Ħaġar Qim i Mnajdra: megalityczne świątynie na Malcie

Niewielka Malta słynie z megalitycznych świątyń. Pięć stanowisk archeologicznych (plus jedno na wyspie Gozo) wpisano na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO pod wspólną pozycją Megalityczne świątynie Malty.

Dwa z megalitycznych kompleksów, Ħaġar Qim oraz Mnajdra, leżą na południu wyspy, tuż przy brzegu morza, i oddalone są od siebie o niecałe 500 metrów. Oba zwiedzimy kupując jeden, wspólny bilet.

Ħaġar Qim oraz Mnajdrę odrestaurowano w połowie XX wieku. Dzięki wysiłkom archeologów udało się wznieść na nowo niektóre ze ścian, a także odnaleziono wiele drogocennych znalezisk, które obecnie wystawiane są w Muzeum Archeologicznym w Vallettcie.

W XXI wieku oba kompleksy pokryto specjalnym materiałowym dachem, który chroni je przed wpływem warunków atmosferycznych.

Ħaġar Qim

Pierwszy z kompleksów, Ħaġar Qim, powstał w latach 3600-3200 p.n.e. Zbudowano go na skalistym wzniesieniu górującym nad okolicą i z widokiem na morze. Było to dość nietypowe położenie w porównaniu do innych maltańskich świątyń.

Przez tysiąclecia świątynię Ħaġar Qim pokrywał piach, ale nigdy nie zniknęła ona całkowicie z powierzchni. Świądczą o tym m.in. malowidła ścienne z ostatnich stuleci oraz pejzaże przedstawiające okolicę. Prace archeologiczne na terenie świątyni rozpoczęły się w I połowie XIX wieku i trwały ponad 100 lat.

Kompleks Ħaġar Qim składa się z głównej świątyni oraz z sąsiadujących z nią trzech megalitycznych struktur. W najlepszym stanie zachowała się budowla centralna, która charakteryzuje się monumentalną fasadą oraz kilkoma wewnętrznymi komnatami (nazywanymi apsydami).

Ściany świątyni powstały z wysokich na kilka metrów bloków kamiennych. Jeden z największych maltańskich megalitów zobaczymy właśnie na obszarze Ħaġar Qim. Jest to poziomy blok o wysokości 3 metrów i szerokości 6,40 metra, który waży blisko 20 ton. Inny z imponujących megalitów jest wysoki na 5,20 metra i wznosi się ponad sąsiednie bloki.

W trakcie zwiedzania kompleksu wejdziemy do wnętrza świątyni. W środku zobaczymy układ komnat, a także zachowane fragmenty oryginalnego dachu, który pokrywał wewnętrze sale.

Podczas odwiedzin w oczy mogą rzucić nam się malowidła ścienne - nie są one jednak prehistoryczne, ani nawet starożytne - powstały dopiero w XVIII i XIX wieku.

Na terenie kompleksu znaleziono najróżniejsze artefakty. Najważniejszym z odnalezionych skarbów jest figurka Maltańskiej Wenus, którą możemy zobaczyć w Muzeum Archeologicznym w Valletcie. Niewielka statuetka przedstawia sylwetkę otyłej kobiety (bez głowy). Maltańską Wenus, razem z trzema innymi figurkami, odkryto w trakcie restauracji stanowiska archeologicznego w 1949 roku. Przez tysiąclecia były one ukryte bezpośrednio pod stopniami.

Bogato udekorowane kamienne bloki widoczne na terenie świątyni są jedynie replikami, a ich oryginały także znajdują się w muzeum archeologicznym w stolicy kraju.

Mnajdra

Kompleks Mnajdra wzniesiono niecałe 500 metrów za Ħaġar Qim. Zespół trzech budynków powstał na bardziej żyznym terenie i posiadał łatwiejszy dostęp do morza od strony południowej. Obserwując położenie innych megalitycznych świątyń na terenie Malty jasno widać, że prehistoryczni mieszkańcy wznosili je na obszarach, które sprzyjały uprawie ziemi i oferowały prosty dostęp do linii brzegowej.

Każda z trzech świątyń na terenie stanowiska archeologicznego Mnajdry powstała w innym czasie. Najstarsza, i jednocześnie najmniejsza budowla (znajdująca się po stronie północnej), datowana jest na lata 3600 – 3200 p.n.e. Południową świątynię wzniesiono w latach 3150 - 2500 p.n.e.. Najmłodsza z nich jest centralna świątynia, która powstała na sztucznej platformie. Budowle centralna i południowa są o wiele większe od północnej i mają podobny układ.

Podobnie jak w przypadku Ħaġar Qim, również tu wejdziemy do wnętrza budowli.

Zwiedzanie kompleksów Ħaġar Qim oraz Mnajdra

Obie świątynie leżą koło siebie i zwiedzamy je kupując jeden bilet łączony. Kasy biletowe oraz wejście znajdują się obok świątyni Ħaġar Qim.

Zwiedzanie obu kompleksów rozpoczynamy od wizyty w Centrum dla odwiedzających (ang. Visitors Centre). Dla turystów przygotowano film z efektami 4D, który przedstawia historię obu miejsc. Po zakończeniu projekcji przejdziemy przez salę z modelami oraz informacjami na temat megalitycznych świątyń.

Po wyjściu z Centrum dla odwiedzających rozpoczynamy zwiedzanie kompleksu Ħaġar Qim.

Stanowisko archeologiczne Mnajdra oddalone jest od Ħaġar Qim o niecałe 500 metrów i pomiędzy nimi prowadzi przyjemna trasa, z której możemy obserwować okoliczne formacje skalne i leżącą w oddali wyspę Filfla.

Na zwiedzenie całości najlepiej zaplanować około 90 minut.

Wieża strażnicza Ħamrija (malt. Torri tal-Ħamrija)

Spacerując pomiędzy megalitycznymi kompleksami warto zboczyć z trasy i podejść pod dużo nowszą strukturę - wieżę Ħamrija. Budowlę wzniesiono na klifie w 1659 roku. Jest to jedna z trzynastu tzw. Wież De Redina, które powstały za panowania Wielkiego Mistrza Martina de Redina.

Różnorodne wieże strażnicze napotkamy na całym maltańskim wybrzeżu (i także na wyspie Gozo). Były one rozłożone w miarę równomiernie i pozwalały na obserwowanie linii brzegowej, oraz na szybkie powiadamianie w przypadku ewentualnego ataku.

Torri tal-Ħamrija nie należy może do najbardziej imponujących pośród maltańskich wież strażniczych, ale wartym uwagi jest fakt, że po renowacji znajduje się ona w stanie nienaruszonym. Na tyłach wieży (w miejscu skierowanym w stronę morza) znajdziemy przyjemny punkt widokowy i miejsce na krótki odpoczynek.

Sama wieża pełniła strategiczną funkcję w maltańskim systemie obrony, gdyż tuż obok znajduje się niewysoki szelf umożliwiający proste przedostanie się na ląd od strony morza.

Ħaġar Qim oraz Mnajdra: bilety, dojazd, informacje praktyczne

Bilet dla dorosłych (umożliwiający wejście na teren obu kompleksów oraz do Centrum dla odwiedzających) kosztuje 10€. Dostępne są również tańsze bilety dla dzieci, młodzieży oraz osób po 60. roku życia.

Aktualne godziny otwarcia oraz ceny biletów można sprawdzić na tej stronie

Nieopodal Centrum dla odwiedzających znajduje się przystanek autobusowy Hagar. Z Valletty dojeżdża autobus numer 74, którego trasę i rozkład sprawdzicie tutaj.

Uwaga! Jeśli dojeżdżamy na miejsce komunikacją publiczną, to bezpieczniej jest nie planować powrotu ostatnim autobusem. Zdarza się czasami, że autobus nie przyjedzie i możemy zostać skazani na usługi jednego z taksówkarzy, którzy potrafią napastliwie polować na klientów.