Wyspa Ortygia (Syrakuzy) - zwiedzanie, historia i informacje praktyczne

Wyspa Ortygia (wł. Isola di Ortigia) jest najbardziej popularną częścią Syrakuz. Miejscowi nazywają wyspę starym miastem, a dla większości turystów wizyta w Syrakuzach jest równoznaczna z odwiedzeniem Ortygii. Nazwa wyspy pochodzi prawdopodobnie od antycznego greckiego słowa oznaczającego przepiórkę.

Dzisiejsza Ortygia jest połączeniem stylów, elementów i zabytków ze wszystkich okresów z całej długiej historii miasta. Spacerując wąskimi uliczkami natrafimy na wiele przykładów architektury różnych epok, w tym: na ruiny greckich świątyń, barokowe i gotyckie fasady pałacowe, historyczne kościoły, podziemne tunele i żydowskie łaźnie.

Ortygia jest oddzielona od Sycylii zaledwie wąskim przesmykiem. Wyspa połączona jest z częścią lądową dwoma mostami leżącymi równolegle do siebie - Ponte Umbertino oraz Ponte Santa Lucia. Pomiędzy przeprawami wzniesiono pomnik słynnego mieszkańca Syrakuz Archimedesa. Wyspa ma trochę ponad 1,5 kilometra długości i ponad 600 metrów szerokości w najszerszym punkcie.

Wyspa, podobnie jak i inne antyczne zabytki Syrakuz, została wpisana w 2005 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Krótka historia

Naukowcy i historycy zakładają, że obszar wyspy i okolic zamieszkały był prawdopodobnie już w XIV wieku p.n.e. Prehistoryczni osadnicy wykorzystywali naturalne źródła wody (w tym Fonte Aretusa) i wokół nich zakładali swoje osady. Naturalne źródła znajdują się w kilku miejscach i wykorzystywane były na przestrzeni całej historii wyspy - m.in. jako źródło wody w łaźniach.

Dzisiejsze Syrakuzy powstały prawdopodobnie w XVIII wieku p.n.e., kiedy greccy Koryntczycy na wyspie Ortygia założyli swoją kolonię. Początkowo kolonia rozwijała się tylko na tej stosunkowo niewielkiej wyspie, jednak około dwa wieki później Syrakuzy zaczęły rozbudowywać się także wgłąb lądu.

Ortygia przez cały okres panowania Greków pozostała głównym centrów Syrakuz. Warto w tym miejscu wspomnieć, że Syrakuzy w pewnym momencie stały się jednym z najważniejszych punktów na mapie antycznego świata. Na wyspie znajdowały się najważniejsze świątynie, część portowa oraz pałace władców nazywanych tyranami.

Wyspa otoczona była murami obronnymi, które rozciągały się daleko wgłąb lądu do wzgórza Epipolaj, na szczycie którego znajdowała się masywna twierdza obronna. Mimo wielokrotnych ataków, dopiero w 212 roku p.n.e. Syrakuzy zostały podbite przez Rzymian.

Rzymianie po zdobyciu miasta ustanowili w nim gubernatora całej Sycylii i zajęli pałace wcześniej wykorzystywane przez greckich władców. Miasto wciąż rozwijało się, chociaż już nie tak dynamicznie. Rzymski polityk Cyceron zauważył jednak, że Syrakuzy są "najwspanialszym oraz najpiękniejszym greckim miastem".

Po upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego Syrakuzy straciły na znaczeniu. Większość mieszkańców przeniosła się na wyspę a samo miasto przestało być jednym z ważnych ośrodków handlowych. W okresie bizantyjskim miasto miało krótki moment rozwoju, podczas którego zostało ponownie ufortyfikowane. Historię dawnej potęgi zakończył najazd Arabów na Sycylię w XIX wieku, kiedy to miasto zostało wyniszczone i doprowadzone niemal do ruiny.

Po rekonkwiście Sycylii Syrakuzy znów zaczęły zyskiwać na znaczeniu, chociaż wciąż jako miasto można było określić jedynie część znajdującą się na wyspie Ortygia. Do początku XVI wieku zbudowano tu wiele pałaców i innych budowli, w tym m.in. fort Castello Maniace. Powstanie Królestwa Hiszpanii zmieniło priorytety władców Sycylii. Karol V zdecydował się przekształcić wyspę w ufortyfikowaną twierdzę. Do tego celu użyto m.in. kamieni i innego budulca z antycznych zabytków znajdujących się w lądowej części Syrakuz.

Największe piętno na dzisiejszym wyglądzie Ortygii odcisnęło tragiczne trzęsienie ziemi z 1693 roku. Podczas kataklizmu zawaliła się duża część zabudowy, chociaż trzęsienie nie spowodowało tak dużych strat jak w miastach na północy. Ortygię w kolejnych dziesięcioleciach odbudowano, jednak nie w tak imponujący sposób jak miasta z obszaru Val di Noto. W niektórych przypadkach nie budowano pałaców na nowo, tylko wykorzystywano zachowane fragmenty, stąd nie powinien nas czasem zdziwić widok łączonej architektury gotycko-barokowej.

Spacerując ulicami wciąż możemy trafić na nieodbudowane budynki. Ostatnie dziesięciolecia to prace nad przywróceniem wyspie dawnego blasku i stworzeniem z niej magnesu przyciągającego turystów z całego świata.

Zwiedzanie Ortygi

Ortygia jest na tyle mała, że bez problemu możemy zwiedzać ją pieszo. Jeśli mamy czas możemy odejść trochę od głównych arterii i "zgubić" się w wąskich uliczkach - może natrafimy na oryginalne fasady, place czy inne ciekawe miejsca?

Na terenie wyspy działa komunikacja publiczna organizowana przez miasto. Nas w tym przypadku interesuje linia niebieska.

Więcej: Komunikacja publiczna w Syrakuzach

Porta Urbica i Świątynia Apollina

Jeśli wejdziemy na wyspę Mostem św. Łucji (Ponte Santa Lucia) i podążymy prosto ulicą Via Salvatore Chindemi to dość szybko dojdziemy do krzyżówki z ulicą XX Września (Via XX Settembre). Zobaczymy tam ruiny antycznej bramy miejskiej Porta Urbica. Brama była częścią murów miejskich zbudowanych za czasów Dionizjusza I, które rozciągały się daleko w głąb lądu.

Ruszając dalej Via Salvatore Chindemi dojdziemy do placu Largo XXV Luglio przy którym stoi jeden z najważniejszych antycznych zabytków miasta - ruiny św. Apollina. Jest to najstarsza dorycka świątynia zbudowana na Sycylii (datowana na VI wiek p.n.e.). Świątynia była olbrzymia i otaczały ją masywne kolumny (prawdopodobnie o wysokości nawet ośmiu metrów). Artefakty znalezione na terenie ruin są dziś wystawiane w Muzeum Archeologicznym Paolo Orsiego.

Mimo że nie można wejść na teren ruin są one otoczone niskim płotem i przechodząc dookoła możemy bardzo dobrze się im przyjrzeć. Stanowisko archeologiczne jest delikatnie podświetlone po zmroku, co nadaje temu miejscu fajny klimat. Z samej świątyni nie zachowało się zbyt wiele - jedynie fragmenty podstawy i fundamentów. W czasach wczesnochrześcijańskich zamieniono ją na kościół, następnie na meczet w czasach arabskich i na wojskowe koszary w czasach hiszpańskich. Dopiero w połowie XX wieku przemieniono teren na stanowisko archeologiczne i zadbano o to greckie dziedzictwo.

Plac Archimedesa

Z Largo XXV Luglio możemy skierować się na południe ulicą Corso Giacomo Matteotti aż do Placu Archimedesa (Piazza Archimede), który otoczony jest charakterystycznymi pałacami z różnych okresów. Ozdobą placu jest Fontanna Diany (Fontana di Diana) z początku XX wieku. Autorem projektu fontanny jest Giulio Moschetti. Fontanna nawiązuje do mitu nimfy Aretuzy, która uciekła przed bogiem rzeki Alfejosem do Syrakuz. Jedna z rzeźb przedstawia nimfę wyrywającą się z rąk oprawcy. Bogini Diana, obrończyni wyspy, umiejscowiona jest na środku i ochrania nimfę.

Na wschód od Placu Archimedesa odchodzi ulica Via della Maestranza. Ta szeroka arteria słynie z fasad barokowych pałaców należących dawniej do miejscowej arystokracji. Dziś wzdłuż ulicy znajdziemy wiele sklepów i restauracji.

Jeśli z placu skierujemy się na zachód ulicą Via della Amalfitania, i później na południe Via Saverio Landolina to dojdziemy do Placu Katedralnego. Spacerując Via Saverio Landolina miniemy całą masę knajpek i restauracji oraz ciekawych budynków.

Plac Katedralny: Katedra i inne zabytki

Najważniejszym placem Ortygi jest dziś Plac Katedralny (Piazza Duomo). Plac otoczony jest jasnymi barokowymi fasadami świątyń i pałaców, które powstały w XVII i XVIII wieku po tragicznym trzęsieniu ziemi.

Ozdobą placu jest Katedra (Duomo di Siracusa), która wyróżnia się bogato zdobioną fasadą z wielkimi rzeźbami św. Piotra oraz św. Pawła. Katedra w tym miejscu powstała w VII wieku. Jako podstawę kościoła wykorzystano… istniejącą w tym miejscu świątynie Ateny z V wieku p.n.e. Bez problemu wypatrzymy charakterystyczne doryckie kolumny włączone w boczną ścianę świątyni. Antyczne kolumny widoczne są też w środku. Katedra w czasach arabskich zamieniona została na meczet, jednak Normanowie po rekonkwiście odrestaurowali budynek. Największe zmiany w wyglądzie świątyni wprowadzono w XVIII wieku po trzęsieniu ziemi. W katedrze przechowywane są relikwie św. Łucji.

Świątynia w środku jest surowa. Dobrze widoczne od wewnątrz są kolumny będące dziś częścią bocznej ściany. Wejście do katedry jest płatne i kosztuje 2€. Do katedry przylega Pałac Arcybiskupa (Palazzo Arcivescovile).

Drugim najważniejszym zabytkiem placu jest Opactwo św. Łucji Chiesa di Santa Lucia alla badia. Fasada świątyni wygląda niepozornie, jednak w środku kryje prawdziwe dzieło sztuki - obraz "Pogrzeb Łucji" autorstwa Caravaggio. Słynny malarz przypłynął na Sycylię po ucieczce z maltańskiego więzienia. W Syrakuzach dostał zlecenie namalowania obrazu, który miał ozdobić Bazylikę św. Łucji. Caravaggio przed rozpoczęciem prac zszedł do katakumb, dzięki czemu jego obraz jest bardzo realistyczny. Z powodu złego stanu technicznego bazyliki w 2009 roku zdecydowano się przenieść dzieło na wyspę Ortygię do Opactwa św. Łucji; dlatego dziś możemy odnieść wrażenie, że obraz nie pasuje do wnętrza.

W kościele zobaczymy też charakterystyczną mozaikę podłogową nawiązującą do stylu hiszpańskiego i XVIII-wieczne freski. Wejście do świątyni jest darmowe. Kościół zamykany jest już o godzinie 16:00.

Na zachód od opactwa stoi Pałac Borgiów (Palazzo Borgia del Casale), który odróżnia się czerwonawą fasadą od reszty zabudowań Placu Katedralnego . Budynek w przeciwieństwie do okolicznych konstrukcji nie wyróżnia się barokową architekturą. Jest to zaadaptowany budynek jeszcze z czasów aragońskich (XIII wiek). W środku odbywają się dziś różne imprezy okolicznościowe, ale możemy spróbować zajrzeć do środka i rzucić okiem na bogato zdobione sale.

Nie każdy zdaje sobie sprawę, że pod Placem Katedralnym rozciąganą się długie podziemne tunele/hypogea - Ipogeo Di Piazza Duomo. Tunele odkryto dopiero w drugiej połowie XIX wieku. W trakcie II Wojny Światowej służyły mieszkańcom jako schron przeciwbombowy.

Dziś możemy zejść pod poziom ulicy i przejść się długimi korytarzami. Same tunele są jednak dość pustawe, zobaczymy tam wystawy poświęcone m.in. ofiarom bombardowań oraz pojedyncze fragmenty fresków. Tunele ciągną się aż do linii morza. Wejście znajduje się w ogrodach przy Pałacu Arcybiskupa.

Inną z mniej znanych atrakcji okolicy są znajdujące się po północnej stronie katedry, przy Placu Minerva (Piazza Minerva), ruiny jońskiej świątyni Artemizy. Ruiny znajdują się pod poziomem ulicy, odwiedzić możemy je wchodząc przez specjalny budynek na tyłach ratusza. Nazwa placówki to Artemision. Świątynia powstawała prawdopodobnie w VI wieku p.n.e. i miała blisko 60 metrów długości. Wszystko wskazuje na to, że prace budowlane przerwano decydując się na budowę znajdującej się tuż obok świątyni Ateny. Ruiny odkrył archeolog Paolo Orsi na początku XX wieku.

Jeśli wybieramy się też do katedry możemy zakupić bilet łączony, dzięki czemu wejście do ruin świątyni będzie kosztowało nas jedynie 1€. Nie powinniśmy spodziewać się również w środku imponującej struktury, są to raczej małe ruiny fundamentów i podstawy.

Przy wejściu zobaczymy dumę miasta - historyczną barokową karetę z połowy XVIII wieku (La Carrozza del Senato di Siracusa). Kareta służyła do transportu ważnych osobistości oraz uczestniczyła w procesji podczas święta św. Łucji. Od dawna nie nadaje się już do wykorzystania, ale do dziś ma dla mieszkańców wartość sentymentalną.

Foro Vittorio Emanuele II i Fontanna Aretuzy

Po zachodniej stronie wyspy na ponad 400 metrów rozciąga się długa promenada Foro Vittorio Emanuele II, która przez miejscowych nazywana jest Foro Italico. Jest to idealne miejsce na krótki spacer i odpoczynek, zwłaszcza w przypadku słonecznej pogody. Wzdłuż promenady rozstawiono ławeczki i funkcjonują tam lokalne knajpki i restauracje, możemy też schować się przed słońcem pod koronami drzew.

Foro Vittorio Emanuele II ciągnie się od średniowiecznej bramy miejskiej Porta Marina aż do naturalnej Fontanny Aretuzy. Porta Marina powstała już w czasach hiszpańskich i wciąż możemy zobaczyć pozostałości po XV-wiecznych dekoracjach nawiązujących do stylu arabskiego.

Zbliżając się do Fontanny Aretuzy miniemy niewielką XVI-wieczną Fontannę Niewolników (Fontana degli Schiavi) z herbami bogatych lokalnych rodów. Nazwa nawiązuje prawdopodobnie do tego, że z fontanny tej korzystali niewolnicy czekający poza murami miasta.

Fontanna Aretuzy znajduje się w małym parku na południe od Foro Italico. Fontanna to tak naprawdę naturalne źródło do którego woda dostaje się przez skały bezpośrednio z morza. Miejsce to znane było już od starożytności. Według mitologii nimfa Aretuza uciekając przed bogiem rzeki Alfejosem uciekła do Syrakuz, a tam bogini Diana zamieniła ją w istniejące do dziś źródło wody.

Park jest dość ciekawym miejscem. Jest to jedno z nielicznym miejsc w Europie, gdzie na dziko rośnie papirus. Oprócz papirusu zobaczymy tu też inne oryginalne rośliny. Po północnej stronie parku znajduje się małe Muzeum Papirusu (Museo Dei Papiro) oraz niewielkie akwarium.

Jeśli ruszymy stąd na południe dojdziemy do zamku Castello Maniace. Imponująca cytadela powstała w pierwszej połowie XII wieku podczas panowania Frederyka II. Twierdza na końcu wyspy zachowała się w dobrym stanie i jest jedną z najbardziej charakterystycznych budowli Ortygii.

W 2017 roku duża część zamku była w remoncie, wciąż jednak za małą opłatą można było wejść na teren cytadeli i pospacerować po murach, skąd rozpościera się ciekawy widok na okolicę. Niestety, twierdza otwarta jest tylko w pierwszej połowie dnia.

Giudecca, czyli dawna dzielnica żydowska

W średniowiecznych Syrakuzach, podobnie jak w innych miastach na terenie dzisiejszych południowych Włoch, funkcjonowało niezależne społeczeństwo żydowskie. Żydzi mieszkali we własnych autonomicznych dzielnicach nazywanych Giudecca. W Syrakuzach Żydzi przebywali prawdopodobnie już od czasów rzymskich, a ich dzielnica powstała we wschodniej części Ortygii. Według historyków była to jedna z największych dzielnic tego typu ze wszystkich miast na Sycylii.

Na obszarze Guidecca’i budowano synagogi i inne miejsca użyteczności publicznej, takie jak rytualne łaźnie mikveh. Na wyspie obiekty tego typu znajdowały się pod ziemią i wykorzystywały naturalne źródła wody.

Dzielnica w takim kształcie istniała do końca XV wieku, czyli do czasu inkwizycji hiszpańskiej, która zabroniła wolności religijnej i na cel wzięła przede wszystkim społeczności żydowskie. W 1493 roku Żydzi zostali wygnani z Sycylii praktycznie z dnia na dzień. Budynki religijne na obszarze Guidecca’i zostały zarekwirowane i zamienione na kościoły oraz pałace. Zabudowa dzielnicy ucierpiała dopiero podczas trzęsienia ziemi w 1693 roku, kiedy duża część oryginalnej zabudowy została zniszczona.

Dawna dzielnica żydowska zajmowała prawdopodobnie obszar pomiędzy dzisiejszymi ulicami (zgodnie ze wskazówkami zegara): Via della Maestranza, Via Nizza, Lungomare d’Ortigia i po wschodniej stronie: Via Galilei oraz Via della Giudecca.

Dziś jest to jeden z bardziej charakterystycznych i różnorodnych obszarów na wyspie. Swoje miejsce odnaleźli tu lokalni artyści. Warto znaleźć czas i pospacerować tutejszymi wąskimi uliczkami.

Zabytki warte uwagi:

• Kościół św. Filipa Apostoła (Chiesa di San Filippo Apostolo, adres: Piazza San Filippo) - niepozorny barokowy kościół, który został całkowicie odbudowany po feralnym trzęsieniu. Wcześniej w tym miejscu znajdowała się synagoga. Prawdziwym ukrytym skarbem jest możliwość zejścia do poziomowych podziemi, gdzie zobaczymy m.in.: katakumby, tunele wykorzystywane jako schron czy fragmenty żydowskich łaźni. Krótkie wycieczki do podziemi odbywają się regularnie w ciągu dnia i organizowane są przez woluntariuszy. Wycieczka jest darmowa, chociaż sugerowane jest zostawienie donacji. Kościół jest zamykany na dwie godziny w środku dnia.

• Kościół św. Jana Chrzciciela (Chiesa di San Giovannello, adres: Piazza del Precursore) - jeden z najbardziej charakterystycznych kościołów chrześcijańskich we Włoszech. Czym się wyróżnia? Jest całkowicie pozbawiony dachu! Dziś wciąż odbywają się tu msze święte.

• Łaźnie pod hotelem Alla Giudecca (adres: Via Giovanni Battista Alagona, 52) - kolejna z podziemnych atrakcji Ortygii. Trochę ponad 25 lat temu w trakcie remontu luksusowego hotelu odkryto najstarsze w Europie żydowskie łaźnie rytualne (mikveh (Bagno ebraico)). Łaźnie znajdują się niemal 20 metrów pod poziomem ulicy. To historyczne dziedzictwo można dziś zobaczyć podczas krótkiej wycieczki z przewodnikiem, która kosztuje 5€. Wycieczki odbywają się regularnie każdego dnia od 9:00 do 19:00.

Inne atrakcje, muzea i zabytki

Mając więcej czasu możemy odwiedzić też inne atrakcje znajdujące się na wyspie. Oto niektóre z nich:

• Muzeum w Pałacu Pellomo (Museo di Palazzo Bellomo) - w muzeum zobaczymy przede wszystkim sztukę religijną - malarstwo i rzeźby - od czasów średniowiecznych do dziś. Wystawione są też m.in.: sarkofagi, różne wyroby ze srebra i ceramiki. Jeśli chcemy odwiedzić również Muzeum Archeologiczne w części lądowej możemy zakupić tańszy bilet łączony. Pałac powstał w XIII wieku, ale od tego czasu był wielokrotnie przebudowywany. Kilka historycznych elementów zobaczymy na wewnętrznym dziedzińcu.
• Targowisko - podobnie jak w całej Sycylii, tak i w Syrakuzach, popularnym miejscem zakupów spożywczych jest otwarte targowisko. W Syrakuzach funkcjonują dwa takie miejsca i jedno z nich znajduje się właśnie na wyspie Ortiga. Znajdziemy je przy ulicy Via Emmanuele de Benedictis po północnej stronie wyspy. Oprócz półproduktów spożywczych kupimy tam również coś do zjedzenia na szybko.
• Muzeum Marionetek (Museo Aretuseo dei Pupi, adres: Piazza San Giuseppe) - pierwsze muzeum poświęcone sycylijskim marionetkom. Muzeum nie jest duże, na pewno jest jednak oryginalne i pozwala zobaczyć z bliska to interesujące lokalne dziedzictwo.
• Chiesa San Pietro Apostolo (adres: Via San Pietro) - kościół św. Piotra Apostoła (nazywany też kościołem św. Piotra wewnątrz murów) to najstarsza chrześcijańska świątynia na wyspie Ortygia. Pierwszy budynek w tym miejscu powstał już w IV wieku w stylu bizantyjskim. Chociaż świątynia była wielokrotnie przebudowywana wciąż można w niej zauważyć oryginalne fragmenty. Świątynia nie zawsze jest możliwa do odwiedzenia, jeśli jednak jesteśmy warto zajrzeć i sprawdzić.