Brama Brandenburska w Berlinie

Brama Brandenburska to jeden z najważniejszych symboli Berlina. Obecna na pocztówkach, magnesach, obrazach i licznych fotografiach - na trwale wpisała się w miejski krajobraz. Nie sposób być w Berlinie i nie zobaczyć tego zabytku!

Historia Bramy Brandenburskiej

• ok. 1670 - W miejscu współczesnej bramy zostaje wzniesione ufortyfikowane przejście. Fakt ten związany jest z rozwojem miasta i włączeniem dzielnicy Dorotheenstadt w ciąg umocnień.
• 1734 - Wraz z rozwojem urbanistycznym miasta stare fortyfikacje tracą na znaczeniu. Zostają zastąpione tzw. "murem celnym" (Berliner Zollmauer), przy którym pobiera się myto i rejestruje kupców. Jednym z jego elementów jest właśnie Brama Brandenburska.
• 1788 - Rozbiórka dawnej i budowa nowej bramy. W następnym latach powstaje szereg dekoracji, na szczycie pojawia się kwadryga.
• 1806 - Z rozkazu Napoleona kwadryga zostaje zabrana do Paryża (na swoje dawne miejsce wróci w 1814 roku).
• 1913 - 1926 - Remont budowli.
• 1933 - Naziści świętują przejęcie władzy maszerując z pochodniami pod bramą.
• 1945 - Poważne uszkodzenie Bramy Brandenburskiej w czasie bitwy o Berlin. Zniszczona zostaje kwadryga. Według licznych relacji polscy żołnierze zawieszają na szczycie biało-czerwoną flagę.
• 1957 - Odtworzenie kwadrygi,
• 1961-1989 - W momencie wzniesienia Muru Berlińskiego brama znalazła się przy samym jego przebiegu.

Architektura i symbolika

Brama ma ponad 20 metrów wysokości (z kwadrygą ponad 26 metrów) i 62 metry szerokości. Jest uznawana za jedną z pierwszych neoklasycznych budowli Niemiec. Powstała z rozkazu Fryderyka Wilhelma II, który pragnął "otworzyć" miasto na parki Tiergarten. Brama miała więc zachować sporą przejrzystość.

Budowla była wzorowana na ateńskich propylejach (rodzaj budowli z kolumnami). Miało to również wymowę symboliczną - król Pruski widział w siebie w roli drugiego Peryklesa, a swój sojusz z Holandią i Wielką Brytanią jako nowy Związek Morski. Jednak ze względu na zupełnie inną funkcję bramy konieczne były pewne zmiany. Co więcej architekt Carl Gotthard Langhans nigdy nie widział Aten i opierał się jedynie na dostarczonych mu rysunkach i opisach. Zrezygnowano więc z charakterystycznego frontonu oraz dodano znacznie więcej światła między kolumnami. Co ciekawe środkowe przejście zarezerwowane było dla króla (później cesarza) i jego rodziny.

Kwadryga

Na szczycie bramy znajduje się kwadryga czyli czterokonny rydwan z powożącą Wiktorią - rzymską boginią zwycięstwa. Przez wieki historycy sztuki próbowali utożsamiać jej postać z grecką Nike lub boginią pokoju Ejrene, ale źródła z epoki wskazują jednoznacznie na Wiktorię. Zaraz po ustawieniu kwadrygi zdecydowano o dwóch zmianach: bogini przydano rzymskie aquilium oraz szatę przykrywającą jej nagie wdzięki.

W 1806 roku rzeźba została zabrana przez Napoleona do Paryża jako symbol zwycięstwa nad Prusami. Pozostało jedynie metalowe podparcie rzeźby, które berlińczykom kojarzyło się z ostrzem wbitym w ich ukochaną bramę. Napoleon zamierzał postawić posąg na nowym łuku triumfalnym, ale swojego projektu nigdy nie zrealizował. Po jego klęsce kwadrygę sprowadzono do Berlina w kilku skrzyniach, a wiozące je powozy witane były w niemieckich miastach przez wiwatujące tłumy. Dokonano również drobnych zmian w projekcie - najważniejszą było wyrzeźbienie nowego znaku zwycięstwa (wieniec laurowy zmieniono na dębowy oraz dodano krzyż żelazny). Obecne aquilium wykonał słynny architekt Karl Friedrich Schinkel.

Kwadryga przetrwała do roku 1945, kiedy to została zniszczona podczas bitwy o Berlin. Kopię wykonano w roku 1957, ale władze komunistyczne nakazały skuć "symbole pruskiego militaryzmu" czyli żelazny krzyż i orła. Oba elementy zostały przywrócone podczas remontu w 2002 roku.

Z pierwotnej kwadrygi przetrwał jedynie koński łeb eksponowany obecnie w Muzeum Brandenburskim (Märkisches Museum).

Reliefy

Zgodnie z wzorcami klasycznymi brama została ozdobiona szeregiem płaskorzeźb. W attyce umieszczono liczne alegorie: Herkules (symbolizujący męstwo) niszczy Niezgodę i otrzymuje nagrodę od Zwycięstwa. Dalej przybywają Pokój, Radość i Obfitość, a za nimi kroczą alegorie wiedzy i sztuk pięknych.

Poniżej widać kolejną płaskorzeźbę: metopy rozdzielone tryglifami, na których ukazano walkę centaurów z Lapitami. Sceny miał wydźwięk symboliczny - walkę barbarzyńców z cywilizacją odnoszono do wojen toczonych przez Prusy.

Płaskorzeźby w przejściach stworzono już po wybudowaniu bramy. Po naradach, na motyw przewodni wybrano postać Herkulesa, który miał symbolizować pruskiego króla. Poza dwunastoma pracami tego bohatera ukazano również jego walkę z gigantami, zdradę Dejaniry, śmierć na stosie oraz ubóstwienie.

Nieistniejące malowidła oraz posągi Marsa i Minerwy

Niegdyś wewnątrz bramy znajdowały się malowidła - zlikwidowano je w 1926 roku, gdyż uznano, że są zbyt małe aby przechodnie mogli dopatrzeć się szczegółów. Co więcej okrągłe medaliony, w których umieszczono polichromie nie pasowały do kształtu samej budowli. W niszach po obu stronach bramy ustawiono posągi Marsa i Minerwy. Niestety są to jedynie kopie - oryginały z końca 18. stulecia zostały zniszczone w czasie walk o Berlin.