Pomnik Pomordowanych Żydów Europy w Berlinie

W zachodniej części dzielnicy Mitte, na południe od Bramy Brandenburskiej, znajduje się nietypowy pomnik upamiętniający ofiary Holokaustu. Zespół 2711 betonowych filarów przypomina o największej zbrodni II wojny światowej. Pomnik Pomordowanych Żydów Europy (niem. Denkmal für die ermordeten Juden Europas) to hołd oddany tym ofiarom.

Ogrody Ministerialne i willa Goebbelsa

W XVIII wieku Fryderyk Wilhelm I postanowił rozbudować Berlin. Władca opracował sprytny plan: przekazał ziemię w mieście arystokratom, ale pod pewnym warunkiem. Każdy z obdarowanych został zobowiązany do wzniesienia pałacu i wystawnego ogrodu. Powstało siedem rezydencji. Szybko okazało się jednak, że utrzymanie takiego terenu wymaga olbrzymich środków finansowych. Aby nieco odciążyć arystokratów, zdecydowano o przejęciu części obszarów pod budynki rządowe i wille urzędnicze. Ogrody stały się dostępne dla części mieszkańców stolicy (tych zaangażowanych w życie polityczne i społeczne).

W okresie rządów nazistów jedną z tutejszych willi przejął minister propagandy Joseph Goebbels. Jednocześnie pod ziemią rozpoczęto kopanie tunelów prowadzących do pobliskiego Führerbunker, czyli ostatniej siedziby Hitlera, po której jedynym śladem jest tablica informacyjna na sąsiednim parkingu.

W czasach powojennych obszar ten znalazł się w jednej ze stref Muru Berlińskiego i przebiegała tu linia zasieków i drutu kolczastych.

Budowa pomnika

Pomysł na stworzenie miejsca pamięci pojawił się już w 1988 roku. Jego autorką była niemiecka pisarka i publicystka Lea Rosh. Jednak na rozpoczęcie prac trzeba było jeszcze sporo poczekać. Pierwszy konkurs ogłoszono w 1994 roku, ale kanclerz Helmut Kohl nie wyraził zgody na realizację zwycięskiego projektu. Kolejny konkurs ogłoszono w roku 1997. Wygrał plan Petera Eisenmana i Richarda Serry, ale część członków komisji próbowała forsować koncepcję innych twórców. Przełom nastąpił gdy Eisenman zmodyfikował swój projekt, dodając do niej budynek wystawowy, a niemieccy posłowie zatwierdzili zmiany. Budowa rozpoczęła się w roku 2000, a oficjalne otwarcie miało miejsce pięć lat później.

Kontrowersje i interpretacja

Pomnik Pomordowanych Żydów Europy od samego początku budził nie lada kontrowersje. W trakcie jego budowy wybuchła afera gdy okazało się, że firma dostarczająca zabezpieczenia antygrafficiarskie, w czasie wojny zaangażowana była w produkcję gazu Cyklon B. Kilka lat po otwarciu część betonowych filarów zaczęła pękać - aby zmniejszyć koszta zbudowano je puste w środku. Z tej przyczyny trzeba je regularnie poddawać konserwacji. Krytykę budzi również zachowanie turystów i mieszkańców miasta. Berlińczycy wyprowadzają tu psy, często bawią się tu dzieci, a kobiety opalają się leżąc na filarach.

Trzeba jednak zaznaczyć, że takie zachowanie nie jest sprzeczne z ideą jaka przyświecała twórcom. Peter Eisenman w jednym z wywiadów powiedział:

Ludzie będą piknikować na tym terenie. Dzieci będą bawić się tu bawić. Będą tu pozować do zdjęć i będą powstawały filmy (...) To nie jest święte miejsce.

Jednocześnie twórcy dystansują się od wszelkich interpretacji. Uznają, że skala Holocaustu sprawia, że wszelkie tradycyjne analizy tracą sens. Ich pomnik ma wzbudzić u turysty "poczucie niestabilność" i w ten sposób poprowadzić ku własnej interpretacji.

Pomnik Pomordowanych Żydów Europy - jak dojechać?

Pomnik znajduje się w zachodniej części dzielnicy Mitte. Najbliższe stacje metra to Mohrenstraße i Brandenburger Tor. Stamtąd czeka nas już tylko krótki spacer do tego obiektu. Dokładny adres pomnika to Cora-Berliner-Straße 1.

Inne pomniki w okolicy

Popularność tego miejsca wśród turystów zadecydowała o budowie kilku innych monumentów upamiętniających ofiary niemieckich zbrodni.

• W najbliższej okolicy powstał Pomnik Prześladowanych Homoseksualistów (w parku Steppengarten - w formie betonowych ścian).
• Na północ od Bramy Brandenburskiej stworzono Pomnik Pomordowanych Sinti i Romów (Scheidemannstraße 5 - niewielka sadzawka).
• Natomiast na południu od parku znajduje się Pomnik Ofiar Nazistowskiej Eutanazji (Tiergartenstraße 4 - wystawa na wolnym powietrzu).