Atrakcje Nikozji - 27 miejsc, które warto zobaczyć i zwiedzić

Nikozja (gr. Lefkosía, tur. Lefkoşa) to leżące w centrum wyspy największe miasto Cypru i ostatnia na świecie podzielona stolica. Sam środek otoczonego murami starego miasta przecina strefa buforowa, która oddziela od siebie dwie zwaśnione strony.

Większość zabytków i atrakcji Nikozji zgrupowana jest właśnie w najstarszej części miasta - w obrębie murów lub w ich najbliższej okolicy. Sąsiadujące ze starówką śródmieście przypomina typową europejską metropolię i próżno szukać w nim śladów bogatej historii wyspy.

W naszym przewodniku opisaliśmy najważniejsze atrakcje i zabytki Nikozji - z podziałem na część cypryjską oraz turecką. Rozpoczniemy jednak od krótkiego opisu przebiegającej przez miasto granicy. Na końcu artykułu znajdziecie wprowadzenie do historii miasta.

Miasto podzielone na pół

Nikozja to ostatnia na świecie podzieloną stolicą. Niemalże przez sam środek starego miasta przechodzi Zielona Linia, jak nazywana jest strefa buforowa kontrolowana przez siły pokojowe ONZ. Oddziela ona od siebie Republikę Cypru oraz nieuznawany na arenie międzynarodowej turecki Cypr północny.

Napięcia pomiędzy społecznością grecką a turecką trwają w Nikozji od niepamiętnych czasów. Po raz pierwszy stare miasto podzielono na pół, choć "tylko" płotem z drutu kolczastego, jeszcze w czasach brytyjskich w 1956 roku.

Idea ustanowienia strefy zdemilitaryzowanej pojawiła się pod koniec 1963 roku. Po eskalacji przemocy w okresie świąt Bożego Narodzenia dowódca sił brytyjskich Peter Young miał podczas jednej z narad wziąć zielony długopis i wytyczyć na mapie linię rozdzielającą od siebie dwie zwaśnione strony. W tym czasie Cypr był już niepodległym państwem, ale Brytyjczycy wciąż posiadali (i do dziś posiadają) autonomiczne bazy na jego terenie. W kolejnym roku pomysł wprowadzono w życie, powierzając kontrolę strefy buforowej siłom pokojowym.

Zielona Linia, jaką znamy dziś, powstała po inwazji tureckiej w 1974 roku. Turcy rozciągnęli ją na całą długość wyspy oraz silnie ufortyfikowali - powstały m.in.: zasieki, betonowe odcinki muru, wieże strażnicze, a wszystkich mieszkających w jej granicach wysiedlono. Powstała granica przypominającą wyglądem Mur Berliński, której aż do XXI wieku nie można było łatwo przekroczyć.

W przypadku Nikozji strefa buforowa przecięła sam środek starego miasta. W celu jej wytyczenia zburzono dziesiątki domów, dodatkowo budynki wychodzące w stronę granicy musiały pozostać niezamieszkane. Widok zasieków, murów oraz zburzonych domów na terenie stolicy państwa należącego do Unii Europejskiej w XXI wieku jest po prostu przygnębiający.

Najbardziej znany punkt kontrolny dla osób poruszających się pieszo znajduje się w samym sercu starego miasta, na końcu ruchliwej ulicy handlowej Ledra. Z perspektywy obywatela Polski przekraczanie granicy nie jest niczym trudnym. Wystarczy na przejściu granicznym pokazać dowód osobisty lub paszport - najpierw po stronie cypryjskiej, następnie tureckiej - i po chwili znajdziemy się w całkiem innym, bardziej orientalnym świecie. Czytelnicy odwiedzający wcześniej kraje muzułmańskie lub dzielnice arabskie w największych europejskich metropoliach nie będą raczej zaskoczeni, ale dla pozostałych różnica kulturowa może być olbrzymia.

Teoretycznie życie obu społeczności toczy się niezależnie. Będąc po stronie cypryjskiej trudno jednak nie słyszeć głośnych nawoływań z minaretów od strony północnej, czy przynajmniej kilka razy nie zobaczyć olbrzymiej (jej szerokość to ponad 400m) flagi Cypru północnego wraz z cytatem z Kemala Atatürka, które wymalowano na zboczu Gór Kyreńskich. Są one nawet podświetlane po zmroku! Trudno nie przyznać, że pomysłodawca tego projektu znalazł skuteczny sposób na drażnienie Cypryjczyków niepogodzonych z turecką okupacją.

Jak zwiedzać Nikozję?

Praktycznie wszystkie największe atrakcje Nikozji znajdują się w granicy historycznych murów miejskich lub w ich najbliższej okolicy. Wszędzie bez większego problemu dojdziemy pieszo.

Jeśli nie planujecie wchodzić do muzeów, to spokojnie powinniście dać radę zobaczyć najważniejsze zabytki w ciągu jednego dnia. Wydaje się nam jednak, że na zwiedzanie Nikozji warto zaplanować dwa lub nawet trzy pełne dni - do zobaczenia jest naprawdę dużo, a niektóre z muzeów na pewno zainteresują czytelników pasjonujących się historią.

ZDJĘCIA: Muzeum Cypru - Nikozja.

Eksplorując otoczone murami stare miasto natrafimy na zabudowania z różnych epok. Są budowle średniowieczne z czasów Lusignanów, są weneckie, są też osmańskie czy brytyjskie. Niejeden budynek był kilkukrotnie zmieniany i stanowi współcześnie interesujące połączenie stylów architektonicznych. Trzeba też uczciwie przyznać, że historyczne centrum stolicy wydaje się być mocno zaniedbane, i właściwie trudno się temu dziwić - nie każdy chciałby mieszkać przy strefie buforowej, mając tuż obok nowoczesne śródmieście.

ZDJĘCIA: Büyük Han (Wielki Zajazd).

Wiele z najważniejszych zabytków znajduje się po stronie tureckiej. Można by nawet pokusić się o stwierdzenie, że wszystko co najcenniejsze leży w części okupowanej. Nie powinno nam to jednak zbytnio zaprzątać głowy, ponieważ dostaniemy się tam bez większego problemu korzystając z punktu kontrolnego przy ulicy Ledra. Tak jak wspomnieliśmy, do przejścia wystarczy nam jedynie dowód osobisty lub paszport.

Nie wszystkie z opisanych przez nas atrakcji można w łatwy sposób odnaleźć na mapie. W takich przypadkach dodaliśmy do nich współrzędne lub oryginalną nazwę.

ZDJĘCIA: Średniowieczne lapidarium - Nikozja.

Co warto zobaczyć w Nikozji? Największe atrakcje oraz zabytki

Fortyfikacje Nikozji

Jednym z najbardziej znanych zabytków Nikozji są zachowane w dobrym stanie renesansowe fortyfikacje. Należą one do najbardziej wartościowych przykładów architektury obronnej epoki Odrodzenia. Wzniesiono je w obawie przed inwazją osmańską w latach 1567-1570. Głównym projektantem był sprowadzony z Włoch inżynier Giulio Savorgnano.

Mury wytoczono na planie okręgu o długości niemal 5 km. Odchodzi od nich 11 bastionów w kształcie grotu od strzały. Fortyfikacje otoczono głęboką fosą. W trakcie budowy zmieniono nawet bieg rzeki Pedieos, która przepływała wcześniej przez sam środek starego miasta, wykorzystując ją przy okazji do wypełnienia rowu otaczającego mury. Można powiedzieć, że Nikozja została modelowym przykładem renesansowego fortu mogącego skutecznie obronić się przed zyskującą na znaczeniu artylerią.

Do miasta prowadziły trzy bramy:

• Porta Giuliana (obecnie Brama Famagustiańska) - główne i najbardziej reprezentacyjne wejście do miasta.
• Porta del Proveditore (obecnie Brama Kireńska), nazwana na cześć tytułu weneckiego gubernatora (Proveditore),
• Porta San Domenico (obecnie Brama Pafos), której nazwa wywodzi się od sąsiedniego opactwa dominikanów.

Wszystkie z nich przetrwały do naszych czasów.

Z powodu spodziewanej inwazji tureckiej fortyfikacje Nikozji budowane były w dużym pospiechu. Wenecjanie by niezwłocznie pozyskać materiał budowlany musieli rozebrać m.in.: stare mury miejskie, pałace, a także wiele rezydencji i kościołów (zarówno katolickich, jak i ortodoksyjnych).

Budowę murów wsparły najbogatsze miejscowe rody. W podzięce każdy z bastionów nazwano na cześć jednego z jedenastu największych donatorów.

Po wytyczeniu Zielonej Linii w połowie XX stulecia średniowieczne fortyfikacje znalazły się po dwóch stronach miasta. Bastiony przypadły po równo każdej ze stron - 5 znajduje się po stronie greckiej, 5 po tureckiej, a jedna leży w strefie buforowej. Mury po stronie cypryjskiej znajdują się w znacznie lepszym stanie niż te pozostające w części tureckiej.

Dawne bastiony oraz fosy służą dziś jako parkingi, parki czy boiska.

Muzeum Cypru

Historia starożytnego Cypru jest bogata, różnorodna oraz mało znana. W zamierzchłych czasach wyspa podzielona była na 12 antycznych miast-królestw. Do naszych czasów przetrwały zaledwie ich ruiny, które należą obecnie do popularnych atrakcji turystycznych.

Z racji swojego położenia oraz niewielkiego rozmiaru, cypryjskie królestwa nie osiągnęły nigdy statusu regionalnych potęg i przez większość czasu były podporządkowane innym ośrodkom, w tym: Asyryjczykom, rządzącym Egiptem greckim Ptolemeuszom czy Imperium Rzymskiemu. Wpłynęło to jednak na różnorodność wyspy, na której stykały się kultury wschodu i zachodu.

Chcąc przybliżyć sobie tę bogatą historię warto udać się do Muzeum Cypru (gr. Κυπριακό Μουσείο), największego i najważniejszego muzeum archeologicznego na wyspie. Znajdziemy je poza historycznym starym miastem, ale bardzo blisko murów.

Ułożona chronologicznie kolekcja zajmuje 14 pomieszczeń. Placówka rozmiarem nie dorównuje co prawda muzeom w Rzymie, Londynie czy Atenach, ale osoby zainteresowane starożytnością na pewno nie będą się tu nudzić.

Zwiedzanie rozpoczynamy na epoce neolitu i kończymy na czasach wczesnochrześcijańskich.

Wybrane eksponaty:

• rzeźby z gimnazjonu w Salaminie,
• znaleziska z grobowców królewskich w Salaminie (m.in. tron oraz łózka),
• kociołki z brązu odnalezione w Salaminie,
• figurki odnalezione w sanktuarium na terenie Ayia Napa,
• garnki z wczesnej epoki brązu odnalezione w Vouni,
• skarb monet z czasów Aleksandra Wielkiego,
• marmurowa statua Afrodyta odnaleziona w antycznym Soli,
• broń oraz elementy zbroi,
• biżuteria,
• znaleziska grobowe,
• posąg z brązu przedstawiający Septymiusza Sewera,
• liczne figurki z terakoty,
• i wiele, wiele więcej!

Tradycyjna dzielnica Laiki Geitonia

Zwiedzanie historycznego starego miasta możemy rozpocząć od spaceru po tradycyjnej dzielnicy Laiki Geitonia (gr. Λαϊκή Γειτονιά). Mimo niewielkiego rozmiaru odnajdziemy w jej granicach trochę przykładów odrestaurowanej, tradycyjnej cypryjskiej architektury. Obecnie mieszczą się tu tradycyjne tawerny, sklepiki rzemieślnicze oraz galerie.

Na terenie Laiki Geitonia działa punkt informacji turystycznej (ang. Cyprus Tourist Information Centre), w którym otrzymamy najważniejsze informacje o południowej części miasta oraz okolicy.

Muzeum Leventis, czyli historia miasta w pigułce

Muzeum Leventis (Leventis Municipal Museum of Nicosia, adres: Hippocratous 15-17) jest idealnym miejscem dla tych czytelników, którzy chcieliby w sposób kompaktowy zapoznać się z historią Nikozji.

Kolekcja muzeum została podzielona chronologicznie na wszystkie najważniejsze okresy w historii wyspy - wliczając w to starożytność oraz czasy współczesne. Ciekawymi eksponatami są mapy przedstawiające miasto od XVI do XVIII wieku. Oprócz nich zobaczymy m.in.: tradycyjne kostiumy, meble, biżuterię, stare fotografie czy pojedyncze obrazy.

Muzeum mieści się w arystokratycznej rezydencji z końca XIX wieku.

Ledra Street

Ledra to główna arteria handlowa starego miasta. Przed podziałem wyspy nazywano ją nawet Makrydromos - Długa Ulica, ponieważ była najdłuższa w całej Nikozji.

Obecnie Ledra Street kojarzona jest najczęściej z punktem kontrolnym przeznaczonym dla pieszych, umożliwiającym przejście na stronę turecką.

Punkt widokowy w budynku Shacolas Tower

Nieopodal ulicy Ledra stoi wieżowiec nazywany Shacolas Tower. Na 11. piętrze budynku utworzono panoramiczny punkt widokowy Shacolas Tower Museum and Observatory.

Po wejściu do środka powinniśmy od razu skierować się do windy. Za wejście do obserwatorium płacimy dopiero po wjechaniu na górę.

Widoki nie należą może do spektakularnych, bo i Nikozja nie posiada aż tylu rozpoznawalnych budowli. Nie widać też zbyt dobrze strefy buforowej. Najlepiej widoczna jest strona turecka, w tym przekształcona w meczet katedra. Przy dobrej pogodzie zobaczymy też namalowaną na górskim zboczu flagę Cypru północnego.

Wadą punktu widokowego jest to, że wszystko oglądamy zza szyby. Oprócz samych widoków na odwiedzających czeka też niewielka wystawa poświęcona historii miasta.

Muzeum Historii Monet Cypryjskich

W kompleksie należącym do Banku Cypru (Bank of Cyprus, adres: Faneromenis 86-90), będącego największą instytucją finansową na wyspie, utworzono niewielkie Muzeum Historii Monet Cypryjskich - Museum of the History of Cypriot Coinage.

Na odwiedzających czeka kilkaset monet pogrupowanych na dziewięć okresów chronologicznych. Najstarsze z obiektów datowane są na VI wiek p.n.e., a najnowsze pochodzą z czasów nam współczesnych.

Chociaż kolekcja nie należy do największych, to jeśli wpadacie do Nikozji na dłużej, warto ją odwiedzić. My jesteśmy miłośnikami numizmatyki, więc zawsze szukamy tego typu atrakcji w krajach o bogatej historii.

Katedra św. Jana

Najważniejszy z ortodoksyjnych kościołów Nikozji znajdziemy w południowo-wschodniej części starego miasta. Katedra św. Jana (gr. Καθεδρικός Αγίου Ιωάννη) powstała w 1662 roku. Wzniesiono ją w miejscu XIV-wiecznej kaplicy św. Jana należącej do benedyktynów.

Świątynia jest jednonawowa i nie należy do największych. Jej architektura jest połączeniem stylów bizantyńskiego oraz frankijskiego. Przez wysoką wieżę kościół może na myśl przywodzić strukturę obronną.

Wnętrze niepozornego kościoła skrywa XVIII-wieczny cykl fresków przedstawiający motywy biblijne oraz scenę odnalezienia grobu św. Barnaby nieopodal Salaminy. Są to jedyne freski w mieście, które przetrwały do naszych czasów w całości.

Obok katedry stoją stary oraz nowy pałac arcybiskupa. Zwłaszcza drugi z nich w porównaniu z katedrą wydaje się być wręcz monumentalny. Będąc na miejscu warto rzucić okiem na ulicę Apostolou Varnava z charakterystycznym krytym przejściem.

Muzeum Bizantyńskie

Bezpośrednio przy katedrze św. Jana mieści się Muzeum Bizantyńskie, będące jedną z najważniejszych placówek kulturalnych stolicy.

Podstawę kolekcji stanowi około 230 ikon datowanych od IX do XIX stulecia, które przechowywano dawniej w licznych cypryjskich kościołach i klasztorach. Za największy skarb muzeum uznawane są jednak mozaiki z monastyru Panagia Kanakaria. Pochodzą one z VI wieku i powstały w tym samym czasie co słynne mozaiki we włoskiej Rawennie.

Monastyr po inwazji tureckiej w 1974 roku znalazł się w części okupowanej, po czym jego drogocenne wnętrza rozkradziono. Mozaiki ostatecznie trafiły do Stanów Zjednoczonych. Na szczęście po długiej batalii sądowej udało się sprowadzić je z powrotem na Cypr.

Niestety, podczas naszej wizyty w muzeum obowiązywał zakaz wykonywania zdjęć.

Cypryjskie Muzeum Sztuki Ludowej

Kolejnym z muzeów mieszczących się w sąsiedztwie katedry jest Cypryjskie Muzeum Sztuki Ludowej (ang. Cyprus Folk Art Museum, gr. Μουσείο Λαικής Τέχνης Κύπρου). Kolekcja wystawiana jest w XVIII-wiecznej rezydencji pełniącej dawniej funkcję pałacu arcybiskupa. Już samo wnętrze budynku może zaciekawić miłośników architektury.

Placówka jest typowym muzeum etnograficznym, które skupia się na codziennym życiu Cypryjczyków w ostatnich dwóch stuleciach. Rdzeń kolekcji stanowią różnorodne narzędzia rolnicze oraz rzemieślnicze, ale oprócz nich zebrano tu również m.in.: meble, wyroby ze srebra, ceramikę, tradycyjne kostiumy, biżuterię, pojedyncze ikony czy inne obiekty religijne.

Nietypowym elementem kolekcji są dwa murale pochodzące z kawiarni ze wsi Geri. Jeden z nich przedstawia scenę zatrzymania Athanasiosa Diakosa, greckiego bohatera walk o niepodległość.

Kościół Panagia Chrysaliniotissa

Kościół Panagia Chrysaliniotissa uważany jest za najstarszą bizantyńską świątynię w Nikozji. Badacze historii miasta zakładają nawet, że pierwsze miejsce modlitwy mogło istnieć w tym miejscu już w V wieku.

Współczesna budowla jest jednak znacznie młodsza - wzniesiono ją około 1450 roku z fundacji królowej Heleny Palaiologiny. W jej wnętrzu odnajdziemy wystrój typowy dla kościoła wschodniego, z pozłacanymi i bogato zdobionymi ołtarzami oraz licznymi ikonami.

Wszystko to razem z ceglanymi ścianami tworzy niezwykle klimatyczne połączenie.

Brama Famagustiańska

Brama Famagustiańska stanowiła główne wejście do miasta. Wenecjanie nazwali ją Porta Giuliana, czym oddano hołd Giulio Savorgnano, inżynierowi i twórcy obwarowań Nikozji.

Przez środek budowli przechodzi szeroki i przykryty sklepieniem kolebkowym tunel. W jego centralnej części znajduje się pomieszczenie nakryte kopułą o średnicy około 11 m. Boczne sale zajmowane były przez straż.

W XX wieku bramę odnowiono, dzięki czemu jej wnętrze może być wykorzystywane jako centrum wystawowe. Jeśli jednak nie odbywa się w niej żadne wydarzenie, to możemy odwiedzić ją za darmo. Aktualne godziny otwarcia znajdziecie tutaj.

Pomnik Wolności oraz stary akwedukt

Kawałek na południe od Bramy Famagustiańskiej lub jeszcze bliżej na wschód od katedry św. Jana odnajdziemy pozostałości po XVIII-wiecznym akwedukcie, którym doprowadzano do miasta wodę wprost z Gór Kyreńskich. Do naszych czasów przetrwało kilka łuków z oryginalnej budowli (współrzędne: 35.172094, 33.369923).

Na sąsiednim bastionie Podocatoro odsłonięto monumentalny Pomnik Pokoju (gr. Μνημείο Ελευθερίας). Oddano nim hołd organizacji EOKA, której członkowie w latach 1955–1959 walczyli zbrojnie z okupującymi wyspę siłami brytyjskimi, przyczyniając się do odzyskania przez Cypr niepodległości.

Kwestia niepodległości wyspy jest zresztą rzeczą dość zaskakującą. Jeśli prześledzimy dobrze jej historię, to zauważymy, że po raz ostatni Cypr był w pełni niezależny w głębokiej starożytności!

Pomnik przedstawia dwóch bojowników podnoszących bramę więzienia i oswobadzających swoich rodaków.

Posiadłość Hadjigeorgakisa Kornesiosa

Posiadłość Hadjigeorgakisa Kornesiosa (gr. Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου) należy do najważniejszych zachowanych XVIII-wiecznych budynków w Nikozji. Dwupiętrowa rezydencja powstała w 1793 roku. Jej właścicielem i jednocześnie fundatorem był Hadjigeorgakis Kornesios, który dzierżył tytuł dragomana Cypru.

Dragomani pełnili w świecie osmańskim bardzo ważną funkcję - wywodzili się z lokalnej społeczności i wspomagali paszę (gubernatora) w kontaktach z miejscową ludnością. Status ten umożliwiał gromadzenie olbrzymich majątków, co zresztą doprowadziło Kornesiosa do zguby, ponieważ przez intrygi zazdrośników stracił ostatecznie głowę (w sensie dosłownym, dekapitacja miała miejsce w Stambule).

Zbudowana przez niego arystokratyczna rezydencja wyróżnia się jednak wieloma wartymi uwagi rozwiązaniami - należą do nich chociażby wzniesione na dziedzińcu tradycyjne łaźnie.

Kościół Stavros tou Missirikou (obecnie meczet Arablar)

Wzniesiony prawdopodobnie w XV stuleciu dawny kościół Stavros tou Missirikou (nazwany na cześć cypryjskiego króla Henryka II) stanowi intrygujące połączenie różnych stylów architektonicznych.

Gmach przypomina budowle gotyckie, choć jego plan z centralną kopułą jest bliższy kościołom bizantyńskim, a do tego zauważalne są dekoracje typowo renesansowe, które wprowadzili Wenecjanie. Jakby tego było mało, to po po inwazji tureckiej świątynie przekształcono w meczet i dodano do niej minaret.

Współrzędne: 35.173697, 33.363105

Brama Pafos oraz widoczne elementy strefy buforowej

Brama Pafos jest najmniej imponującą ze wszystkich oryginalnych bram prowadzących do miasta. Powstała w miejscu istniejącej już w czasach lusignańskich bramy św. Dominika (Porta di San Domenico), która swoją nazwę otrzymała od sąsiedniego opactwa dominikanów.

Brama Pafos leży niedaleko jednego z najwęższych fragmentów strefy buforowej. Jest to jedno z lepszych miejsc przybliżających dawną codzienność podzielonego miasta. W oczy rzucają się zwłaszcza wieżyczki strażnicze oraz ustawione z beczek barykady.

Średniowieczna hala Kasteliotissa

Naprzeciwko bramy Pafos odnajdziemy jeden z najstarszych budynków w mieście - pochodzącą z XIII lub początków XIV stulecia gotycką halę Kasteliotissa.

Nie ma pewności jakie było jej oryginalne przeznaczenie, ale jedna z hipotez skłania się ku temu, że podłużna hala o wymiarach 26 na 8,8 m musiała być częścią jednego z pałaców. Według innej służyła jako refektarz (jadalnia) dla sąsiedniego klasztoru. Może pewnego dnia uda się natrafić na dokumenty źródłowe przybliżające historyków do rozwikłania tej zagadki.

Na nieszczęście turystów hala Kasteliotissa służy obecnie jako centrum wystawowe i na co dzień nie ma możliwości jej odwiedzenia.

Nikozja - atrakcje i zabytki części północnej (tureckiej)

Katedra św. Zofii (obecnie meczet Selima)

Wzniesiona przez francuskich budowniczych gotycka katedra św. Zofii była architektoniczną perłą Królestwa Cypru. Jej budowa rozpoczęła się w 1209 roku i właściwie nigdy nie została finalnie ukończona. Konsekracja świątyni odbyła się w 1326 roku i od tego momentu w jej murach koronowano cypryjskich władców, a także grzebano członków rodu Lusignan.

Wnętrze katedry ozdabiały wspaniałe witraże przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu, liczne malowidła ścienne oraz rzeźby. Nic z tego nie przetrwało. Muzułmanie nie oszczędzili niczego - po przekroczeniu bramy kościoła rozpoczęli bezczeszczenie wszystkiego, co katolickie. Otwierali nawet grobowce i wyjmowali z nich szczątki!

Po "wyczyszczeniu" wszystkich śladów po chrześcijańskiej przeszłości katedra została przekształcona w meczet. W miejscu dwóch nieukończonych wież stanęły minarety, a wnętrze kościoła zyskało typowe dla religii muzułmańskiej atrybuty. Ściany pomalowano na biało, przez co zatraciły historyczny charakter. Przed budynkiem stanęła też fontanna służącą do przemycia się przed modlitwą.

Średniowieczne lapidarium w zabytkowym budynku z XV wieku

Średniowieczne lapidarium mieści się w bezpośrednim sąsiedztwie dawnej katedry św. Zofii, w budynku z drugiej połowy XV stulecia, który wzniesiono na katedralnym dziedzińcu.

Nie ma pewności jakie było oryginalne przeznaczenie budowli, choć można domniemywać, że służyła ona jako dom gościnny dla pielgrzymów. Obiekt powstał już w czasach weneckich.

W muzeum wystawiane są elementy architektoniczne zabrane z różnych kościołów czy nieistniejących już pałaców. Najbardziej imponującym zabytkiem jest monumentalne gotyckie okno, które w czasach brytyjskich uratowano z burzonego pałacu Lusignanów i zamontowano na ścianie renesansowego budynku.

Bedesten (dawny kościół św. Mikołaja)

Tuż obok katedry stanął kościół św. Mikołaja. Wzniesiono go w XIV stuleciu na bazie istniejącej już wcześniej bizantyńskiej struktury. Budowla ta była kilkukrotnie przebudowywana. Dla przykładu, monumentalna północna fasada datowana jest już na czasy weneckie.

Budynek ucierpiał w trakcie inwazji osmańskiej. Muzułmanie przekształcili go później w kryty targ, od którego wzięła się obecna nazwa - bedesten to w świecie tureckim najważniejsze z targowisk, na którym sprzedawane są najbardziej wartościowe produkty.

W ostatnich stulecia budynek pełnił różne funkcje, m.in. magazynów pszenicy, i zaczął powoli niszczeć. Na początku XXI wieku budowlę odrestaurowano i przekształcono w centrum wystawowe.

Tuż obok mieści się muzeum sztuki tureckiej i islamskiej, ale nie mieliśmy okazji go odwiedzić.

Büyük Han (Wielki Zajazd)

Büyük Han (pol. Wielki Zajazd) należy do najwspanialszych przykładów architektury osmańskiej na całym Cyprze. Wzniesiona w latach 1576-1577 budowla służyła jako miejsce odpoczynku dla przybywających do miasta kupców. Kompleksy tego typu istniały na wszystkich ważniejszych arabskich szlakach handlowych.

Zajazd w Nikozji jest dwupiętrowy. Budowla powstała na planie prostokąta i posiada rozległy otwarty dziedziniec, pośrodku którego stoi niewielki meczet z fontanną.

W budynku znajdowało się 68 pokoi wychodzących w stronę wewnętrznego dziedzińca oraz 10 sklepów skierowanych w stronę ulicy. Pomieszczenia na dole wykorzystywano jako stajnie czy magazyny, podczas gdy w wyposażonych w kominki pokojach na piętrze mieściły się sypialnie.

W czasach brytyjskich kompleks wykorzystywany był jako więzienie. Ostatnimi czasy całkowicie go odrestaurowano i i obecnie mieszczą się tu sklepy, galerie oraz pracownie rzemieślnicze.

Gotycki kościół św. Katarzyny (meczet Hajdara Paszy)

Wzniesiony w 1362 roku kościół św. Katarzyny należy do najważniejszych gotyckich budowli w Nikozji. Gmach świątyni może dziś wydawać się stosunkowo niewielki, ale w momencie budowy był to drugi największy kościół w mieście.

Budowla charakteryzuje się typowymi dla gotyku wysokimi i smukłymi oknami, choć nie posiada wieży, budowy której prawdopodobnie nie dokończono. Po inwazji tureckiej kościół przekształcono w meczet Hajdara Paszy i dobudowano do niego minaret. Do naszych czasów przetrwały bogate zdobienia portali. Warto zwrócić uwagę na nieco prostsze północne wejście, które udekorowano wizerunkiem kobiety trzymającej rybę i smoka.

Obecnie budynek wykorzystywany jest do organizacji wystaw.

Współrzędne: 35.177401, 33.366079

Dom gotycki

Kilka kroków na północ od kościoła św. Katarzyny odnajdziemy jeden z najciekawszych przykładów architektury świeckiej z okresu średniowiecza. Pochodzący z XV stulecia budynek (nazywany po prostu Domem Lusignan) zachował wiele cech gotyckich, spośród których najbardziej w oczy rzuca się monumentalne wejście w formie łuku.

W czasach tureckich budynek przebudowano i obecnie stanowi on interesujące połączenie dwóch stylów, europejskiego gotyku i bardziej orientalnej architektury osmańskiej, co najlepiej widać po wejściu na dziedziniec.

Współrzędne: 35.178121, 33.366372

Kumarcilar Han - drugi z tradycyjnych zajazdów osmańskich

Kumarcilar Han (pol. Zajazd Hazardzistów, tur. Kumarcılar Han) to drugi z tradycyjnych zajazdów osmańskich. Wzniesiono go w pierwszej ćwierci XVIII stulecia i jest znacznie skromniejszy od opisanego wcześniej Büyük Han. Ma jednak podobny układ - prostokątnego dwupiętrowego budynku z otwartym dziedzińcem otoczonym przez liczne pomieszczenia. W momencie powstania kompleks posiadał ich aż 56, lecz do naszych czasów zachowały się jedynie 44. Górne sale służyły jako pokoje sypialne, a dolne wykorzystywano jako magazyny lub stajnie.

Na teren kompleksu prowadzi gotycka brama w formie łuku, która należała najprawdopodobniej do istniejącego już wcześniej średniowiecznego budynku.

Obecnie na terenie dawnego zajazdu działają sklepiki oraz restauracja.

Brama Kireńska

Brama Kireńska (gr. Πύλη της Κερύνειας) jako jedyna z trzech oryginalnych bram miejskich znalazła się po stronie tureckiej. Budowla ta na przestrzeni wieków była kilkukrotnie przebudowywana. W XIX stuleciu dobudowano do niej górne piętro, w czasach brytyjskich usunięto flankujące ją mury, a jeszcze później przekształcono w samodzielny budynek.

Współcześnie w bramie działa punkt informacji turystycznej. Nieopodal znajdują się przystanki autobusowe, skąd wyruszymy w stronę Famagusty bądź Kyrenii. Zaglądając do punktu informacji możemy poprosić o aktualne rozkłady autobusów.

Kolumna wenecka oraz budynek brytyjskiego sądu kolonialnego

Plac Atatürka, znany lepiej jako plac Sarayönü (pol. plac przed pałacem), przez wiele stuleci stanowił centrum polityczne Nikozji. Już w czasach Lusignanów przy placu wzniesiono arystokratyczną rezydencję, która od 1427 roku pełniła funkcję oficjalnego pałacu królewskiego.

W okresie weneckim pałac przekształcono w rezydencję gubernatora. Wtedy też po raz pierwszy pojawiła się antyczna kolumna zabrana ze starożytnej Salaminy (możliwe, że była ona częścią świątyni Zeusa). Na szczycie kolumny umieszczono lwa św. Marka stale przypominającego o weneckiej dominacji.

Pałacem nie pogardzili również Osmanowie, którym po wielokrotnych przebudowach służył za rezydencję gubernatora. Gorszy los czekał jednak kolumnę, którą przewrócono i przeniesiono na teren jednego z meczetów (dawnego klasztoru karmelitów).

Na początku poprzedniego stulecia role się odwróciły. Rządzący wyspą Brytyjczycy zdecydowali się zburzyć pałac, z którego do naszych czasów przetrwała zaledwie fontanna. Na nowo wznieśli za to wenecką kolumnę, na szczycie której, w miejscu rzeźby weneckiego lwa, ustawili kulę.

W miejscu dawnego pałacu wzniesiono charakterystyczny budynek wykorzystywany jako siedziba brytyjskiego sądu kolonialnego. Przed budynkiem stoi platforma z królewskim herbem Wielkiej Brytanii, którym upamiętniono koronację Elżbiety II.

Współrzędne: 35.178115, 33.360857

Meczet i dzielnica Arabahmet

Dzielnica Arabahmet leży w zachodniej części starego miasta. Obszar ten wyróżnia się wąskimi uliczkami oraz typowo osmańską architekturą mieszkalną z końca XIX i początku XX wieku. W jednej z tradycyjnych rezydencji mieści się muzeum Dervisa Pasy (tur. Derviş Paşa Etnoğrafya Müzesi).

Podczas odkrywania dzielnicy warto zwrócić uwagę na meczet Arabahmet (tur. Arapahmet Cami) z 1845 roku, który stylem nawiązuje do budowli XVI-wiecznych. Na dziedzińcu świątyni znajduje się niewielka nekropolia dla zasłużonych.

Kościół ormiański

Kolejnym gotyckim zabytkiem w części tureckiej jest kościół ormiański z pierwszych dekad XIV stulecia. Świątynia pierwotnie była częścią klasztoru benedyktynów i nosiła nazwę Notre Dame de Tyre.

Przez pewien czas po inwazji osmańskiej kościół wykorzystywano jako magazyn soli, ale ostatecznie Turcy zgodzili się przekazać go Ormianom.

Po wytyczeniu Zielonej Linii kompleks znalazł się w sąsiedztwie strefy buforowej i na długie lata został porzucony. Na szczęście w ostatnim czasie poddano go gruntownej renowacji, po której wnętrza kościoła odzyskały swój historyczny wygląd.

Współrzędne: 35.175051, 33.358118

Dzielnica Samanbahce

Samanbahce to pierwsza na Cyprze dzielnica mieszkaniowa o charakterze socjalnym. Powstała z inicjatywy tureckiej na początku XX stulecia w miejscu dawnego ogrodu warzywno-owocowego.

Dzielnica składa się z 72 domów o niskiej zabudowie. Każdy z budynków wzniesiono na identycznym planie. We wszystkich znajdziemy: korytarz wejściowy, dwie sypialnie, kuchnię, łazienkę, toaletę oraz wewnętrzny dziedziniec. Przy budowie korzystano jedynie z niedrogich lokalnych materiałów oraz wykorzystano naturalne cechy podłoża.

W centralnej części dzielnicy stanęła sześciokątna studnia, z której wodę przez długi czas czerpali wszyscy mieszkańcy.

Warto poświęcić chwilę na spacer pośród tradycyjnej zabudowy i leniwie wypoczywających kotów, ale pamiętajmy, żeby nie przeszkadzać mieszkańcom.

Krótkie wprowadzenie do historii Nikozji

Historia osadnictwa na obszarze współczesnego miasta sięga epoki brązu. Protoplastą Nikozji było starożytne miasto Ledra, jedno z dwunastu miast-królestw starożytnego Cypru. Nie ma pewności w którym momencie zmieniono nazwę na Lefkosía, ale jeszcze pod koniec IV stulecia w źródłach pisanych pojawia się wzmianka o mieście Ledra.

W okresie wczesnego średniowiecza miasto zaczęło mocniej się zaludniać. Mocno zyskało na znaczeniu w trakcie najazdów arabskich w VII i VIII wieku, gdy wielu mieszkańców szukało schronienia w centralnej części wyspy i z dala od wybrzeża. W 965 roku Cypr został ponownie częścią Cesarstwa Bizantyńskiego i prawdopodobnie właśnie wtedy Lefkosía została wybrana na nową stolicę.

Największy rozkwit miasta przypadł jednak na czasy Królestwa Cypru i rządy władców z francuskiego rodu Lusignan. W XIII i XIV stuleciu w mieście powstały: wspaniała gotycka katedra, pałac królewski oraz dziesiątki kościołów i rezydencji, a wszystko to otoczono pierścieniem murów obronnych.

ZDJĘCIA: Muzeum Cypru - Nikozja.

Pod koniec XV stulecia prawa do wyspy nabyła Republika Wenecji. Nowi zarządcy trudnili się handlem, a ich główną domeną było morze, więc Nikozja straciła na znaczeniu względem portowej Famagusty.

Druga połowa XVI wieku przyniosła wzrost zagrożenia inwazją osmańską. W 1567 roku, chwilę po wielkim oblężeniu Malty, pośpiesznie rozpoczęto budowę nowych fortyfikacji otaczających Nikozję. Prace trwały trzy lata i w ich efekcie powstało wręcz modelowe renesansowe miasto otoczone symetrycznym pierścieniem murów obronnych.

Pośpiech sprawił jednak, że Wenecjanie nie mieli czasu na zgromadzenie odpowiedniej ilości materiałów budowlanych. Jedynym wyjściem była rozbiórka historycznych budynków wzniesionych w czasach Lusignanów i wykorzystanie pozyskanego z nich materiału do budowy nowych fortyfikacji.

Niedługo później kunszt weneckich inżynierów obronnych został poddany próbie. Już 1 lipca 1570 roku wojska osmańskie wylądowały na Cyprze, a 22 lipca rozpoczęło się oblężenie Nikozji. Przez 45 dni obrońcy dzielnie odpierali ataki, a fortyfikacje bez szwanku przyjmowały kolejne salwy tureckiej artylerii. Szczęśliwie dla napastników obrońcom szybko skończyła się amunicja i mogli skutecznie przebić się przez mury.

Muzułmanie po przekroczeniu bram miasta nie mieli litości dla żadnego chrześcijanina - wymordowano nawet 20 000 obrońców i zwykłych mieszkańców, a dzieci i kobiety (będące w odpowiednio młodym wieku) wzięto w niewolę. Szybko zaczął zmieniać się też krajobraz miasta - liczne chrześcijańskie kościoły zamieniano na meczety, do każdego z nich dobudowując jeden lub dwa minarety.

Rok później już cały Cypr znajdował się w rękach muzułmańskich i rozpoczęły się trzy stulecia okupacji tureckiej.

Pod koniec XIX stulecia wyspę przejęli Brytyjczycy. Aż do odzyskania niepodległości w 1960 roku Nikozja była areną walk - zarówno pomiędzy greckimi a tureckimi Cypryjczykami, jak i cypryjskim ruchem oporu a Brytyjczykami.

ZDJĘCIA: Büyük Han (Wielki Zajazd).

ZDJĘCIA: Średniowieczne lapidarium - Nikozja.