Valle dei Templi (Dolina Świątyń) w Agrigento - zwiedzanie, historia i informacje praktyczne

Dolina Świątyń (Valle dei Templi) to położone na południu Sycylii stanowisko archeologiczne stanowiące unikatowe dziedzictwo architektury Wielkiej Grecji (Magna Graecia). Wartość tego miejsca doceniła w 1997 roku organizacja UNESCO wpisując Dolinę Świątyń na listę światowego dziedzictwa kulturowego.

Słynący z monumentalnych świątyń kompleks leży około trzy kilometry od centrum współczesnego miasta Agrigento. Dolina to jednak niezbyt precyzyjnie określenie, zabytki znajdują się bardziej na lekkim wzniesieniu.

Historia

Historia Doliny Świątyń rozpoczęła się w prawdopodobnie w 581 roku p.n.e., gdy greccy koloniści z Krety i Rodos założyli tu kolonię o nazwie Akragas (ta sama grupa wiek wcześniej utworzyła inny prężny ośrodek o nazwie Gela).

Akragas prężnie się rozwijało, żeby w ciągu zaledwie jednego wieku zdobyć status jednej z najważniejszych greckich kolonii. W historii zapisali się szczególnie dwa tyrani - Falaris (rządził od 570 do 554) i Teron (488-472). Falaris był pierwszym tyranem Akragasu, zaczynając jako zwykły urzędnik odpowiedzialny za budowę świątyni Zeusa. Jako tyran zasłynął jako pomysłodawca wymyślnego i drastycznego narzędzia tortur - byka z brązu. Przeciwników władcy umieszczano wewnątrz byka, który następnie był podgrzewany. Osoba torturowana zaczynała w pewnym momencie krzyczeć z bólu tak głośno, że brzmiało to niczym prawdziwy ryk zwierzęcia.

Drugi z tyranów, Teron, przeszedł do historii dzięki zwycięstwu w 480 roku p.n.e. nad Kartagińczykami w bitwie pod Himerą. Za jego rządów Akragas zyskało miano jednego z najważniejszych greckich ośrodków, głównie za sprawą ambitnej rozbudowy i innowacyjnych pomysłów infrastrukturalnych. Świątynie będące dziś największą ozdobą stanowiska archeologicznego, znajdowały się po południowej stronie antycznego miasta. Dzielnica mieszkalna oraz świątynie otoczone były długim murem obronnym.

Kres dynamicznego rozwoju Akragas nastąpił w 406 rok p.n.e. - - wówczas Kartagińczycy przez wiele miesięcy oblegali osadę, by ostatecznie niemal zrównać ją z ziemią. Akragas już nigdy nie powróciło do dawnej świetności. Przez następne dwa stulecia, miasto doświadczało zniszczeń w wyniku walk Greków z Kartagińczykami oraz Kartagińczyków z Rzymianami (podczas obu wojen punickich).

W 210 p.n.e. Akragas ostatecznie przeszło w ręce Rzymian. Ci przemianowali je na Agrigentum i przystąpili do odbudowy. W trakcie prac na nowo postawiono także świątynie, w których od tego momentu wyznawano jednak bogów rzymskich (którzy swoją drogą w dużej mierze odpowiadali greckiemu panteonowi).

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego tereny dawnego Agrigento zaczęły popadać w ruinę i ulegać wielokrotnym zniszczeniom - zarówno spowodowanym przez trzęsienia ziemi, jak i przez ludzi poszukujących łatwego dostępu do materiałów budowlanych.

Zabytki na terenie Doliny Świątyń

Najważniejszymi zabytkami obszaru archeologicznego są ruiny siedmiu doryckich świątyń. Oprócz nich zobaczymy jeszcze kilka innych struktur, które wykorzystywano w czasach późniejszych.

Poza świątyniami Concordii i Junony reszta nie zachowała się niestety w dobrym stanie. Wpływ na to miała burzliwa historia regionu i występujące na przestrzeni wieków trzęsienia ziemi. Część ze świątyń zbudowano w czasach greckich i odbudowano podczas panowania Rzymian. Nazwy świątyń są współczesne i nawiązują w większości do mitologii rzymskiej. Sami historycy nie mają jednak pewności, czy na pewno wszystkie z nich są poprawne.

Spore zasługi dla dzisiejszego stanu Valle di Templi miał sycylijski historyk i dominikanin Tommaso Fazello, który w XVI wieku odkrył na nowo świątynie Zeusa i miał duży udział w zachowaniu greckiego dziedzictwa dla kolejnych pokoleń.

Poniżej przedstawiliśmy pokrótce najważniejsze zabytki oraz atrakcje na terenie Valle dei Templi**.

Świątynia Concordii

Jedna z najlepiej zachowanych świątyń greckich na świecie. Wzniesiono ją około 430 roku p.n.e. Budowla ma długość około 42 metrów przy szerokości około 20 metrów.

W 597 roku budowlę zamieniono na chrześcijańską bazylikę - San Gregorio delle Rape - i dopiero w 1743 roku została ona włączona w poczet zabytków narodowych. Kilkadziesiąt lat później rozebrano chrześcijańskie dodatki i przywrócono świątyni jej dawną świetność. Na pewno dzięki praktycznemu wykorzystaniu antycznej struktury zachowała się ona do dziś w tak dobrym stanie.

Świątynia Junony

Druga z najlepiej zachowanych świątyń na obszarze Valle dei Templi. Wybudowano ją na wysokości 120 metrów n.p.m. i składała się z trzech pomieszczeń otoczonych kolumnadą. Prawdopodobnie powstała ona pomiędzy 450 a 440 rokiem p.n.e. W 406 roku p.n.e. zburzona przez Kartagińczyków i odbudowana już za czasów rzymskich. Do dziś stoi 30 kolumn. Świątynia w czasach greckich poświęcona była Herze, patronce małżeństw, i to właśnie w środku odbywała się część ceremonii ślubnej.

Świątynia Zeusa Olimpijskiego

Z tej należącej niegdyś do największych świątyń antycznego świata zostały dziś jedynie podstawy, fragmenty elementów oraz telamony (rzeźby mające postać kolumny). Jeden telamon leży przy świątyni, drugi stoi pionowo w Muzeum Archeologicznym. Ich wysokość to ponad 7 metrów. Sama budowla miała 113 metrów długości i 56 metrów szerokości. Co ciekawe - jako jedyna ze świątyń w Akragas posiadała nieparzystą liczbę przednich kolumn - tych było ich 7. Świątynię wzniesiono na część zwycięstwo nad Kartagińczykami w 480 roku p.n.e.

Świątynia Heraklesa

Istnieje przypuszczenie, że w czasach antycznych była to jedna z najbardziej imponujących świątyń greckich. Dziś z 38 oryginalnych kolumn zachowało się zaledwie 9. Kolumnada budowli była długa na 15 kolumn. Świątynia ozdobiona była rzeźbami, fragment jednej z nich możemy zobaczyć w Muzeum Archeologicznym.

Nekropolie łukowe (arcosolia)

Zostały one wykute w antycznych murach już w czasach bizantyjskich. Nekropolie i mury ciągną się przez dłuższy kawałek, a z ich prześwitów możemy popatrzeć na okolicę.

Grotta Fragapane

Są to wczesnochrześcijańskie katakumby (hypogeum) stworzone w dawnych cysternach z czasów greckich. Dawne zbiorniki na wodę połączone są przejściami i można pomiędzy nimi spacerować wydzieloną trasą. Zejście do katakumb znajdziemy nieopodal Villa Aurera. W ogrodach Villa Aurea zobaczymy również fragment innych podziemnych nekropolii.

Mauzoleum Terona

Ta intrygująca konstrukcja według tradycji miała być grobowcem słynnego tyrana. Według historyków monument ten jest jednak znacznie młodszy i postawili go Rzymianie w celu upamiętnienia kilkudziesięciu tysięcy poległych w trakcie oblężenia miasta w 262 roku p.n.e. podczas I wojny punickiej. Z poziomu stanowiska archeologicznego struktura widoczna jest jedynie z oddali.

Świątynia Kastora i Polluksa

Z tej świątyni zachowały się zaledwie cztery kolumny połączone ze sobą fryzem. Obok możemy zobaczyć podstawę innej świątyni, z której nie zachowała się jednak żadna kolumna.

Igor Mitoraj w Agrigentum

Spacerując pośród starożytnych ruin zobaczymy także majestatyczną rzeźbę autorstwa nieodżałowanego Igora Mitoraja, artysty polskiego pochodzenia, który zasłynął z prac nawiązujących do czasów antycznych.

Pozostałości Świątyni Asklepiosa

Poza historycznymi murami miasta, na południe od Doliny Świątyń, znajdowało się antyczne sanktuarium do którego udawali się chorzy liczący na pomoc. Z sanktuarium zachowały się ruiny niewielkiej Świątyni Asklepiosa (wł. Tempio di Esculapio). W swoich zapiskach z Sycylii o świątyni wspominał rzymski polityk Cyceron. Dziś z budowli zachowały się fragmenty ścian i podstawy.

Muzeum Archeologiczne

Mniej więcej kilometr przed stanowiskiem archeologicznym powstało Muzeum Archeologiczne (Museo Archeologico Regionale "Pietro Griffo" of Agrigento). Placówka jest bardzo nowoczesna i naszym zdaniem warto ją odwiedzić jeszcze przed wybraniem się do samego stanowiska archeologicznego. Pamiętajmy jednak, że wstęp do muzeum jest dodatkowo płatny.

W środku zobaczymy m.in.: znaleziska z grobowców (np. wazy i monety), znaleziska z sanktuariów i świątyń (np. figurki) i pomieszczenia poświęcone świątyni Zeusa.

Szczególnie warte uwagi są te ostatnie. W środku stworzono makietę oraz postawiono pionowo oryginalnego telamona (atlasa) będącego częścią świątyni Zeusa. Jego rozmiar onieśmiela, szczególnie gdy uświadomimy sobie, że jego wysokość stanowiła prawdopodobnie zaledwie połowę wysokości kolumny! Fani czasów starożytnych spędzą w muzeum od godziny do dwóch, a pozostali nieco mniej. Muzeum dostosowane zostało do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością.

Przy muzeum stoi Kościół św. Mikołaja (Chiesa di San Nicola). Świątynia powstała w XII wieku jako część zakonu Cystersów. W środku zobaczyć możemy też XVI-wieczne freski oraz dobrze zachowany sarkofag z II lub III wieku z czasów rzymskich. Sarkofag tak dobrze naśladuje styl grecki, że na początku uważany był za zabytek z czasów Wielkiej Grecji. Niestety, kościół nie zawsze jest otwarty i wielu turystów odbija się od zamkniętych drzwi. Wejść do środka można raczej w pierwszej połowie dnia, do godziny 13:00 lub przed (i po) niedzielnej mszy.

Muzeum Archeologiczne powstało na wzgórzu z którego dobrze widać oddaloną Dolinę Świątyń.

Ogród Kolymberta

Na obszarze stanowiska archeologicznego odnajdziemy jeszcze jedną oddzielnie płatną, i trzeba przyznać, że dość oryginalną atrakcję - ogród botaniczny Kolymberta (wł. Il Giardino della Kolymbetra). Znajduje się on w naturalnej dolinie poniżej poziomu stanowiska archeologicznego - w miejscu dawnego przebiegu akweduktu. Wejście znajduje się na zachód od świątyni Kastora i Polluksa.

W ogrodzie oprócz roślin (m.in. migdałowce i cytrusy) zobaczymy dodatkowo nieliczne pozostałości po sztucznym basenie zbudowanym za czasów Terona. Basen miał długość ponad kilometra i do jego budowy zaciągnięto Kartagińczyków pojmanych po bitwie pod Himerą w 480 roku p.n.e. Nowy zbiornik otoczony bujną roślinnością był prawdopodobnie miejscem odpoczynku dla mieszkańców.

Zwiedzanie Doliny Świątyń w Agrigento - informacje praktyczne

Cały obszar stanowiska archeologicznego udostępniony jest do zwiedzania. Przed przyjazdem powinniśmy nastawić się na dość dużo chodzenia - pomiędzy dwoma oddalonymi najdalej od siebie świątyniami jest około 1,7 kilometra w linii prostej. Na miejscu możemy spokojnie spędzić nawet pół dnia, ale większość turystów bez zbytniego pośpiechu obejrzy wszystko w około dwie godziny.

Obszar podzielony jest na część część zachodnią i wschodnią. Część wschodnia powoli pnie się w górę i to na jej końcu znajdziemy dwa najlepiej zachowane budynki - świątynie Concordii i świątynie Junony. Pomiędzy oboma obszarami możemy przemieszczać się specjalnym przejściem.

Podczas naszej wizyty w kasach nie wręczano mapek - te można było zakupić w prywatnych stoiskach niedaleko wejścia. Biorąc pod uwagę rozmiar stanowiska archeologicznego warto przed przyjazdem zapoznać się z jego układem.

Wejścia i kasy biletowe

Do Doliny Świątyń prowadzą dwa wejścia. Po stronie zachodniej wejście znajdziemy przy Porta Quinta (Valle Dei Templi Porta Quinta, położenie: 37.288911, 13.581720), a po stronie wschodniej niedaleko świątyni Junony (Ingresso e biglietteria Valle dei Templi - Tempio di Giunone, położenie: 37.289737, 13.600011).

Przy kasach znajdują się parkingi.

Bilety

Stanowisko archeologiczne

• Bilet dla osoby dorosłej - 10€
• Bilet dla osób 18-25 lat (obywateli UE) - 5€
• Bilet dla osób poniżej 18 roku życia (obywateli UE) - darmowy

Bilet łączony stanowisko archeologiczne + Muzeum Archeologiczne

• Bilet dla osoby dorosłej - 13,50€
• Bilet dla osób 18-25 lat (obywateli UE) - 7€
• Bilet dla osób poniżej 18 roku życia (obywateli UE) - darmowy

Bilet łączony stanowisko archeologiczne + Muzeum Archeologiczne + Ogród Kolymberta

• Bilet dla osoby dorosłej - 15€
• Bilet dla osób 18-25 lat (obywateli UE) - 9€
• Bilet dla osób poniżej 18 roku życia (obywateli UE) - darmowy

Ogród Kolymberta oraz stanowisko archeologiczne musimy odwiedzić w trakcie jednej wizyty, ale muzeum i wykopaliska możemy rozdzielić na dwa różne dni.

Bilety możemy nabyć na miejscu lub na stronie CoopCulture.

Dni i godziny otwarcia

Stanowisko archeologiczne otwarte jest codziennie od 8:30. Godzina zamknięcia zależy od sezonu i najlepiej sprawdzić ją na oficjalnej stronie. Pamiętajmy tylko, że kasy biletowe zamykane są na godzinę przed zamknięciem.

Dojazd

Jeśli przyjechaliśmy samochodem możemy zaparkować na jednym z parkingów obok kas biletowych.

Do obszaru archeologicznego dojedziemy również regularnie kursującym autobusem komunikacji miejskiej spod każdego z dworców w centrum Agrigento (kolejowego i autobusowego). Linie 1 i 2 (LINEA 1 i LINEA 2) dowiozą nas niedaleko wejścia do świątyni i do Muzeum Archeologicznego.

Rozkłady i mapy znajdziemy na oficjalnej stronie miejskiego przewoźnika pod tym adresem (po włosku) . Po kliknięciu w trasę wyświetli się rozkład.

Bilety zakupimy w kioskach (umiejscowionych czasem wewnątrz barów) oznaczonych T (od Tabaccheria). Bilety musimy skasować po wejściu.

Z miasta do Valle dei Templi dojdziemy też pieszo. Trasa nie jest specjalnie malownicza ani wygodna, gdyż czeka nas trochę krętych uliczek i spacerowania góra/dół, a wszystko to wzdłuż ruchliwych dróg. Po zmroku trasa nie jest w ogóle oświetlona i nie polecamy powrotu pieszego do centrum Agrigento.