym wspomina Stary testament. Według tradycji Wąż Mojżesza przetrwał czystki zarządzane przez króla Ezechiasza i szczęśliwie trafił na dwór Cesarstwa Bizantyjskiego, skąd w 1007 roku decyzją cesarza Bazyliego II przywędrował do Mediolanu. Dziś wiemy już, że rzeźbę wykonano w X wieku na terenie Bizancjum.
Kaplica San Vittore in Ciel d’Oro z wczesnochrześcijańskimi mozaikami
Jednym z największych skarbów świątyni jest wczesnochrześcijańska kaplica San Vittore in Ciel d’Oro (św. Wiktora w złotym niebie), która w momencie wzniesienia była samodzielną budowlą, a z bazyliką połączono ją dopiero w trakcie XI-wiecznej przebudowy.
Nie ma pewności co do dokładnej historii tej budowli. Według tradycji istniała już w IV wieku i została wybrana przez Ambrożego jako miejsce pochówku brata św. Satyra (San Satiro). Wybór nie był przypadkowy - nieopodal spoczywały relikwie św. Wiktora (mediolańskiego męczennika).
Obecny wygląd wnętrza kaplicy jest efektem przebudowy z początku V wieku, w trakcie której wnętrze pomieszczenia udekorowano mozaikami. Największe wrażenie sprawia kopuła, którą w całości pokryto płatkami złota, tworząc tym efekt złotego nieba. W jej centrum umieszczono postać św. Wiktora (San Vittore). Na ścianach stworzono podobizny sześciu lokalnych świętych. Jednym z nich jest św. Ambroży, i jest to najstarsza zachowana podobizna mediolańskiego biskupa. Biorąc pod uwagę fakt, że święty zmarł chwilę przed powstaniem mozaiki, to może ona oddawać jego prawdziwy wygląd.
Skarbiec bazyliki: dekoracje z oryginalnej świątyni oraz inne eksponaty
Po zwiedzeniu kaplicy przechodzimy do skarbca, który zajmuje dwa podłużne pomieszczenia. Ekspozycję można podzielić na dwie logiczne części: pamiątki po wczesnochrześcijańskiej bazylice oraz obiekty ceremonialne i sakralne związane z codziennym życiem kościoła. Kolekcja jest niewielka, lecz ciekawa. Całość zwiedzimy w około 15-20 minut. Przy niektórych obiektach wywieszono opisy w języku angielskim.
Wśród eksponatów z wczesnochrześcijańskiej bazyliki zobaczymy m.in.:
- fragmenty marmurowych płyt oraz innych zdobień,
- datowane na VI wiek polichromie,
- fragment mozaiki z apsydy.
Inne eksponaty w skarbcu:
- krzyż procesyjny niesiony przez Karola Boromeusza,
- inne krzyże niesione w procesjach,
- kielichy, talerze i wyroby ze srebra,
- szaty liturgiczne,
- fragmenty średniowiecznych nagrobków,
- relikwiarze.
W drodze do skarbca przejdziemy przez bogato zdobione kaplice.