Rabat na Malcie - katakumby i inne atrakcje

Rabat (malt. Ir-Rabat) to miasto położone tuż obok Mdiny, czyli historycznej stolicą Malty. Granicę pomiędzy nimi stanowi sucha fosa, która od średniowiecza broni dostępu do ufortyfikowanej Mdiny.

Rabat na Malcie - kilka słów wprowadzenia

Zdjęcia: Katakumby św. Pawła - Rabat, Malta.

W czasach rzymskich Rabat (a dokładniej jego północno-wschodni fragment) razem z Mdiną stanowiły jedno miasto nazywane Melite. Było to w tamtym czasie jedyne miasto z prawdziwego zdarzenia na całej wyspie.

Oba miejsca oddzielono od siebie w średniowieczu, gdy wyspę podbili Arabowie. Mdina (nazywana wtedy Mediną, podobnie jak dzielnice w innych arabskich miastach) została wydzielona, ufortyfikowana i odgrodzona suchą fosą, a Rabat pozostawiono samemu sobie.

Obecnie Rabat słynie z rzymskich ruin oraz wczesnochrześcijańskich grot i katakumb. Jedno z miejsc związane jest z postacią apostoła Pawła, który po katastrofie morskiej w 60 roku wylądował na wyspie.

Osoby zainteresowane atrakcjami tego typu mogą zaplanować na wizytę w Rabacie cały dzień, a pozostali powinni dać radę odwiedzić Mdinę i Rabat w trakcie jednodniowej wizyty.

Zdjęcia: Grota św. Pawła - Rabat, Malta.

Rabat na Malcie - atrakcje i zabytki. Co warto zobaczyć?

Domus Romana: pozostałości po rzymskiej willi i muzeum archeologiczne

Niewiele przetrwało ze starożytnego miasta Melite. W 1881 roku, nieopodal suchej fosy oddzielającej Rabat od Mdiny, odkryto pozostałości po rzymskiej willi wzniesionej (prawdopodobnie) w I wieku p.n.e. i używanej przez kolejne stulecia.

Domus Romana w Rabacie powstał prawdopodobnie w stylu Domus Italica, jak nazywa się dziś standardowy typ budowli z okresu republiki i wczesnego cesarstwa. Jego centralnym punktem było atrium, które otaczały pozostałe pomieszczenia. Dopiero w późniejszym czasie willa została przebudowana w nurcie architektury hellenistycznej - dodano do niej otoczony portykiem kolumnowym perystyl (wewnętrzny dziedziniec z otwartym dachem), którego podłogę ozdabiała zachowana do naszych czasów mozaika.

Niestety, z tej najprawdopodobniej bogato zdobionej willi nie przetrwało zbyt wiele. Archeologom udało się wydzielić i zidentyfikować jedynie dwa obszary - wspomniane wcześniej perystyl oraz atrium. W XX wieku bezpośrednio za willą udało się odnaleźć ruiny kolejnych rzymskich zabudowań.

Po odkryciu ruin willi oraz zachowanej w dobrym stanie mozaiki szybko podjęto decyzję o zabezpieczeniu terenu. Już w lutym 1882 roku otworzono muzeum, które wzniesiono bezpośrednio nad mozaiką. Do placówki przeniesiono wszystkie rzymskie artefakty odnalezione w okolicy. Co warte odnotowania - był to pierwszy budynek na Malcie, który wzniesiono w celu ochrony i przechowywania znalezisk archeologicznych. Przez kolejne dziesięciolecia muzeum stało się domem dla większości rzymskich eksponatów odnalezionych na Malcie i Gozo. W 1922 roku muzeum przebudowano do obecnej formy. Znakiem rozpoznawalnym budynku jest neoklasyczna fasada.

Muzeum Domus Romana (oficjalna nazwa to Domvs Romana) jest dziś jedną z najważniejszych maltańskich placówek kulturalnych. W muzeum wystawione są tablice informacyjne w języku angielskim przedstawiające podstawowe informacje o czasach rzymskich na Malcie. Podczas wizyty zobaczymy m.in.:

• zachowaną w bardzo dobrym stanie mozaikę podłogową ozdabiającą perystyl. Przedstawia ona pijące z misy gołębie, które otoczone są wzorami geometrycznymi. Motyw ten zapoczątkował Sosos z Pergamonu, i możemy trafić na niego w różnych muzeach poświęconych starożytności,
• marmurowe posągi przedstawiające cesarza Klaudiusza i członków jego rodziny,
• stanowisko archeologiczne leżące bezpośrednio za budynkiem muzeum,
• fragmenty kolumn i innych ozdobnych elementów z marmuru,
• naczynia i garnki wykorzystywane w kuchni, lampy,
• ogród przed willą, w którym uprawiane są jedynie rośliny występujące na wyspie w czasach rzymskich.

Grota św. Pawła

Bezpośrednio pod barokowym kościołem św. Pawła (malt. Il-Kolleġġjata Proto-Parrokkjali ta' San Pawl) znajduje się grota św. Pawła, w której według tradycji apostoł miał nauczać wiernych w trakcie swojego pobytu na wyspie.

W 60 roku statek wiozący św. Pawła z Krety do Rzymu rozbił się u wybrzeży Malty. Rozbitkowie znaleźli schronienie w rzymskim mieście Melite, które zajmowało obszar dzisiejszych Rabatu i Mdiny. Apostoł miał uleczyć ojca rzymskiego gubernatora, Publiusza, czym zaskarbił sobie jego zaufanie. Św. Paweł przebywał na Malcie przez trzy miesiące i czas ten miał poświęcić na szerzenie nowej wiary.

Grota św. Pawła możliwa jest do odwiedzenia. Jest ona częścią trasy zwiedzania Muzeum Wignacourt. Sama grota jest niewielka. W środku ustawiono statuę świętego, przed którą umieszczono tablicę pamiątkową z wizyty św. Jana Pawła II.

W podziemnej części kompleksu możliwe do odwiedzenia są również wczesnochrześcijańskie katakumby oraz schron z czasów II wojny światowej. Katakumby są mniej ciekawe niż te opisane przez nas w dalszej części artykułu. Schrony z kolei należą do największych kompleksów tego typu na Malcie - składają się z dwóch długich korytarzy oraz kilkudziesięciu pomieszczeń. Nie ma w nich jednak zbyt wielu eksponatów.

Samo Muzeum Wignacourt mieści się w barokowym budynku i może pochwalić się kilkoma ciekawymi eksponatami. Wśród najważniejszych z nich warto wymienić:

• drewniany i przenośny ołtarz, który joannici wykorzystywali na statkach do odprawiania mszy świętej,
• kolekcję obrazów, z kilkoma pracami Matti Pretiego, który dużą część życia spędził na Malcie,
• relikwiarze i srebra należące do zakonu,
• replikę Całunu Turyńskiego.

Wczesnochrześcijańskie katakumby w Rabacie: zwiedzanie podziemnych nekropolii

Na terenie Rabatu znajduje się kilka podziemnych kompleksów cmentarnych z czasów pierwszych chrześcijan na Malcie. Niestety, w gruncie rzeczy niewiele o nich wiadomo, podobnie jak o pierwszych wyznawcach Chrystusa na wyspie.

Podziemne tunele i komnaty nie były raczej miejscami, w których skrywali się chrześcijanie uciekający przed rzymskimi prześladowaniami - znajdowały się zbyt blisko murów miejskich Melite i każdy musiał zdawać sobie z nich sprawę. Nie ma też pewności ile kilometrów podziemnych korytarzy może wciąż znajdować się pod ulicami Rabatu i okolic. Według jednej z miejskich opowiastek pewnego razu przechodząca przez Rabat świnia wpadła do ciemnej dziury, i na powierzchnię wyszła dopiero w oddalonym o cztery kilometry Siġġiewi.

Zdjęcia: Katakumby św. Pawła - Rabat, Malta.

Katakumby nosiły najcześciej imiona świętych, ale nie znaczy to wcale, że w nich przebywali lub mieli z nimi bezpośredni związek.

Maltańskie katakumby przypominają układem katakumby Rzymu, ale posiadają też własne, unikalne atrybuty. Jednym z nich jest okrągły stół agape, który pojawiał się w podziemnych komnatach i wystawał kilkadziesiąt centymetrów ponad podłogę. Używano go w dwóch sytuacjach. Pierwszą z nich była sama ceremonia pogrzebowa. Drugi przypadek wykorzystania stołu może nas jednak lekko zdziwić. Każdego roku, w rocznicę śmierci zmarłego, przy stole agape spotykała się jego rodzina oraz przyjaciele, którzy wspominali go spożywając uroczysty posiłek.

Katakumby wykorzystywano do grzebania zmarłych do około VIII wieku. W okresie średniowiecza nie porzucono ich jednak całkowicie, a zmieniono ich zastosowanie. Podziemne pomieszczenia zamieniano na: oratoria, kaplice, cysterny na wodę, a nawet na zagrody dla zwierząt. Z tego powodu niektóre z nich poszerzano, łączone lub usuwano z nich groby. Podczas II wojny światowej podziemne tunele służyły jako schrony przeciwlotnicze - w środku skrywali się nie tylko ludzie, ale przechowywano tu również zabytki z Domus Romana.

W trakcie wizyty w Rabacie możemy zwiedzić trzy podziemne nekropolie. O każdej z nich napisaliśmy kilka zdań poniżej.

Zdjęcia: Katakumby św. Katalda - Rabat, Malta.

Katakumby św. Pawła

Największym z kompleksów są katakumby św. Pawła (ang. St Paul’s Catacombs), które wykorzystane były prawdopodobnie już w czasach fenickich, czyli przed 218 rokiem p.n.e. Ostatnie osoby miały zostać w nich pochowane w VII lub VIII wieku. Kompleks swoją nazwę wziął od popularnej legendy, według której katakumby te miały być połączone podziemnym tunelem z opisaną wcześniej grotą św. Pawła.

Stanowisko archeologiczne podzielone jest na dwie części, które przedziela ulica Bajjada Triq Sant Agata.

Zwiedzanie rozpoczynamy od głównej części kompleksu (współrzędne: 35.880443, 14.397670), która znajduje się po wschodniej stronie ulicy. To właśnie tam czekać na nas będzie rozległe podziemne miasto, z wąskimi trasami i wieloma niszami nagrobnymi. Lekkim minusem jest fakt, że katakumby zamieniono na atrakcję turystyczną (m.in. zainstalowano metalowe przejścia), co trochę zmniejszyło ich mroczną atmosferę. Wciąż jednak jest to jedna z najciekawszych atrakcji historycznych Malty; zwłaszcza, gdy nie byliśmy wcześniej w katakumbach w Neapolu lub Rzymu.

Po zakończeniu wizyty w głównej części kompleksu ruszamy ulicą Bajjada Triq Sant Agata na północ, aż dojdziemy do wejścia do Parku Katakumb (po lewej stronie). Tutaj nie znajdziemy już jednego dużego podziemnego obszaru, a ponad 20 mniejszych katakumb. Do każdej nekropolii prowadzi oddzielne zejście, więc chcąc zobaczyć wszystkie musimy liczyć się z częstym schodzeniem i ponownym wchodzeniem na powierzchnię.

Kompleks historyczny św. Agaty: krypta, katakumby i muzeum

Niedaleko katakumb św. Pawła znajduje się kolejny z podziemnych kompleksów. Krypta oraz katakumby św. Agaty (ang. St. Agatha's Catacombs) swoją nazwę otrzymały na cześć pochodzącej z Katanii męczenniczki, która miała przez krótki czas ukrywać się na Malcie przed prześladowaniami cesarza Trajana.

Według tradycji św. Agata miała nauczać tutejszych chrześcijan w wydrążonej w skale niewielkiej krypcie, która w kolejnych stuleciach była kilkukrotnie rozszerzana. Największym skarbem krypty św. Agaty są freski, z których najstarsze datowane są na XIII wiek. Na ścianach przetrwało około 30 malowideł przedstawiających postacie świętych, z czego na 13 z nich widnieje św. Agata.

Oprócz krypty pod ziemią rozciąga się także kompleks katakumb, które powstały w II i III wieku, i zajmują ponad 4000 metrów kwadratowych.

Katakumby św. Katalda

Najmniej znaną z podziemnych nekropolii są katakumby św. Katalda, które znajdują się w podziemiach niepozornej kaplicy o tej samej nazwie (malt. Il-knisja ta’ San Katald). Większość turystów wybierających się do Rabatu trafia jedynie do katakumb św. Pawła lub ewentualnie do kompleksu św. Agaty, ale to katakumby św. Katalda, mimo niewielkiego rozmiaru, są najbardziej mrocznymi z nich.

Katakumby powstały około II wieku, choć obszar ten był wykorzystywany prawdopodobnie już w czasach fenickich. Do podziemnego cmentarzyska schodzimy schodami bezpośrednio z kaplicy. Najpierw trafiamy do wydrążonej w skale krypty, i dopiero potem do podziemnej nekropolii. W trakcie zwiedzania warto zwrócić uwagę na wyrzeźbiony okrągły stół. Jest to tzw. stół agape, przy którym rodzina oraz przyjaciele spotykali się i wspominali zmarłego.

Rabat - atrakcje poza utartym szlakiem

Casa Bernard: zwiedzanie XVI-wiecznego pałacu

Turystycznie Rabat to nie tylko wczesnochrześcijańskie nekropolie i rzymskie ruiny. Atrakcją innego typu jest Casa Bernard, czyli wzniesiony w XVI wieku pałac. Rezydencja swoją nazwę zawdzięcza doktorowi Salvatorowi Bernard, osobistemu lekarzowi Wielkiego Mistrza Zakonu, który nabył ją w 1723 roku.