Podróże po Europie

Alexanderplatz w Berlinie

Alexanderplatz, po polsku plac Aleksandra, to jeden z najważniejszych węzłów komunikacyjnych Berlina oraz popularny wśród mieszkańców punkt spotkań. Szacuje się, że codziennie przewija się przez niego ponad 350 tysięcy osób.

Miejsce to (choć okoliczna i licząca dobrych kilkadziesiąt lat socjalistyczna architektura zapewne nie każdemu przypadnie do gustu) należy do najbardziej rozpoznawalnych punktów stolicy Niemiec. Wielu turystów trafia tu przed wizytą w berlińskiej Wieży Telewizyjnej, a część po prostu korzysta z którejś z linii komunikacji miejskiej zatrzymującej się przy placu.

Urania-Weltzeituhr - Zegar Urania (Alexanderplatz w Berlinie)
Urania-Weltzeituhr - Zegar Urania (Alexanderplatz w Berlinie)

W naszym artykule spróbowaliśmy przybliżyć Wam historię Alexanderplatz oraz przedstawić warte uwagi obiekty znajdujące się bezpośrednio na placu lub w jego najbliższej okolicy.

Alexanderplatz w Berlinie - lokalizacja i krótka charakterystyka

Alexanderplatz to rozległy plac miejski, należący zresztą do największych w Niemczech, który w całości wyłączony został z ruchu kołowego. Znajdziemy go w samym centrum Berlina, we wschodniej części dzielnicy Mitte (pol. Centrum), dosłownie kilka minut spacerem od słynnej Wyspy Muzeów. Wśród Berlińczyków doczekał się on przydomka Alex.

Współczesny układ placu wytoczono kilkanaście lat po wojnie, kiedy okolica ta znajdowała się na terenie Berlina Wschodniego. Władze NRD chciały stworzyć nowoczesną wizytówkę miasta, która w założeniu miała być centralnym punktem spotkań mieszkańców. I właściwie trudno odmówić im braku sukcesu - okolica zegara Urania tak w czasach podziału miasta, jak i po zjednoczeniu, należy do najpopularniejszych miejsc umawiania spotkań.

Alexanderplatz należy do najważniejszych węzłów komunikacyjnych Berlina i krzyżują się tu różne środki transportu. Wśród nich są: dworzec kolei podmiejskiej (S-Bahn) oraz regionalnej, kilka linii metra (U-Bahn), przystanki tramwajowe oraz kursujące nieopodal autobusy.

Alexanderplatz jest wykorzystywany również jako miejsce organizacji ważnych imprez. Od końca września do połowy października plac przekształca się w oazę dla piwoszy, którzy mogą świętować tu Oktoberfest. W okresie świątecznym z kolei organizowane są tu jarmarki bożonarodzeniowe oraz wielkanocne, podczas których możemy skosztować grzanego wina oraz innych przysmaków.

W okolicy placu odnajdziemy liczne sklepy, kina czy restauracje, w tym odrestaurowane centrum handlowe Galeria Kaufhof.

Galeria Kaufhof i widok na wieżę telewizyjną - Alexnaderplatz w Berlinie
Galeria Kaufhof i widok na wieżę telewizyjną - Alexnaderplatz w Berlinie

Krótkie wprowadzenie historyczne

Początki: targ bydła oraz królewski plac paradny

Tereny zajmowane przez dzisiejszy Alexanderplatz już w czasach średniowiecznego Berlina należały do zatłoczonych, gdyż sąsiadowały (od strony zewnętrznej) z bramą św. Jerzego (niem. Georgentor), która stanowiła jedno z najważniejszych wejść do miasta.

W tamtym okresie mieścił się tu szpital św. Jerzego, od którego brama miejska brała swoją pierwotną nazwę. Przez kilka wieków obszar ten nie posiadał jednak sztywno określonych ram. Wszystko zmieniło się pod koniec XVII stulecia, kiedy w Berlinie wprowadzono surowe prawo zakazujące tuczu oraz sprzedaży świń i bydła w obrębie murów miejskich. Aktywności te przeniesiono naprzeciwko bramy św. Jerzego, tworząc przy tym otwarty plac targowy przeznaczony do sprzedaży bydła (niem. Ochsenplatz), będący prekursorem dzisiejszego placu Aleksandra.

W 1701 roku Fryderyk I Hohenzollern wkroczył do Berlina jako pierwszy korowany władca Prus. Chcąc uwiecznić jego wjazd przez bramę św. Jerzego przemianowano ją na bramę Królewską, a dawny plac targowy na plac Królewski. Od tego czasu wykorzystywano go również do organizacji parad oraz jako miejsce ćwiczeń musztry dla zakoszarowanych niedaleko żołnierzy. Wokół placu powstały piętrowe domy, w których mieściły się m.in. gospody.

Alexanderplatz - Berlin
Alexanderplatz - Berlin

Od narodzin Alexanderplatz do II wojny światowej

Plac swoją obecną nazwę, czyli plac Aleksandra, otrzymał na cześć rosyjskiego cara Aleksandra I, który 25 października 1805 roku odwiedził Berlin. Jego oficjalne przywitanie zorganizowano na placu paradnym przed bramą Królewską. Chcący uczcić to wydarzenie król Prus Fryderyk Wilhelm III już 2 listopada wydał dekret nadający placowi nową nazwę. Warto przypomnieć, że był to okres wojen napoleońskich, podczas których Rosja oraz Prusy były w sojuszu militarnym i walczyły ramię w ramię z wojskami koalicji francuskiej.

W 1848 roku plac Aleksandra był świadkiem krwawych walk podczas rewolucji marcowej, kiedy ustawiono na nim barykady, a wielu uczestników tych starć straciło życie.

Kolejne dekady przyniosły całkowitą zmianę charakteru całej okolicy. W 1882 roku otworzono dworzec kolejowy, który zamienił plac w ważny węzeł komunikacyjny. Kilka lat później powstało kryte targowisko, a na początku kolejnego stulecia nowoczesne centrum handlowe zbudował Hermann Tietz. Na środku placu stała wysoka na ponad 7 m rzeźba Beroliny, żeńskiej personifikacji Berlina, którą około 1944 roku przetopiono, a otrzymany w ten sposób materiał wykorzystano prawdopodobnie do produkcji uzbrojenia.

Aż do końca II wojny światowej Alexanderplatz stanowił centrum nocnego życia stolicy Niemiec. Osoby chcące zanurzyć się w realiach ówczesnej stolicy Niemiec mogą zapoznać się z powieścią Berlin Alexanderplatz autorstwa Alfreda Döblina, która w sposób brutalny prezentuje mroczne oblicze Berlina z lat 20.

Kres historycznego placu Aleksandra przypadł na kwiecień 1945 roku, kiedy to niemal cała jego zabudowa została obrócona w proch w trakcie walk o miasto.

Alexanderplatz w czasach podzielonego Berlina

Przez pierwszych kilkanaście lat po zakończeniu wojny plac Aleksandra znajdował się w opłakanym stanie. Na początku lat 60., w trakcie przebudowy centrum Berlina Wschodniego, rozpoczęto ambitny projekt budowlany mający na celu jego transformację w nowoczesną wizytówkę miasta. Dla władzy NRD inicjatywa ta miała nie tylko wymiar praktyczny, ale co równie ważne - propagandowy.

Nowy Alexanderplatz, którego przebudowa zakończyła się około 1971 roku, mógł godnie reprezentować stolicę państwa NRD. Jego podstawą był rozległy plac przystosowany wyłącznie do ruchu pieszego. Dzięki temu pełnił on funkcję miejsca zgromadzeń oraz mógł być wykorzystywany do organizacji najważniejszych imprez państwowych. Na samym placu ustawiono dwie instalacje - zegar Urania oraz fontannę przyjaźni, które przetrwały do dziś.

Po południowej stronie placu stanęła Wieża Telewizyjna (niem. Fernsehturm), stanowiąca dowód na sprawność myśli enerdowskich inżynierów, a po północnej wysoki na 125 m hotel Stadt Berlin, który do dziś jest największym budynkiem hotelowym w całych Niemczech. W okolicy powstały też inne wieżowce - m.in. Dom Nauczyciela czy Dom Podróży. Wszystkie z wzniesionych w tamtym czasie budowli są przykładem powojennego modernizmu i w swoim czasie musiały budzić podziw, ale dziś daleko im do estetyki współczesnych drapaczy chmur.

Wieżowiec Stadt Berlin z hotelem Park Inn - Berlin
Widok na Berliner Fernsehturm (Wieża Telewizyjna) z tarasu widokowego w hotelu Park Inn - Alexanderplatz, Berlin

ZDJĘCIA: 1. Wieżowiec Stadt Berlin z hotelem Park Inn; 2. Widok na Berliner Fernsehturm (Wieża Telewizyjna) z tarasu widokowego w hotelu Park Inn.

Przez kolejne dekady Alexanderplatz stanowił centrum życia Berlina Wschodniego, a podczas pokojowych protestów w 1989 roku był świadkiem największych zgromadzeń w historii NRD. Szacuje się, że tylko 4 listopada, w apogeum protestów, przez plac przewinęło się nawet kilkaset tysięcy mieszkańców pragnących żyć w wolnym państwie, a już kilka dni później Mur Berliński symbolicznie upadł.

Wieżowiec Stadt Berlin z hotelem Park Inn - Alexanderplatz w Berlinie
Wieżowiec Stadt Berlin z hotelem Park Inn - Alexanderplatz w Berlinie

Alexanderplatz dziś i plany na przyszłość

Niedługo po zjednoczeniu Niemiec zaczęto snuć ambitne plany transformacji placu i jego okolicy. Już w 1993 roku zadanie przygotowania projektu nowego założenia architektoniczno-urbanistycznego otrzymał ceniony architekt Hans Kollhoff. Zaproponował on wyburzenie większości socjalistycznych budowli i wzniesienie w ich miejscu nowoczesnych drapaczy chmur. Wśród zrównanych z ziemią budynków miał być dawny Hotel Stadt Berlin (dzisiejszy hotel Park Inn), zamiast którego planowano wznieść trzy nowe budowle.

Ostatecznie projekt ten nie został jeszcze zrealizowany. Obecnie [stan na 2021 rok] Alexanderplatz wciąż otoczony jest zabudową z czasów socjalistycznych, którą mimo wszystko trudno uznać za wizytówkę nowoczesnej metropolii. Jednym z nielicznych przebudowanych obiektów jest Galeria Kaufhof.

Alexanderplatz: atrakcje i miejsca warte uwagi

Wieża Telewizyjna (niem. Berliner Fernsehturm)

Stojąca przy południowo-zachodnim krańcu Alexanderplatz Wieża Telewizyjna należy obok Bramy Brandenburskiej do najbardziej rozpoznawalnych symboli Berlina. Wzniesiono ją w latach 1965-69, czasach przebudowy placu, i do dziś dzierży tytuł najwyższej budowli w Niemczech. Jej wysokość to aż 368 m, wliczając w to oczywiście antenę.

Widok na wieżę telewizyjną - Alexanderplatz, Berlin
Widok na wieżę telewizyjną - Alexanderplatz, Berlin

Wieża Telewizyjna jest też jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznych w Niemczech, a na znajdujący się na wysokości 203 m taras widokowy rokrocznie wjeżdża ponad milion turystów!

Widok na Berliner Fernsehturm (Wieża Telewizyjna) z tarasu widokowego w hotelu Park Inn - Alexanderplatz, Berlin
Widok na Berliner Fernsehturm (Wieża Telewizyjna) z tarasu widokowego w hotelu Park Inn - Alexanderplatz, Berlin

Jeśli chcielibyście również odwiedzić słynną wieżę, to warto wcześniej zapoznać się z zasadami wjazdu oraz zakupu biletów. Najważniejsze potrzebne informacje znajdziecie w naszym przewodniku Wieża Telewizyjna w Berlinie - wszystko co warto wiedzieć przed wizytą.

Widok na Wieżę Telewizyjną (Berliner Fernsehturm) z tarasu widokowego w hotelu Park Inn - Alexanderplatz, Berlin
Widok na Wieżę Telewizyjną (Berliner Fernsehturm) z tarasu widokowego w hotelu Park Inn - Alexanderplatz, Berlin

Taras widokowy w hotelu Park Inn

W latach 1967-70 po północno-zachodniej stronie placu wzniesiono wysoki na 125 m gmach hotelu Stadt Berlin. Budowla ta posiada 41 pięter i do dziś może pochwalić się tytułem najwyższego budynku hotelowego w Niemczech.

Obecnie w wieżowcu mieści się hotel Park Inn. Nie wiadomo jednak do kiedy budynek będzie częścią panoramy Berlina - od lat 90. istnieją plany jego wyburzenia i wzniesienia w tym samym miejscu bardziej nowoczesnych drapaczy chmur.

Widok z tarasu widokowego w hotelu Park Inn w Berlinie
Widok z tarasu widokowego w hotelu Park Inn w Berlinie

Na szczycie hotelu Park Inn udostępniono otwarty taras widokowy (Panorama Terrace of Park Inn) położony na wysokości 120 m. Jest on znacznie tańszy od Wieży Telewizyjnej, i lepszy pod tym względem, że nie jesteśmy oddzieleni szybą - no i będziemy mogli podziwiać panoramę miasta wraz ze słynną wieżą. Minusem jest fakt, że widzimy tylko jedną stronę Berlina.

Widok z tarasu widokowego w hotelu Park Inn w Berlinie
Widok z tarasu widokowego w hotelu Park Inn w Berlinie

Niestety, podobnie jak Wieża Telewizyjna, atrakcja ta nie jest przystosowana do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością. Żeby dostać się na górę będziemy musieli po wjechaniu windą pokonać jeszcze pięć pięter schodami.

W maju 2022 roku bilet wstępu kosztował 6€.

Widok z tarasu widokowego w hotelu Park Inn w Berlinie
Widok z tarasu widokowego w hotelu Park Inn w Berlinie

Zegar Urania

Odsłonięty w 1969 roku zegar czasu światowego Urania (niem. Urania–Weltzeituhr) stał się nieodzownym elementem berlińskiego krajobrazu. Ustawiony na posadzce przedstawiającej różę wiatrów monument wskazuje aktualną godzinę w 24 strefach czasowych.

Zegar Urania i Alexanderplatz w Berlinie
Zegar Urania i Alexanderplatz w Berlinie

Zaprojektowana przez Ericha Johna konstrukcja o wysokości około 10 m ma formę dwudziestoczterościanu ustawionego na betonowej, wąskiej podstawie. Na jej szczycie zainstalowano model układu słonecznego. Każda ze ścian środkowej części budowli wskazuje aktualną godzinę w wybranej strefie czasowej wraz z nazwami miast, które się w niej znajdują.

Zegar Urania od momentu odsłonięcia stanowi popularny punkt umawiania spotkań.

Fontanna Przyjaźni

Ustawiona w centralnej części Alexanderplatz Fontanna Przyjaźni pomiędzy Ludźmi (niem. Brunnen der Völkerfreundschaft) została odsłonięta 7 października 1970 roku. Projektantem wodotrysku był reprezentant nurtu realizmu socjalistycznego (socrealizmu) Walter Womacka.

Fontanna składa się z 17 podwieszonych muszli o różnej wielkości (najwyższa znajduje się na wysokości około 6,20 m), z których spiralnie spływa woda. Zewnętrzna ściana basenu fontanny ozdobiona została fryzem z motywem fauny oraz flory.

Konstrukcję wykonano z różnorodnego materiału - w tym betonu, miedzi, ceramiki i szkła. Średnica całej fontanny ma długość niemal 23 m.

Fontanna Przyjaźni (Brunnen der Völkerfreundschaft) - Alexanderplatz w Berlinie
Fontanna Przyjaźni (Brunnen der Völkerfreundschaft) - Alexanderplatz w Berlinie

Dom Nauczyciela wraz z otaczającym go socrealistycznym malowidłem

Pierwszym z wieżowców wzniesionych w okolicy Alexanderplatz był 54-metrowy Dom Nauczyciela (niem. Haus des Lehrers), którego budowa trwała od 1962 do 1964 roku. Budynek stoi po południowo-wschodniej stronie placu, po przeciwnej stronie ulicy.

Sama architektura wieżowca nie zachwyci zapewne turysty niezainteresowanego powojennym modernizmem niemieckim, ale warto do niego podejść, żeby zobaczyć otaczające budynek socrealistyczne malowidło pod tytułem Nasze życie (Unser Leben). Jego autorem był Walter Womack. Stworzone przez niego dzieło o długości całkowitej zbliżonej do 127 metrów składa się z około 800 000 (!) pomalowanych płytek. Każda ze stron prezentuje inny motyw z życia socjalistycznego społeczeństwa - zaczynając od pracy i sztuki, przez rozwój technologiczny, a na pokoju pomiędzy krajami komunistycznymi kończąc.

Dom Nauczyciela (Haus des Lehrers) i malowidło 'Nasze życie' ('Unser Leben')    ///   ZDJĘCIE: Fred Romero from Paris, France, CC BY 2.0, Wikimedia Commons
Dom Nauczyciela (Haus des Lehrers) i malowidło 'Nasze życie' ('Unser Leben') /// ZDJĘCIE: Fred Romero from Paris, France, CC BY 2.0, Wikimedia Commons

Budynek pierwotnie wykorzystywany był do organizacji spotkań gremiów odpowiedzialnych za enerdowską edukacje. Tuż obok niego wzniesiono halę kongresową znaną dziś pod nazwą Berliner Congress Center.

Dom Podróży z miedzianą płaskorzeźbą

Innym z wieżowców wzniesionych nieopodal Alexanderplatz był Dom Podróży (niem. Haus des Reisens). Jest to kolejny budynek ozdobiony pracą Waltera Womacka. W tym przypadku artysta stworzył miedzianą płaskorzeźbę o długości niecałych 25 m i wysokości 5 m z motywem Człowieka pokonującego Czas i Przestrzeń (niem. Der Mensch überwindet Zeit und Raum).

Jest to jeden z budynków, który zgodnie z planem Hansa Kollhoffa miał zostać zburzony, ale dotychczas projekt ten nie doczekał się realizacji.

Dom Podróży (Haus des Reisens), płaskorzeźba: 'Człowiek pokonujący Czas i Przestrzeń' ('Der Mensch überwindet Zeit und Raum')   //  ZDJĘCIE: Stiangutten, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Dom Podróży (Haus des Reisens), płaskorzeźba: 'Człowiek pokonujący Czas i Przestrzeń' ('Der Mensch überwindet Zeit und Raum') // ZDJĘCIE: Stiangutten, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Cześć!

author

Cieszymy się, że udało Ci się dotrzeć do końca naszego artykułu i mamy nadzieję, że okazał się przydatny. Więcej informacji o naszym blogu znajdziesz na podstronie o nas.

W przypadku natrafienia na nieaktualne dane lub błędy prosimy o wiadomość - dane adresowe dostępne są w zakładce kontakt.

Aśka i Sławek - autorzy bloga Podróże Po Europie (podrozepoeuropie.pl)

Reklama