Palermo (Włochy) - zwiedzanie, zabytki oraz atrakcje turystyczne

Palermo to największe miasto na Sycylii i prawdopodobnie jedno z najbardziej różnorodnych w całych Włoszech. Jest to miejsce pełne kontrastów. Na targowiskach możemy poczuć się tak, jakbyśmy przenieśli się na inny kontynent. Z kolei barokowe kościoły i pałace mogą być stawiane na równi z największymi dziełami sztuki spotykanymi w miastach takich jak Genua, Florencja czy Rzym.

Wybierasz się do Palermo? Sprawdź nasz artykuł: Gdzie spać w Palermo? Garść praktycznych informacji i przykładowe noclegi.

Palermo jest miastem wielokulturowym, gdzie swój dom odnalazło wielu przybyszów z Afryki czy Bliskiego Wschodu. Jest to pewien kulturowy fenomen, gdyż miasto (jak i cała wyspa) było pod panowaniem Emiratu Sycylii po raz ostatni blisko 1000 lat temu, a Normanowie po zdobyciu Sycylii zniszczyli większość zastałej zabudowy arabskiej.

Podobnie jak w Andaluzji, tak i na Sycylii, nowi władcy chrześcijańscy bardzo upodobali sobie dziedzictwo arabskiej architektury. W Palermo (i okolicy) najlepszym tego przykładem jest grupa budynków wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO jako przykład połączenia architektury arabskiej, bizantyjskiej i normańskiej.

Stolica Sycylii to też świetna kuchnia. Niektórzy wręcz nazywają miasto stolicą steet foodu, czyli szybkich dań, które możemy zjeść przy stoliku lub w biegu.

Krótka historia miasta

Historia Palermo sięga czasów antycznych. Obszar dzisiejszego starego miasta zamieszkiwali już Fenicjanie w XVIII wieku p.n.e. W późniejszych wiekach na zachodzie Sycylii przebywali także Grecy. Sycylia i południe kontynentalnych Włoch (Kalabria i Kampania) wchodziły w skład Wielkiej Grecji, czyli kolonii greckich zlokalizowanych na południu dzisiejszych Włoch. W przeciwieństwie do innych sycylijskich miast w Palermo nie zachowało się nic z tego okresu oprócz pojedynczych śladów.

W trakcie I wojny punickiej miasto było świadkiem walk Rzymian z Kartagińczykami. W 254 roku p.n.e. wojska rzymskie finalnie zdobyły miasto, które przez ponad 600 lat znajdowało się pod ich wpływami. Był to dobry okres dla miasta. Niestety, upadek Cesarstwa Rzymskiego odbił się także na Palermo, które zostało na niemal wiek podbite przez Wandali i Ostrogotów.

W pierwszej połowie VI wieku wojska Cesarstwa Bizantyjskiego odbiły miasto i przywróciły mu na pewien czas spokój. Ten trwał do pierwszej połowy XIX wieku, kiedy to cała Sycylia została podbita przez Arabów. Najeźdźcy utworzyli na wyspie Emirat Sycylii. Nowi władcy zamienili kościoły na meczety oraz inne budowle użytku publicznego.

Panowanie emiratu nie trwało na szczęście dla wyspy długo. Ledwie dwa wieki później Sycylię odbili Normanowie i zniszczyli większość arabskich budowli. Chrześcijańscy władcy przejęli jednak wiele elementów z arabskiej architektury i wykorzystywali je w swoich nowych konstrukcjach. Ten charakterystyczny styl nazywany jest dziś stylem arabsko-normańskim. Po rekonkwiście Sycylii przez ponad 50 lat sytuacja na wyspie była napięta. Dopiero w 1130 roku utworzono Królestwo Sycylii, którego pierwszym królem został Roger (urodzony jako Roger II).

Przez kolejne wieki losy Palermo były zbliżone do wielu innych regionów Europy. Władanie nad Królestwem Sycylii przechodziło z jednego możnego rodu do innego. Nad wyspą panowali kolejno: Normanowie, władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Francuzi z rodu Anjou, Aragończycy i Burbonowie. W międzyczasie lokalne rody buntowały się i spiskowały, i to one znacząco pomogły w dojściu do władzy Hiszpanom (Aragończykom).

Na pewno okres panowania Aragończyków wpłynął pozytywnie na wygląd miasta. W tym czasie powstało wiele wspaniałych barokowych budowli jak fontanna Pretoria czy plac Quattro Canti, przebudowano również Pałac Normanów.

W pierwszej połowie XIX wieku w mieście wzmocniły się ruchy niepodległościowe. W 1848 roku rebelianci zdobyli władzę nad miastem, ta jednak rok później wróciła do rąk Francuzów. Napięta sytuacja trwała do 1860 roku, gdy Giuseppe Garibaldi ze swoimi oddziałami wkroczył do miasta i przegnał Burbonów. Mieszkańcy Palermo w trakcie referendum zdecydowali o dołączeniu do nowego Królestwa Włoch.

Podczas II Wojny Światowej miasto zostało wielokrotnie zbombardowane, chociaż naloty zaczęły się dopiero w 1943 roku. Stare miasto zostało odbudowane, choć do dziś nie do stanu sprzed wojny. Przykładem pieczołowitej odbudowy jest np. kościół św. Salwadora (Chiesa del Santissimo Salvatore) w samym historycznym centrum.

Jak zwiedzać Palermo?

Stolicę Sycylii bez większego problemu zwiedza się pieszo. Większość najważniejszych atrakcji znajduje się bezpośrednio lub w okolicy dwóch krzyżujących się ulic - Via Vittorio Emanuele oraz Via Maqueda.

Nawet do atrakcji znajdujących się dalej powinniśmy dojść pieszo (np. Pałac Zisa czy Katakumby Kapucynów), chociaż możemy również skorzystać z komunikacji publicznej.

W najważniejszych atrakcjach dostępne są materiały i opisy w języku angielskim. Niestety, w kościołach (nawet tych historycznych) materiały są często tylko po włosku. Dotyczy to również tablic informacyjnych z godzinami czy dniami otwarcia, które znajdują się przed świątyniami.

Komunikacja publiczna w Palermo

Komunikację publiczną w Palermo obsługuje firma AMAT. W centrum jeżdżą busy oraz funkcjonujące od niedawna cztery linie tramwaje. Bilety możemy zakupić w kioskach (z oznaczeniem T od Tabaccheria) oraz u kierowcy. Bilet zakupiony bezpośrednio w pojeździe jest droższy.

Trasę zaplanujemy w zakładce na oficjalnej stronie przewoźnika pod tym adresem. Po kliknięciu w małą ikonkę A zmienimy język na polski.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Palermo?

Rozłożenie atrakcji w Palermo sprawia, że nawet w dwa dni możemy zwiedzić niemałą liczbę atrakcji. Pamiętajmy tylko o wcześniejszym sprawdzeniu godzin otwarcia i przygotowaniu szczegółowego planu. Jeśli mamy zamiar odwiedzić też okoliczne miasta, wejść na jedno ze wzgórz lub wybrać się na plażę - to zaplanujmy przynajmniej 3 do 4 dni.

Gdybyśmy mieli jednak w planach zwiedzenie większości kościołów, pałaców czy zabytków historycznych to może nie wystarczyć nam nawet tydzień.

Kiedy najlepiej odwiedzić Palermo?

Najlepszym okresem na odwiedzenie Palermo wydaje się być późna wiosna i wczesna jesień. W lato temperatura potrafi być nieznośna. Wiele osób odwiedza Sycylię w zimę i poza sezonem. W tym okresie mniej linii lata na wyspę, na miejscu jest zdecydowanie mniej turystów i ceny noclegów potrafią być niskie. Z oczywistych minusów przyjazdu poza sezonem: atrakcje czynne są krócej i szybciej robi się ciemno.

Dobrym miesiącem na odwiedzenie Palermo jest październik. Od 2006 roku w mieście (i od 2017 także w kilku innych na Sycylii) organizowany jest festiwal Le Vie dei Tesori. Podczas pięciu weekendów odbywają się różne wystawy i możliwy jest wstęp do historycznych atrakcji normalnie niedostępnych dla turystów. Jest to świetny moment na odwiedziny Palermo jeśli chcemy zobaczyć ukryte skarby stolicy Sycylii. Wejściówki do pojedynczych atrakcji nie są drogie, chociaż musimy dodatkowo zakupić specjalny kupon. Oficjalna strona (po włosku) festiwalu dostępna jest pod tym adresem. Niestety, miasto nie za specjalnie promuje to wydarzenie wśród zagranicznych turystów. W 2017 roku start festiwalu przypadł na ostatni weekend września.

Punkty informacji turystycznej

Oficjalny punkt informacji turystycznej Palermo (adres: Via Principe di Belmonte 92) działa od poniedziałku do piątku od 8:00 do 14:30 (w czwartki do 18:30). Spacerując po mieście w sezonie możemy też czasem trafić na mniejsze i mobilne punkty informacji turystycznej. Niestety, w oficjalnym punkcie nie zawsze uda się nam dogadać płynnie po angielsku.

Na szczęście istnieje alternatywa. Organizacja MICRO VisitPalermo.it prowadzi własny punkt informacji otwarty przez cały tydzień. Ich biuro znajduje się pod adresem Via Alloro 19 i zawsze spotkamy tam kogoś mówiącego po angielsku.

Zwiedzanie Palermo

Najbardziej znaną i jednocześnie najstarszą ulicą Palermo jest Via Vittorio Emanuele (dawniej zwana Cassarò), która ciągnie się od historycznej bramy miejskiej Porta Nuova aż portu. Trasę wytoczono już za czasów Fenicjan i prowadziła wtedy z portu aż do akropolu oraz nekropolii zlokalizowanej poza miastem.

Ulica rozpoczyna się przy XVI-wiecznej Nowej Bramie (Porta Nuova), która przez wieki była głównym wejściem do miasta. Konstrukcja powstała pod koniec XVI wieku i upamiętnia zwycięstwo Karola V nad wojskami tureckimi. Dzisiejszy kształt bramy to jednak efekt przebudowy z końca XVII wieku. Bramę zmieniono po wybuchu składowanego w niej prochu, który zniszczył dużą część konstrukcji. Efektem zmian było dodanie kafelkowego dachu z charakterystycznym orłem z rozwiniętymi skrzydłami. Nie zapomnijmy spojrzeć na bramę od strony Piazza Indipendenza - na fasadzie umieszczono tam cztery telamony (postacie "podtrzymujące") symbolizujące pokonanych Arabów.

Porta Nuova przylega bezpośrednio do Pałacu Normanów (Palazzo dei Normanni), który nazywany jest również Pałacem Królewskim (Palazzo Reale). Kompleks pałacowy zbudowano w XI wieku na bazie arabskiej twierdzy, ale jego dzisiejszy wygląd to efekt XVI-wiecznej przebudowy już za rządów hiszpańskich.

Pałac dostępny jest do zwiedzania - na pierwszym piętrze odwiedzimy słynną Kaplicę Palatyńską, a na drugim apartamenty królewskie.

Więcej: Pałac Normanów i Kaplica Palatyńska - zwiedzanie, historia i informacje praktyczne

Kierując się dalej ulicą Via Vittorio Emanuele po około 500 metrach dojdziemy do katedry. Obok budowli tej nie można przejść obojętnie, chociaż nie każdemu przypadnie do gustu. Świątynia jest swoistą mieszanką styli - zbudowano ją w XII wieku w stylu normańskim, na istniejącym w tym miejscu meczecie, który wcześniej był bizantyjskim kościołem. Przez kolejne wieki struktura była rozbudowywana - dodano cztery dzwonnice i gotyckie portyki. A ledwie dwa stulecia temu dołożono często krytykowane: małe kopuły i jedną kopułę główną.

Wejście do katedry jest darmowe. Płatne jest wejście do części nazywanej obszarem monumentalnym, w którego skład wchodzą: krypta, skarbiec oraz grobowce królewskie. Największą atrakcją jest jednak możliwość wejścia na dach.

Więcej: Katedra w Palermo - zwiedzanie, historia oraz informacje praktyczne

Zachodnia strona katedry połączona jest arkadami z Pałacem Arcybiskupa, gdzie utworzono Muzeum Diecezjalne (Museo Diocesano). W środku na kilkunastu salach wystawiono dziesiątki eksponatów i dzieł sztuki związanych z historią kościoła w mieście. Oryginalnymi artefaktami są rzeźby i inne elementy zabrane z katedry podczas przebudowy w XVII i XIX wieku.

Po północnej stronie katedry wzniesiono dość charakterystyczną konstrukcję - loggię przy kaplicy Cappella dell’Incoronazione.

Kierując się dalej w stronę portu dojdziemy do kościoła św. Salwadora (Chiesa del Santissimo Salvatore). Barokowe wnętrze z XVIII wieku wyróżnia się kształtem i przypomina bardziej budynek teatru niż świątynie. Wchodząc do środka absolutnie nie widać, że całe wnętrze zniszczono w trakcie bombardowań w 1943 roku i zostało pieczołowicie odbudowane po wojnie.

Kościół kryje w sobie też inną atrakcję - możliwość wejścia na kopułę skąd rozpościera się ciekawy widok na okolicę. Niestety, wejście jest dość męczące i u góry oglądamy otaczający świat przez siatkę.

Inne punkty widokowe: Punkty widokowe Palermo

Quattro Canti

W połowie Via Vittorio Emanuele znajduje się najbardziej charakterystyczny plac Palermo - Quattro Canti. To tu najstarsza ulica miasta krzyżuje się z inną historyczną drogą - Via Maqueda. Przecinające się arterię oddzielają od siebie historyczne dzielnice miasta. Plac ma kształt ośmioboku i otoczony jest barokowymi fasadami ozdobionymi rzeźbami i fontannami. Na fasadzie każdego z budynków ustawiono cztery elementy, które symbolizują (patrząc od dołu): antyczną rzekę przepływająca przez miasto (fontanna), porę roku, władcę i patronkę/świętą.

Plac zbudowano na początku XVII wieku. Przy projektowaniu wzorowano się na skrzyżowaniu Czterech Fontann (Quattro Fontane) w Rzymie. Efekt finalny może się podobać. Niestety, jest to bardzo ruchliwe miejsce i w ciągu dnia trudno skupić się na szczegółach.

Z placu wejdziemy do powstałego w tym samym czasie kościoła San Giuseppe dei Teatini. Środek wyróżnia się pięknymi freskami (niesamowite malowidła sufitowe!) i zdobieniami. Do środka wejdziemy za darmo.

Piazza Pretoria

Tuż przy Quattro Canti znajduje się Plac Pretoria (Piazza Pretoria), na środku którego wzniesiono charakterystyczną fontannę otoczoną blisko 50 rzeźbami. Fontanna Pretoria (Fontana Pretoria) powstała we Florencji w 1554 roku na zlecenie rodziny królewskiego namiestnika i uwieczniała jeden z ogrodów w stolicy Toskanii. Rodzina namiestnika wpadła jednak w długi i zdecydowała się sprzedać oryginalną budowlę, i w taki oto sposób fontanna trafiła do Palermo.

Władze Palermo przygotowując plac do zamontowania fontanny musiały wyburzyć część oryginalnej zabudowy. Fontanna przyjechała do Palermo w 1574 roku w kilkuset kawałkach. Niestety, nie wszystkie oryginalne rzeźby trafiły do Palermo i lokalni mistrzowie musili zapełnić braki.

Fontanna wyróżnia się różnorodnymi rzeźbami przedstawiającymi najróżniejsze postacie: ludzi, zwierząt (słoni, hipopotamów), syren czy morskich potworów. Według władz miejskich to z powodu nagości postaci ludzkich mieszkańcy nazywają konstrukcje Fontana della Vergogna, czyli Fontanna Wstydu. Bardziej złośliwi twierdzą jednak, że mieszkańcy nadali ten wstydliwy przydomek z powodu bliskości ratusza i odnosi się on do korupcji i zepsucia władz.

Po południowej stronie placu stoi Pałac Pretorio (Palazzo Pretorio) w którym dziś swoją siedzibę ma miejski magistrat. Budynek w dzisiejszej postaci powstał pod koniec XV wieku. W tygodniu możemy wejść na główny dziedziniec ratusza. Czasami do zwiedzania za darmo udostępnione są też pomieszczenia na górnym piętrze: sala do głosowania (z majestatycznym żyrandolem), gabinet burmistrza, mała kaplica oraz pokoje z dziełami sztuki zebranymi przez miasto. Będąc na miejscu warto spróbować zajrzeć do środka, może akurat górne piętro będzie udostępnione dla turystów.

Pod ratuszem i Placem Pretorio podczas wojny zbudowano schron przeciwbombowy.

Piazza Bellini

Po drugiej stronie ratusza znajdziemy jeden z najbardziej charakterystycznych placów miejski - Plac Belliniego (Piazza Bellini). Południowa część placu to dwa zabytki stojące na niewielkim wzniesieniu jeszcze z czasów normańskich: kościół San Cataldo z charakterystycznymi czerwonymi kopułami oraz kościół Santa Maria dell’Ammiraglio z majestatycznymi bizantyjskimi mozaikami w środku. Obie świątynie udostępnione są do zwiedzania.

Więcej informacji o kościołach z czasów normańskich umieściliśmy w artykule: Arabsko-normańskie dziedzictwo Palermo - lista zabytków i informacje praktyczne

Północna strona placu to wejście do barokowego kościoła św. Katarzyny (Chiesa di Santa Caterina), którego boczna ściana widoczna jest z Placu Pretoria. Kościół ten w środku jest swoistym dziełem sztuki. Niemal każdy kawałek udekorowany jest freskiem, rzeźbą czy stiukiem. Od patrzenia w górę i rozglądaniu się po ścianach może rozboleć nas szyja. Na suficie rozciąga się długi fresk "Triumf św. Katarzyny".

Via Marqueda i Teatro Massimo

Ruszając na północ z Quattro Canti ulicą Via Marqueda przeniesiemy się ną ruchliwą ulicę handlową pełną sklepów, knajpek oraz zabytków. Via Marqueda żyje cały czas, wzdłuż ulicy rozstawiają się sprzedawcy ulicznego jedzenia, w tym sycylijskiej pizzy na kawałki.

Z zabytków warto zwrócić uwagę na kościół Chiesa Santa Ninfa ai Crociferi oraz na znajdujące się tuż obok niego Oratorio della Carita' di San Pietro. Niestety, oratorium możliwe jest do odwiedzenia tylko w trakcie specjalnych wydarzeń. Warto zajrzeć do środka jeśli akurat trafimy na dni otwarte. Wnętrze udekorowane jest freskami i innymi zdobieniami.

Idąc dalej prosto w końcu dojdziemy do masywnego Teatro Massimo. Słynny teatr zbudowano pod koniec XIX wieku i może pomieścić ponad 3000 widzów. Jest to jeden z największych teatrów na świecie, chociaż dotyczy to rozmiaru całego budynku, a nie samego audytorium.

Teatr możemy zwiedzić podczas wycieczki z przewodnikiem. Zwiedzanie trwa około 30 minut i jest prowadzone w języku angielskim oraz włoskim. W trakcie wycieczki zobaczymy salę do ćwiczeń, wejdziemy do głównego audytorium i do królewskiego boksu oraz zajdziemy do specjalnej sali, w której słychać tylko to, co mówi osoba przed nami. Szczególnie zadowoleni z wycieczki mogą być fani filmu Ojciec Chrzestny - wiele scen z trzeciej części wydarzyło się właśnie tutaj. Na scenie Teatro Massimo występował syn Dona Corleone, w boksie królewskim siedział sam Michael Corleone, a na schodach prowadzących do budynki zginęła Mary Corleone.

Władze teatru organizują też wycieczki na dach budynku. Taki wariant jest droższy i wymaga wcześniejszej rezerwacji.

La Loggia - Castellammare

Na północny-wschód od ulic Corso Vittorio Emanuele i Via Maqueda rozciąga się jedna z najstarszych dzielnic Palermo - La Loggia. Od wschodu dzielnicę zamykają port i morze. Obszar ten nazywany jest również Castellammare, co nawiązuje do historycznej twierdzy (Castello a Mare) broniącej się przeszłości dostępu do miasta od strony wody. Twierdza powstała już w czasach arabskich i przez wieki uważana była za jedną z najbardziej imponujących fortyfikacji w Europie.

Zamek został najpierw częściowo zburzony w 1922 roku w trakcie rozbudowy portu, a potem dzieło zniszczenia dopełniły wojska alianckie bombardując Palermo w 1943 roku. Kilka lat temu w miejscu ostatnich pozostałości po forcie utworzono Park Archeologiczny (Castello a Mare Archaeological Park). Za małą opłatą możemy przejść po stanowisku archeologicznym i podejść do ostatniego zachowanego fragmentu twierdzy. Wejście znajduje się od strony północno-zachodniej. Na terenie parku odbywają się też koncerty pod gołym niebem.

Więcej zabytków i atrakcji dzielnicy La Loggia znajdziemy bardziej w jej środku. Jednym z popularniejszych miejsc jest targowisko Vucciria. Sam targ dzienny stracił przez lata na jakości, ale okolica stała się jednym z imprezowych centrów Palermo. Mieszkańcy wpadają tu na drinka czy popularny we Włoszech aperitif. Jedną z knajpek odwiedzanych tłumnie przez miejscowych jest Taverna Azzurra (czynna od poniedziałku do soboty od 21:00 do 5:00). Przez dzielnicę przebiega też ruchliwa Via Roma. Dużo knajpek, pracowni artystycznych i rzemieślniczych sklepów znajdziemy też trochę dalej przy ulicy Via Bara.

Na obszarze dzielnicy La Loggia ukryte są też dwie perełki Palermo - oratoria Oratorio di Santa Cita oraz Oratorio del Rosario di San Domenico. Oba budynki w środku wręcz zachwycają - kaplice udekorowane są: freskami, stiukami, rzeźbami i obrazami. Oratorium San Domenico uważane jest za jeden z najlepszych przykładów rokoko we Włoszech i udekorowane jest m.in. obrazami flamandzkiego mistrza Antoona Van Dycka. Oratorium Santa Cita zachwyca pięknymi stiukami, które niemal w całości pokrywają ściany.

Jeśli chcemy odwiedzić oba budynki możemy zakupić wspólny tańszy bilet.

Na terenie La Loggia znajdziemy też Regionalne Muzeum Archeologiczne (Museo archeologico regionale Antonino Salinas). Muzeum uważane jest za jedno z najważniejszych we Włoszech. Placówka może pochwalić się bogatą kolekcją artefaktów punickich i greckich, a także eksponatami wyłowionymi z morza czy znaleziskami z czasów rzymskich.

Arabsko-normańskie dziedzictwo Palermo oraz Cefalú i Monreale

W 1130 roku utworzono Królestwo Sycylii. Przez ponad 60 lat istnienia nowego królestwa na tronie zasiadali władcy normańscy. W tym czasie wybudowano wiele nowych budowli w których wykorzystywano elementy z różnych stylów: arabskiego, bizantyjskiego i normańskiego. Do dziś z tego okresu zachowało się trochę konstrukcji lub ich fragmentów, które nazywane są zabytkami arabsko-normańskimi.

W 2015 roku wpisano zabytki arabsko-normańskie na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na liście znalazły się: Pałac Normanów z Kaplicą Palatyńską, Zamek Zisa, Katedra, kościół San Giovanni degli Eremiti, kościół Santa Maria dell’Ammiraglio, kościół San Cataldo oraz most Ponte dell’Ammiraglio. Oprócz nich na listę wpisane zostały też katedry z miast Cefalú oraz Monreale.

Więcej o zabytkach z tego okresu przeczytacie w artykule: Arabsko-normańskie dziedzictwo Palermo - lista zabytków i informacje praktyczne

Cefalú

Cefalú jest nadmorskim miasteczkiem leżącym na wschód od Palermo. Dlaczego wybrano akurat tą lokalizację na budowę średniowiecznej katedry? Według legendy król Roger II cudem przeżył sztorm i wyszedł na ląd właśnie tutaj, wcześniej obiecując, że jeśli przeżyje to właśnie w ten sposób odwdzięczy się opaczności.

Oprócz zwiedzania katedry turyści odwiedzający Cefalú wybierają się też na plażę lub wchodzą na wzgórze/klif Rocca di Cefalù skąd rozpościera się widok na miasto. Na górze znajdziemy ruiny zamku Castello Di Cefalù oraz małe ruiny greckiej świątyni poświęconej Dianie.

Do Cefalú dojdziemy pociągiem z dworca głównego lub autobusem firmy SAIS odjeżdżającym z Piazza Cairoli (przy dworcu głównym). Autobus kosztuje 5,70€ i kursuje kilka razy dziennie. Informacje o rozkładzie dostępne są tutaj.

Monreale

Miasto Monreale położone jest zaledwie kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Palermo, na wzgórzu z którego rozpościera się widok na całą okolicę. Nazwa miasta prawdopodobnie jest skrótem od zbitki słów monte reale, co oznacza królewską górę/wzgórze.

Monreale stało się ważnym ośrodkiem religijnym w czasie panowania Emiratu Sycylii, po tym jak Arabowie wygnali biskupa Palermo poza miasto. Władze kościelne zdecydowały wtedy o zamianie małego kościoła w miasteczku Monreale na tymczasową katedrę. Po rekonkwiście Sycylii biskup wrócił do Palermo, a trochę ponad 100 lat później zdecydowano o budowie w tym mieście nowej i bardziej okazałej świątyni. Decyzję o budowie katedry podjął król William II, który chciał stworzyć świątynie bardziej okazałą niż ta w Cefalù. Miała ona służyć jako panteon dla rodziny królewskiej.

Architektura wnętrza katedry od razu przywodzi na myśl styl arabski. Świątynia słynie też z najdłuższej bizantyjskiej mozaiki w całych Włoszech. Do stworzenia wszystkich mozaik w katedrze użyto ponad 2000 kilogramów czystego złota. Na miejscu możemy zobaczyć też pięknie zdobione krużganki.

Do Monreale dojedziemy autobusami z Piazza Indipendenza: miejskim o numerze 389 (około 30 minut) lub autobusem firmy AST (około 20 minut). Rozkład jazdy autobusu 389 znajdziemy na tej stronie. Wybieramy u góry numer linii i klikamy guzik. Najlepiej stronę przepuścić przez translator. Rozkład jazdy autobusów AST znajdziemy tutaj.

Katakumby, mumifikacja i balsamowanie ciał

Jeszcze do końca XIX wieku w kościołach i klasztorach w Palermo praktykowano zabiegi mumifikacji ciał. Były one szczególnie popularne wśród zamożniejszych mieszkańców, zakonników oraz księży. Mumifikacja odbywała się w specjalnych pomieszczeniach w kryptach kościołów, gdzie najpierw z ciała pozbywano się wszystkiego co płynne, a później wysuszone zwłoki balsamowano. Dzięki temu ciało zmarłego dłużej przypominało żywe.

Trochę ponad kilometr na zachód od Pałacu Normanów znajduje się Klasztor Kapucynów, który kryje w podziemiach jedną z najmroczniejszych atrakcji miasta - katakumby Kapucynów (Catacombe dei Cappuccini). Katakumby (jako konstrukcja) same w sobie nie są mroczne, napawać strachem może dopiero ich zawartość. Wszędzie - na ścianach, pod sufitem, w pozycji wiszącej i leżącej - umieszczono zmumifikowane ciała. Kapucyni stosowali bardzo skuteczną metodę mumifikacji. Ciała przez dłuższy okres wyglądały niczym żywe, a nawet dziś niektóre z nich wyglądają tak, jakby mogły w każdej chwili do nas mrugnąć.

W kilku pomieszczeniach i wzdłuż tuneli umieszczono kilka tysięcy ciał. Ostatnie ze zwłok zmumifikowano na początku XX wieku. W 1920 roku pochowano zaledwie dwuletnią Rosalię Lombardo, jej grób znajdziemy na środku kaplicy św. Rozalii. Patrząc na zastygłą dziewczynkę można wpaść w pewien niepokój, wygląda ona tak, jakby po prostu spała.

Inną z mrocznych atrakcji Palermo jest krypta kościoła Chiesa di Santa Maria dell'Itria dei Cocchieri (adres: Via Alloro 133). Mało turystów zdaje sobie sprawę z istnienia tego miejsca i większość omija ten niepozornie wyglądający budynek poszukując bardziej imponujących zabytków. Świątynie wybudowali na początku XVII wieku członkowie gildii woźniców.

Krypta podzielona jest na dwa poziomy. Na górnym poziomie widoczne są wnęki w których przechowywano już zmumifikowane ciała. Na dolny poziom schodzimy małymi schodami. Widoczne są tam "wnęki" w których przetrzymywano ciała w oczekiwaniu na wypłynięcie z nich wszystkich płynów. Na dolnym poziomie wciąż widoczny jest też mechanizm klimatyzacji. W całej krypcie zachowały są fragmenty historycznych fresków, często przechodzimy też nad kratami pod którymi widać kości. Krypta przez długi czas była zaniedbana, a podczas wojny służyła jako schron. Dzięki temu w środku wciąż można poczuć mroczny i chłodny klimat.

Kryptę zwiedzamy w asyście przewodnika, który na koniec pokaże nam małą wystawę przedstawiającą zdjęcia z procesji wielkopiątkowej.

Krypty z pomieszczeniami do balsamowania znajdziemy też w kościele jezuitów (del Gesù/Casa Professa).

Kościoły Palermo

W Palermo jednymi z najważniejszych zabytków są chrześcijańskie kościoły, kaplice i oratoria z różnych okresów. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że pod tym względem stolica Sycylii może pretendować do tytułu "małego Rzymu".

Większość najważniejszych zabytków religijnych jest biletowana. Ceny za wejście wahają się od 2 do 4€. Po odwiedzeniu pierwszego miejsca w kolejnych otrzymujemy zniżkę, musimy jednak zachować bilet. Niestety, ciężko jest nawet zerknąć do płatnych kościołów, gdyż wejście zasłonięte jest płachtą i przed wejściem przy stoliku siedzą osoby sprzedające wejściówki.

Niektóre z kościołów zamykane są w środku dnia na 2 do 3 godzin.

O wielu wartych odwiedzenia świątyniach wspomnieliśmy już w innych sekcjach artykułu. W tym punkcie chcieliśmy wspomnieć o jeszcze dwóch kościołach.

Kościół Jezuitów (Chiesa del Gesù, nazywany też Casa Professa) uważany jest za jeden z najważniejszych barokowych kościołów na Sycylii. Budynek powstawał od 1590 do 1636 roku i był jednym z pierwszych przykładów rodzącego się stylu nazywanego sycylijskim barokiem.

Wnętrze kościoła onieśmiela. Zachwycają zdobione freskami i stiukami kopuły, ściany czy kaplice. Szczególnie godne podziwu się są rzeźby otaczające główny ołtarz. Budynek bardzo ucierpiał podczas bombardowań w 1943 roku, na szczęście udało się go skutecznie odrestaurować. Efektem prac rekonstrukcyjnych są nowe freski wyglądające niczym namalowane pastelami, co nie każdemu przypadnie do gustu.

W świątyni Jezuitów możemy odwiedzić też część muzealną:

• zakrystię z relikwiarzem i innymi dziełami sztuki,
• kryptę z pomieszczeniem wykorzystywanym do mumifikacji ciał i pozostałościami fresków,
• muzeum w którym zobaczymy skarby zakonu, w tym dzieła najwybitniejszych sycylijskich mistrzów i rzemieślników,
• ozdobione stiukami barokowe oratorium Cappella del Sabato, które zachwyca również majestatycznym freskiem pokrywających niemal cały sufit.

Inną wartą uwagi świątynia jest kościół Santa Maria della Pietà. Budynek znajduje się dalej od większości atrakcji turystycznych i jest często omijamy przez odwiedzających Palermo. Barokowy kościół szczęśliwie nie został zniszczony podczas bombardowań i w środku możemy obejrzeć oryginalne wnętrze.

Prawdziwym skarbem tego miejsca jest znajdująca się po prawej stronie Kaplica Świętego Krzyża (Cappella del Santissimo Crocifisso). W kaplicy umieszczono XVIII-wieczny relikwiarz krzyża pod którym w urnie umieszczono prochy św. Felicity. Krzyż otoczony jest 28 boksami z relikwiarzami innych świętych męczenników.

Wejście do tej świątyni jest darmowe.

Pałace, parki, muzea i inne ciekawe miejsca

Oprócz atrakcji wymienionych w pozostałych sekcjach artykułu w stolicy Sycylii znajdziemy jeszcze wiele miejsc wartych odwiedzenia. Niektóre z nich zebraliśmy poniżej.

Pałac Mitro (Palazzo Mirto) - jeden z największych skarbów Palermo. Znajdziemy go w historycznym centrum miasta. Budynek przez wieki zamieszkały był przez lokalną arystokrację, która zapełniła go dziełami sztuki. Pod koniec XX wieku Pałac Mitro przekazany został władzom miejskim, które zamieniły go na muzeum. W środku zobaczymy historyczne dekoracje, oryginalne wnętrza i wyposażenie. Do odwiedzenia są dwa piętra i dziedziniec ze stajniami, w których stoją m.in. historyczne powozy. Na dwóch wyższych piętrach przejdziemy przez blisko 30 pomieszczeń z najróżniejszymi eksponatami i wyposażeniem. Jedną z ozdób pierwszego piętra jest dziedziniec z przepiękną fontanną stworzona z muszli i muszelek.

Pałac Abatellis (Palazzo Abatellis) - w zbudowanym w XVI wieku pałacu dziś mieści się galeria sztuki sycylijskiej. Budynek uznawany jest za przykład architektury lokalnego baroku. W środku zobaczymy przede wszystkim sztukę religijną: rzeźbę, wyroby drewniane czy obrazy. Za najważniejszy z eksponatów uznawany jest renesansowy obraz pt. Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny autorstwa Antonello z Mesyny.

Międzynarodowe Muzeum Marionetek (Museo Internazionale delle Marionette Antonio Pasqualino) - bardzo oryginalne muzeum poświęcone sztuce marionetek, tak popularnej na Sycylii i na południu Włoch.

Giardino dei Giusti - mały ogród przy zachodnim końcu ulicy Via Alloro. Sam ogród nie zachwyca, mało w nim zieleni, ale w środku umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą Janowi Karskiemu i innym bohaterom ratującym Żydów w trakcie wojny. Jeśli ruszymy na wschód ulicą Via Alloro miniemy wiele pięknych fasad i pałaców.

Pałac Chiaramonte (Palazzo Chiaramonte) - ten pałac przypominający bardziej twierdzę powstał w na początku XIV wieku. W XV wieku w pałacu swoją siedzibę mieli wicekrólowie sycylijscy, a od 1600 roku do niemal końca XVIII wieku w budynku urzędował trybunał Inkwizycji. Pałac zamieniony został na muzeum i dziś możemy zobaczyć m.in. cele więzienne z zachowanymi malowidłami. Ważną częścią pałacu jest też główna hala z majestatycznym drewnianym sufitem.

Piazza Marina i Ogród Garibaldiego (Giardino Garibaldi) - ciekawy placyk niedaleko przystani La Cala. Ogród wyróżnia się masywnymi drzewami przypominającymi niektóre z roślin występujących w filmach fantasy, a dookoła placu możemy zobaczyć kilka historycznych fasad.

Porta dei Greci - kolejna z historycznych bram miejskich. Powstała w 1543 roku i przypomina dziś o tym, że dawniej miasto było otoczone murami.

Port, promenada Foro Italico oraz ogród botaniczny

Port oraz nabrzeże przy wschodniej granicy dzielnicy Castellammare nie jest najlepszym miejscem dla turystów. Zobaczymy tam co najwyżej terminale promowe i zacumowane większe jednostki. W północnej części portu, w starym arsenale, stworzono bardzo małe muzeum morskie Arsenale di Palermo - Museo del Mare.

Na południe od portu znajduje się przystań w kształcie podkowy nazywana La Cala. Miejsce to wygląda przyjemnie w słoneczny dzień, nie spędzimy tu jednak więcej niż kilka, maks kilkanaście minut.

Chcąc pospacerować nad wodą możemy udać się wzdłuż promenady Foro Italico, która rozciąga się od przystani La Cala aż do parku miejskiego Villa Giulia. Nie będą tam czekać na nas specjalne atrakcje, możemy za to pospacerować dalej od gęstej zabudowy, chociaż wzdłuż ruchliwej ulicy.

Foro Italica rozpoczyna się od bramy miejskiej prowadzącej do miasta od strony morza - Porta Felice. Brama została oddana do użytku w pierwszej połowie XVII wieku. Część konstrukcji została zniszczona w trakcie bombardowań, udało się ją jednak odrestaurować. Ciekawostką jest to, że brama w środku jest otwarta (nie posiada dachu).

Promenada kończy się przy parku Villa Giulia. Możemy wejść do środka i pospacerować labiryntem uliczek. Atrakcją parku są pojedyncze rzeźby oraz fontanna (Fontana Del Genio) w której pływają/wylegują się żółwie.

Park Villa Giulia graniczy z ogrodem botanicznym (Giardino Botanico). Ogród jest oazą spokoju, oprócz pojedynczych turystów i uczących się studentów miejsce to potrafi świecić pustkami. Może sam ogród nie jest specjalne zadbany, pochwalić się może za to bogatą i różnorodną kolekcją roślin.

Targowiska

Mieszkańcy Palermo od wieków zaopatrują się w produkty żywnościowe (i nie tylko) na otwartych targowiskach. W historycznym centrum znajdziemy kilka takich miejsc. Targowiska te różnią się od tych znanych z Polski i innych europejskich państw. Panuje tam potworny ścisk, chaos i harmider. Sprzedawcy przekrzykują się jeden z drugim próbując zachęcić do zakupu właśnie przy ich stoisku. Na niektórych targowiskach kupimy dosłownie wszystko - nie powinien nas zdziwić np. widok żywych prosiąt czekających na chętnego kupca. Już na pierwszy rzut oka wydaje się również, że nasz polski Sanepid miałby tu dużo roboty.

Targowiska są dziedzictwem miasta i jednocześnie atrakcją turystyczną. Kupimy tam lokalne produkty spożywcze i zjemy coś na szybko. Pamiętajmy, żeby nawet na moment nie zostawiać luzem w kieszeni portfela ani niczego wartościowego. Zatłoczone targowiska to idealne środowisko dla kieszonkowców.

Najbardziej znanym targowiskiem jest Ballarò, które możemy podzielić na dwa obszary. Bliżej dworca głównego znajdują się wąskie aleje ze stoiskami z warzywami, rybami i artykułami spożywczymi, a idąc w głąb dojdziemy do długiego fragmentu przypominającego bardziej pchli targ.

O targu Vucciria wspomnieliśmy już wcześniej w artykule. Dla wielu mieszkańców targ ten dziś kojarzy się z knajpkami i wieczornymi wyjściami.

Inne ze znanych targowisk z produktami spożywczymi to Mercato del Capo oraz Borgo Vecchio. Na targu Mercato delle Pulci niedaleko katedry królują antyki i starocie (w tym meble).

Mondello - piaszczysta plaża Palermo

Kawałek na północ od centrum Palermo, tuż za wzgórzem Pellegrino (Monte Pellegrino), znajduje się Mondello, czyli plażowy kurort Palermo. Z drugiej strony miasteczko zamyka wzgórze Gallo (Mount Gallo) i całość wygląda wręcz pocztówkowo. Miejsce to jest całkowitym zaprzeczeniem historycznego centrum stolicy Sycylii - bardziej zadbane i kolorowe, pełne secesyjnej zabudowy. Plażowiczów na pewno zachęcą do odwiedzin piaszczyste plaże. Niestety, w wakacje plaże są przepełnione miejscowymi i turystami.

Do Mondello dojedziemy w około 30 minut autobusem numer 806, który regularnie kursuje z przystanku Liberta' - Quintino Sella znajdującym się na ulicy Via della Libertà.

Jak oszczędzić pieniądze w Palermo?

Pierwsza niedziela miesiąca

W każdą pierwszą niedzielę miesiąca wejście do publicznych muzeów jest darmowe. W przypadku Palermo darmowe wejście dotyczy m.in. Pałacu Abatellis, Zamku Zisa czy też Regionalnego Muzeum Archeologicznego.

Darmowy internet

W niektórych turystycznych obszarach Palermo będziemy w stanie zalogować się do darmowej sieci wi-fi. Pamiętajmy jednak, że jest to sieć otwarta i nie powinniśmy korzystać z tej sieci do wysyłania/pobierania prywatnych danych.

Street food zamiast restauracji

Wydatki w restauracjach w Palermo po doliczeniu opłaty coperto potrafią być odczuwalne dla naszych portfeli. Jeśli chcielibyśmy zjeść coś sycącego na ciepło możemy zdecydować się na jedno z dań sycylijskiego street-foodu (jedzenia ulicznego).

Bezpieczeństwo

W powszechnej świadomości Palermo jest miastem niebezpiecznym. Turystyczna część na historycznym obszarze starego miasta nie różni się jednak niczym od innych dużych włoskich miast. Nad bezpieczeństwem czuwają patrole policji i wojska, ale spotkamy je też w innych miejscowościach. W Palermo powinniśmy uważać przede wszystkim na kieszonkowców, którzy są plagą szczególnie na targowiskach i ruchliwych placach.

Mniej przyjemnie jest na obrzeżach i to nawet blisko historycznego centrum. Na przykład spacerując po dzielnicy Zisa możemy nie czuć się zbyt bezpiecznie, podobnie wybierając się dalej na południe od dworca głównego. Sam dworzec po zmroku też lepiej omijać.

Nie powinniśmy jednak bać się odwiedzin stolicy Sycylii. Na pewno dobrze sprawdzić komentarze o okolicy w której się zatrzymujemy oraz zapytać się właściciela/pracownika naszego zakwaterowania które miejsca lepiej omijać.

Na co uważać w Palermo?

• Sezon letni i zimowy - niektóre z atrakcji poza sezonem działają krócej. Przykładem jest m.in. obszar monumentalny katedry, w przypadku której wejście na dach możliwe jest tylko w pierwszej połowie dnia.
• Poniedziałek - podobnie jak w innych europejskich miastach, tak i w Palermo, placówki kulturalne zamykane są w poniedziałek. Niektóre z atrakcji w pierwszy dzień tygodnia mają skrócone godziny otwarcia, np. Zamek Zisa otwarty w poniedziałek jest tylko do 13:30.
• Ruch uliczny - ruch uliczny w Palermo charakteryzuje się chaosem, szczególnie w okolicy dworca głównego. Jeśli nie czujemy się pewni i nie lubimy stresu lepiej odpuścić sobie wjazd autem do centrum stolicy Sycylii.
• Język angielski - znajomość języka angielskiego wśród mieszkańców Palermo nie stoi na najwyższym poziomie. Dotyczy to także ludzi młodych, pracowników restauracji i hoteli. Nigdy nie powinniśmy zakładać, że dogadamy się bez problemu w języku innym niż włoski.