Rezydencja w Monachium - zwiedzanie, historia oraz informacje praktyczne

Położona w północno-wschodniej części historycznego monachijskiego starego miasta Rezydencja (niem. Residenz) jest jedną z najważniejszych pamiątek po rządzącej Bawarią dynastii Wittelsbachów.

Monachijska Rezydencja była siedzibą władców Bawarii od początku XVI wieku aż do formalnego końca Królestwa Bawarii w 1918 roku. Początkowo w miejscu dzisiejszego pałacu powstała nieistniejąca już dziś forteca, która przez kilkaset lat przekształciła się w imponujący wieloskrzydłowy pałac z dziesięcioma wewnętrznymi dziedzińcami. Rezydencja słynie jako mieszanka wielu różnych stylów architektonicznych - w środku zobaczymy m.in. dawną renesansową salę ceremonialną, barokowe i rokokowe zdobienia bawarskich mistrzów czy neoklasyczne rozwiązania z czasów Ludwika I.

Rezydencja znacznie ucierpiała podczas bombardowań w 1944 roku. Władze miasta odbudowały budynek, choć nie zawsze wiernie podążając za oryginałem. Po zakończeniu odbudowy pałac zamieniono w muzeum, na które składają się trzy obszary: apartamenty i dawne pomieszczenia władców, skarbiec oraz dworski teatr. Oprócz nich na turystów czeka ogólnodostępny ogród.

Każdą z części możemy odwiedzić oddzielnie. Do zobaczenia jest niemal 130 pomieszczeń, w których wystawiono oryginalne meble czy porcelanę.

Historia monachijskiej Rezydencji

Monachijska Rezydencja nie była pierwszą siedzibą władców Bawarii. Początkowo książęta bawarscy mieszkali w położonym bliżej centrum miasta Starym Dworze (niem. Alter Hof), który istniał już prawdopodobnie w XII wieku. Władcy Bawarii przebywali tam do końca XIV lub początku XV wieku, a w trakcie rządów Ludwika IV - pierwszego imperatora Świętego Cesarstwa Rzymskiego z dynastii Wittelsbach - Stary Dwór był nawet imperialną rezydencją. Budynek Starego Dworu zniszczono w trakcie bombardowań w 1944 roku i odbudowano po wojnie - dziś możemy zobaczyć odtworzoną fasadę oraz renesansowy wewnętrzny dziedziniec w jednym z budynków obok.

W 1385 roku w północno-wschodniej części starego miasta wzniesiono twierdzę Neuveste, która jak się okazało miała stworzyć zalążek dzisiejszej rezydencji. Dużą zaleta nowej konstrukcji było położenie z dala od gęstej zabudowy miejskiej. Prawdopodobnie już na początku XV wieku do nowej konstrukcji przenieśli się rządzący Bawarią władcy, choć równolegle rozbudowywano Stary Dwór. Oficjalne przenosiny dworu nastąpiły podczas rządów Williama IV (rządził w latach 1508-1550), który zasłynął jako twórca Bawarskiego Prawa Czystości (niem. Reinheitsgebot) określającego jedyny legalny skład piwa.

Podwaliny pod dzisiejszy kształt kompleksu położył książę Albrecht V (1550-1579), który zlecił budowę długiej hali, w której chciał przechowywać kolekcję swoich antycznych rzeźb. Nowa sala powstała w latach 1568-1571 i dziś jest najstarszym istniejącym pomieszczeniem w Rezydencji.

Następca tronu Wilhelm V (1579-1597) zamienił stworzone przez poprzednika antykwarium na majestatyczną salę ceremonialną, w której odbywały się oficjalne imprezy dworskie oraz przyjmowano najważniejszych gości. Wilhelm rozpoczął również proces rozbudowy rezydencji w stronę miasta.

Za jednego z najważniejszych budowniczych w historii Rezydencji uchodzi elektor Maksymilian I (1598-1651). Władca ten dobudował kilka skrzydeł i rozebrał większą część twierdzy Neuveste. Podczas jego rządów powstały m.in kaplice (prywatna kaplica elektora tzw. Bogata Kaplica oraz Kaplica Dworska), Sale Kamienne czy Imperialne Schody.

Przebudowa i renowacja pałacu w stylu barokowym a później rokokowym miały miejsce podczas rządów Maksymiliana II Emanuela (1679-1726), Karola Albrechta (1726-1745) oraz Maksymiliana III Józefa (1745-1777). Podczas ich panowania powstały m.in. dworski teatr zaprojektowany przez architekta François Cuvilliésa, rokokowa Galeria Przodków czy stiukowe dekoracje autorstwa Johanna Baptista Zimmermanna.

Drugą żoną Maksymiliana II Emanuela była córka króla Jana III Sobieskiego Teresa Kunegunda. Jeśli spojrzymy na herb znajdujący się na górze fasady stojącego obok Rezydencji kościoła Teatynów zauważymy połączone herby Bawarii oraz Rzeczpospolitej. W krypcie (wejście znajduje się po prawej stronie głównego ołtarza i jest biletowane) zobaczymy grób księżnej Bawarii polskiego pochodzenia.

W XIX wieku, po utworzeniu Królestwa Bawarii, królowie Maksymilian I Józef oraz Ludwik I wprowadzili wiele zmian, głównie w stylu neoklasycznym. W tym okresie powstał m.in. neobizantyjski Kościół Wszystkich Świętych, będący pierwszym obiektem sakralnym zbudowanym po procesie sekularyzacji w 1803 roku. W czasach Ludwika I zrównano z ziemią ostatnie zachowane części twierdzy Neuveste oraz zbudowano skrzydło nazywane dziś Pałacem Królewskim (niem. Königsbau).

Efektem prac na przestrzeni blisko 4 stuleci był olbrzymi kompleks z ponad setką pomieszczeń i dziesięcioma wewnętrznymi dziedzińcami, w którym swoje piętno odcisnęli wszyscy najważniejsi władcy Bawarii.

Koniec Rezydencji w historycznym kształcie przypadł na końcową fazę II wojny światowej. Dla Aliantów zburzenie Monachium było celem nadrzędnym i w tym przypadku nie brano pod uwagę zachowania najważniejszych zabytków. Przekaz miał być jasny - jedno z najważniejszych miast hitlerowskich Niemiec musi zostać bez litości zrównane z ziemią.

W trakcie nalotów w marcu i kwietniu 1944 roku zniszczono większość dachów, w tym oryginalnych fresków oraz zdobień. Udało się uratować meble i część dekoracji, w tym prawie całe wnętrze dworskiego teatru, przez wcześniejsze przetransportowanie ich w bezpieczne miejsce.

W latach 50. i 60. część rezydencji odbudowano, choć nie zawsze w oryginalnym układzie. Najważniejsze z pomieszczeń odrestaurowano, a pałac udostępniono zwiedzającym jako muzeum pokazujące dworskie życie dynastii Wittelsbachów. Prace rekonstrukcyjne trwają zresztą do dziś i co jakiś czas całe obszary kompleksu są zamykane.

Atrakcje Rezydencji w Monachium

Ogrody pałacowe (niem. Hofgarten)

Prace nad znajdującymi się po północnej stronie Rezydencji renesansowymi ogrodami rozpoczęły się na samym początku XVII wieku w trakcie panowania elektora Maksymiliana I. Pośrodku ogrodów wzniesiono świątynie Diany (niem. Dianatempel), na szczycie której umieszczono statuę Bawarii, a od samej świątyni odchodziło osiem równo rozmieszczonych ścieżek. Ogród otoczono arkadami ze ścianami udekorowanymi malowidłami przedstawiającymi historię Bawarii.

Ogrody przebudowano w pierwszej połowie XIX wieku na zlecenie Ludwika I. Oprócz zmian w układzie rozbudowano również budynki otaczające ogród i arkady. Jedną ze zmian było pokrycie zachodniej ściany arkad freskami przedstawiającymi włoskie miasta i krajobrazy autorstwa bawarskiego artysty Carla Rottmana. W trakcie wojny freski zdjęto i ukryto, a po wojnie powieszono je w korytarzu "wszystkich świętych" wewnątrz rezydencji. Zachowało się 25 z 28 oryginalnych malowideł.

Ogrody wraz z otaczającymi je budynkami zniszczono w trakcie nalotów aliantów i odbudowano je już po wojnie nawiązując do pierwotnego XVII-wiecznego stylu.

Ogrody pałacowe podzielone są na dwie części - główny ogród rozciągający się na całą szerokość rezydencji oraz mniejszy dolny ogród w części wschodniej. Na środku części wschodniej w 1928 roku umieszczono memoriał poświęcony bawarskim żołnierzom poległym w I wojnie światowej (niem. Kriegerdenkmal). Ma on formę półotwartej krypty, do której możemy zejść schodami. W krypcie na podłodze umieszczono monument przedstawiający zmarłego żołnierza.

Wschodnia część parku kryje jedną mało znaną atrakcję - historyczną przepompownię (niem. Hofbrunnwerk) - której zadaniem jest dostarczanie wody do pałacowych ogrodów. Znajdziemy ją w północnej części parku na parterze budowli wyróżniającej się wysokimi arkadami. Do przepompowni możemy zajrzeć codziennie od kwietnia do października od 10:00 do 14:00 [aktualizacja sierpień 2018] i zobaczyć oryginalny działający mechanizm z połowy XIX wieku. Drzwi wejściowe znajdują się mniej więcej w połowie budynku od strony ogrodów.

Teatr Cuvilliésa - dawny teatr dworski

Budowę rokokowego teatru dworskiego zlecił w połowie XVIII wieku elektor Bawarii Maksymilian III Józef. Za projekt odpowiadał nadworny architekt François Cuvilliés, który zasłynął z wprowadzenia stylu rokoko na monachijskie salony. Stiuki stworzył lokalny mistrz Johann Baptista Zimmermann. Budowa wolno stojącego teatru trwała od 1751 do 1753 roku.

Nowy teatr zarezerwowany był wyłącznie dla władcy oraz członków dworu. Nie znaczy to, że w murach teatru odbywały się jedynie mniej znaczące przedstawienia. Zarządcy rezydencji szczycą się tym, że 29 stycznia 1781 roku w teatrze odbyła się premiera opery Idomeneo (króla Krety) Wolfganga Amadeusza Mozarta.

Budynek teatru został zniszczony w trakcie bombardowań w 1944 roku. Osobom odpowiedzialnym za monachijskie dzieła sztuki udało się jednak rozebrać i ukryć całe wnętrze. Po wojnie teatr odtworzono w jednym z odbudowanych skrzydeł Rezydencji i nazwano nazwiskiem głównego architekta. Środek teatru wygląda tak samo jak w XVIII wieku, z wyjątkiem braku oryginalnych fresków sufitowych.

Od razu po wejściu na widownię w oczy rzucają się czerwono-złote i bogato zdobione piętrowe balkony, które układają się w kształt podkowy. Balkony w dworskim teatrze zajmują 4 piętra, a na każdym z nich stworzono po kilkanaście lóż. Na końcu, bezpośrednio nad wejściem, umiejscowiono lożę dla władcy Bawarii i jego małżonki. Majestatyczna loża utrzymywana jest przez dwa telamony.

Teatr zwiedzamy samodzielnie i możemy dowolnie spacerować po całej widowni, ale bez możliwości wejścia na balkony. Oprócz widowni i sceny przejdziemy również przez oktagonalną sale ze świetną akustyką. Proponujemy stanąć na środku i klasnąć w ręce lub delikatnie tupnąć, efekt jest niesamowity!

Wejście do teatru znajduje się w północnej części dziedzińca Brunnenhof, na środku którego stoi fontanna Wittelsbachów. Dziedziniec Brunnenhof słynie z tego, że w wakacje odbywają się na nim koncerty pod gołym niebem.

Skarbiec (niem. Schatzkammer)

Gdy książę Albrecht V (1550-1579) podjął decyzję o stworzeniu skarbca, w którym miały być przechowywane najważniejsze artefakty będące w posiadaniu dynastii Wittelsbachów. Nie przypuszczał zapewne, że w ciągu kilku wieków rozrośnie się on w jedną z najważniejszych dworskich kolekcji w Europie. Na początku XVIII wieku bogatą kolekcję umieszczono w pomieszczeniu przy słynnej Galerii Przodków z portretami najważniejszych członków rodu.

Dzisiejszy skarbiec mieści się południowej części kompleksu, w Pałacu Królewskim (niem. Königsbau), i zajmuje aż 10 pomieszczeń. Początkowe pięć pomieszczeń wypełniają największe skarby w kolekcji, a w kolejnych zobaczymy gabloty zapełnione eksponatami o mniejszej wartości.

W środku zobaczymy m.in.:

• relikwiarz w formie statuy przedstawiającej św. Jerzego walczącego ze smokiem, dla którego przygotowano jedno specjalne pomieszczenie; kolorowe dzieło sztuki powstało w Augsburgu w latach 1586-1597,
• regalia władzy Królestwa Bawarii,
• koronę królowej angielskiej z XIV wieku,
• złotą miniaturę rzymskiej kolumny Trajana,
• regalia władzy cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Karola VIII Bawarskiego, syna Teresy Kunegundy Sobieskiej,
• i wiele, wiele więcej różnych skarbów od średniowiecza do XIX wieku.

W skarbcu spędzimy od 30 do 45 minut. Niektórzy turyści w pośpiechu szybko przelatują po pomieszczeniach, ale warto skorzystać z darmowego przewodnika audio i spokojnie obejrzeć wystawione eksponaty.

Apartamenty i pomieszczenia władców Bawarii

Rezydencja od 1508 roku aż do końca Królestwa Bawarii w 1918 roku była siedzibą rządzącej dynastii Wittelsbachów. Przez kolejne wieki władcy rozbudowywali pałac i dodawali do niego nowe skrzydła oraz pomieszczenia. W trakcie nalotów w 1944 roku większość Rezydencji ucierpiała - zburzono dachy oraz całe duże fragmenty budowli. Władze Monachium doskonale wiedziały o czekającym ich losie i w 1943 roku rozpoczęły operacje wywożenia mebli, dzieł sztuki oraz części dekoracji do bezpiecznych miejsc i bunkrów.

Po wojnie pałac odbudowano i zamieniono na muzeum. W pomieszczeniach Rezydencji wystawiono wywiezione wcześniej dzieła sztuki razem z innymi eksponatami i pracami z całej Bawarii. Duża część porcelany wystawiona na widok publiczny powstała w dworskiej manufakturze przy kompleksie Nympenburg, ale wśród eksponatów zobaczymy także produkty z innych europejskich manufaktur.

Na bazie m.in. ostatnich zachowanych inwentarzy odtworzono około 130 pomieszczeń (część może być w danym momencie w renowacji), w których zobaczymy oryginalne meble i fragmenty paneli czy dekoracji. Istotną różnicą względem historycznej budowli jest brak fresków sufitowych, o których przypominają nazwy pomieszczeń nadane właśnie na podstawie motywów z istniejących w nich przed wojną malowideł.

Niektóre z pomieszczeń oraz obszarów wartych uwagi:

Dziedziniec z grotą (niem. Grottenhof)

Pierwszą rzeczą, którą zobaczymy po rozpoczęciu zwiedzania Rezydencji będzie fontanna Perseusza będąca dawniej częścią jednego z wewnętrznych dziedzińców. Fontanna/grota z muszli wzorowana była na włoskich ogrodach renesansowych i powstała w 1583 roku w trakcie rządów Wiliama V.

Grota ozdabia wewnętrzną fasadę Antykwarium.

Antykwarium

Długa na 66 metrów hala, w której mieści się Antykwarium, jest najstarszym istniejącym pomieszczeniem w całym kompleksie. Władze Rezydencji szczycą się tym, że jest to największa renesansowa hala na północ od Alp.

Twórcą hali był książę Albrecht V, który potrzebował miejsca do przechowywania swoich antycznych rzeźb i artefaktów. Jego następca Wilhelm V przerobił pomieszczenie na salę ceremonialną, w której odbywały się najważniejsze dworskie imprezy.

Sufit hali udekorowano freskami oraz malowidłami nawiązującymi do motywów antycznych. W lunetach pod sufitem namalowano ponad 100 widoków miast i pałaców Bawarii. Wzdłuż obu ścian wystawiono dziesiątki antycznych rzeźb i statui zgromadzonych przez bawarskich władców, z których część należała do oryginalnej kolekcji Albrechta V.

Bogata kaplica (niem. Reiche Kapelle)

Bogato zdobiona kaplica z początku XVII wieku była prywatnym miejscem modlitwy elektora Maksymiliana I i jego małżonki. Ściany w świątyni ozdobione są m.in. panelami imitującymi marmur, ale w środku znajdziemy też zdobienia z prawdziwego kamienia.

W środku w oczy rzucają się drogocenne relikwiarze rozstawione na ołtarzu i po jego obu bokach. Niektóre z nich wykonano w nieodległym Augsburgu.

Galeria Przodków (niem. Ahnengallerie)

Budowę majestatycznej Galerii Przodków zlecił chwilę po objęciu tronu elektor Karol Albrecht, późniejszy cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego, syn Maksymiliana II Emanuela i Teresy Kunegundy Sobieskiej.

Jako miejsce do stworzenia nowej galerii wybrano dawną salę ogrodową. Wnętrze zaprojektował Joseph Effner z prawdopodobną pomocą młodego wtedy François Cuvilliésa. Za dekoracje stiukowe odpowiadał Johann Baptist Zimmermann. Pracę trwały od 1726 do 1731 roku.

W środku wywieszono ponad 100 portretów członków dynastii Wittelsbach (także tych zasiadających na innych tronach w Europie) oraz władców Bawarii. Uwieczniono m.in.: Karola Wielkiego, jednego z pierwszych książąt Bawarii Theodo (rządził w latach 680-716) czy pierwszego cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego z rodu Wittelsbachów Ludwika IV.

Galeria Przodków wraz z sąsiadującą Gabinetem Porcelany (niem. Porzellankabinett) są jednym z najlepszych przykładów monachijskiego rokoko.

Zielona Galeria (niem. Grüne Gallerie)

Główna pałacowa galeria, zbudowana w latach 1730-1737 według projektu François Cuvilliésa w stylu bawarskiego rokoko. Na ścianach powieszono najważniejsze z późnobarokowych prac będących w posiadaniu rodu Wittelsbachów, z których część w XIX wieku przeniesiono do nowo powstałej Starej Pinakoteki (niem. Alte Pinakothek).

W 2011 roku galerię odrestaurowano i na ścianach powieszono obrazy wiszące w tym miejscu w XVIII wieku. Dokładne określenie prac możliwe było dzięki najstarszemu zachowanemu inwentarzowi z 1748 roku. Wiele obrazów nie znajdowało się już w posiadaniu Rezydencji lub było w bardzo złym stanie, ale w takich przypadkach zastąpiono je replikami. Na ścianach zobaczymy prace (oryginały lub reprodukcje) m.in.: Piotra Rubensa, Paolo Veronese (prace pt. "Sprawiedliwość i Pokój" oraz "Mars i Wenus"), Tycjana, Bartolomé Esteban Murillo, Antoona van Dyck czy Albrecht Dürera.

Co warte uwagi, obrazy wstawiono w oryginalne dekoracyjne ramki zaprojektowane przez François Cuvilliésa. Nazwa pomieszczenia nawiązuje do koloru ścian pokrytych zielonym adamaszkiem. Dawniej w Zielonej Sali odbywały się różne imprezy dworskie. Niestety, w środku nie zachowały się oryginalne freski.

Kaplica dworska (niem. Hofkapelle)

Neobizantyjski Kościół Wszystkich Świętych jest najmłodszą z pałacowych świątyń. Budynek przylegający do Rezydencji powstał w latach 1826-1837 na zlecenie Ludwika I. Nowa świątynia wzorowana była na Kaplicy Palatyńskiej znajdującej się Pałacu Normanów w Palermo, którą Ludwik zachwycił się w trakcie swojej wizyty we Włoszech. Co warte wspomnienia, był to pierwszy kościół zbudowany na terenie Bawarii po sekularyzacji w 1803 roku.

Za projekt odpowiadał nadworny architekt Leo von Klenze, który był odpowiedzialny również za ostatnią dużą przebudowę pałacu. Klenze wprowadził trochę zmian w oryginalnym planie w duchu preferowanego przez siebie neoklasycyzmu. Większość kościoła zburzono podczas bombardowań w 1944 roku. Świątynie po wojnie odbudowano w bardzo skromnym stylu wykorzystując zachowane fragmenty.

Wejście do kościoła nie jest dziś możliwe, ale w trakcie zwiedzania Rezydencji możemy zajrzeć do środka z poziomu galerii. [aktualizacja sierpień 2018]

Polskie ślady

Zwiedzając rezydencję możemy natrafić na pojedyncze polskie ślady takie jak dywany czy naczynia.

Jednym z eksponatów jest dywan/arras wyprodukowany w latach 1601-1602 w Persji z herbem Zygmunta III Wazy. Dywan był częścią posagu córki króla Anny Katarzyny Konstancji, która wyszła za elektora Palatynatu Filipa Wilhelma (z rodu Wittelsbach) w 1642 roku.

Zwiedzanie Rezydencji w Monachium - informacje praktyczne

Na wszystkie trzy części rezydencji (apartamenty, skarbiec oraz Teatr Cuvilliés) obowiązują oddzielne bilety i wszystkie z nich zwiedzamy niezależnie.

Na zwiedzenie całego kompleksu najbezpieczniej zaplanować przynajmniej 3 godziny, choć turyści zainteresowani dworską sztuką i planujący korzystać z przewodnika audio mogą rezerwować sobie nawet 4 godziny. W samej rezydencji spędzimy od 90 minut do nawet 3 godzin, w skarbcu około 30-45 minut, a teatr zobaczymy w 15-30 minut.

Sama rezydencja jest naprawdę duża i składa się z niemal 130 pomieszczeń. W trakcie zwiedzania musimy liczyć się z kilkukrotnym korzystaniem ze schodów. Rezydencję zwiedzamy idąc wytyczoną wcześniej trasą. Niektóre pomieszczenia mogą być niedostępne w trakcie naszej wizyty. Od 2018 roku w części rezydencji (m.in. w Kamiennych Pokojach - Steinzimmer) rozpoczęły się prace modernizacyjne bez podanej daty zakończenia, a niektóre z pomieszczeń mogą być zamknięte z powodu oficjalnych imprez.

W ramach biletu otrzymamy darmowy przewodnik audio w języku angielskim, który zdecydowanie warto zabrać ze sobą.

Do pałacu nie wejdziemy z dużymi plecakami i torbami, ale możemy zostawić je za darmo w przechowalni obok kas.

Wejście do muzeum Rezydencji oraz do skarbca znajduje się po południowej stronie kompleksu od ulicy Max-Joseph-Platz. Po wejściu do środka możemy skierować się prosto do kas biletowych. Po zakupie biletów możemy ruszyć w lewo do skarbca lub w prawo trasą przez apartamenty.

Wejście do skrzydła z Teatrem Cuvilliés znajduje się przy dziedzińcu Brunnenhof. Dostaniemy się tam wchodząc w jedno z przejść od ulicy Residenzstraße (Residenzstrasse) i po prostu kierując się na wschód.

Bilety i wejściówki

• Planując odwiedziny Rezydencji możemy zakupić bilet łączony na wszystkie trzy atrakcje bądź pojedyncze na każdą z nich.
• Aktualne ceny biletów sprawdzimy na oficjalnej stronie.
• Dzieci i młodzież do 18. roku życia wchodzi za darmo.

Dni i godziny otwarcia

Aktualne dni i godziny otwarcia każdej z atrakcji sprawdzimy na tej stronie.

O czym warto też pamiętać, to Teatr Cuvilliés przez większość część roku otwarty jest tylko w drugiej połowie dnia.

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością

Niestety, rezydencja oraz skarbiec nie są dostosowane w pełni do odwiedzin przez osoby z ograniczoną mobilnością. Odwiedzający z ograniczoną mobilnością powinni zgłosić się do pracownika muzeum, który będzie im towarzyszył w zwiedzaniu specjalną skróconą ścieżką.

Teatr Cuvilliés został dostosowany do wizyt osób z ograniczoną mobilnością.

Więcej informacji dostępnych znajdziecie na oficjalnej stronie w języku angielskim.