Królewskie Obserwatorium Astronomiczne w Londynie

Królewskie Obserwatorium Astronomiczne (ang. The Royal Greenwich Astronomical Observatory) położone jest na wzniesieniu na terenie parku w Greenwich w Londynie i góruje nad historycznym kompleksem Old Royal Naval College.

To właśnie tu od XVII do początku XX wieku decydowały się losy oraz przewagi brytyjskiej potęgi morskiej. Zatrudnieni tu królewscy astronomowie obserwowali niebo i pracowali nad skutecznymi sposobami nawigacji oraz określania położenia na morzach oraz oceanach.

Wśród turystów kompleks ten kojarzony jest przede wszystkim z południkiem zerowym (ang. prime meridian) Greenwich, który przechodzi przez dziedziniec kompleksu i rozdziela planetę na część wschodnią oraz zachodnią. W miejscu przebiegu południka wytyczono długą metalową linię, przy której każdego dnia fotografują się tysiące turystów.

Historia Królewskiego Obserwatorium w Greenwich

Początki Królewskiego Obserwatorium Astronomicznego sięgają 1675 roku. To właśnie wtedy król Karol II zlecił budowę nowego kompleksu oraz utworzył stanowisko Królewskiego Astronoma (ang. Astronomer Royal). Na tę pozycję powołał Johna Flamsteeda, którego zadaniem była obserwacja gwiazd i tworzenia odpowiednich map ich ruchów, co pomagało w nawigacji dalekomorskiej. Jednym z głównych celów nowej placówki było znalezienie sposobu na dokładnie określanie długości geograficznej (ang. latitude). Problem był na tyle palący, że w 1714 roku brytyjski parlament uchwalił Longitude Act i ustalił nagrodę za pomoc w rozwiązaniu tej przeszkody.

Trudno się dziwić takim ruchom po uświadomieniu sobie jak duże straty powodowały błędy w nawigacji - w 1707 roku niedaleko Kornwalii, przy archipelagu Scilly, rozbiły się cztery statki, a życie straciło nawet 2000 członków załogi. Inną kwestią były straty cennych ładunków. Przez problemy z nawigacją tysiące statków stracono, a przewożone przez nie towary lądowały na dnie morza.

Skąd akurat wybór Greenwich jako miejsce budowy nowego obserwatorium? Lokalizacja powinna spełniać trzy podstawowe warunki. Musiała:

• być oddalona od centrum Londynu, które już w XVII wieku pokrywała gęsta mgła,
• znajdować się na odpowiedniej wysokości, żeby ułatwić obserwacje,
• należeć do korony brytyjskiej lub być łatwa do nabycia.

Tak się złożyło, że akurat w nieodległym Greenwich monarchia posiadała park na wzgórzu oraz niewielką rezydencję nazywaną zamkiem w Greenwich (ang. Greenwich Castle), który służył jako domek myśliwski.

Projektantami nowego kompleksu został Christopher Wren, którego dziełem życia jest słynna katedra św. Pawła, a pomagał mu Robert Hook. Projektanci wykorzystali fundamenty istniejącej w tym miejscu rezydencji i zaprojektowali nowy piętrowy budynek, który wzniesiono w zaledwie rok. Na dolnym poziomie stworzono pomieszczenia mieszkalne dla astronoma i jego rodziny, a na piętrze wybudowano masywny ośmiokątny pokój (ang. Octagon Room), w którym zmieściły się długie teleskopy oraz specjalistyczne zegary. Co ciekawe, miejsce to miało służyć głównie jako oficjalne miejsce spotkań dla ważnych gości, stąd monumentalny wygląd pomieszczenia. Większość obserwacji i pracy astronoma odbywała się w sąsiednich budynkach, które nazywane są dziś budynkiem południka (ang. Meridian Building).

W kolejnych dekadach budynek rozbudowano i dostosowano do potrzeb nowych królewskich astronomów. Duże zmiany wprowadzono w trakcie pobytu Georga Biddella Airy’ego, który mieszkał tu z żoną, dziewiątką dzieci oraz służbą.

Największy sukces placówki miał miejsce w trakcie piastowania stanowiska przez Edmonda Halleya, którego nazwisko kojarzymy dziś z kometą nazwaną na jego cześć. Halley wsparł Johna Harrisona, który rozwiązał największy z problemów nawigacji dalekomorskiej, czyli poprawne określanie długości geograficznej. Harrison był twórcą pierwszego zegara (chronometru), dzięki któremu dokładne wytyczanie długości geograficznej stało się możliwe.

W latach 20. poprzedniego wieku z powodu zanieczyszczeń oraz budowy elektrowni w Greenwich obserwacje stawały się coraz trudniejsze. Zdecydowano więc o przeniesieniu obserwatorium w inne miejsce, co przyśpieszyła II wojna światowa i zniszczenia kompleksu spowodowane bombardowaniami. Ostatni Królewski Astronom opuścił Flamsteed House w 1948 roku, a od 1954 roku wszystkie obserwacje przeniesiono do nowego kompleksu w Herstmonceux w hrabstwie East Sussex. Od tego czasu Królewskie Obserwatorium Astronomiczne pełni funkcje muzeum.

Zwiedzanie Królewskiego Obserwatorium Astronomicznego w Greenwich

Królewskie Obserwatorium Astronomiczne w Londynie jest atrakcją płatną. Głównym punktem zwiedzania jest budynek Flamsteed House, w którym wraz z rodzinami żyli królewscy astronomowie. Kompleks zwiedzamy samodzielnie z darmowym przewodnikiem audio otrzymanym na wejściu. Budynek nazwano tak na cześć pierwszego królewskiego astronoma.

Na spokojne zwiedzenie całości potrzebujemy około 60-90 minut. Pomieszczenia w budynku mieszkalnym są dość wąskie i czasami musimy być zmuszeni do przedzierania się przez tłumy turystów, dlatego dobrym pomysłem może być przyjście od razu na otwarcie, kiedy w kolejce do wejścia czasem jest tylko kilkanaście osób.

Częścią kompleksu jest również dodatkowo płatne planetarium, o którym więcej można dowiedzieć się na tej stronie.

Flamsteed House - zabytkowy dom królewskich astronomów

Rozpoczynając zwiedzanie Flamsteed House przechodzimy przez pomieszczenia mieszkalne, gdzie dowiemy się więcej o codziennym życiu astronomów i ich rodzin. Po zwiedzeniu apartamentów wejdziemy do pokoju w kształcie ośmiokątna (ang. The Octagon Room) projektu Christophera Wrena. Jest to jeden z nielicznych przykładów architektury wnętrz autorstwa tego architekta. Niestety, meble oraz obrazy znajdujące się w środku są jedynie reprodukcjami, ale zostały rozmieszczone na podstawie obrazu przedstawiającego wygląd pomieszczenia w XVIII wieku.

Po zwiedzeniu pokoju projektu Wrena zejdziemy do pomieszczeń z wystawą przedstawiającą osiągnięcia brytyjskich naukowców. Wystawa skupia się na ewolucji mierzenia czasu oraz na sposobach określania położenia geograficznego. Oprócz tablic informacyjnych będziemy mogli zobaczyć wiele przyrządów astronomicznych oraz zegarów.

Pierwsza część wystawy skupia się na temacie nawigacji na morzach i oceanach. Wiele uwagi poświęcono Johnowi Harrisonowi, twórcy chronometru, który rozwiązał odwieczny problem dokładnego określania długości geograficznej (ang. longitude). O ile w XVIII wieku doświadczeni nawigatorzy nie mieli problemu z określeniem szerokości geograficznej (położenia względem północy i południa, ang. latitude), tak odnalezienie długości geograficznej (położenie względem wschodu i zachodu) było zadaniem karkołomnym.

Druga część wystawy poświęcona jest ewolucji mierzenia i określania czasu. Dowiemy się z niej w jaki sposób w XIX i na początku XX wieku możliwe było dokładne określenie godziny w wielu lokalizacjach na raz, i czym tak naprawdę jest czas uniwersalny nazywany Greenwich Mean Time (GMT).

Meridian Building i największy brytyjski teleskop

Tuż obok Flamsteed House stoi rząd połączonych ze sobą budynków nazywanych Meridian Building. To właśnie tam astronomowie wykonywali większość codziennej pracy. Dawniej w środku przechowywano teleskopy i inne ważne narzędzia, a obecnie na kilku pomieszczeniach wystawiono tablice informacyjne o historycznym i w większości nieistniejącym już sprzęcie.

Będąc na miejscu nie zapomnijmy wejść schodami na górne piętro (znajdziemy je tuż obok sklepu), skąd możemy przejść do ośmiokątnego pomieszczenia przykrytego kopułą, gdzie stoi największy teleskop Wielkiej Brytanii (i jeden z największych na świecie) - Great Equatorial Telescope. Sama kopuła jest niestety jedynie repliką z włókna szklanego, która zastąpiła oryginalną wiktoriańską konstrukcję zniszczoną przez wybuch bomby w 1944 roku.

Południk zerowy, camera obscura oraz punkt widokowy

Pomiędzy Flamsteed House oraz Meridian Building rozciąga się dziedziniec, który dla wielu turystów jest głównym punktem wycieczki. To właśnie tędy przechodzi południk zerowy, którego przebieg uwieczniono i przy którym ustawiają się tłumy turystów pragnących zrobić zdjęcie.

Z dziedzińca możemy przejść na taras widokowy, z którego rozciąga się widok na najbliższą okolicę (Canary Wharf, Old Royal Naval College) oraz na oddaloną panoramę City of London. Sam punkt widokowy nie oferuje jednak dużo lepszych widoków niż ogólnodostępne wzgórze parku Greenwich.

Ostatnią atrakcją wliczoną w cenę biletu jest Camera Obscura, czyli prosty mechanizm pozwalający na oglądanie na żywo oddalonych obszarów. Podczas naszej wizyty mogliśmy spojrzeć na okolicę Queen's House. Pamiętajmy, żeby wchodząc do środka zasłonić dokładnie kotarę.

Atrakcje dostępne bez zakupu biletu wstępu

Kula na szczycie Flamsteed House

Jeśli będziemy w okolicy Królewskiego Obserwatorium Astronomicznego chwilę przed godziną 13:00 możemy spojrzeć na szczyt budynku Flamsteed House, na maszcie którego umieszczono niepozorną żółtawą kulę nazywaną The Greenwich Time Ball. Obecnie może być nam trudno w to uwierzyć, ale było to jedno z pierwszych publicznych urządzeń służących do wskazywania dokładnego czasu. Kulę pierwszy raz użyto w 1833 roku i działa ona do dziś.

Każdego dnia (w przypadku dobrej pogody) o 12:55 kula wznosi się do połowy masztu, następnie 3 minuty później przemierza drogę na szczyt. Po dwóch minutach, równo o godzinie 13:00, kula spada. Zgodnie z tym sygnałem XIX-wieczni marynarze oraz nawigatorzy przebywający na statkach zacumowanych w okolicy mogli ustawiać swoje zegarki.

Zegar na głównej bramie prowadzącej do Flamsteed House

Nawet jeśli nie planujemy zwiedzać kompleksu obserwatorium warto rzucić okiem na bramę prowadząca na główny dziedziniec. W 1852 roku umieszczono na niej zegar, który połączono z głównym zegarem znajdującym się wewnątrz obserwatorium (nazywanym zegarem Shepherda).

Był to pierwszy publiczny zegar wskazujący uniwersalny czas Greenwich Mean Time (GMT). Każdy mieszkaniec Londynu mógł wdrapać się na wzgórze i ustawić swój zegarek.

Królewskie Obserwatorium Astronomiczne - informacje praktyczne

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością

Niestety, Królewskie Obserwatorium Astronomiczne nie jest przystosowane w pełni do wizyt osób z ograniczoną mobilnością. Schody prowadzą na wyższe piętro Flamsteed House (do Octagon Room) oraz do pomieszczenia z teleskopem w Meridian Building.

Apartamenty mieszkalne w Flamsteed House mogą być trudne do odwiedzenia przez osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich z powodu wąskich przejść.

Wystawa poświęcona zegarom w budynku Flamsteed House dostępna jest dzięki specjalnej windzie.

Godziny otwarcia

Królewskie Obserwatorium Astronomiczne czynne jest codziennie. Aktualne godziny otwarcia sprawdzimy na oficjalnej stronie

Ceny biletów

Aktualne ceny biletów najlepiej jest sprawdzić na oficjalnej stronie.

Dziękujemy zespołowi Royal Museums Greenwich za udostępnienie wejściówek do obserwatorium.