Zamek Sforzów (Castello Sforzesco) w Mediolanie

Zamek Sforzów (wł. Castello Sforzesco) od niemal 600 lat kształtuje krajobraz Mediolanu. Pierwsza twierdza w tym miejscu powstała jeszcze za czasów rodu Visconti w XIV wieku, a sto lat później rozbudował ją rządzący księstwem Mediolanu ród Sforzów. W okresie nowożytnym zamek przekształcono w cytadelę, która przez wieki była symbolem opresji sił okupujących miasto.

Po zjednoczeniu Włoch przywrócono budowli jej renesansową formę. W jej wnętrzu powstały muzea oraz centrum kulturalne, dzięki czemu Castello Sforzesco na nowo stał się chlubą mieszkańców. Nasz artykuł rozpoczynamy od przedstawienia historii zamku, żeby następnie opisać jego zwiedzanie oraz najważniejsze wystawy.

Historia Zamku Sforzów w Mediolanie

Siedziba rodów Viscontich

Początki twierdzy sięgają drugiej połowy XIV wieku. Galeazzo II Visconti, jeden ze współwładców Mediolanu, wzniósł fort nieopodal bramy Porta Giovia, który nazywano Castello di Porta Giovia. Jego następca, pierwszy książę Mediolanu Gian Galeazzo, około 1392 roku rozbudował twierdzę dodając do niej koszary wojskowe.

Kolejni władcy z rodu Visconti powiększali założenie, ostatecznie przekształcając je w pełnoprawny zamek, z murami o długości blisko 200 metrów i wieżami obronnymi w każdym z czterech rogów. Twierdza została główną siedzibą rodu za czasów Filipa Marii Viscontiego, który panował w latach 1412-47.

Kres Viscontich i nowa dynastia na czele księstwa Mediolanu

Po śmierci Filipa Marii w 1447 roku proklamowano Republikę Ambrozjańską, której celem było wprowadzenie bardziej demokratycznych rządów. Podczas walk z lojalistami częściowo zniszczono siedzibę obalonego rodu.

Władze nowego państewka wspierał Franciszek I Sforzca (Francesco I Sforza), dawny sprzymierzeniec Filipa Viscontiego, który ostatecznie zdradził swoich nowych partnerów i dzięki poparciu lokalnej arystokracji przejął władzę, zostając pierwszym księciem Mediolanu z rodu Sforzów. Okres jego panowania przypadł na lata 1450-1466.

Jedną z pierwszych decyzji Franciszka była odbudowana, a raczej przebudowa zamku w warowną rezydencję mieszkalną. Do pomocy zaprosił pochodzącego z Florencji renesansowego architekta i rzeźbiarza Pietro Avelurino, lepiej znanego jako Filarete. Ten zaprojektował wysoką wieżę, znaną dziś jako Torre del Filarete, która nawet współcześnie jest najbardziej charakterystycznym elementem twierdzy.

Przez następne dekady kolejni książęta rozbudowywali zamek. Drugi z władców z dynastii Sforzów, Galeazzo Maria, zaprosił do pomocy architekta Benedetto Ferrini, który zasłynął jako pierwszy mediolański architekt porzucający gotyckie formy na rzecz florenckiego renesansu. W latach 1472-1476 przebudował on zamek na typowo renesansową rezydencję.

Ludovico il Moro: patron Leonardo da Vinci, który utracił księstwo Mediolanu

Najbardziej znanym z rodu Sforzów był Ludwik (Ludovico Sforza), zwany też Ludwikiem Maurem (wł. Ludovico il Moro) lub po prostu Maurem. Władca ten początkowo sprawował władzę w latach 1480-94 jako regent małoletniego bratanka Gian Galeazzo Sforzy, a po jego niewyjaśnionej śmierci sam siebie usadowił na tronie. Okoliczności śmierci Gian Galeazzo (ojca królowej Polski Bony Sforzy i dziadka króla polskiego Zygmunta II Augusta) pozostały niewyjaśnione, ale najbardziej prawdopodobna teoria skłania nas ku wnioskowi, że został otruty przez swojego wuja.

Czasy Ludwika Maura były dla zamku owocne. Do Mediolanu przybywali znamienici artyści, którzy przemienili rezydencję rodu w jeden z najwspanialszych pałaców na terenie Włoch. Na zamku na zaproszenie władcy przebywał słynny Leonardo da Vinci, który w tym czasie wykonał dekoracje w sali Sala delle Asse, zaprojektował bastiony chroniące zamkowe bramy (zwane rawelinami) oraz przygotowywał plany przebudowy miejskich kanałów (naviglio). Swoją cegiełkę do wyglądu rezydencji dołożył także Donato Bramante.

Władza Ludwika nie trwała jednak długo. Książę wplątał się w serię intryg, które ostatnie pozbawiły go władzy. Najpierw w 1495 roku zainspirował króla Francji Karola VIII do wyprawy zbrojnej do Włoch (pierwsza wojna włoska), a po zajęciu przez najeźdźców Królestwa Neapolu nieoczekiwanie zmienił stronę. Francuzi zapamiętali zniewagę Maura na długo. Kolejny król Francji, Ludwik XII, już w 1499 roku najechał Mediolan i zdetronizował Ludwika. Mimo prób powrotu do władzy, ród Sforzów już nigdy na stałe nie stanął na czele księstwa.

Niezrealizowane arcydzieło Leonardo da Vinci

Ludovico il Moro zamówił u swojego ulubionego artysty Leonarda monumentalną rzeźbę konną z brązu, która miała przedstawiać jego ojca, Franciszka. Założenia były ambitne. Posąg miał zachwycać wyglądem i przewyższać rozmiarem wszystkie dotychczas stworzone pomniki konne świata.

Leonardo bez zbędnej zwłoki przystąpił do pracy i stworzył nawet model z gliny, ale z powodu wybuchu konfliktu z Francją materiały przeznaczone do produkcji pomnika zostały przekazane do wytopu broni.

W 1499 roku do miasta wkroczyli Francuzi i szybko znaleźli praktyczne zastosowanie glinianego modelu, który stał w tamtym czasie na zamkowym dziedzińcu - posłużył im jako tarcza strzelnica. W kolejnych latach dzieła zniszczenia dopełnił deszcz oraz warunki pogodowe.

Symbol wrogiej dominacji

Po upadku rodu Sforzów Mediolan wpadał w różne ręce: Francuzów, Hiszpanów, Austriaków. W 1535 roku miasto opanowali Hiszpanie, a przywieziony przez nich gubernator zamienił zamek w okazałą cytadelę z garnizonem, który mógł pomieścić nawet kilka tysięcy żołnierzy. Dawną książęcą rezydencję otoczono pierścieniem zewnętrznych murów oraz kilkunastoma bastionami, zamieniając go na fort gwiaździsty, którego zadaniem była ochrona zarówno przed atakiem z zewnątrz, jak również ze strony potencjalnie zbuntowanych mieszkańców miasta.

Aż do połowy XIX wieku zamek pełnił funkcję militarne. Znajdowały się w nim garnizon, stajnie oraz magazyny.

Większą część hiszpańskich fortyfikacji zniszczono na polecenie Napoleona, który po zdobyciu północy Włoch powołał Republikę Cisalpińską. W zamyśle cesarza w miejscu dawnych obwarowań miało powstać tzw. Forum Bonapartego, mogące posłużyć do organizacji parad oraz celebracji. Po klęsce Napoleona do miasta wrócili Austriacy i ponownie zainstalowali na zamku swoje wojska.

W 1848 roku wybuchło powstanie ludowe, nazywane Pięcioma Dniami Mediolanu, w trakcie którego z zamkowych murów oraz bastionów ostrzeliwano miasto.

Podczas walk o niepodległość Włoch Mediolańczycy wykorzystali zmniejszenie liczebności wojsk austriackich i zdemolowali część fortyfikacji oddzielających zamek od miasta. Po zjednoczeniu Włoch pragnąca zemsty ludność wkroczyła do cytadeli i ją splądrowała.

Od zjednoczenia Włoch do czasów współczesnych

Po utworzeniu niepodległego państwa włoskiego rozpoczęła się dyskusja odnośnie przyszłości twierdzy. Pojawiło się wiele głosów, czemu trudno się dziwić, o potrzebie zburzenia symbolu opresji i wzniesieniu w jego miejsce dzielnicy mieszkalnej. Na szczęście podejście to przegrało i ostatecznie podjęto decyzję o doprowadzeniu budowli do jej XV-wiecznego wyglądu. Za projekt odpowiedzialny był architekt Luca Beltrami, który przywrócił zamkowi renesansową formą, przy okazji wytyczając na jego tyłach Park Sempione. Dzięki jego wysiłkom w latach 1893-1911 udało się odbudować chociażby słynną wieżę Filarete (Torre del Filarete), która zawaliła się podczas eksplozji w 1521 roku.

Część zamkowych pomieszczeń zamieniono na placówki muzealne. Budowla ucierpiała znacznie w trakcie II wojny światowej, ale po raz kolejny została odbudowana i utworzono w niej kolejne muzea.

Obecnie zamek jest jednym z symboli Mediolanu, który tłumnie odwiedzają turyści oraz miejscowi.

Muzea w Castello Sforcesco - kolekcje i najważniejsze dzieła

W zamkowych komnatach utworzono różnorodny zespół muzealny, w którego skład wchodzi kilka różnych placówek. W części pomieszczeń zobaczymy elementy zamkowych dekoracji, w tym freski czy sklepienia.

Poniżej przedstawiliśmy wybrane muzea, kolekcje oraz eksponaty.

Pietà Rondanini - ostatnie dzieło Michała Anioła

Najbardziej znanym eksponatem na zamku jest Pietà Rondanini, niedokończona rzeźba dłuta Michała Anioła. Była to ostatnia praca tego wybitnego twórcy epoki odrodzenia. Artysta pracował nad nią przez ponad dekadę, aż do swojej śmierci w 1564 roku.

Zaprezentowana przez artystę scena jest nietypowa: Matka Boska przytrzymuje opadające ciało swojego zmarłego syna Jezusa Chrystusa. Wielu odwiedzających może być zdziwiona również wyglądem dzieła. Buonarroti nie skupiał się na szczegółach anatomicznych obu postaci, które wyglądają nad wyraz surowo i na myśl mogą przywodzić prace okresu romańskiego.

Rzeźba wystawiana jest w specjalnym pomieszczeniu nazywanym Museo della Pietà Rondanini.

ZDJĘCIA: 1. Pietà Rondanini (Michał Anioł); 2. Madonna Lia (Francesco Galli).

Pinakoteka Castello Sforzesco (wł. Pinacoteca del Castello Sforzesco)

Na zamku znajdziemy również pinakotekę (galerię sztuki) z imponująca kolekcją prac średniowiecznych, renesansowych oraz barokowych artystów tworzących od XIII do XVIII wieku. Wśród autorów zobaczymy dobrze znane nazwiska: Correggio, Filippo Lippi, Giambattista Tiepolo, Giovanni Antonio Canal (Canaletto), Bernardo Bellotto (Canaletto młodszy) czy Tycjan.

Kolekcja nie może się oczywiście równać z dziełami dostępnymi w Pinakotece Brera czy Pinakotece Ambrozjańskiej, ale osoby zainteresowane sztuką na pewno docenią wiele z wystawianych tu dzieł.

Muzeum Sztuki Antycznej (wł. Museo d`Arte Antica)

Muzeum Sztuki Antycznej może pochwalić się jedną z najważniejszych kolekcji rzeźby z okresu wczesnego chrześcijaństwa, średniowiecza oraz renesansu w północnych Włoszech.

Wybrane eksponaty z kolekcji:

• XV-wieczny portal z nieistniejącego już Banku Medyceuszy,
• marmurowy pomnik nagrobkowy Bernabò Viscontiego,
• fryz ze średniowiecznej (i nieistniejącej już) bramy Porta Romana, który przedstawia powrót Mediolańczyków do miasta po zakończeniu oblężenia Fryderyka Barbarossy,
• XVI-wieczny sztandar Mediolanu wykonany przez manierystycznych artystów.

W trakcie wizyty zobaczymy również zbrojownię z kolekcją zbroi oraz broni.

Częścią Muzeum Sztuki Antycznej jest Sala delle Asse, którą na zlecenie Ludovico il Moro udekorował sam Leonardo da Vinci. Dzięki wysiłkom restauratorów udało się wydobyć na światło dzienne fragmenty dekoracji. Niestety, sala ta wciąż przez większość czasu jest niedostępna dla zwiedzających.

Czytelnikom zainteresowanym starożytnością możemy polecić wizytę w Muzeum Archeologicznym (wł. Museo Archeologico), które znajduje się w dawnym klasztorze Monastero Maggiore.

Muzeum Sztuki Użytkowej (wł. Museo delle Arte Decorative)

Muzeum Sztuki Użytkowej może pochwalić się jedną z ciekawszych wystaw na zamku Sforzów. Wśród eksponatów zobaczymy m.in.:

• kolekcję majoliki,
• relikwiarze z przełomu X/XI wieku,
• obiekty wykonane z kości słoniowej,
• obiekty wykonane ze złota i srebra,
• zegary,
• porcelanę.

W Sala della Balla wystawiane są gobeliny symbolizujące dwanaście miesięcy w roku, które zaprojektował Bramantino, uczeń Leonarda da Vinci.

Muzeum Egipskie (wł. Museo Egizio)

Muzeum Egipskie to jedna z najważniejszych placówek tego typu na terenie Włoch. Muzeum podzielono na kilka części, z których każda skupia się na konkretnym zagadnieniu, w tym na: mumifikacji, życiu codziennym czy rytuałom religijnym.

Wśród eksponatów są takie obiekty jak: posągi, rzeźby, mumie, nagrobki czy fragmenty ksiąg.

Oprócz Muzeum Egipskiego możemy też zwiedzić Muzeum Prehistoryczne (wł. Museo della Preistoria e Protostoria).

Muzeum Instrumentów Muzycznych (wł. Museo degli Strumenti Musicali)

Muzeum w swoich zbiorach posiada bogatą kolekcję instrumentów od XV do XX wieku. Oprócz popularnych na europejskich dworach mandolin czy skrzypiec zobaczymy również instrumenty spoza naszego kontynentu.

Inne wystawy

Powyżej wypisaliśmy większość kolekcji muzealnych, ale nie wszystkie. Oprócz nich dostępne są chociażby: Gabinet Numizmatyczny (wł. Gabinetto Numismatico) oraz Muzeum Mebli i Drewnianych Rzeźb (wł. Museo dei Mobili e delle Sculture Lignee).

Zwiedzanie Zamku Sforzów

Zamkowy dziedziniec został udostępniony dla wszystkich zwiedzających za darmo. Możemy dowolnie po nim spacerować i podziwiać masywne obwarowania.

Na wewnętrznych ścianach twierdzy zainstalowano obiekty zabrane z ruin Mediolanu oraz okolic. W ciągu dnia dziedziniec jest niemal zawsze oblegany, ale mając więcej czasu warto pospacerować po nim w późniejszych, z reguły już luźniejszych godzinach.

Chcąc zwiedzić kolekcję muzealną musimy zakupić wspólny bilet. Na zwiedzenie wszystkich placówek możemy potrzebować nawet 2 do 3 godzin. W trakcie wizyty będziemy poruszać się po różnych częściach zamku, także po przejściach prowadzących przez wewnętrzne mury twierdzy.

Bilet wstępu kosztuje 5€. Dostępne są również bilety ulgowe w cenie 3€ (dla osób w wieku 18-25 lat oraz powyżej 65. roku życia). Dzieci do lat 18 wchodzą za darmo.

Muzeum jest nieczynne w poniedziałki, 25 grudnia, 1 stycznia oraz 1 maja. Aktualne godziny otwarcia oraz informacje o zamkniętych muzeach znajdziecie na oficjalnej stronie.