Pompeje: zwiedzanie, zabytki, ciekawostki

Pompeje (łac. Pompeii, wł. Pompei) to znany na całym świecie symbol czasów starożytnych i jednocześnie jeden z najlepiej zachowanych mostów łączących nas z przeszłością. Wybuch Wezuwiusza, będący tragedią dla mieszkańców, umożliwił zachowanie w dobrym stanie układu niemal całego średniej wielkości rzymskiego miasta.

Park archeologiczny Pompejów (wł. Parco Archeologico di Pompei) znajduje się dziś na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO i jest jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji we Włoszech. Pompeje leżą nieopodal Neapolu i możemy zwiedzić je w trakcie jednodniowego wypadu ze stolicy Kampanii.

Historia Pompejów

Uważa się, że Pompeje zostały założone w VI wieku p.n.e. przez Osków, lud pochodzący z środkowej Italii. Przez kolejne dziesięciolecia miasto przechodziło po kolei w ręce Greków, Etrusków i Samnitów, a po zawarciu układu z Rzymem pod koniec IV wieku p.n.e. Pompeje zyskały autonomię. Był to kamień milowy umożliwiający rozwój miasta, które w III i II wieku zyskało status jednego z najważniejszych portów w regionie. Prawdopodobnie w tamtych czasach Pompeje pod względem bogactwa architektury były bardziej zachwycające od samego Rzymu.

W 89 roku p.n.e. w trakcie wojny sprzymierzeńczej (pomiędzy Republiką Rzymską, a konfederacją plemion italskich zwanych sprzymierzeńcami) Pompeje stanęły po stronie sprzymierzeńców. W przegranej wojnie Pompeje odegrały ważną rolę, tracąc jednak przychylność Rzymu. W 80 roku p.n.e., osiem lat po zakończeniu konfliktu, Pompeje zostały zdegradowane do pozycji pozbawionej autonomii rzymskiej kolonii o nazwie "Colonia Veneria Cornelia Pompeianorum”.

Paradoksalnie zmiana ta przyczyniła się to do kolejnego rozkwitu miasta. W tym czasie powstały m.in. łaźnie czy amfiteatr. W I wieku n.e. w Pompejach żyło aż 20 000 mieszkańców, w tym wielu bogatych Rzymian, którzy posiadali tu swoje posiadłości letnie.

Kształt miasta

Prawdopodobnie już na przełomie VI iV wieku cały teren miasta otoczono murami obronnymi. Zachodnia granica Pompejów leżała bezpośrednio przy wodzie (dziś linia brzegowa znajduje się zdecydowanie dalej).

Centralnym punktem miasta było Forum przy którym mieściły się najważniejsze budynki publiczne oraz świątynie. Pompeje były równo poprzecinane przez leżące równolegle do siebie ulice. Wzdłuż ulic ciągnęły się rzędy domów lub budynków użyteczności publicznej (sklepy, restauracje). Pompeje podzielone były na dziewięć stref, z których każda odpowiadała za inną część życia miasta. Przykładem jest dzielnica teatrów, na terenie której znajdowały się Wielki Teatr oraz Odeon.

Oprócz domów i budynków użyteczności publicznej na terenie miasto znajdowały się m.in. łaźnie, amfiteatr, teatry czy punkty handlowe i restauracyjne. Do dzisiaj zachowały się budynki piekarni oraz barów, które można poznać po piecach (w którym pieczono chleb, ale również protoplastę dzisiejszej pizzy) oraz specjalnych pojemnikach na wodę lub ziarna.

Wybuch Wulkanu

Dzień 24 sierpnia 79 roku zatrzymał historię miasta. W tym dniu nastąpiła erupcja oddalonego o około 8 kilometrów wulkanu Wezuwiusz, a miasto zostało całkowicie zasypane wysoką warstwą popiołu i zniknęło z powierzchni ziemi na najbliższych 1700 lat. Wybuchający wulkan zasypał rozpalonymi kamieniami z lawy oraz popiołem, a wielu mieszkańców nie zdołało się ewakuować - na miejscu znaleziono dotychczas około 2000 ciał, a według szacunków blisko 30% terenu nadal pozostaje do odkrycia. Odlewy gipsowe niektórych z zastygniętych ciał (ludzi oraz zwierzęt) można obejrzeć na wystawie przy Forum.

Przebieg wybuchu znany jest dzięki rzymskiemu żołnierzowi Pliniuszowi Młodszemu, który obserwował wybuch ze swojego statku i następnie opisał przebieg erupcji. Według jego słów w trakcie wybuchu nad wulkanem uniosła się ściana ognia, a dym zasłonił słońce. Erupcja miała trwać trzy dni, a popiół wulkaniczny dotarł aż do Rzymu.

Ponowne odkrycie

Dzięki zasypaniu miasta popiołem zostało ono w pewien sposób zahibernowane, dzięki czemu w trakcie prac archeologicznych udało się wydobyć wiele dekoracji - takich jak freski czy mozaiki - w niemal nienaruszonym stanie. Podobnie sytuacja wyglądała z zabudowaniami, niektóre z budowli wyglądają tak, tak jakby od wybuchu minął zaledwie dzień.

Przykryte warstwą popiołu miasto pozostawało nienaruszone aż do 1748 roku, gdy to król Karol III Burbon zdecydował się rozpocząć poszukiwania antycznego miasta. Najpierw przeszukano wykopany nieopodal kanał wodny (XVI wiek) - w którym odnaleziono starożytne napisy. Od tego czasu, aż do dziś, trwają prace archeologiczne, które doprowadziły zasypany teren do obecnego kształtu - czyli do odsłonięcia większości antycznego miasta.

Jak zwiedzać Pompeje?

Na wstępie warto podkreślić - stanowisko archeologiczne jest naprawdę spore i zajmuje obszar aż 44 hektarów. Zwiedzanie Pompejów należy do aktywności wymagających, dlatego powinniśmy dobrze przygotować się do wizyty i zaplanować odpowiednio dużo czasu.

Naszym zdaniem planując zwiedzanie Pompejów warto wcześniej zapoznać się z mapą na oficjalnej stronie i przygotować sobie chociażby zarys trasy. Dobrze też przed przyjazdem ściągnąć sobie aplikację na telefon z opisem zabytków lub zakupić mapę. Niektóre z miejsc są od siebie znacznie oddalone, jak na przykład Amfiteatr i Forum, a większość ulic wygląda podobnie - bardzo łatwo zgubić się w labiryncie przejść i niepotrzebnie stracić czas.

Oficjalna aplikacja to MYPOMPEII - posiada ona mapę z atrakcjami oraz innymi przydatnymi obiektami jak toalety. Plusem różnych aplikacji jest to, że możemy je pobrać jeszcze przed przyjazdem i wstępnie się z nimi zapoznać.

Wejścia do Pompejów

Na teren stanowiska archeologicznego prowadzą trzy wejścia:

• Porta Marina - jest to główne i najpopularniejsze wejście, ponieważ znajduje się niedaleko stacji kolejki Pompeii Scavi. Wchodząc tędy niemal od razu znajdziemy się na Forum.
• Piazza Anfiteatro - wejście położone od strony współczesnego miasta, którym wejdziemy naprzeciwko amfiteatru.
• Piazza Esedra - znacznie mniej zatłoczone z wejść, które co ciekawe znajduje się zaledwie kawałek obok Porta Marina.

Bilety do Pompejów w 2023 roku

Bilety do Pompejów możemy zakupić na miejscu w kasie lub online. Zakup online ma sens przede wszystkim w sezonie, kiedy chcemy ominąć kolejki w kasie biletowej (a nietrudno znaleźć relacje turystów oczekujących ponad godzinę). Oficjalnym sprzedawcą biletów jest firma Ticketone.

Ceny biletów w 2023 roku

• bilet pojedynczy: 18€,
• bilet ulgowy dla osób w wieku 18-24: 2€.
• osoby poniżej 18 roku życia wchodzą za darmo.

Do zakupu biletu online doliczana jest niewielka opłata rezerwacyjna.

W przypadku zakupu online warto ściągnąć oficjalną aplikację MYPOMPEII - wystarczy zeskanować QR biletu, aby mieć dostęp do mapy.

Dni i godziny otwarcia

Poniżej przedstawiliśmy dni i godziny otwarcia Pompejów w 2023 roku. Pamiętajmy, że ostatnie wejście możliwe jest do dwóch godzin przed zamknięciem.

• od 1 kwietnia do 31 października od 9:00 do 19:00 (ostatnie wejście o 17:30),
• od 1 listopada do 31 marca od 9:00 do 17:00 (ostatnie wejście o 15:30).

Stanowisko archeologiczne jest zamknięte: 1 maja, 25 grudnia oraz 1 stycznia

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością - projekt Pompeii for All

Niestety - teren Pompejów nie mógł zostać w pełni dostosowany do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością. Władze parku archeologicznego przygotowały jednak specjalną, ponad trzy i pół kilometrową trasę dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, która prowadzi od Piazza Anfiteatro aż do świątyni Wenus.

Więcej informacji oraz szczegółową mapę można znaleźć na stronie projektu.

Zwiedzanie Pompejów z dziećmi

Spacerowanie po niektórych uliczkach jest mało wygodne i może okazać się niemożliwe bądź trudne dla wózków dziecięcych. Nie wolno również wnosić ze sobą dużych bagaży. Bagaże oraz wózki dziecięce możemy zostawić przy wejściu.

Na terenie wykopalisk utworzono trzy specjalne strefy dla matek karmiących z przewijakami. Pamiętajmy jednak, że chcąc mieć do nich dostęp powinniśmy pobrać klucze przy wejściu. Więcej informacji znajdziecie tutaj (w punkcie BABY-CHANGING FACILITIES).

Zwiedzanie Pompejów z przewodnikiem

Na miejscu możemy dołączyć do grupy z przewodnikiem w języku angielskim (oddzielnie płatnej). Wycieczkę z przewodnikiem możemy zarezerwować w punktach informacji przy Porta Marina oraz Piazza Esedra od 9:00 do 15:00. Aktualne godziny znajdziecie tutaj.

Jak przygotować się do odwiedzin?

Teren Pompejów jest ogromny i bez chociaż pobieżnego przygotowania może okazać się trudny do zwiedzenia w krótkim czasie. Jeśli mamy okazję, warto wcześniej odwiedzić Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu (Museo Archeologico Nazionale di Napoli), gdzie zobaczymy mozaiki oraz freski przewiezione z Pompejów. W neapolitańskim muzeum obejrzymy też olbrzymią makietę pozwalającą na lepsze wyobrażenie sobie terenu.

Bez względu na wszystko warto wcześniej obejrzeć mapę, np. na stronie Google Maps.

Przed wejściem powinniśmy zaopatrzyć się również w wodę lub inny napój. W ciepły dzień możemy potrzebować płynów przy kilkugodzinnym spacerze.

Pamiętajmy również o odpowiednim nakryciu głowy - w gorące dni temperatura może przekraczać 30 stopni, a większość terenu jest odsłonięta i nie będziemy mieć gdzie się ukryć. Warto również zabrać ze sobą buty na twardej podeszwie, często drogi są wyboiste i bardzo łatwo skręcić nogę.

Kiedy najlepiej odwiedzić Pompeje?

Najwięcej turystów odwiedza Pompeje w weekendy, święta oraz w pierwszą niedzielę miesiąca, gdy wejście jest darmowe (i limitowane). W sezonie letnim turystów również jest więcej niż zwykle. Jeśli mamy taką możliwość, odwiedźmy wykopaliska w tygodniu.

Liczba turystów zwiększa się znacznie w ciągu dnia, więc najlepiej przybyć na miejsce z samego rana zaraz po otwarciu. Najwięcej turystów znajduje się zawsze w okolicy Forum oraz innych ważnych budynków. Jeśli zdecydujemy się trochę zboczyć z trasy to bardzo możliwe, że w niektórych zakątkach nawet w szczycie sezonu będziemy praktycznie sami.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Pompejów?

Ciężko odpowiedzieć na to pytanie w sposób uniwersalny. Naszym zdaniem minimalny czas na zwiedzenie stanowiska archeologicznego to 3 godziny. Mając tyle czasu powinniśmy być w stanie z mapą i trzymając odpowiednie tempo obejrzeć wszystkie najważniejsze budowle.

Jeśli jednak chcemy samodzielnie pochodzić po uliczkach i pozaglądać również do zwykłych domów powinniśmy zaplanować około 4-5 godzin. Niektórzy jednak spędzają w Pompejach cały dzień i jest im mało!

Największe atrakcje i zabytki Pompejów. Co warto zobaczyć?

Poniżej przygotowaliśmy opis wybranych zabytków oraz atrakcji, które zobaczycie podczas zwiedzania Pompejów. W nawiasie użyliśmy oryginalnej nazwy, dzięki czemu każdy z obiektów można łatwo znaleźć i oznaczyć na mapie.

Forum (Foro Civile di Pompei)

Najważniejsze miejsce w każdym starożytnym mieście - to właśnie tu toczyło się życie publiczne oraz mieściły się urzędy, świątynie oraz stoiska targowe.

W zachodniej stronie placu warto zwrócić uwagę na miejsce po dawnym targu warzywno-owocowym. Dziś wystawiane są tam różne artefakty znalezione na terenie wykopalisk - w tym działające na wyobraźnię gipsowe odlewy ciał oraz psa.

Rzeźby Igora Mitoraja

Na terenie Pompejów odsłonięto trzydzieści majestatycznych rzeźb autorstwa naszego rodaka, nieodżałowanego Igora Mitoraja. Większość z nich zobaczymy na Forum, ale znajdziemy je także w innych miejscach.

Świątynia Apollina (Tempio di Apollo)

Jedna z najlepiej zachowanych świątyń starożytnych w Pompejach, poświęcona greckiemu i rzymskiemu bogu Apollinowi. Znajduje się przy wschodnim boku Forum.

Budynek świątyni wzniesiono na podwyższeniu. Przed budowlą stały ołtarz oraz kolumna, na której wcześniej znajdował się zegar słoneczny. Świątynia otoczona była kolumnadą.

Wielki Teatr (Teatro Grande)

Jednym z najbardziej imponujących pompejańskich zabytków jest mieszczący blisko 5000 widzów teatr, który wzniesiono w III wieku p.n.e. na naturalnym wzgórzu. Jego obecny kształt jest efektem przebudowy z II wieku p.n.e.. Jest to najstarszy z zachowanych teatrów rzymskich.

Obiekt ma kształt podkowy, czym różni się od budowli wznoszonych w kolejnych wiekach, które miały bardziej półkolisty kształt.

Odeon (Mały teatr)

Odeon zbudowano tuż obok Wielkiego Teatru. Mimo że nie imponuje rozmiarem, to potrafi zachwycić swoim układem.

Budowlę wzniesiono w 80 roku p.n.e. i mógł pomieścić do 1500 widzów.

Świątynia Izydy (Tempio di Iside)

Świątynia Izydy znajduje się tuż obok Odeonu oraz Wielkiego Teatru. Wzniesiono ją w II wieku p.n.e. i jest to jedna z najlepiej zachowanych budowli na terenie stanowiska archeologicznego.

Amfiteatr (Anfiteatro di Pompei)

Pompejski Amfiteatr jest najstarszym zachowanym rzymskim amfiteatrem na świecie zbudowanym z kamienia (wcześniej budynki tego typu były drewniane). Warto w tym miejscu wspomnieć, że rzymskie Koloseum powstało powstał blisko 100 lat później.

Budowa amfiteatru zakończyła się w 80 roku p.n.e.. Trybuny areny mogły pomieścić około 20 000 widzów. Nie jest on jednak tak duży jak jego odpowiednik w Rzymie i osoby znające go z filmu “Pompeje” mogą czuć się trochę zawiedzione.

Amfiteatr możemy zwiedzić i swobodnie pospacerować po arenie, a także przejść korytarzami.

Naprzeciwko Amfiteatru znajduje się kawałem zielonego terenu należący do Gimnazjonu (Gymnasium). Odbywały się tu zawody sportowe, a na środku ciągnął się basen.

Porta Marina

Najbardziej imponująca z siedmiu bram wjazdowych do miasta. Przechodząc przez bramę łatwo wyobrazić sobie jak olbrzymia była fortyfikacja antycznego miasta. Tuż za bramą znajduje się świątynia Wenus.

Porta Marina łączyła miasto ze znajdującym się obok portem.

Dom Loreiusa Tiburtinusa (Casa di Ottavio Quartione)

Jeden z najbardziej imponujących domów. Budowla wyróżnia się wieloma pokojami, ogromnym ogrodem oraz zachowanymi malowidłami.

Dom Fauna (Casa del Fauno)

Nazwa tego imponującego domu wzięła się od niewielkiej rzeźby z brązu przedstawiającej Fauna, bożka płodności i lasów górskich, a także opiekuna pasterzy.

Posąg tańczącego Fauna służył jako dekoracja impluvium (pojemnika zbierającego wodę deszczową). Obecnie w Pompejach zobaczymy jego kopie, a oryginał znajduje się w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu.

Dom Fauna, z powodu swojego rozmiaru oraz dopracowania szczegółów, uważany jest za jeden z najważniejszych przykładów antycznej architektury prywatnej posiadłości. W domu tym odnaleziono pozostałość po monumentalnej mozaice przedstawiającej Aleksandra Wielkiego oraz Dariusza III w trakcie bitwy pod Issos. Obecnie zobaczymy ją w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu.

Dom Wettiuszów (Casa dei Vettii)

Niewielki, lecz bogato zdobiony dom, w którym mieszkali dwaj bogaci kupcy.

W środku zobaczymy przepiękne i świetne zachowane kolorowe freski, oraz perystyl z ogrodem i kolumnami.

Dom antycznych polowań (Casa della Caccia Antica)

Kolejny z domów, w którym zobaczymy zachowane w dobrym stanie malowidła ścienne. W tym przypadku freski nawiązują tematem do polowań, stąd obecne nazwa budynku.

Łaźnie

Na terenie Pompejów znajdziemy trzy przykłady łaźni rzymskich. Najlepiej zachowane z nich znajdują się kawałek za Forum (Terme del Foro). W środku wyglądają na nienaruszone i są w całości przykryte dachem. Niestety, łatwo je przegapić, ponieważ wejście do nich jest niepozorne.

Pozostałe łaźnie to Łaźnie Centralne (słabiej zachowane) oraz łaźnie Stabiana (z ciekawymi dekoracjami).

Dom Tajemnic (Villa dei Misteri)

Rzymska willa z II wieku p.n.e.. Znajduje się kawałek poza murami i wymaga dłuższego spaceru. Budynek zachował się w bardzo dobrym stanie, w środku znaleziono wiele wspaniałych malowideł.

Dom Chirurga (Casa del Chirurgo)

Po drodze do Villa dei Misteri miniemy Dom Chirurga, czyli najstarszy oraz jeden z najsłynniejszych domów w całych Pompejach. Obecna nazwa wzięła się od antycznych sprzętów chirurgicznych znalezionych w środku.

Dom Menandro (Casa del Menandro)

Jeden z większych domów, i odkryty stosunkowo niedawno, bo w latach 1926-1932. Zajmował obszar 1800 metrów kwadratowych i był prawdopodobnie zamieszkały przez Quintusa Poppaeusa Sabinusa. W pomieszczeniach zachowało się wiele fresków. W środku zobaczymy też ogród otoczony portykami z kolumnami w stylu doryckim.

Antykwarium (Antiquarium)

Przygotowując plan zwiedzania Pompejów nie zapomnijmy zarezerwować sobie nieco czasu na gmach Antykwarium, w którym przechowywane sa różne skarby odnalezione na terenie wykopalisk oraz gdzie przygotowano ciekawe wystawy tematyczne.

Do największych skarbów należą freski zdjęte ze ścian - jeśli nie planujecie zwiedzić Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu to pod żadnym pozorem nie przegapcie Antykwarium!

Jak dojechać do Pompejów?

Transport publiczny

Z Neapolu do Pompejów dojedziemy kolejką podmiejską Circumvesuviana. Jej stacja początkowa to Napoli Porta Nolana i to na nią sugerujemy się udać. Druga i lepiej znana ze stacji to Napoli Garibaldi, ale na niej (zwłaszcza w sezonie letnim) potrafią gromadzić się niezliczone tłumy. Jeśli będziemy ruszać ze stacji Napoli Garibaldi pamiętajmy, że stacja Circumvesuviana znajduje się poniżej głównego poziomu dworca - na dół zejdziemy schodami z głównej hali.

Powinniśmy wsiąść w pociąg w kierunku Sorrento i wysiąść na stacji Pompei Scavi (Villa Misteri). Po wyjściu z dworca skręcamy w prawo i udajemy się do bramy Porta Marina.

Czas przejazdu to około 30 minut. Do przejechania mamy około 20 stacji. Koszt biletu to 2,60€. Bilety kupimy w okienku na stacji lub zapłacimy karta płatniczą w modelu Tap&Go (więcej informacji znajdziecie w naszym artykule Komunikacja miejska w Neapolu)

Rozkład jazdy kolejki Circumvesuviana do Sorrento dostępny jest w wygodnej formie na tej stronie (uwaga! na rozpisce nie ma wszystkich stacji pośrednich) lub na oficjalnej stronie tutaj. W drugim przypadku klikamy ORARIO TRENI i następnie pobieramy interesujący nas rozkład.

Istnieje również możliwość wejścia z drugiej strony, od bramy Piazza Anfiteatro. Musimy wtedy skorzystać z linii jadącej do Poggiomarino i wysiąść na stacji Pompei (Santuario). Przystanek jest tuż obok sanktuarium Santuario della Beata Vergine del Rosario.

Dojazd samochodem

Jeśli wypożyczyliśmy samochód lub przyjechaliśmy własnym z Polski powinniśmy skorzystać z autostrady A3 w kierunku Salerno i zjechać z autostrady przy zjeździe Pompei Ovest.

Pamiętajmy jednak, że wykopaliska nie posiadają parkingu dla gości i będziemy musieli znaleźć miejsce postojowe w samym mieście.