Valletta: atrakcje, zwiedzanie, zabytki. Co warto zobaczyć w Valletcie?

Valletta, stolica Malty, to w pełni ufortyfikowane miasto wzniesione na półwyspie Sciberras, który otaczają dwie zatoki i naturalne porty: Wielki Port (malt. Il-Port il-Kbir, ang. Grand Harbour) oraz Marsamxett.

Vallettę zamieszkuje niecałe 7000 mieszkańców. Z jednej strony jest to jedna z najmniejszych europejskich stolic, a z drugiej trudno o miasto z większą ilością zabytków na metr kwadratowy. Dziedzictwo Valletty doceniła organizacja UNESCO, która wpisała całe miasto (ponad 300 obiektów) na listę światowego dziedzictwa kulturowego.

Jak zwiedzać Vallettę?

Jeśli wzięlibyśmy pod uwagę tylko natężenie turystów na metr kwadratowy, to można by dojść do wniosku, że Valletta to jedynie długa na około kilometr ulica Republiki (malt. Triq Ir-Repubblika). Mimo że wzdłuż tego pełnego ludzi deptaka znajdziemy najważniejsze z zabytków i atrakcji, to warto oddalić się od utartych ścieżek, i poszukać mniej oczywistych miejsc.

Pamiętajmy, że Valletta sama w sobie jest otwartym muzeum historii i architektury, które skrywa wiele sekretów.

Valletta - największe atrakcje oraz zabytki. Co warto zobaczyć w stolicy Malty?

Wizja Renzo Piano: Brama Miejska, Nowy Parlament oraz teatr pod gołym niebem

Jeszcze przed dojściem do głównej Bramy Miejskiej miniemy modernistyczną fontannę Trytona (malt. Il-Funtana tat-Tritoni, która od 1959 roku ozdabia plac przed wejściem do miasta. Motyw wodotrysku nawiązuje do związków Malty z morzem.

Mijając ją wejdziemy na most prowadzący w stronę Bramy Miejskiej, która od 1569 roku pełniła funkcję głównego wejścia do Valletty.

W tym miejscu wielu odwiedzających może doznać niemałego szoku, ponieważ Brama Miejska nie jest wcale historyczną bramą, a jedynie luką pomiędzy dwoma przechylonymi blokami. Niestety, nic już nie pozostało z żadnej z bram wzniesionych podczas panowania szpitalników (ani z późniejszej bramy wzniesionej już za panowania Brytyjczyków).

Współczesny wygląd bramy jest efektem projektu Valletta City Gate, którego celem było: stworzenie nowego wejścia do miasta, budowa nowego gmachu parlamentu, wykorzystanie ruin historycznej opery oraz stworzenie placu pomiędzy nimi. Za ambitny projekt odpowiadał włoski architekt Renzo Piano. Budynki oddawano do użytku w latach 2013-2015.

Zaraz po przekroczeniu głównego wejścia naszym oczom ukaże się Nowy Parlament, który składa się z dwóch skrzydeł połączonych ze sobą mostami. Budynek powstał z piaskowca, betonu, stali oraz szkła, i z założenia ma komponować się z renesansową i barokową zabudową miasta.

Naprzeciwko parlamentu stoi teatr plenerowy Pjazza Teatru Rjal, który wzniesiono na ruinach istniejącej w tym miejscu i zburzonej w trakcie niemieckich nalotów w 1942 roku Królewskiej Opery (ang. Royal Opera House).

Wcześniejszy gmach opery zbudowano w drugiej połowie XIX wieku. Jego projektantem był angielski architekt Edward Middleton Barry, który zasłynął m.in. z pracy przy Pałacu Westminster w Londynie. Do naszych czasów przetrwało kilka fragmentów oryginalnej budowli, w tym fragmenty kolumn.

Narodowe Muzeum Archeologii

Nie każdy z odwiedzających Maltę zdaje sobie sprawę, że na obu największych wyspach archipelagu odnaleziono jedne z najstarszych budowli świata - megalityczne świątynie (starsze nawet od Wielkiej Piramidy w Gizie czy słynnych kamieni Stonehenge) oraz prehistoryczną nekropolię.

Na terenie stanowisk archeologicznych odkryto wiele artefaktów, takich jak figurki, grawerowane kamienie czy obiekty użytku codziennego. Najważniejsze ze znalezisk zobaczymy właśnie w Valletcie - w Narodowym Muzeum Archeologii (malt. Mużew Nazzjonali tal-Arkeoloġija, ang. National Museum of Archaeology), które mieści się w historycznym budynku Zajazdu Prowansalskiego (Auberge de Provence).

Samo muzeum nie należy może do najbardziej multimedialnych, ale może pochwalić się wieloma unikalnymi eksponatami. Poniżej przedstawiliśmy kilka obiektów wartych uwagi:

• figurka Śpiącej Kobiety, która odnaleziono w Hypogeum Ħal Saflieni (wykorzystywanym jako podziemna nekropolia od 4000 do 1500 roku p.n.e.),
• figurka otyłej kobiety odnaleziona w świątyni w Tarxien,
• figurkę Maltańskiej Wenus, którą odnaleziono na terenie świątyni Ħaġar Qim - jest ona przykładem wysokiego kunsztu artystycznego w dziedzinie realistycznego modelowania sylwetki,
• grawerowane kamienie odnalezione w maltańskich świątyniach (m.in.: Ħaġar Qim i Mnajdra),
• narzędzia pierwszych, prehistorycznych mieszkańców wyspy,
• fenicka trumna z drewna oraz terakoty, którą odnaleziono niedaleko miasta Rabat,
• makiety maltańskich świątyń,
• i wiele innych.

Podczas wizyty w muzeum zobaczymy również Wielki Salon na drugim piętrze, w którym organizowane są wystawy tymczasowe. To monumentalne pomieszczenie wyróżnia się drewnianym sufitem oraz bogato udekorowanymi ścianami.

Konkatedra św. Jana: barokowe dzieło sztuki

Mijając bryłę surowej konkatedry św. Jana (malt. Kon-Katidral ta' San Ġwann) trudno wyobrazić sobie, jak bardzo bogato udekorowane jest jej wnętrze. Świątynia powstała w latach 1573-1578 i przez ponad 200 lat pełniła funkcję głównego kościoła zakonu szpitalników. Architektura budowli jest stosunkowo prosta - centralną częścią kościoła jest szeroka i zwieńczona sklepieniem kolebkowym nawa, po bokach której ciągną się wypełnione kaplicami nawy boczne. Każda z kaplic była przypisana do jednej z grup językowych zakonu (nazywanych langues).

W pierwszym stuleciu po wzniesieniu kościoła jego wnętrze należało do skromnych. Dopiero w latach 60. XVII wieku wielki mistrz Raphael Cotoner rozpoczął ambitny projekt udekorowania świątyni.

Za nowy wygląd konkatedry odpowiedzialny był Mattia Preti. Ten pochodzący z Kalabrii artysta spędził na Malcie blisko 40 lat, a przed przeprowadzką na wyspę otrzymał nawet tytuł kawalera zakonu. Efektem jego wysiłków jest jedno z najwspanialszych barokowych wnętrz, które kiedykolwiek powstały. W latach 1661-1666 pokrył on całe sklepienie nawy głównej malowidłami przedstawiającymi sceny z życia św. Jana Chrzciciela. Był też twórcą obrazów oraz malowideł kaplic bocznych.

Najbardziej charakterystycznym elementem nawy głównej jest wypełniona monumentami nagrobnymi posadzka. Pięknie rzeźbione płyty (jest ich ponad 400), z herbami pochowanych rycerzy, szczelnie wypełniają każdy centymetr podłogi.

Każda z kaplic bocznych jest również warta dłuższej chwili kontemplacji. Szpitalnicy wywodzili się bogatych europejskich rodów, więc nie szczędzili grosza przy dekorowaniu kaplic należących do swoich grup językowych. W niektórych z nich zobaczymy malowidła znanych mistrzów (np. ołtarz w kaplicy języka włoskiego ozdabia obraz Pretiego przedstawiający mistyczne zaślubiny św. Katarzyny z Chrystusem), a w kaplicy anglo-bawarskiej przechowywane są relikwiarze.

Ścięcie św. Jana Chrzciciela pędzla Caravaggio

Niektórzy z turystów przybywają do konkatedry, a czasem i do samej Valletty, tylko w jednym celu: odwiedzenia oratorium, które ozdabia jedno z największych dzieł barokowego mistrza Michelangelo Merisiego, znanego lepiej jako Caravaggio.

Obraz przedstawia biblijną scenę ścięcia św. Jana Chrzciciela, patrona joannitów. Zajmujące 15 m² malowidło jest jedną z najbardziej uderzających prac barokowego mistrza. Nad bezładnym ciałem świętego pochyla się kat, jednocześnie trzymając go za włosy. Nie ma pewności, czy Jan Chrzciciel już nie żyje, ale jego twarz oddaje ostateczność chwili.

Obok kata stoją trzy osoby, w tym łapiąca się za głowę przerażona starsza kobieta. Całej scenie zza krat przygląda się dwójka więźniów, których łatwo przegapić.

Oprócz wartości artystycznej dzieło posiada jedną unikalną cechę - jest to jedyny obraz podpisany przez Caravaggio.

Będąc w oratorium łatwo przegapić drugie z dzieł barokowego mistrza - o wiele mniejszy obraz pt Św. Hieronim piszący. Malowidło charakteryzuje się bardzo realistycznym oddaniem twarzy świętego. Na obrazie malarz umieścił czaszkę będąca atrybutem Hieronima ze Strydonu. Jest to jedno z dwóch dzieł o tym tytule stworzonym przez Merisiego - drugi z obrazów znajduje się w Galerii Borghese w Rzymie.

Caravaggio na Malcie

Caravaggio, który dzielił czas pomiędzy malowanie a awanturnicze życie, trafił na Maltę w 1607 roku. Artysta szukał u joannitów uniewinnienia przed wyrokiem, który czekał na niego w Rzymie za zabicie Ranuccia Tomassoniego.

Alof de Wignacourt, Wielki Mistrz Zakonu Maltańskiego, przygarnął uciekiniera i przyjął go w poczet rycerzy zakonnych. Artysta odwzajemnił się szpitalnikom swoim największym darem - oprócz słynnego obrazu przedstawiającego ścięcie św. Jana Chrzciciela namalował też portrety najznamienitszych rycerzy-zakonników.

Przygoda Caravaggio z Maltą nie trwała jednak zbyt długo. W sierpniu 1608 roku trafił w niejasnych okolicznościach do maltańskiego więzienia, prawdopodobnie z powodu bijatyki z jednym z ważnych zakonników. Artysta przetrzymywany był forcie Saint Angelo, który znajduje się po drugiej stronie Grand Harbour.

Ostatecznie udało mu się uciec z wyspy i dopłynąć na Sycylię, skąd po niedługim czasie znów musiał się ewakuować. Artysta wrócił do Neapolu, gdzie w 1610 roku dotarła do niego wieść z Rzymu o ułaskawieniu. Szczęśliwy Caravaggio niemal od razu ruszył w podróż morską do swojego ukochanego miasta, ale nigdy tam nie dopłynął - w tajemniczych okolicznościach zmarł po drodze…

Pałac Wielkich Mistrzów: apartamenty oraz zbrojownia

Przy placu św. Jerzego (malt. Misrah San Gorg) stoi Pałac Wielkich Mistrzów (Il-Palazz tal-Granmastru lub po prostu Il-Palazz), monumentalna siedziba przywódców Zakonu Maltańskiego. Kompleks powstał w 1571 roku i był jedną z pierwszych budowli wzniesionych w granicach Valletty, choć jego obecny wygląd jest efektem kilku rozbudów.

Pałac od pierwszych dni aż do dziś jest wykorzystywany przez rządzących wyspą. Najpierw przez joannitów, następnie przez Francuzów oraz brytyjskiego gubernatora. Od 1921 roku w pałacu urzędował maltański parlament, a obecnie mieści się w nim siedziba prezydenta Malty.

Pałac ucierpiał zarówno podczas bytności Brytyjczyków (którzy zmienili zastosowanie niektórych pomieszczeń) oraz w trakcie bombardowań II wojny światowej. Po wojnie udało się go odbudować i przywrócić pomieszczeniom ich historyczny wygląd.

Pałac może pochwalić się przyjemnym wewnętrznym dziedzińcem, na którym odpoczniemy od tłumów spacerujących ulicą Republiki.

Apartamenty państwowe

Pałac Wielkich Mistrzów był nie tylko siedzibą dowodzącego zakonem, ale też miejscem, w którym przyjmowano zagranicznych gości. Pięknie zdobione apartamenty i sale miały pokazywać ambasadorom innych państw, że zakon jest potężny oraz bogaty.

Z tego powodu pałacowe apartamentu nie odstają od tych, które znajdziemy w królewskich oraz książęcych pałacach kontynentalnej Europy.

Niektóre z pomieszczeń pałacowych:

• sala tronowa, w której znajdują się wspaniałe freski przedstawiające sceny z Wielkiego Oblężenia; autorem 13 malowideł był Matteo Perez d’Aleccio, który pracował razem z Michałem Aniołem w Kaplicy Sykstyńskiej,
• sala ambasadorów,
• bogato zdobionym korytarz,
• sala z tapetami, której ozdobą są XVIII-wieczne francuskie gobeliny,
• oficjalna jadalnia z portretami historycznych władców Malty.

Zbrojownia

Pałacowa zbrojownia dla niektórych odwiedzających może okazać się znacznie ciekawsza od samych apartamentów. W dwóch podłużnych salach zebrano w niej jedną z najbardziej imponujących kolekcji broni oraz zbroi w Europie.

Na wystawach znajdują się m.in.: eksponaty z czasów sprzed przybycia szpitalników na Maltę, artefakty z Wielkiego Oblężenia (w tym zdobyczne obiekty tureckie), bogato zdobione zbroje wielkich mistrzów i rycerzy. Oprócz tego jedna z najważniejszych kolekcji XVII-wiecznych mieczy i szabel, pistolety oraz strzelby, a nawet armaty czy kareta. Osoby zainteresowane wojskowością spokojnie spędzą tu ponad godzinę zapoznając się z eksponatami.

Po raz pierwszy zbrojownia została udostępniona zwiedzającym w 1860 roku, co daje jej tytuł pierwszego publicznego muzeum na Malcie. Niestety, obecna kolekcja stanowi zaledwie wycinek dawnych zbiorów. Najpierw część obiektów zabrali Francuzi, a następnie Brytyjczycy. Wciąż jednak pałacowa zbrojownia jest pozycją obowiązkową dla wszystkich, którzy chcieli by lepiej poznać historię rycerzy-zakonników.

Zajazdy kawalerów maltańskich

Jednymi z najwspanialszych budowli wzniesionych w Valletcie były zajazdy (nazywane z języka francuskiego auberges), które miały ścisły związek z podziałem organizacyjnym zakonu i pełniły funkcję kwater rycerzy-zakonników.

Szpitalnicy wywodzili się z najważniejszych europejskich królestw oraz księstw, i władali wieloma językami. Zakon był podzielony na osiem (lub siedem, w zależności od okresu) grup językowych (nazywanych, również z francuskiego, langues), które odpowiadały obszarom geograficznym - np. rycerze z Polski należeli do grupy niemieckiej (Langue Niemiec).

Zdjęcia: Zwiedzanie szpitala w Valletcie.

Każda z grup posiadała własną kwaterę (auberge), w której mogli przebywać jej członkowie. Zajazdy istniały już na wyspie Rodos, ale miały one inny charakter - przypominały bardziej klasztory i były odseparowane od pozostałych mieszkańców.

W Valletcie (czy wcześniej w Birgu) zdecydowano się na inne podejście. Rycerskie zajazdy na Malcie miały formę zwyczajnych rezydencji i pałaców. Wznoszono je tuż obok pozostałych zabudowań i niczym (oprócz rozmiaru i przepychu) się od nich nie odróżniały. Pamiętajmy, że szpitalnicy wywodzili się ze znamienitych europejskich rodów i mieli fundusze na zatrudniane najlepszych architektów.

W stolicy Malty powstało osiem takich zajazdów, z których pięć przetrwało do dziś. Dwa zostały zniszczone w trakcie nalotów II wojny światowej, a jeden zburzono z innego powodu. Najwspanialsza z rezydencji, Zajazd Kastylijski (fr. Auberge de Castille), pełni dziś funkcję siedziby premiera Malty, a w Zajeździe Prowansalskim (fr. Auberge de Provence) otworzono Narodowe Muzeum Archeologii.

Zdjęcia: Valletta - Zajazd Bawarski.

Pozostałe zachowane zajazdy:

• Zajazd Włoski (fr. Auberge d’Italie) - pałac ten wyróżnia się barokowym zdobieniem nad główną bramą wejściową, w środku którego umieszczono popiersie wielkiego mistrza Gregorio Carafy.

• Zajazd Aragoński (fr. Auberge D’Aragon) - najskromniejszy ze wszystkich zajazdów, ale też pierwszy, który został wzniesiony w Valletcie. Wartym odnotowania jest fakt, że budynek zachował się niemal w oryginalnym stanie.

• Zajazd Bawarski (fr. Auberge de Bavière) - w tym wzniesionym pod koniec XVII wieku pałacu mieści się obecnie jedna z jednostek rządowych. Można jednak spróbować wejść na dziedziniec i zobaczyć schody lub kilka historycznych atrybutów (m.in. miecz na ścianie czy obrazy).

Biblioteka Narodowa Malty - polski ślad w architekturze Valletty

Na krańcu hałaśliwego placu Republiki (malt. Misrah Ir-Repubblika), na środku którego wzniesiono pomnik królowej Wiktorii, stoi Biblioteka Narodowa Malty (malt. Bibljoteka Nazzjonali ta' Malta).

Za projekt gmachu odpowiadał Stefan Ittar, architekt z polskimi korzeniami. Niestety, jego pobyt na Malcie zakończył się tragiczną, prawdopodobnie samobójczą, śmiercią.

Ittar nie jest postacią specjalnie znaną w Polsce. Zanim przybył na Maltę pracował w Katanii, gdzie zaprojektował kilka ważnych budowli. Był przedstawicielem sycylijskiego baroku.

Założycielem biblioteki był Jean-Louis Guérin de Tencina, który w trakcie swojego życia zebrał największą kolekcję ksiąg i manuskryptów w historii wyspy. Zgodnie z prawem wszystkie książki i zbiory zmarłych joannitów przechodziły na własność zakonu, tak było też z kolekcją de Tencina.

W bibliotece przechowywane są bogate zbiory szpitalników oraz księgi przywiezione przez Brytyjczyków.

Obecnie każdy może zajrzeć do monumentalnej czytelni, gdzie przygotowano niewielką wystawę obiektów spośród tych znajdujących się w zbiorach biblioteki. Zanim wejdziemy do środka zostaniemy poproszeni o zostawienie dokumentu tożsamości.

Fort św. Elma (Narodowe Muzeum Wojny)

Leżący na końcu półwyspu fort św. Elma (malt. Forti Sant’Iermu, ang. Fort St Elmo) bronił dostępu do zatoki Wielkiego Portu jeszcze zanim zbudowano Vallettę.

Joannici wznieśli go w 1552 roku, niedługo po odpartym muzułmańskim najeździe na Maltę i Gozo. Fort miał formę gwiaździstą i jego głównym zadaniem była obrona dostępu do Wielkiego Portu, gdzie znajdowała się ówczesna siedziba zakonników (więcej o pierwszej stolicy szpitalników przeczytacie w naszym artykule Trzy Miasta (Birgu, Cospicua, Senglea) na Malcie).

Podczas Wielkiego Oblężenia w 1565 roku obrońcy fortu utrzymali go przez 28 dni, lecz ostatecznie oparli się nawałnicy osmańskiej. Turcy po wkroczeniu do fortu obcięli głowy wszystkim broniącym go rycerzom, którymi ostrzelali leżący po drugiej stronie zatoki fort St Angelo.

Po wyparciu muzułmanów z Malty rozpoczęto pracę nad budową nowej stolicy. Francesco Laparelli, architekt odpowiedzialny za jej projekt, włączył istniejącą twierdzę do fortyfikacji Valletty.

Fort wykorzystywali i rozbudowywali również Brytyjczycy. Był on zresztą pierwszym celem niemieckich nalotów podczas II wojny światowej.

Co zobaczymy w środku? Niektóre z eksponatów i wystaw:

• brytyjski myśliwiec Gloster Gladiator nazywany Faith (Wiara) - jeden z trzech samolotów tego typu, które znajdowały się na Malcie w momencie wybuchu II wojny światowej; pozostałe dwa nazywały się Hope (Nadzieja) oraz Charity (Miłosierdzie),
• pomieszczenie z odgłosami niemieckich bombardowań,
• stół, przy którym Francuzi podpisali porozumienie z Brytyjczykami przed opuszczeniem wyspy,
• samochód jeep "Husky", który na Maltę przywiózł amerykański generał Dwight D. Eisenhower,
• wystawy przedstawiające rycerzy-zakonników św. Jana oraz opisujące Wielkie Oblężenie.

Na wizytę w forcie warto zarezerwować około 75-90 minut.

Casa Rocca Piccola: pałac maltańskiej arystokracji

Pośród wszystkich arystokratycznych rezydencji w Valletcie tylko jedna możliwa jest do odwiedzenia. To Casa Rocca Piccola, XVI-wieczny pałac, który powstał na zamowienie rycerza Don Pietro La Rocca. Od kilku stuleci rezydencja jest własnością rodziny de Piro. Obecni właściciele są potomkami jednego z najstarszych maltańskich rodów. Ich przodkowie przybyli na wyspę w 1530 roku razem z joannitami.

W pałacu znajduje się niezliczona ilość pomieszczeń, z których każdy wypełniony jest historycznymi meblami oraz dziełami sztuki. Oprócz apartamentów rezydencja posiada również malowniczy ogród oraz podziemne tunele, na końcu których wydrążono schrony przeciwlotnicze.

Plac Kastylijski: siedziba premiera Malty i okoliczne zabytki

Nieopodal Nowego Parlamentu odnajdziemy jeden z najważniejszych placów Valletty - Plac Kastylijski (ang. Castille Place). Jego ozdobą jest odnowiony Zajazd Kastylijski (fr. Auberge de Castille), w murach którego urzęduje premier Malty. Budowla charakteryzuje się piękną fasadą oraz wejściem chronionym przez dwie armaty i gwardzistów.

Na prawo od siedziby premiera stoi maltańska Giełda Papierów Wartościowych (Malta Stock Exchange), która mieści się we wzniesionej w latach 1855-1857 kaplicy garnizonowej (ang. Garrison Chapel). Zbudowany przez Brytyjczyków budynek miał pełnić dwie funkcje (w dni powszednie szkoły, w weekend miejsca modlitwy), stąd jego niemały rozmiar.

Na środku placu stoi rzeźba przedstawiająca Dominica Mintoffa (nazywanego po prostu Dom), który pełnił funkcję premiera Malty w momencie odzyskania przez wyspę niepodległości. Całkiem niedawno na placu pojawił się kolejny pomnik: Węzeł (ang. The Knot), który symbolizuje związek Europy z Afryką. Za jego projekt odpowiadał Vincent Briffa, a rzeźbę wykonano z karraryjskiego marmuru.

Górne ogrody Barrakka

Bezpośrednio za budynkiem giełdy znajduje się wejście do niewielkiego, lecz malowniczego górnego ogrodu Barrakka (malt. Il-Barrakka ta' Fuq, ang. Upper Barrakka Garden), który może pochwalić się tarasem widokowym wychodzącym wprost na Wielki Port (ang. Grand Harbour).

Z tarasu rozpościera się wspaniały widok na znajdujące się naprzeciwko Trzy Miasta (Senglea, Vittoriosa i Cospicua), monumentalny Fort Saint Angelo oraz baterię salutującą, o której napisaliśmy więcej w kolejnym punkcie. Taras od ogrodu odgradza przedsionek, którego ściany mają formę kolumnady łukowej. Konstrukcja ta powstała w XVII wieku i początkowo była pokryta dachem, ale zadaszenie zniknęło w kolejnym stuleciu.

W centralnym punkcie ogrodu znajduje się okrągła fontanna. Spacerując po niewielkim parku natkniemy się też na kilka rzeźb oraz płyt pamiątkowych. Nam najbardziej do gustu przypadła grupa z brązu pt. Les Gavroches, która przedstawia paryskie dzieci wzorowane na Gavroche, bohaterze powieści Nędznicy Wiktora Hugo.

Od 2000 roku w ogrodzie znajduje się kopia, gdyż oryginał dłuta Antonio Sciortino z 1904 roku przeniesiono do muzeum.

Ogrody w ciągu dnia są niemal zawsze zatłoczone, ale warto wpaść tu także przed zachodem słońca lub po zmroku, gdy atmosfera jest spokojniejsza.

W 2012 roku przy ogrodzie zainstalowano nowoczesną, panoramiczną windę, która przewiezie nas niemal 60 metrów w dół do nabrzeża Wielkiego Portu (ang. Grand Harbour) lub sprowadzi nas z portu do ogrodów. Zjazd w dół jest darmowy, wjazd na górę kosztuje symboliczne 1€.

Bateria Powitalna (ang. The Saluting Battery)

Wzdłuż tarasu górnych ogrodów Barrakka rozciąga się zbudowana w 1566 roku Bateria Powitalna (ang. The Saluting Battery). Jest to podłużny taras, na którym stał rząd armat, z których od XVI wieku wystrzeliwano salwę honorową z okazji najważniejszych świąt, przy wpływaniu do portu statków czy podczas wizyty znamienitych gości. Baterię zbudowano w strategicznym miejscu - wychodzi ona wprost na Wielki Port. Jest to prawdopodobnie najstarsza działająca bateria tego typu na świecie.

Od początku XIX wieku wystrzały z baterii pełniły też funkcję sygnału wskazującego porę dnia. Codziennie oddawano trzy salwy: o wschodzie słońca, w południe i o zachodzie słońca.

Najważniejszym z nich był wystrzał o 12:00. Na jego podstawie nawigatorzy regulowali zegary na statkach, co umożliwiało im późniejszą nawigację. Podobną rolę pełniła kula w Królewskim Obserwatorium Astronomicznym w Greenwich w Londynie.

Bateria przestała był wykorzystywana niedługo po zakończeniu II wojny światowe i powoli popadała w ruinę. Dzięki wysiłkom maltańskich władz przywrócono ją jednak do pełnej świetności. Każdego dnia (o 12:00 i o 16:00) oddawana jest salwa honorowa z XIX-wiecznej armaty.

Baterię możemy zobaczyć właśnie z tarasów górnych ogrodów Barrakka. Jeśli chcielibyśmy obejrzeć ceremonię wystrzału to najlepiej pojawić się o 11:45 i posłuchać krótkiego wstępu historycznego.

Lascaris War Rooms: podziemna kwatera brytyjskiej armii z okresu II wojny światowej

Kilkadziesiąt metrów pod górnymi ogrodami Barrakka ukryty jest podziemny kompleks, w którym znajdowała się baza dowództwa brytyjskiego w czasie II wojny światowej. Centrum dowodzenia wydrążono głęboko w skale, dzięki czemu miejsce to było bezpiecznym schronieniem w trakcie niezliczonych włoskich i niemieckich nalotów.

Nazwa Lascaris War Rooms wywodzi się od sąsiedniej baterii Lascaris (malt. Batterija ta' Lascaris), która z kolei swoją nazwę zawdzięcza jednemu z Wielkich Mistrzów Zakonu - Juanowi de Lascarisowi.

W środku przebywali najważniejsi alianccy dowódcy, w tym marszałek brytyjski Bernard Law Montgomery czy generał Dwight Eisenhower, który po wojnie został wybrany prezydentem Stanów Zjednoczonych.

W podziemnym kompleksie organizowano i nadzorowano kluczowe operacje wojskowe, zarówno defensywne jak i ofensywne. To właśnie w tych salach prowadzono Operację Husky, czyli inwazję na Sycylię w 1943 roku.

Historyczne pomieszczenia udostępnione są dziś dla odwiedzających. Możemy zwiedzić je samodzielnie (z przewodnikiem audio) lub w trakcie wycieczki z przewodnikiem.

Aktualne ceny biletów, godziny otwarcia oraz godziny wycieczek z przewodnikiem można sprawdzić na oficjalnej stronie.

Teatr Manuela: rokokowa perła Valletty

Budowę rokokowego Teatru Manuela (malt. It-Teatru Manoel) rozpoczęto i zakończono w 1731 roku, a już w styczniu 1732 roku zorganizowano na jego deskach pierwszy występ.

Fundatorem gmachu był Wielki Mistrz Zakonu Antonio Manoel de Vilhena, którego marzeniem było upowszechnienie przedstawień teatralnych i operowych szerszej publiczności. W XVII-wiecznej Malcie wciąż była to rozrywka zarezerwowana jedynie dla najbogatszych arystokratów, a zwykli rycerze nie mieli do niej dostępu.

Przez pierwszy okres istnienia teatru nazywano go zresztą Teatrem Publicznym. Dopiero w 1866 roku nazwę zmieniono na Teatr Manuela, czym uczczono jego fundatora.

Mimo wielu historycznych zawirowań (w trakcie II wojny gmach pełnił funkcję schronu) Teatr Manuela przetrwał do naszych czasów w stanie niemal nienaruszonym, dzięki czemu może z dumą reklamować się jako jeden z najstarszych nieprzerwanie działających teatrów na świecie.

Teatr możemy zwiedzić w trakcie wycieczki. Na początek przejdziemy przez trzy pomieszczenia, w których wystawiono stroje teatralne oraz zaprezentowano różne sprzęty wykorzystywane w trakcie przedstawień.

Po zwiedzeniu wystawy zajrzymy do głównego audytorium, gdzie będziemy mogli usiąść w jednym z foteli i podziwiać piękne rokokowe dekoracje oraz zdobienia. Główna sala teatru ma owalny kształt i otoczona jest trzema rzędami drewnianych boksów.

Mając trochę szczęścia (nam akurat się poszczęściło) można trafić na próbę.

Dolne ogrody Barrakka oraz monument poświęcony ofiarom II wojny światowej

Dolne ogrody Barrakka (malt. Il-Barrakka t' Isfelang, ang. Lower Barrakka Gardens) wzniesiono na szczycie bastionu św. Krzysztofa (St. Christopher Bastion) i podobnie jak górne ogrody o tej samej nazwie oferują przyjemny widok na Wielki Port (ang. Grand Harbour).

Innym podobieństwem jest okrągła fontanna, na którą natrafimy zaraz po wejściu. Zaraz za nią wzniesiono neoklasycystyczny monument Aleksandra Balla (ang. Monument to Sir Alexander Ball). Ball był brytyjskim komisarzem, który zasłynął swoją odwagą i poświęceniem w trakcie powstania przeciwko Francuzom pod koniec XVIII wieku.

Zdjęcia: 1. Dolne ogrody Barrakka - Valletta; 2. Górne ogrody Barrakka - Valletta

W 2004 roku w parku odsłonięto pomnik przedstawiający Eneasza (bohatera wojny trojańskiej) dłuta włoskiego rzeźbiarza Ugo Attardiego.

Dolne ogrody Barrakka są zieloną oazą w sercu gęsto zabudowanego miasta i warto wpaść tu na chwilę w poszukiwaniu momentu wytchnienia.

Naprzeciwko ogrodu, po przeciwnej stronie ulicy, wzniesiono pomnik-dzwonnicę w formie klasycystycznej świątyni (ang. Siege Bell War Memorial). Monument symbolizuje ponad 7 tysięcy ofiar, które pochłonęło oblężenie Malty w trakcie II wojny światowej.

Olbrzymi dzwon bije każdego dnia o 12:00, czym przypomina o poświęceniu mieszkańców maleńkiej wyspy.

Pomnik jest ogólnodostępny i możemy pod niego podejść. Otaczający go taras pełni funkcję punktu widokowego. Naprzeciwko dzwonnicy umieszczono kolejny z monumentów poświęconych ofiarom wojny.

Ogrody Hastings: mniej znany z ogrodów Valletty

Ogrody Hastings (ang. Hastings Gardens) znajdują się po zachodniej strony Bramy Miejskiej i wytyczono je na dwóch bastionach: bastionie św. Jana i bastionie św. Michała. Ogród ten nie jest co prawda tak malowniczy i zadbany jak wspomniane wcześniej ogrody Barrakka, ale oferuje za to bardziej kameralną atmosferę oraz widok w stronę północną - m.in. na wyspę i fort Manuela oraz Sliemę.

Ogrody Hastings nie są może atrakcją w stylu nie przegap, ale mogą być przyjemnym miejscem na krótki odpoczynek.

Park swoją nazwę zawdzięcza gubernatorowi Malty, Francisowi Rawdon-Hastingsowi, który po śmierci w 1827 roku został pochowany właśnie w tym ogrodzie.

Do ogrodów Hastingsa trafimy skręcając za Bramą Miejską w lewo i kierując się schodami w górę.

Brama Wiktorii

Wzniesiona w 1885 roku Brama Wiktorii (ang. Victoria Gate) jest ostatnią z czterech oryginalnych bram prowadzących do miasta. Trzy pozostałe wznieśli joannici, ale żadna z nich nie przetrwała do naszych czasów.

Budowla swoją nazwę zawdzięcza brytyjskiej królowej Wiktorii. O pozycji i wpływach Brytyjczyków w XIX-wiecznej Malcie najlepiej świadczy układ herbów - herb Wielkiej Brytanii zwieńcza szczyt bramy, podczas gdy dwa znacznie mniejsze herby Valletty i Malty ozdabiają dwa środkowe łuki.

Brama Wiktorii znajduje się na uboczu i na poziomie nabrzeża.

Valletta Waterfront: promenada wzdłuż historycznych magazynów

Valletta Waterfront to nadmorska promenada ciągnącą się wzdłuż murów Valletty (a będąc bardziej precyzyjnym, to wzdłuż murów miasta Floriana). Jest to jedno z przyjemniejszych miejsc na krótki spacer - bez względu na porę dnia - i świetny przykład udanej rewitalizacji historycznych obszarów portowych.

Nadmorska promenada ciągnie się wzdłuż XVIII-wiecznego kompleksu składającego się z: 19 barokowych magazynów, kościoła oraz rzędu sklepów. Pomysłodawcą projektu był Wielki Mistrz Manuel Pinto da Fonseca. Przez niemal 250 lat rozładowywano tu statki przybywające na Maltę.

Obszar ten ucierpiał w trakcie nalotów podczas II wojny światowej, ale w ostatnich dekadach został całkowicie zrewitalizowany. W dawnych magazynach działają dziś restauracje, knajpki oraz sklepy, a fasady wyglądają niczym nowe.

Zwiedzanie Valletty - wskazówki i informacje praktyczne

Jak poruszać się po Valletcie?

Vallettę zwiedza się pieszo. Główna arteria, ulica Republiki, jest płaska, ale chcąc dostać się do niektórych ze znajdujących się na uboczu atrakcji czekać na nas będzie trochę wchodzenia w górę lub schodzenia w dół. Na szczęście w wąskich uliczkach miasta nietrudno o znalezienie cienia.

Jak dostać się do Valletty?

Jeśli przyjeżdżamy do miasta autobusem, to wysiądziemy na głównym maltańskim terminalu autobusowym, który znajduje się zaraz przed główną Bramą Miejską.

W przypadku dostania się na miejsce drogą wodną od strony Trzech Miast, to mamy do wyboru: wjazd panoramiczną winda do górnych ogrodów Barrakka (koszt 1€) lub wejście pieszo.

Zdjęcia: Zwiedzanie szpitala w Valletcie.

Ile czasu zaplanować na zwiedzanie Valletty?

Jeśli planujemy odwiedzić co najwyżej dwie płatne atrakcje i pospacerować najważniejszymi ulicami, to wystarczy nam pół dnia. Chcąc zwiedzić wszystkie najważniejsze atrakcje i zabytki powinniśmy zaplanować całe dwa dni.

Warto też wpaść do miasta wieczorem, gdy nie ma juz tłumów turystów, i pospacerować wzdłuż nabrzeża lub po historycznych uliczkach.

Historia Valletty w pigułce

Urzeczywistniona wizja Wielkiego Mistrza La Valette

Historia Valletty jest spleciona z dziejami Kawalerów Maltańskich, którzy decyzją cesarza rzymskiego Karola V w 1530 roku osiedlili się na Malcie. W dniu ich przybycia Valletta jeszcze nie istniała, a stolicą wyspy (i jedynym miastem z prawdziwego zdarzenia) była Mdina - ufortyfikowane miasto leżące w centrum wyspy.

Warto w tym miejscu cofnąć się jeszcze dalej w czasie i napisać więcej o samym zakonie. Zakon Szpitalników Świętego Jana (jego członkowie nazywani byli szpitalnikami lub joannitami) był zakonem rycerskim, który powstał w XI wieku. Należeli do niego arystokraci z najbogatszych rodów Europy. Ich głównym zadaniem była obrona pielgrzymów udających się do Jerozolimy - prowadzili oni sieć szpitali, w których przyjmowali i leczyli pątników, równocześnie budując twierdze i inne struktury obronne. Nie byli to więc dobroduszni zakonnicy, a dobrze wyszkoleni rycerze, którzy walczyli, zabijali i podbijali w imię wiary.

Po straceniu Jerozolimy szpitalnicy przenieśli się na Cypr, gdzie otrzymali ziemię i włości. Rosnącemu w siłę zakonowi to jednak nie wystarczało. Na początku XIV wieku i pod dowództwem wielkiego mistrza Foulquesa de Villareta zdobyli i przejęli wyspę Rodos, na obszarze której utworzyli własne państwo.

Szpitalnicy przebywali na Rodos przez blisko 200 lat, aż w końcu w 1522 roku władca Imperium Osmańskiego Sulejman Wspaniały podbił wyspę i wygnał z niej dotychczasowych mieszkańców.

Przez kolejnych kilka lat joannici nie mieli własnego domu, aż w końcu decyzją Karola V trafili na Maltę. Dotychczasowi mieszkańcy wyspy, czyli wywodząca się z Sycylii i rodów hiszpańskich szlachta, nie byli zachwyceni takim przebiegiem spraw. Ku ich zaskoczeniu zakonnicy nie rozgościli się jednak w zamieszkałej przez nich Mdinie, a na swoją siedzibę wybrali niewielką osadę rybacką o nazwie Birgu.

Z perspektywy szlachty decyzja ta mogła wydać się mało sensowna, ale joannici nauczeni doświadczeniem ostatnich stuleci wiedzieli, że kluczem do utrzymania wyspy jest silna flota i panowanie na morzu. W ciągu następnych 30 lat małe Birgu zamieniło się w prawdziwe miasto.

Mimo że pomysł na budowę nowej, ufortyfikowanej stolicy kiełkował w głowie Jeana de la Valette jeszcze zanim został wybrany wielkim mistrzem w 1557 roku, to do realizacji projektu doszło po jednym z najbardziej krwawych momentów w historii wyspy.

W 1565 roku rozpoczęło się czteromiesięczne oblężenie (nazywane Wielkim Oblężeniem) Malty przez wojska tureckie dowodzone przez Mustafę Lala Paszę. Ostatecznie szpitalnicy w sile kilkuset rycerzy (których wspierali rdzenni mieszkańcy) obronili swój nowy dom, lecz kosztem wielu strat w ludziach. Osmanowie próbowali dobrać się do obrońców wszystkimi sposobami - jedną z ich taktyk było obrzucanie szpitalników odciętymi głowami ich kompanów. Następnie Turcy wypuszczali bezgłowe korpusy na tratwach, które pływały po całym Wielkim Porcie.

Rok po odparciu ataku rozpoczęto budowę nowej i w pełni ufortyfikowanej stolicy. Jako miejsce wybrano leżący po drugiej stronie Birgu półwysep Sciberras, na środku którego wznosi się wysokie na blisko 60 metrów wzgórze. Lokalizacja nie była przypadkowa. To właśnie na półwyspie Sciberras Turcy wznieśli kilka baterii, z których ostrzeliwali forty po drugiej stronie Wielkiego Portu.

Nowa stolicę, nazwaną na cześć wielkiego mistrza La Valetty, zbudowano na niezagospodarowanym dotychczas terenie.

Za wytyczenie nowego miasta odpowiadał Francesco Laparelli, włoski architekt i inżynier wojskowy, który w Rzymie był asystentem samego Michelangelo Buonarrotiego (Michała Anioła).

Zakonnicy po Wielkim Oblężeniu chcieli dokonać transformacji wyspy w niezdobytą fortecę. Laparelli był idealnym kandydatem do tego zadania; na to stanowisko wybrał go zresztą sam papież. Wcześniej architekt ten nadzorował projekt otoczenia Zamku św. Anioła bastionami oraz brał udział w pracach nad umocnieniem fortyfikacji Watykanu.

Valletta powstała zgodnie z zamysłem Laparelliego i zajęła cały półwysep. W jego planie miasto miało być w pełni ufortyfikowane, z jedną centralną arterią, a położony na wschodnim krańcu półwyspu Fort Saint Elmo miał zostać przebudowany.

Valletta od XIX wieku do wybuchu II wojny światowej i odzyskania niepodległości

W XIX wieku Malta trafiła do strefy wpływów Imperium Brytyjskiego i została jedną z kolonii. W Valletcie powstały w tym czasie obiekty wojskowe brytyjskiej marynarki oraz kilka nowych budowli w stylu wiktoriańskim - np. klasycystyczny budynek opery (ang. Royal Opera House) oraz Brama Wiktorii (ang. Victoria Gate).

Dla Brytyjczyków Malta była przede wszystkim strategicznym portem na Morzu Śródziemnym, co ostatecznie doprowadziło do tego, że ta niewielka wyspa znalazła się w samym sercu teatru działań II wojny światowej. W Valletcie stworzono podziemne centrum dowodzenia dla dowództwa alianckiego, a na miasto (i obie wyspy archipelagu) niemal każdego dnia spadały bomby. Malta dzierży zresztą jeden z niechlubnym rekordów najdłużej bombardowanego miejsca - najdłuższa seria nalotów trwała nieprzerwanie przez 154 dni i nocy. Na Vallettę spadła połowa ze wszystkich blisko 6600 ton bomb zrzuconych na Maltę.

W trakcie nalotów zniszczono wiele historycznych budynków, a mieszkańcy musieli raz po raz skrywać się w podziemnych schronach. Przez cały okres trwania oblężenia wyspy życie straciło około 7000 osób. Podczas zwiedzania miasta możemy odwiedzić kilka miejsc związanych ze światowym konfliktem.

Malta po raz pierwszy odzyskała autonomię od Brytyjczyków w 1964 roku, a 13 grudnia 1974 proklamowano Republikę Malty (malt. Repubblika ta' Malta). Jedną z pozostałości po Imperium Brytyjskim jest wszechobecny język angielski.

Valletta współcześnie: nowoczesna stolica niewielkiego państwa

Valletta jest obecnie ciekawym połączeniem historii ze współczesnością. Po wojennych zniszczeniach nie ma już śladu, a po zakończeniu przebudowy obszaru leżącego tuż za Bramą Miejską miasto nabrało też nowoczesnego stylu. Oczywiście, odchodząc od głównego szlaku turystycznego wciąż możemy natrafić na zaniedbane domy czy budynki, ale są to raczej wyjątki.

W 2018 roku Valletta dzierżyła tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. W mieście działa wiele knajp i restauracji, w których możemy miło spędzić wieczór.

Architektura Valletty: zaplanowany układ miejski, barokowe pałace i nowoczesna architektura

Valletta jest unikalna dzięki szczegółowo zaplanowanemu układowi oraz otaczającym ją fortyfikacjom. Trudno o inną stolicę, którą w całości wytyczono i wzniesiono według spójnego planu, i której oryginalny układ przetrwał niemal nienaruszony. Miasto powstało na planie siatki, której centralną częścią jest ulica Republiki (dawniej nazywana Strada San Giorgio). Całe miasto otoczone jest zaawansowanym systemem fortyfikacji, składającym się z linii murów oraz bastionów o zygzakowatym kształcie.

Jednak to co najbardziej zachwyca w stolicy Malty, to pięknie zdobione barokowe fasady budynków, kolorowe balkony, klamki przedstawiające różnorodne wzory. Spacerując ulicami Valletty warto często rozglądać się w poszukiwaniu architektonicznych smaczków - np. za zdobionymi zwieńczeniami fasad.

Vallettę założyli zakonnicy - nie powinny nas więc dziwić wszechobecne katolickie kościoły oraz rzeźby świętych ozdabiające rogi budynków. Ale stolica Malty to nie tylko historia. Dzięki pracowni znanego architekta Renzo Piano obszar rządowy i wejście do miasta nabrały nowoczesnego wymiaru.