Old Royal Naval College w Londynie - zwiedzanie historycznego kompleksu szpitalnego

Old Royal Naval College w Greenwich w Londynie jest jednym z najbardziej imponujących przykładów architektury baroku w Wielkiej Brytanii. Miejsce to tym bardziej wzbudza podziw, gdy zdamy sobie sprawę, że kompleks ten powstał jako Królewski Szpital dla Marynarzy (ang. The Royal Hospital for Seamen), a nie kolejna królewska rezydencja. Jego zwieńczone kopułami dwie bliźniacze budowle są symbolami południowego brzegu Tamizy oraz dawnej brytyjskiej potęgi morskiej.

Zespół architektoniczny Old Royal Naval College, razem z innymi okolicznymi obiektami, wpisany został na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Obecnie kompleks udostępniony jest zwiedzającym, a na szerokim dziedzińcu odbywają się różne imprezy oraz koncerty.

Historia i architektura Old Royal Naval College

Kompleks Old Royal Naval College położony jest w jednym z najważniejszych miejsc w historii brytyjskiej korony. W zbudowanym tu pod koniec XV wieku Pałacu Greenwich na świat przyszli najbardziej znani członkowie rodu Tudorów - Henryk VIII, który zapisał się w annałach historii jako twórca kościoła anglikańskiego, oraz Elżbieta I, ostatnia z tego rodu.

Niestety, do dziś z tego imponującego zespołu pałacowego nie zachowało się praktycznie nic. Pałac ucierpiał znacznie podczas angielskiej wojny domowej w połowie XVII wieku, a w 1694 roku został ostatecznie rozebrany. Jeden z zachowanych śladów znajdziemy w piwnicach pod majestatyczną salą Painted Hall. Podczas prac w 2017 roku odkryto tam ruiny dwóch pomieszczeń służbowych, które były częścią klasztoru wzniesionego za panowania Henryka VIII. Te niewielkie stanowisko archeologiczne możemy zobaczyć bez potrzeby zakupu biletu.

W 1664 roku na miejscu dawnego kompleksu wzniesiono pierwsze skrzydło nowego pałacu, który budowano dla króla Karola II. Karol rywalizował z Ludwikiem XIV, a skoro ten rozpoczął przygotowania do budowy Wersalu, to angielski władca nie mógł być gorszy. Przez brak środków projekt został jednak wstrzymany i udało się wznieść jedynie jedno istniejące do dziś skrzydło, gdzie swoją siedzibę ma obecnie szkoła muzyczna.

Niecałe 30 lat później, w 1692 roku, królowa Maria II Stuart zdecydowała o stworzeniu w Greenwich Królewskiego Szpitala dla Marynarzy (ang. The Royal Hospital for Seamen), gdzie swoje ostatnie lata mieli spędzić ci, którzy nie nadawali się już do samodzielnego życia. Władczyni decyzję o budowie kompleksu miała podjąć po zobaczeniu weteranów powracających do kraju po bitwie pod La Hougue.

Za projekt nowego kompleksu odpowiadali Christopher Wren, architekt i wizjoner, który wziął na siebie odpowiedzialność odbudowy Londynu po Wielkim Pożarze z 1666 roku, oraz jego asystent Nicholas Hawksmoor. Obaj podjęli się tej misji za darmo. Wren w tym czasie nadzorował budowę katedry św. Pawła, a do tego miał już ponad 60 lat, więc zdawał sobie sprawę, że może nie doczekać końca prac. Architekt chcąc zapobiec zmianom projektu po jego śmierci podjął nietypową decyzję. Zamiast wznosić budynek po budynku, najpierw przygotowano fundamenty całego kompleksu, a dopiero potem rozpoczęto rozbudowę w górę. Co ciekawe, kopuła znajdująca się w zachodnim budynku powstała 1704 roku, trzy lata przed kopułą katedry św. Pawła.

Do namalowania fresków w głównej jadalni szpitala zaproszono Jamesa Thornhilla, którego dziś znamy także jako twórcę malowidła po wewnętrznej stronie kopuły katedry św. Pawła.

Taka mieszanka talentów nie mogła dać innych rezultatów, niż jeden z najwspanialszych zespołów architektonicznych Wielkiej Brytanii. Powstały dwa bliźniacze budynki zwieńczone kopułami, które posiadają spory wewnętrzny dziedziniec. Zachodnia budowla nosi imię króla Wilhelma (to tu znajduje się sala Painted Hall), a wschodnią nazwano na cześć królowej Marii (mieści się tu bogato zdobiona neoklasyczna kaplica).

Dziś możemy zastanawiać się tylko, skąd aż tak szczodry gest w kierunku niezdolnych do samodzielnego życia marynarzy? Nie powinniśmy jednak patrzeć na projekt szpitala tylko jak na gest dobrej woli królowej. Anglia, która w tamtym okresie pretendowała do miana największej potęgi morskiej, musiała swoją wielkość pokazywać także w symbolice. Ten imponujący kompleks miał być jasnym symbolem bogactwa i potęgi, oraz ukazywać dobitnie, kto rządzi na morzach i oceanach. Szpital był też elementem propagandowej walki z Ludwikiem XIV, który chwilę wcześniej wzniósł w Paryżu imponujący kompleks szpitalny Les Invalides.

Nie można też nie doceniać wpływu tego projektu na politykę wewnętrzna. Tak okazały symbol potęgi miał skutecznie zachęcać młodych mężczyzn do zaciągania się do marynarki.

Gdy spojrzymy na układ budynków ze szczytu parku Greenwich może zastanowić nas fakt, że przez cały kompleks w kierunku Tamizy przechodzi szeroka i niezabudowana przestrzeń. Skąd akurat takie nietypowe rozwiązanie architektoniczne? Odpowiedź na to pytanie jest zaskakująca! Maria zażyczyła sobie, żeby nowe zabudowania nie zasłoniły jej widoku na rzekę z jej rezydencji, pałacu Queen's House. Drugim życzeniem władczyni było zachowanie wybudowanego kilkadziesiąt lat wcześniej skrzydła pałacowego dla Karola II.

Królowa zmarła w 1694 roku w wieku zaledwie 32 lat i nie dożyła nawet rozpoczęcia budowy. Jej mąż i następca tronu, Wilhelm III, podjął się ukończenia projektu, który miał być swoistym pomnikiem dla jego zmarłej małżonki. Kamień węgielny położono 30 czerwca 1696 roku. Budowa napotykała jednak wiele trudności, głównie finansowych, i zakończyła się dopiero w połowie XVIII wieku. Król Wilhelm również nie doczekał końca budowy i zmarł w 1702 roku.

Pierwsi pensjonariusze (nazywani Greenwich Pensioners) pojawili się w Greenwich już w 1705 roku, a 30 lat później przebywało ich tu blisko 1000. Na początku XIX wieku mieszkało tu blisko 3000 osób.

W XIX wieku Brytyjczycy nie prowadzi już tylu wojen morskich, więc liczba pensjonariuszy zaczęła drastycznie spadać. Utrzymanie tak okazałego kompleksu stało się zbyt drogie i zaczęto "wygaszać szpital". Ostatni mieszkaniec opuścił mury kompleksu w 1869 roku. Cztery lata później zdecydowano o przeniesieniu królewskiej szkoły morskiej (ang. Royal Naval College) z nadmorskiego Portsmouth do Greenwich, gdzie placówka ta miała swoją siedzibę aż do 1998 roku.

Zwiedzanie kompleksu Old Royal Naval College

Bramy Old Royal Naval College otwarte są dla wszystkich odwiedzających od godziny 8:00 do 23:00 . Wejście na teren kompleksu oraz do kaplicy św. Piotra i Pawła jest darmowe. Chcąc zwiedzić pokrytą freskami salę Painted Hall musimy zakupić bilet. Więcej informacji o zwiedzaniu Painted Hall znajdziecie w dalszej części artykułu. Na spokojny spacer po kompleksie oraz na wejście do kaplicy potrzebujemy około 30-45 minut. Jeśli chcemy odwiedzić również Painted Hall, to na wizytę najlepiej zaplanować około 90-120 minut.

Punkt informacji mieści się w zbudowanym w latach 1874-883 budynku Pepys, który wyróżnia bogato zdobiona fasada od strony Tamizy, na której umieszczono popiersia bohaterów brytyjskiej floty, w tym admirała Nelsona.

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością

Ścieżki spacerowe prowadzące pomiędzy budynkami Old Royal Naval College dostosowane są do potrzeb osób poruszających się o kulach lub na wózkach inwalidzkich. Do słynnej Painted Hall prowadzi winda. Dostęp do kaplicy możliwy jest za pomocą urządzenia Stairmate. Więcej informacji o dostępności można znaleźć tutaj.

Painted Hall i jej malowidła

Wypełniona freskami oraz malowidłami majestatyczna sala Painted Hall (pol. Pomalowana Sala) jest jednym z największych skarbów Londynu. Czasami można spotkać się nawet ze stwierdzeniem, że jest to londyńska Kaplica Sykstyńska. Mimo że porównanie do wypełnionej freskami pędzla Michała Anioła watykańskiej świątyni jest najczęściej używane na wyrost, tak w przypadku Painted Hall, oczywiście przy zachowaniu wszelkich proporcji, może być uprawnione. Painted Hall nie bez przesady uważana jest za jedno z najważniejszych osiągnięć brytyjskiego baroku, ale także za jedną z najpiękniej ozdobionych sal na świecie.

Olbrzymia sala powstała jako jadalnia dla weteranów i podzielona jest na dwie części: podłużną i wysoką dolną salę (o rozmiarach 33x16,5x16,5 metra) oraz mniejsze pomieszczenie na wzniesieniu nazywane górną salą (ang. Upper Hall). Do dolnej sali wchodzimy przez westybul (przedpokój), nad którym góruje kopuła przedstawiająca personifikację czterech wiatrów.

Za pokrycie obu sal malowidłami odpowiadał James Thornhill. Artysta pracę rozpoczął w 1707 roku i do zakończenia swojego dzieła potrzebował aż 19 lat. Thornhill nie pracował za darmo, ale trudno też powiedzieć, żeby na tym zleceniu specjalnie się obłowił. Stawka za jego pracę wynosiła: 1 funt za metr kwadratowy ściany oraz 3 funty za metr kwadratowy sufitu. Malarz ostatecznie zarobił 6685 funtów, co w dzisiejszych czasach odpowiadało by kwocie około 570 000 funtów. Biorąc pod uwagę 19 lat pracy oraz efekt końcowy, zapłata nie wydaje się być wygórowana.

Najbardziej imponującą częścią dzieła jest ogromny fresk pokrywający cały sufit dolnej sali, który powstał w latach 1708-1712. Scena przedstawia triumf Pokoju oraz Wolności nad siłami Tyranii. Artysta w swojej pracy wykorzystał wiele nawiązań do klasycznej oraz współczesnej dla niego historii i mitologii. Centralnym punktem fresku są siedzący na tronie Wilhelm III oraz Maria II. U stóp Williama artysta umieścił upokorzonego króla Francji Ludwika XIV. Widok ten jest wręcz karykaturalny, zwłaszcza, gdy przypomnimy sobie, że Ludwika nazywano Królem Słońce, i to on był pomysłodawcą majestatycznego Wersalu.

Na malowidłach ściennych oraz na suficie możemy odnaleźć też wiele nawiązań morskich - na obu krańcach sali zobaczymy statki: na wschodniej ścianie pojmany hiszpański galeon, a na zachodniej brytyjski statek morski. Na wschodniej i zachodniej ścianie artysta uwiecznił też postacie świata nauki. Jeśli dobrze przyjrzymy się astronomom na wschodniej ścianie to wypatrzymy samego Mikołaja Kopernika, który w ręku trzyma swój model heliocentryczny. Na zachodniej ścianie zobaczymy z kolei Galileusza z teleskopem.

Oprócz fresków dolna sala zachwyca też niezliczoną ilością zdobień oraz detali architektonicznych. Podchodząc bliżej do pilastrów i innych elementów zauważymy, że wszystkie szczegóły zostały namalowane i są efektem zabawy perspektywą.

Thornhill odpowiadał również za pokrycie malowidłami górnej sali, gdzie uwiecznił dwie kolejne pary królewskie. Na suficie zobaczymy fresk przedstawiający królową Wielkiej Brytanii Annę Stuart oraz jej męża księcia Jerzego, którzy otoczeni są personifikacją wszystkich czterech kontynentów - Ameryki, Azji, Afryki i Europy (w tamtym czasie nie znano jeszcze Australii). Zachodnią ścianę ozdabia z kolei olbrzymie malowidło przedstawiające nowego władcę, Jerzego I Hanowerskiego, wraz z całą rodziną. Jeśli dobrze się przypatrzymy, to zauważymy w tle kopułę katedry św. Pawła. Dwa pozostałe malowidła ścienne przedstawiają: króla Wilhelma przebywającego do Torbay w 1688 roku oraz Jerzego I przybywającego do Greenwich w 1714 roku.

Pogrzeb admirała Nelsona

Z górnej sali możemy przejść do niewielkiego pomieszczenie, w którym po przywiezieniu do Londynu umieszczono ciało poległego w bitwie pod Trafalgar lorda Horatio Nelsona.

Zwłoki admirała transportowano do ojczyzny przez trzy miesiące w beczce po winie. Bohater brytyjskiej floty przybył do Greenwich w wigilię i został wniesiony bramą Water Gate. Przez kilka dni ciało admirała znajdowało się we wspomnianym małym pomieszczeniu, gdzie dziś znajdziemy niewielką wystawę.

4 stycznia trumnę z ciałem zmarłego admirała przeniesiono do górnej sali Painted Hall, gdzie cześć mogli oddać mu członkowie rodziny królewskiej. Od 5 do 7 stycznia sala została udostępniona publicznie i podobno w ciągu tych trzech dni aż 30 000 Brytyjczyków przypłynęło do Greenwich, żeby oddać hołd swojemu bohaterowi. 8 stycznia 1806 roku ciało lorda Nelsona zabrano Tamizą do katedry św. Pawła, gdzie odbyły się uroczystości pogrzebowe.

W miejscu, w którym stała trumna z ciałem lorda Nelsona, umieszczono tablicę pamiątkową.

Zwiedzanie Painted Hall

Od 2019 roku wejście do Painted Hall jest biletowane. W latach 2017-2018 freski poddawane były renowacji, a zysk ze sprzedaży biletów ma pomóc w utrzymaniu zabytku w jak najlepszym stanie.

Do Painted Hall wchodzimy przez podziemną kryptę, w której dawniej kilkuset marynarzy spożywało posiłki, a gdzie dziś znajdziemy kasę biletową, sklep oraz kawiarnię. Jeszcze przed schodami prowadzącymi do sali możemy zobaczyć ruiny pomieszczeń należących do kompleksu pałacowego Tudorów.

Przy wejściu do środka otrzymamy darmowy przewodnik audio w języku angielskim. Na dokładne zwiedzenie całej sali potrzebujemy około 45-60 minut. Na środku dolnej sali umieszczono długie i wygodne ławy, na których możemy się położyć i bez nadwyrężania szyi obejrzeć dzieło życia James Thornhilla.

Painted Hall czynna jest codziennie od 10:00 do 17:00. Bilety kosztują 13,5 funtów w kasie lub 12,5 funtów przy zakupie online na oficjalnej stronie. Dzieci do 16. roku życia wchodzą z opiekunem za darmo. Bezpłatnie wchodzą też opiekunowie osób niepełnosprawnych.

Aktualne godziny otwarcia oraz informacje o planowanych zamknięciach można znaleźć tutaj.

Kaplica świętych Piotra i Pawła

Pod wschodnią kopułą znajdziemy wejście do pięknie zdobionej kaplicy świętych Piotra i Pawła (ang. The Chapel of st. Peter and St. Paul). Turyści, którzy wcześniej odwiedzili inne londyńskie kościoły, po wejściu do wnętrza kaplicy mogą zostać wręcz oszołomieni mnogością zdobień i kolorów. Brak tu ascetyzmu tak bardzo kojarzonego z anglikańskimi kościołami, są za to pełna gama barw oraz neoklasyczny przepych.

Budowę kaplicy zakończono w 1751 roku, czyli już po śmierci Christophera Wrena, ale odpowiedzialny za budowę Thomas Ripley trzymał się jego planów. Był to ostatni z etapów budowy kompleksu szpitalnego. Pensjonariusze byli zobowiązani do uczestniczenia w mszach świętych. W tamtym czasie wnętrze było jednak bardziej skromne niż dziś.

Obecny wygląd świątyni jest efektem wielkiej przebudowy przeprowadzonej po tragicznym w skutkach pożarze z 1779 roku, kiedy to ogień strawił całe wnętrze. Do odbudowy zaproszono Jamesa Stuarta nazywanego Ateńczykiem. Przezwisko to zyskał po swojej podróży do Aten, gdzie wręcz zakochał się w klasycystycznej formie.

Efektem jego zauroczenia jest pełne zdobień oraz klasycznych nawiązań wnętrze. Nie był on jednak jedyną osobą odpowiedzialną za wygląd końcowy kaplicy - oprócz niego za przebudowę odpowiadało jeszcze dwóch jego współpracowników. Przyglądając się dekoracjom i ornamentom trudno jest zauważyć, że projektanci borykali się z dużymi brakami finansowymi i musieli zastosować kilka forteli. Najlepszym przykładem są kolumny w porządku korynckim, które wykonano z gipsu zamiast marmuru. Inny efekt zastosowano w niszach pomiędzy oknami w górnych galeriach, gdzie zamiast wstawienia rzeźb po prostu namalowano postacie nadając im efekt trójwymiaru.

Odwiedzając kaplicę warto poświęcić chwilę na wysokie na niemal osiem metrów malowidło nad ołtarzem. Jego autorem jest Benjamin West, a obraz przedstawia scenę po rozbiciu się św. Pawła podczas sztormu nieopodal Malty. Artysta pracował nad swoim dziełem przez siedem lat.

Wejście do kaplicy jest darmowe. Do świątyni możemy wejść z poziomu dziedzińca lub przejść podziemnym korytarzem z budynku, w którym mieści się Painted Hall. [stan na sierpień 2019]

Na co jeszcze zwrócić uwagę podczas zwiedzania Old Royal Naval College?

• Fronton na cześć admirała lorda Nelsona (współrzędne: 51.482642, -0.005642), który znajduje się od wewnętrznej strony dziedzińca przy budynku Wilhelma (budynku z Painted Hall); scena powstała na bazie obrazu Benjamina Westa, a za jej wykonanie w latach 1810-1812 odpowiedzialny był pochodzący z Włoch Joseph Panzetta. Rzeźba przedstawia uskrzydloną wiktorię oraz trytona niosących ciało admirała w kierunku personifikacji Brytanii. Płaskorzeźba ma około 3,5 metra wysokości oraz 15 metrów szerokości,

• The Water Gate (współrzędne: 51.484101, -0.006292) - bogato zdobiona brama, którą przywieziono do Greenwich ciało lorda Nelsona.

• The Skittle Alley - kręgielnia, która znajduje się w połowie podziemnego tunelu prowadzącego pomiędzy kaplicą a Painted Hall; w środku znajdziemy XIX-wieczny tor do kręgli oraz kule; sprzęt wciąż działa i możemy na miejscu zagrać, ale musimy ręcznie ustawiać kręgle po każdej rozgrywce. Wejście do środka możliwe jest tylko z biletem do Painted Hall.