Stanze Rafaela w Muzeach Watykańskich

Do największych skarbów kompleksu Muzeów Watykańskich należą pokoje Rafaela, znane lepiej jako stanze (wł. Stanze di Raffaello).

Są to cztery reprezentacyjne pomieszczenia Pałacu Apostolskiego, które zostały ozdobione malowidłami ściennymi przez Rafaela Santiego i jego uczniów.

Pokoje Rafaela - kilka słów wprowadzenia

Pomieszczenia zostały udekorwane na specjalne zamówienie papieża Juliusza II. Juliusz, który nie chciał mieszkać w apartamentach zajmowanych wcześniej przez jego zdemoralizowanego poprzednika Aleksandra VI, postanowił stworzyć nową, pełną przepychu część pałacu.

Warto wspomnieć,że nie był to jedyny śmiały projekt tego papieża. To właśnie za jego pontyfikatu zburzono wczesnochrześcijańską Bazylikę św. Piotra, rozpoczynając budowę nowej według projektu Donato Bramantego. Co więcej, to Juliusz II powierzył Michałowi Aniołowi zadanie ozdobienia sklepienia w Kaplicy Sykstyńskiej.

Każda ze "stanze" posiada inny motyw wiodący i została udekorowana w innych latach. Projekt był na tyle ambitny, że przez cały okres jego realizacji Rafaelowi towarzyszyła grupa uczniów, wspierających go w malowaniu fresków.

Niestety, zarówno papież Juliusz, jak i sam Rafael, nie doczekali zakończenia tego imponującego przedsięwzięcia. Po śmierci słynnego artysty, jego dzieło kontynuowali uczniowie, wśród których na szczególną uwagę zasługuje Giulio Romano.

Stanza di Constantino

Stanza di Constantino, czyli Sala Konstantyna, to pomieszczenie, w którym malowidła powstały już po śmierci Rafaela. Prawdopodobnie są one dziełem jego ucznia, Giulio Romano. Sala ta, wykorzystywana do organizacji oficjalnych ceremonii, kryje w sobie fascynujące obrazy.

Na ścianach przedstawiono tu sceny z życia Konstantyna Wielkiego, pierwszego chrześcijańskiego cesarza Rzymu, który wprowadził "Edykt mediolański" legalizujący nową wiarę. Postać Konstantyna jest jednak niejednoznaczna, a analizując jego politykę po przejściu na chrześcijaństwo, trudno jest nie kwestionować autentyczności jego przemiany. Bardzo możliwe, że podszedł do tego wyjątkowo pragmatycznie, motywowany raczej prywatnym interesem niż głęboką wiarą, co można streścić słowami: skoro nowy Bóg pomógł mi wygrać wojnę, to jestem zobowiązany spełnić wobec niego swoją powinność - w innym wypadku mógłby mnie ukarać. Tak właśnie, według ówczesnych wierzeń, mieli zachowywać się pogańscy bogowie rzymscy.

W sali możemy podziwiać następujące sceny:

• Objawienie Krzyża, z którym Konstantyn zetknął się przed bitwą przy moście Mulwijskim (Ponte Molle, istnieje do dziś). Według tradycji, Konstantyn zobaczył na niebie krzyż i usłyszał głos mówiący, że pod tym znakiem zwycięży. Cesarz zlecił umieszczenie krzyża na tarczach swoich żołnierzy, czemu przypisał późniejsze zwycięstwo nad Maksencjuszem. Sytuacja ta zmieniła całkowicie życie chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim - Konstantyn nawrócił się na nową wiarę, a po wprowadzeniu Edyktu mediolańskiego chrześcijanie mogli legalnie budować swoje bazyliki.
• Bitwa Konstantyna z Maksencjuszem, ukazująca słynną bitwę przy moście Mulwijskim z 312 roku.
• Chrzest Konstantyna w baptysterium na Lateranie,
• Donacja Rzymu, przedstawiająca klękającego Konstantyna, który wręcza papieżowi Sylwestrowi I dokument nazywany Donacją Konstantyna (łac. Constitutum Constantini). Akt ten miał symbolicznie uprawomocnić nadanie Kościołowi Katolickiemu wyjątkowych uprawnień, stawiając katolickich duchownych na równi z senatorami. Sam papież miał zostać wyniesiony do rangi równej cesarzowi. Owe wyobrażenie, choć imponujące, nie mogło mieć miejsca, a sam dokument uważany jest za sfałszowany. Niemniej jednak, przez wieki papieże korzystali z tej legendarnej donacji jako narzędzia legitymującego swoją ekspansyjną politykę. Dzisiaj, mając wiedzę o dziejach Rzymu, trudno wyobrazić sobie, że cesarz o tak imponującej władzy mógłby klękać przed kimkolwiek na świecie, oddając tak znaczące uprawnienia jakiejkolwiek instytucji.

Stanza di Eliodoro

Stanza di Eliodoro, czyli Sala Heliodora, zawdzięcza swoją nazwę jednemu z malowideł przedstawiającemu dramatyczną scenę Wypędzenie Heliodora ze świątyni z biblijnej Drugiej Księgi Machabejskiej. To wydarzenie opisuje próbę Heliodora, wysłannika króla Syrii, zrabowania skarbów świątyni jerozolimskiej i jego nagłe wypędzenie przez jeźdźca z dwoma pomocnikami, których, jak głosi tradycja, miał zesłać Bóg.

Co ciekawe, w lewym rogu malowidła Rafael umieścił trzy postacie: samego siebie, papieża Juliusza II oraz swojego przyjaciela, Marcantonio Raimondiego.

Pomieszczenie to wykorzystywane było do prywatnych audiencji papieża.

Oprócz sceny Wypędzenie Heliodora ze świątyni, ściany tej sali zdobią również inne malowidła:

• Wyzwolenie św. Piotra – ukazuje pierwszego papieża, wyzwalanego przez anioła w obecności śpiących strażników. Artysta zastosował tu intrygujący efekt, umieszczając całą scenę za kratami. Według ewangelii wydarzenie to miało miejsce w Jerozolimie, po aresztowaniu apostoła przez Heroda Wielkiego.
• Msza Bolseńska - przedstawia scenę mszy świętej z 1265 roku w mieście Bolsena, podczas której z hostii (opłatka) zaczęła nieoczekiwanie cieknąć krew.
• Spotkanie Leona Wielkiego z Attylą - obrazuje moment, w którym święci Piotr i Paweł z mieczami objawili się obu władcom, co skłoniło przywódcę Hunów, zwanego także Biczem Bożym, do zrezygnowania z podboju Rzymu. Jeśli dobrze się przyjrzymy, w tle zobaczymy słynne Koloseum.

Stanza della Segnatura ze Szkołą Ateńską

Stanza della Segnatura, Sala Podpisów, służyła Juliuszowi za bibliotekę. Jej nazwa nawiązuje do faktu, że wcześniej papież podpisywał w niej oficjalne dokumenty i listy, nazywane bullami papieskimi. Sala ta była pierwszym z udekorowanych apartamentów, a każdy z fresków stanowił alegorię jednego z czterech głównych tematów: Filozofii, Literatury, Teologii i Prawa.

Wśród malowideł znajduje się słynna Szkoła Ateńska, która przedstawia antycznych filozofów (motyw Filozofii). Wiele z tych postaci zostało upodobnionych do renesansowych mistrzów. Na pierwszym planie widzimy Heraklita, którego twarz przypomina Michała Anioła, siedzącego na schodach i opierającego się o marmurowy blok. Tuż za nim, na szczycie schodów, stoi Platon z rysami Leonarda da Vinci, z uniesionym palcem wskazującym ku górze.

Cała sceneria rozgrywa się w budowli, której architektura przypomina układem nową Bazylikę św. Piotra. Co ciekawe, w momencie powstawania tego dzieła Bazylika była jeszcze na etapie projektowania i wstępnych prac budowlanych.

Inny z fresków w tej sali przedstawia poetów i artystów na wzgórzu Parnas (motyw Literatury). Pośrodku sceny siedzi Apollo, otoczony przed dziewięć muz. Wśród artystów są m.in. Dante (druga postać u góry po lewej, przedstawiona z profilu) oraz Homer (spoglądający w górę, tuż obok Dantego).

Z kolei malowidło zatytułowane Spór o Najświętszy Sakrament stanowi doskonały przykład renesansowej symboliki, rozdzielając życie doczesne od niebiańskiego. Na tronie w niebie zasiadają Chrystus, Maryja oraz Jan Chrzciciel, otoczeni postaciami biblijnymi, a nad nimi góruje Bóg Ojciec. W scenie ziemskiej odbywa się dyskusja nad cudem eucharystii, w której uczestniczą chrześcijańscy teologowie i papieże.

• Stanza dell'Incendio di Borgo, Sala Pożaru Borgio, to pomieszczenie, w którym organizowano oficjalne spotkania Państwa Papieskiego. Istnieją przesłanki, że malowidła zdobiące tę salę są dziełem Giulio Romano, ucznia Rafaela, który wiernie podążał za koncepcją swojego mistrza.

Stanza dell'Incendio di Borgo

Wewnątrz tego pomieszczenia można podziwiać cztery imponujące freski ścienne, każdy z nich przedstawiający ważne wydarzenie historyczne. Są to:

• Koronacja Karola Wielkiego, która odbyła się w starej Bazylice św. Piotra 25 grudnia 800 roku.
• Bitwa o Ostię, która przedstawia zwycięską bitwę morską z 849 roku, stoczoną przez wojska papieskie z Saracenami. Wybór akurat tej bitwy nawiązywał prawdopodobnie do ogłoszonej przez Leona X krucjaty przeciw Turkom.
• Pożar w Borgio - dramatyczna scena z 847 roku, ukazująca pożar, który zagrażał Bazylice św. Piotra. Zgodnie z legendą, pożoga ustała, kiedy papież Leon IV wykonał znak krzyża. W górnej części malowidła ledwo zauważalny jest Ojciec Święty, natomiast na pierwszym planie widoczni są mieszkańcy uciekający przed płomieniami lub błagający o ratunek.
• Przysięga Leona III - malowidło ukazuje ważny moment w historii Kościoła - papież Leon III przysięga na Ewangelię, dowodząc swojej niewinności. Wydarzenie to miało miejsce na dzień lub dwa przed koronacją Karola Wielkiego.