Brama Brandenburska w Berlinie

Brama Brandenburska to jeden z najważniejszych symboli Berlina. Obecna na pocztówkach, magnesach, obrazach i licznych fotografiach - na trwale wpisała się w miejski krajobraz. Jej historia sięga XVII wieku i odzwierciedla burzliwe dzieje miasta oraz Europy.

Nie sposób być w Berlinie i nie zobaczyć tego zabytku! Brama znajduje się przy popularnym placu Paryskim (Pariser Platz), stanowiąc zakończenie popularnej alei Unter den Linden.

Historia Bramy Brandenburskiej

Około 1670 roku, w miejscu dzisiejszej bramy, powstało ufortyfikowane przejście. Było to związane z dynamicznym rozwojem Berlina i włączeniem dzielnicy Dorotheenstadt do systemu miejskich umocnień.

W 1734 roku stare fortyfikacje zaczęły tracić na znaczeniu w związku z dalszym rozwojem urbanistycznym. W ich miejscu powstał tzw. mur celny (Berliner Zollmauer), przy którym pobierano opłaty i rejestrowano towary wjeżdżające do miasta. Jednym z elementów tego systemu stała się Brama Brandenburska. Już około 40 lat później przystąpiono do rozbiórki starej konstrukcji i budowy nowej bramy, która wkrótce zyskała reprezentacyjny charakter. W kolejnych latach dodano dekoracje rzeźbiarskie, a na szczycie pojawiła się imponująca kwadryga, czyli rzeźba rydwanu ciągniętego przez cztery konie.

W 1806 roku, po zwycięstwie Napoleona nad Prusami, kwadryga została wywieziona do Paryża z jego rozkazu. Symbol Berlina powrócił jednak na swoje miejsce już w 1814 roku, po klęsce cesarza.

W latach 1913–1926 przeprowadzono generalny remont bramy, przywracając jej dawny blask. Niedługo potem, w 1933 roku, naziści uczcili przejęcie władzy marszem z pochodniami, przechodząc pod łukiem Bramy Brandenburskiej.

Podczas bitwy o Berlin w 1945 roku brama została poważnie uszkodzona, a kwadryga zniszczona. Według wielu relacji żołnierze polscy zawiesili biało-czerwoną flagę na szczycie ruiny.

Między 1945 a 1957 rokiem nad bramą powiewała flaga ZSRR, którą później zastąpiła flaga Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W 1957 roku odtworzono zniszczoną kwadrygę.

Po wybudowaniu Muru Berlińskiego w 1961 roku brama znalazła się bezpośrednio przy jego przebiegu i została zamknięta. W okresie podziału Niemiec miejsce to stało się ważnym punktem symbolicznego oporu. Właśnie tutaj przemawiali prezydenci Stanów Zjednoczonych: John F. Kennedy i Ronald Reagan. Podczas wizyty Kennedy’ego w 1963 roku sowieci zakryli widok na Berlin Wschodni, zawieszając na bramie czerwoną płachtę.

Brama Brandenburska do dziś pozostaje ikoną Berlina i przypomnieniem o historii podzielonego, a następnie zjednoczonego miasta.

Architektura i symbolika

Brama ma ponad 20 metrów wysokości (z kwadrygą ponad 26 metrów) i 62 metry szerokości. Jest uznawana za jedną z pierwszych neoklasycznych budowli Niemiec. Powstała z rozkazu Fryderyka Wilhelma II, który pragnął "otworzyć" miasto na parki Tiergarten. Brama miała więc zachować sporą przejrzystość.

Budowla była wzorowana na ateńskich propylejach (rodzaj budowli z kolumnami). Miało to również wymowę symboliczną - król Pruski widział w siebie w roli drugiego Peryklesa, a swój sojusz z Holandią i Wielką Brytanią jako nowy Związek Morski. Jednak ze względu na zupełnie inną funkcję bramy konieczne były pewne zmiany. Co więcej, architekt Carl Gotthard Langhans nigdy nie widział Aten i opierał się jedynie na dostarczonych mu rysunkach i opisach. Zrezygnowano więc z charakterystycznego frontonu oraz dodano znacznie więcej światła między kolumnami.

Kwadryga

Na szczycie bramy znajduje się kwadryga czyli czterokonny rydwan z powożącą Wiktorią - rzymską boginią zwycięstwa. Przez wieki historycy sztuki próbowali utożsamiać jej postać z grecką Nike lub boginią pokoju Ejrene, ale źródła z epoki wskazują jednoznacznie na Wiktorię. Zaraz po ustawieniu kwadrygi zdecydowano o dwóch zmianach: bogini przydano rzymskie aquilium oraz szatę przykrywającą jej nagie wdzięki.

W 1806 roku rzeźba została zabrana przez Napoleona do Paryża jako symbol zwycięstwa nad Prusami. Pozostało jedynie metalowe podparcie rzeźby, które berlińczykom kojarzyło się z ostrzem wbitym w ich ukochaną bramę. Napoleon zamierzał postawić posąg na nowym łuku triumfalnym, ale swojego projektu nigdy nie zrealizował. Po jego klęsce kwadrygę sprowadzono do Berlina w kilku skrzyniach, a wiozące je powozy witane były w niemieckich miastach przez wiwatujące tłumy. Dokonano również drobnych zmian w projekcie - najważniejszą było wyrzeźbienie nowego znaku zwycięstwa (wieniec laurowy zmieniono na dębowy oraz dodano krzyż żelazny). Obecne aquilium wykonał słynny architekt Karl Friedrich Schinkel.

Kwadryga przetrwała do roku 1945, kiedy to została zniszczona podczas bitwy o Berlin. Kopię wykonano w roku 1957, ale władze komunistyczne nakazały skuć "symbole pruskiego militaryzmu" czyli żelazny krzyż i orła. Oba elementy zostały przywrócone podczas remontu w 2002 roku.

Z pierwotnej kwadrygi przetrwał jedynie koński łeb eksponowany obecnie w Muzeum Brandenburskim (Märkisches Museum). Niestety, obecnie muzeum to pozostaje zamknięte z powodu renowacji, która ma potrwać kilka lat (data ponownego otwarcia nie została jeszcze ogłoszona).

Reliefy

Zgodnie z wzorcami klasycznymi brama została ozdobiona szeregiem płaskorzeźb. W attyce umieszczono liczne alegorie: Herkules (symbolizujący męstwo) niszczy Niezgodę i otrzymuje nagrodę od Zwycięstwa. Dalej przybywają Pokój, Radość i Obfitość, a za nimi kroczą alegorie wiedzy i sztuk pięknych.

Poniżej widać kolejną płaskorzeźbę: metopy rozdzielone tryglifami, na których ukazano walkę centaurów z Lapitami. Sceny miał wydźwięk symboliczny - walkę barbarzyńców z cywilizacją odnoszono do wojen toczonych przez Prusy.

Płaskorzeźby w przejściach stworzono już po wybudowaniu bramy. Po naradach, na motyw przewodni wybrano postać Herkulesa, który miał symbolizować pruskiego króla. Poza dwunastoma pracami tego bohatera ukazano również jego walkę z gigantami, zdradę Dejaniry, śmierć na stosie oraz ubóstwienie.

Nieistniejące malowidła oraz posągi Marsa i Minerwy

Niegdyś wewnątrz bramy znajdowały się malowidła - zlikwidowano je w 1926 roku, gdyż uznano, że są zbyt małe aby przechodnie mogli dopatrzeć się szczegółów. Co więcej okrągłe medaliony, w których umieszczono polichromie nie pasowały do kształtu samej budowli. W niszach po obu stronach bramy ustawiono posągi Marsa i Minerwy. Niestety są to jedynie kopie - oryginały z końca 18. stulecia zostały zniszczone w czasie walk o Berlin.

Jak dotrzeć do Bramy Brandenburskiej?

Tuż obok znajduje się stacja metra Brandenburger Tor (linia U5) oraz stacja kolejki S-Bahn o tej samej nazwie. Niedaleko zatrzymuje się również autobus linii 100, który jest świetnym pomysłem na zwiedzanie Berlina.